Page 269 of 655
PDF/HTML Page 324 of 710
single page version
a. 3 sūtra 39 ] [ 267 jambudvīp chhe. jambudvīpanī vachamān ek lākh yojan sumeru parvat chhe, ek hajār yojan jamīnanī andar tenun mūḷ chhe, navvāṇun hajār yojan jamīnanī upar chhe, ane chālīsh yojananī tenī chūlikā (choṭalī) chhe.
ra. jambudvīpanī vachamān pashchim-pūrva lāmbā chha kulāchal (parvat) chhe, tenāthī jambudvīpanā sāt khaṇḍ thaī gayā chhe, te sāt khaṇḍonā nām-bharat, haimavat, hari, videh, ramyak, hairaṇyavat ane airāvat chhe.
jambudvīpanī chāre taraph khāīnī māphak viṇṭāyelo be lākh yojan pahoḷo lavaṇ samudra chhe.
lavaṇasamudranī chāre bāju viṇṭāel chār lākh yojan pahoḷo dhātakīkhaṇḍadvīp chhe. ā dvīpamān meru parvat chhe, tem ja kṣhetra tathā kulāchal (parvat) vagerenī badhī rachanā jambudvīpathī bamaṇī chhe.
1. kālodadhisamudranī chāre bāju viṇṭāyel soḷ lākh yojan pahoḷo puṣhkaradvīp chhe. ā dvīpanī vachovach valay (chūḍīnā) ākāre pr̥ithvī upar ek hajār bāvīs (10rar) yojan pahoḷo, sattaraso ekavīs (17ra1) yojan ūñcho ane chāraso sattāvīsh (4ra7) yojan jamīnanī andar jaḍavāḷo mānuṣhottar parvat chhe, ane tenāthī puṣhkaradvīpanā be khaṇḍ thayā chhe.
ra. puṣhkaradvīpanā pahelā ardhābhāgamān jambudvīpathī bamaṇī arthāt dhātakī khaṇḍanī barābar sarve rachanā chhe.
jambudvīp, dhātakīkhaṇḍ, puṣhkarārdha (puṣhkaradvīpano ardho bhāg), lavaṇasamudra ane kālodadhisamudra- eṭalā kṣhetrane naralok kahevāy chhe.
Page 270 of 655
PDF/HTML Page 325 of 710
single page version
268 ] [ mokṣhashāstra
puṣhkaradvīpathī āgaḷ paraspar ekabījāthī viṇṭāyelā bamaṇābamaṇā vistāravāḷā madhyalokanā chheḍā sudhī dvīpo tathā samudro chhe.
jyān asi, masi, kr̥uṣhi, sevā, shilpa ane vāṇijya e ṣhaṭkarmonī pravr̥utti hoy te karmabhūmi chhe. jyān te pravr̥utti na hoy tene bhogabhūmi kahevāy chhe.
pāñch meru sambandhī pāñch bharat, pāñch airāvat ane (devakuru tathā uttarakuru sivāyanā) pāñch videh -em kul pandar karmabhūmio chhe.
pāñch haimavat ane pāñch hairaṇyavat e das kṣhetro jaghanya bhogabhūio chhe, pāñch hari ane pāñch ramyak e das kṣhetro madhyam bhogabhūmio chhe ane pāñch devakuru tathā pāñch uttarakuru e das kṣhetro utkr̥uṣhṭa bhogabhūmio chhe.
manuṣhyakṣhetranī bahāranā badhā dvīpomān jaghanya bhogabhūmi jevī rachanā chhe, parantu svayambhūramaṇ dvīpanā uttarārdhamān tathā samasta svayambhūramaṇ samudramān ane chāre khūṇānī pr̥ithvīomān karmabhūmi jevī rachanā chhe. lavaṇasamudra ane kālodadhisamudramān 96 antardvīpachhe, tyān kubhogabhūminī rachanā chhe ane manuṣhyo ja rahe chhe, te manuṣhyonī ākr̥utio anek prakāranī kutsit chhe.
svayambhūramaṇ dvīpanā uttarārdhane, svayambhūramaṇ samudrane ane chāre khūṇāne karmabhūmi jevā kahevāy chhe; kāraṇ ke karmabhūmimān ane tyān vikalatray (be indriyathī chaturindriy) jīvo chhe ane bhogabhūmimān vikalatray jīvo nathī. tiryaglokamān pañchendriy tiryañch rahe chhe, paṇ jaḷachar tiryañcho lavaṇasamudra, kālodadhisamudra ane svayambhūramaṇasamudra sivāy anya samudromān nathī. svayambhūramaṇ samudrane pharatā khūṇā sivāyanā bhāgane tiryaglok kahevāmān āve chhe.
ā kṣhetro (lok) koīe banāvyān nathī paṇ anādi anant chhe. svarga-narak ane dvīp-samudra ādi je chhe te anādithī e ja pramāṇe chhe, ane sadākāḷ em ja
Page 271 of 655
PDF/HTML Page 326 of 710
single page version
a. 3 upasanhār ] [ 269 raheshe. jem jīvādik padārtho ā lokamān anādinidhan chhe tem ā paṇ anādi- nidhan samajavā.
ā rīte, yathārtha shraddhānavaḍe lokamān sarva padārtho akr̥utrim, judā judā, anādi-nidhan jāṇavā. je koī kr̥utrim gharabār-indriyagamya vastuo navī dekhāy chhe te to anādinidhan pudgaladravyonā sanyogī paryāyo chhe, temānā pudgalo kāī navā banyā nathī. māṭe jo jīvanirarthak bhram vaḍe sāch-jūṭhano ja nishchay na kare to te sāchun svarūp jāṇe nahi. darek jīv potānī shraddhānun phaḷ pāme chhe māṭe lāyak jīvoe samyakshraddhā karavī.
sāt narakabhūmi. bīl, leshyā, āyuṣhya, dvīp, samudra, parvat, sarovar, nadī, manuṣhya-tiryañchanān āyuṣhya ītyādinun varṇan karī shrī āchāryadeve trījo adhyāy pūro karyo.
ā rīte, trījā adhyāyamān adholok ane madhyalokanun varṇan karyu. have, urdhvalokanun varṇan chothā adhyāyamān āvashe.
Page 272 of 655
PDF/HTML Page 327 of 710
single page version
bhūmikā
ā shāstranā pahelā adhyāyanā pahelā sūtramān samyagdarshan-gnān-chāritranī ekatā te mokṣhamārga chhe em jaṇāvyun. tyār pachhī bījā sūtramān samyagdarshananun lakṣhaṇ ‘tattvārthashraddhān’ chhe em kahyun. pachhī je tattvonā yathārtha shraddhānathī samyagdarshan thāy chhe tenān nāmo āpī, sāt tattvo chhe em chothā sūtramān jaṇāvyun. te sāt tattvomānthī pratham jīvatattva chhe. te jīvanun svarūp samajāvavā māṭe bījā adhyāyamān jīvanā bhāvo, jīvanun lakṣhaṇ, indriyo-janma-sharīr vagere sātheno sansārī jīvono nimitta-naimittik-sambandh kevā prakārano hoy chhe te jaṇāvyun.
trījā adhyāyamān, chār prakāranā sansārī jīvomānthī nārakī jīvonun varṇan āpyun; jīvone rahevānān sthāno jaṇāvyān ane temānthī manuṣhyone tathā bījā jīvone rahevānān kṣhetro kayā chhe te jaṇāvyun. temaj manuṣhyo tathā tiryañchonān āyuṣhya vagere sambandhī keṭalīk bābato varṇavī.
e pramāṇe sansāranī chār gatinā jīvomānthī manuṣhya, tiryañch ane nārak e traṇanun varṇan trījā adhyāyamān āvī gayun; have devone lagato adhikār bākī rahe chhe. te ā chothā adhyāyamān mukhyapaṇe āpavāmān āvyo chhe. ā rīte, pūrve adhyāy ra, sūtra 10mān jīvanā be bhed (sansārī ane mukta) jaṇāvyā hatā temānthī sansārī jīvo sambandhī adhikār āvī jatān mukta jīvono adhikār bākī rahe chhe; muktajīvono viṣhay dasamā adhyāyamān varṇavyo chhe.
arthaḥ– devo chār samūhavāḷā chhe arthāt devanā chār bhed chhe-1. bhavanavāsī, ra. vyantar, 3. jayotiṣhī ane 4. vaimānik.
Page 273 of 655
PDF/HTML Page 328 of 710
single page version
272 ] [ mokṣhashāstra
dev = je jīv devagatināmakarmanā udayane vash anek dvīp, samudra tathā parvatādi ramaṇīk sthānomān krīḍā kare tene dev kahevāy chhe. ।। 1।।
arthaḥ– prathamanā traṇ prakāranā nikāyomān pīt sudhī arthāt kr̥iṣhṇa, nīl, kāpot ane pīt-e chār leshyā hoy chhe.
(1) kr̥iṣhṇa = kāḷī. nīl = gaḷīnā raṅganī. kāpot = kābarachītarī. kabūtaranā raṅg jevī. pīt = pīḷī.
(ra) ā varṇan bhāvaleshyānun chhe. vaimānik devonī bhāvaleshyānun varṇan ā adhyāyanā raramān sūtramān āpel chhe. ।। ra।।
arthaḥ– kalpoṣhapanna (soḷamān svarga sudhī) devo paryant. te chār prakāranā devonā kramathī dash, āṭh, pāñch ane bār bhed chhe.
bhavanavāsīnā das, vyantaranā āṭh, jayotiṣhīnā pāñch ane kalpopapannanā bār bhed chhe. [kalpopapanna te vaimānik jātanā ja chhe.] ।। 3।।
arthaḥ– upar kahelā chār prakāranā devomān darekanā das bhed chhe-1. indra, ra. sāmānik, 3. trāyastrinsh, 4. pāriṣhad, pa. ātmarakṣha, 6. lokapāḷ, 7. anīk, 8. prakīrṇak, 9. ābhiyogya ane 10. kilviṣhik.
Page 274 of 655
PDF/HTML Page 329 of 710
single page version
a. 4 sūtra 4-pa ] [ 273
1. indra = je dev bījā devomān nahi rahetī evī aṇimādik r̥uddhiothī sahit hoy tene indra kahevāy chhe, te dev rājā samān hoy chhe. [like a king]
ra. sāmānik = je devanun āyuṣhya, vīrya, bhog, upabhog vagere indrasamān hoy chhe, topaṇ āgnārūpī aishvaryathī rahit hoy chhe te sāmānik kahevāy chhe, te dev pitā ke gurutulya hoy chhe. [like father, teacher]
3. trāyastrinsh = je dev mantrī-purohitanā sthān upar hoy chhe tene trāyastrinsh kahevāmān āve chhe. ek indranī sabhāmān āvā devo tetrīs ja hoy chhe. [ministers]
4. pāriṣhad = je dev indra nī sabhāmān besavāvāḷā hoy chhe tene pāriṣhad kahevāmān āve chhe. [courtiers]
pa. ātmarakṣha = je dev aṅgarakṣhak samān hoy chhe tene ātmarakṣhak kahevāmān āve chhe. [Body guards]
nondhaḥ– joke devomān ghāt vagere hotun nathī topaṇ r̥uddhi-mahimāne arthe ātmarakṣhak devo hoy chhe.
6. lokapāḷ = je dev koṭavāḷ (phojadār) nī māphak lokanun pālan kare tene lokapāḷ kahevāmān āve chhe. [police]
7. anīk = je dev pāyadaḷ vagere sāt prakāranī senāmān vibhakta rahe chhe tene anīk kahevāmān āve chhe. [army]
8. prakīrṇak = je dev nagaravāsī samān hoy tene prakīrṇak kahevāmān āve chhe. [people]
9. ābhiyogya = je dev dāsonī māphak savārī ādimān kām āve tene ābhiyogya kahevāy chhe. ā prakāranā devo ghoḍā, sinh, hans vagere prakāranā vāhanorūpe (bījā devonā upayog māṭe) pote potāne banāve chhe. [conveyances]
10. kilviṣhik = je dev chāṇḍāḷādinī māphak halakun kām karavāvāḷā hoy tene kilviṣhik kahevāmān āve chhe. [servile grade]।। 4।।
त्रायस्त्रिंशलोकपालवर्ज्या व्यन्तरज्योतिष्काः।। ५।।
Page 275 of 655
PDF/HTML Page 330 of 710
single page version
274 ] [ mokṣhashāstra vyantar ane jyotiṣhī devomān hotā nathī arthāt te be bhedone chhoḍīne bākīnā āṭh bhedo hoy chhe. ।। pa।।
(1) bhavanavāsīnā das bhed chhe, tethī temān vīs indro hoy chhe. vyantaronā āṭh bhed chhe, tethī temān soḷ indro hoy chhe; ane bannemān teṭalā ja (indra jeṭalā ja) pratīndra hoy chhe.
(ra) je dev yuvarāj samān athavā indra samān hoy arthāt je dev īndra jevun kārya kare tene pratīndra kahevāy chhe. (tralok pragnapti pānun 118-119).
40 bhavanavāsīnā-vīs indro ane vīs pratīndro.
3r vyantaranā-soḷ indro ane soḷ pratīndro.
ra4 soḷ svargamānthī-prathamanā chār devalokanā chār, madhyanā āṭh devalokanā
chār ane antanā chār devalokanā chār-em bār indro ane bār pratīndro.
1 manuṣhyamān-chakravartī indra.
1 tiryañchamān-aṣhṭāpad-sinh indra.
100
arthaḥ– aishānasvarga sudhīnā devo (arthāt bhavanavāsī, vyantar, jyotiṣhī ane pahelā tathā bījā svarganā devo) manuṣhyonī māphak sharīrathī kāmasevan kare chhe. (pravīchār = kāmasevan)
Page 276 of 655
PDF/HTML Page 331 of 710
single page version
a. 4 sūtra 8-9 ] [27p
devomān santatinī utpatti garbhadvārā thatī nathī, tem ja vīrya ane bījī dhātuonun banelun sharīr temane hotun nathī. temanun sharīr vaikriyik hoy chhe. mātra mananī kāmabhogarūp vāsanā tr̥upta karavāno teo ā upāy kare chhe. teno veg uttarottar mand hovāthī thoḍān ja sādhanothī e veg maṭī jāy chhe. nīchenā devonī vāsanā tīvra hovāthī vīryaskhalanano sambandh nahi hovā chhatān paṇ sharīr sambandh thayā vinā temanī vāsanā dūr thatī nathī. tenāthī āgaḷanā devomān vāsanā kanīk mand hoy chhe tethī teo āliṅganamātrathī santoṣh māne chhe. āgaḷ āgaḷanā devonī vāsanā tethī paṇ mand hovāthī rūp dekhavāthī tathā shabda sāmbhaḷavāthī ja temanī vāsanā shānt thaī jāy chhe. tethī āgaḷanā devone chintavanamātrathī kāmashānti thaī jāy chhe. kāmechchhā soḷamā svarga sudhī chhe, tyār pachhīnā devone kāmechchhā utpanna ja thatī nathī. ।। 7।।
arthaḥ– bākīnān svarganā devo devīonā sparshathī, rūp dekhavāthī, shabda sāmbhaḷavāthī ane mananā vichārothī kāmasevan kare chhe.
trījā ane chothā svarganā devo devāṅganāonā sparshathī, pāñchamāthī āṭhamā svarga sudhīnā devo devīonun rūp dekhavāthī, navamāthī bāramā svarga sudhīnā devo devīonā shabda sāmbhaḷavāthī ane teramāthī soḷamā svarga sudhīnā devo devīo sambandhī mananā vichāramātrathī tr̥upta thaī jāy chhe-temanī kāmechchhā teṭalāthī shānt thaī jāy chhe. ।। 8।।
arthaḥ– soḷamā svargathī āgaḷanā devo kāmasevan rahit hoy chhe. (temane kāmechchhā ja utpanna thatī nathī to pachhī tenā pratikāranun shun prayojan?)
samasta devono saṅgrah karavāmān āvyo chhe; tethī em samajavun ke achyut (soḷamā) svarganī upar nav graiveyakanā 309 vimān, nav anudish vimān ane pāñch anuttar vimānamān
Page 277 of 655
PDF/HTML Page 332 of 710
single page version
276 ] [ mokṣhashāstra vasanārā ahamindra chhe temane kāmasevan nathī; tyān devāṅganā nathī. [soḷ svarganī uparanā devomān bhed nathī, badhā sarakhā hovāthī tene ahamindra kahevāy chhe.]
(ra) navagraiveyakanā devomānthī keṭalāk samyagdraṣhṭi hoy chhe ane keṭalāk mithyādraṣhṭi hoy chhe. yathājāt dravyaliṅgī jain muni tarīke atichār rahit pāñch mahāvrato vagere pāḷyān hoy evā mithyādraṣhṭio paṇ navamī graiveyakamān ūpaje chhe; mithyādraṣhṭiono ā utkr̥uṣhṭa shubhabhāv chhe. āvā shubhabhāvo darek mithyādraṣhṭi jīve anantavār karyā [juo, adhyāy 2 sūtra 10 nī ṭīkā pārā 10-ra1-ra3] chhatān paṇ dharmano ansh ke sharūāt te jīv pāmyo nahi. ātmabhān vagaranān sarva vrat ane tapane bāḷavrat ane bāḷatap kahevāy chhe; evān bāḷavrat ane bāḷatap jīv game teṭalī vār (anantī anantī vār) kare topaṇ te vaḍe samyagdarshan eṭale ke dharmanī sharūāt thāy ja nahi; māṭe jīvoe pratham ātmabhān vaḍe samyagdarshan pāmavānī khās jarūriyāt chhe. mithyādraṣhṭinā utkr̥uṣhṭa shubhabhāv vaḍe anshamātra dharma thaī shake nahi. shubhabhāv te vikār chhe ane samyagdarshan te ātmānā shraddhāguṇanī avikārī avasthā chhe. vikārathī ke vikārabhāvane vadhāravāthī avikārī avasthā pragaṭe nahi paṇ te vikārane ṭāḷavāthī ja pragaṭe. shubhabhāvathī dharma kadī thāy nahi evī mānyatā pratham karavī joīe; e rīte pratham mānyatānī bhūl jīv ṭāḷe chhe ane pachhī kramekrame chāritranā doṣh ṭāḷīne jīv sampūrṇa shuddhatānī prāpti kare chhe.
(3) navagraiveyakanā samyagdraṣhṭi devo ane te uparanā devo (ke je badhā samyagdraṣhṭi ja hoy chhe) teone chothun guṇasthān ja hoy chhe. teone devāṅganāno sanyog hoto nathī topaṇ pāñchamā guṇasthānavartī strīvāḷā manuṣhyo ane tiryañcho karatān temane vadhāre kaṣhāy hoy chhe em samajavun.
(4) koī jīvane kaṣhāyanī bāhya pravr̥utti to ghaṇī hoy ane antaraṅg kaṣhāyashakti thoḍī hoy chhe. -1. tathā koīne antaraṅg kaṣhāyashakti to ghaṇī hoy ane bāhya pravr̥utti thoḍī hoy tene tīvra kaṣhāyī kahevāmān āve chhe-ra. draṣhṭāntoḥ-
1. pahelā bhāganun draṣhṭānt ā pramāṇe chheḥ- vyantarādi devo kaṣhāyothī nagaranāshādi kārya kare chhe topaṇ temane kaṣhāyashakti thoḍī hovāthī pītaleshyā kahī chhe. ekendriyādi jīvo kaṣhāy kārya karatān (bāhyamān) jaṇātā nathī topaṇ temane ghaṇī kaṣhāyashakti hovāthī kr̥iṣhṇādi leshyāo kahī chhe.
ra. bījā bhāganun draṣhṭānt ā sūtra ja chhe. ā sūtra em batāve chhe ke sarvārtha- siddhinā devo kaṣhāyarūp thoḍā pravarte chhe. abrahmacharya sevatā nathī, devāṅganāo temane
Page 278 of 655
PDF/HTML Page 333 of 710
single page version
a. 4 sūtra 9-10 ] [ 277 hotī nathī, chhatān pañchamaguṇasthānavartī (deshasanyamī) karatān temane kaṣhāyashakti ghaṇī hovāthī te chothāguṇasthānavartī-asanyamī chhe. pañchamaguṇasthānavartī jīv vepār ane abrahmacharyādi kaṣhāy kāryarūp ghaṇā pravartatā hoy chhe topaṇ temane mandakaṣhāyashakti hovāthī deshasanyamī kahyā chhe.
3. vaḷī ā sūtra em paṇ batāve chhe ke nav graiveyakanā mithyādraṣhṭi jīvone bāhya brahmacharya chhe to paṇ teo pahelā guṇasthāne chhe ane pāñchamā guṇasthānavartī jīvo paraṇe chhe tathā abrahmacharyādi kāryarūp pravarte chhe to paṇ te deshasanyamī samyagdraṣhṭi chhe.
bāhya sanyogonā sadbhāv ke abhāvane ane bāhya pravr̥utti ke nivr̥uttine anusarīne jīvanī apavitratā ke pavitratāno nirṇay karavo te nyāyaviruddha chhe; paṇ antaraṅg mānyatā ane kaṣhāyashakti uparathī ja jīvanī apavitratā ke pavitratāno nirṇay karavo te nyāyasar chhe. mithyādraṣhṭi bahirātmā (bahārathī ātmānun māp karanāro) hovāthī te sācho nirṇay karī shake nahi kemake tenun lakṣha bāhya sanyogonā sadbhāv ke abhāv upar tathā bāhya pravr̥utti ke nivr̥utti upar hovāthī te bahāranā ādhāre nirṇay kare chhe. samyagdraṣhṭi antarātmā (antaradraṣhṭithī ātmānun māp karanār) hovāthī teno nirṇay antaraṅg sthiti upar avalambe chhe, tethī te antaraṅg mānyatā ane kaṣhāyashakti kevī chhe te uparathī nirṇay kare chhe, te kāraṇe teno nirṇay sācho hoy chhe. ।। 9।।
arthaḥ– bhavanavāsī devonā das bhed chhe-1. asurakumār, ra. nāgakumār, 3. vidyutkumār, 4. suparṇakumār, pa. agnikumār, 6. vātakumār, 7. stanitakumār, 8. udadhikumār, 9. dvīpakumār ane 10. digkumār.
(1) ra0 varṣhanī nīchenā yuvānonun jevun jīvan ane ṭevo hoy chhe tevun jīvan ane ṭevo ā devone paṇ hoy chhe tethī teo ‘kumār’ kahevāy chhe.
Page 279 of 655
PDF/HTML Page 334 of 710
single page version
278 ] [ mokṣhashāstra
‘kharabhāg’ kahevāy chhe. temān asurakumār sivāyanā nave prakāranā bhavanavāsī devo rahe chhe.
je bhūmimān asurakumār rahe chhe te bhāgane ‘paṅkabhāg’ kahevāy chhe, temān rākṣhaso paṇ rahe chhe. ‘paṅkabhāg’ te ratnaprabhā pr̥ithvīno bījo bhāg chhe.
ratnaprabhāno trījo (sauthī nīchalo) bhāg ‘abbahul’ kahevāy chhe. te pahelī narak chhe.
(3) bhavanavāsī devone ā asurakumārādi das prakāranī sañgnā te te prakāranā nāmakarmanā udayathī chhe em jāṇavun. ‘je devo yuddha kare, prahār kare te asur chhe’ em kahevun te kharun nathī arthāt te devono avarṇavād chhe ane temān mithyātvano bandh thāy chhe.
(4) das jātinā bhavanavāsī devonā sāt karoḍ bonter lākh bhuvano chhe; e bhuvano mahāsugandhī, mahā ramaṇīk ane mahā udyotarūp chhe; ane teṭalī ja saṅkhyānā (7, 7r, 00, 000) jin chaityālay chhe. das prakāranā chaityavr̥ukṣha jinapratimā vaḍe birājit hoy chhe.
(pa) bhavanavāsī devono āhār ane shvāsano kāḷ
manamān teno vichār āvatān kaṇṭhamānthī amr̥ut jhare, vedanā vyāpe nahi; pandar divas vītye shvās le.
sāḍābār divas gaye āhāranī ichchhā ūpaje ane sāḍābār muhūrta vītye shvās le.
bār divas gaye āhāranī ichchhā ūpaje ane bār muhūrta gaye shvās le.
sāḍāsāt divas gaye āhāranī ichchhā ūpaje ane sāḍāsāt muhūrte shvās le.
devone kavalāhār hoto nathī, temanā kaṇṭhamānthī amr̥ut jhare amr̥ut chhe ane temane vedanā vyāpatī nathī.
ā adhyāyanā chheḍe devonī vyavasthā batāvanārun koṣhṭak chhe temānthī bījī vigato jāṇī levī. ।। 10।।
Page 280 of 655
PDF/HTML Page 335 of 710
single page version
a. 4 sūtra 11-12 ] [ 279
arthaḥ– vyantar devonā āṭh bhed chhe-1. kinnar, ra. kimpuruṣh, 3. mahorag, 4. gandharva, pa. yakṣha, 6. rākṣhas, 7. bhūt ane 8. pishāch.
(1) keṭalāk vyantar devo jambudvīp tathā bījā asaṅkhyāt dvīpasamudromān rahe chhe. rākṣhaso ratnaprabhā pr̥ithvīnān ‘paṅkabhāg’ mān rahe chhe, ane rākṣhas sivāy bījā sāt prakāranā vyantar devo ‘kharabhāg’ mān rahe chhe.
āve chhe. upar kahī te āṭh sañgnāo judā judā nāmakarmanā udayathī chhe. te sañgnāono keṭalāk vyutpatti mujab artha kare chhe paṇ te viparīt artha chhe. arthāt em kahevun te devano avarṇavād chhe ane te mithyātvanā bandhanun kāraṇ chhe.
(3) pavitra vaikriyik sharīranā dhārak devo kadī paṇ manuṣhyanā ashuchimay audārik sharīr sāthe kāmasevan karatān ja nathī; devone mānsabhakṣhaṇ kadī hotun ja nathī. devone kaṇṭhanā amr̥utano āhār hoy chhe, paṇ kavalāhār hoto nathī.
(4) vyantar devonān sthānamān jinapratimā sahit āṭh prakāranā chaityavr̥ukṣha hoy chhe ane te mānasthambhādik sahit hoy chhe.
(pa) vyantar devono āvās dvīp, parvat, samudra, desh, gām, nagar, trik, chauṭā, gharaāṅgaṇun, rasto, galī, pāṇīnā ghāṭ, bāg, van, devakuḷ vagere asaṅkhyāt sthaḷoe chhe. ।। 11।।
arthaḥ– jyotiṣhī devanā pāñch prakār chhe-1. sūrya, ra. chandramā, 3. grah, 4. nakṣhatra ane pa. prakīrṇak tārāo.
jyotiṣhī devono nivās madhyalokamān samadharātaḷathī 790 yojananī ūñchāīthī 900 yojananī ūñchāī sudhī ākāshamān hoyachhe. sauthī nīche tārā chhe; tenāthī
Page 281 of 655
PDF/HTML Page 336 of 710
single page version
280 ] [ mokṣhashāstra 10 yojan ūñche sūryo chhe; sūryothī 80 yojan ūñche chandramāo chhe; chandramānthī 4 yojan ūñche ra7 nakṣhatro chhe; nakṣhatrothī 4 yojan ūñche budhano grah, tenāthī 3 yojan ūñche shukra, tenāthī 3 yojan ūñche br̥uhaspati, tenāthī 3 yojan ūñche maṅgaḷ ane tenāthī 3 yojan ūñche shani chhe; e pramāṇe pr̥ithvīthī ūñche 900 yojan sudhī jyotiṣhīmaṇḍaḷ chhe; teno āvās madhyalokamān chhe. [ahīn ra000 kosano yojan gaṇavo.] ।। 1r।।
arthaḥ– upar kahelā jyotiṣhī devo meru parvatane pradakṣhiṇā daīne manuṣhyalokamān hameshān gaman kare chhe.
arthaḥ– ghaḍī, kalāk, divas, rāt, vagere vyavahārakāḷano vibhāg te gatishīl jyotiṣhī devo dvārā karavāmān āve chhe.
kāḷ be prakāranā chhe -nishchayakāḷ ane vyavahārakāḷ. nishchayakāḷanun svarūp pāñchamā adhyāyanā raramā sūtramān āvashe. ā vyavahārakāḷ nishchayakāḷane batāvanāro chhe. ।। 14।।
aḍhī dvīpanī bahār asaṅkhyāt dvīp-samudro chhe. tenā uparanā (eṭale ke chhellā svayambhūramaṇasamudra paryantanā) jyotiṣhī devo sthir chhe. ।। 1p।।
ā rīte bhavanavāsī, vyantar ane jyotiṣhī e traṇ prakāranā devonun varṇan pūrun thayun. have chothā prakāranā- vaimānik devonun svarūp kahe chhe.
Page 282 of 655
PDF/HTML Page 337 of 710
single page version
a. 4 sūtra 16-17-18 ] [ 281
vimānaḥ– je sthānamān rahevāvāḷā devo potāne visheṣh puṇyātmā samaje te sthānane vimān kahevāy chhe.
vaimānikaḥ– te vimānomān pedā thatā devone vaimānik kahevāy chhe. badhā thaīne chorāsā lākh satāṇun hajār trevīs vimāno chhe. temān utam mandiro, kalpavr̥ukṣho, van, bāg, vāvaḍī, nagar vagere anek prakāranī rachanā hoy chhe. tenā madhyasthānamān je vimān chhe te indrak vimān kahevāy chhe; tenī pūrvādi chāre dishāmān paṅkitarūp (sīdhī lāīnamān) je vimāno chhe te shreṇībaddha vimān kahevāy chhe, chāre dishānī vachche antarāḷamān-vidishāomān jyān tyān vikharāyelān phūlanī māphak je vimāno chhe tene prakīrṇak vimān kahevāy chhe. e rīte indrak, shreṇībaddha ane prakīrṇak em traṇ prakāranān vimāno chhe. ।। 16।।
jemān indrādi das prakāranā bhedonī kalpanā hoy chhe evā soḷ svargone kalpa kahe chhe ane te kalpamān je devo pedā thāy tene kalpopapanna kahevāy chhe; tathā soḷamā svargathī upar je devo pedā thāy tene kalpātīt kahevāy chhe. ।। 17।।
arthaḥ– soḷ svarganā āṭh yugal, nav graiveyak, nav anudish ane pāñch anuttar e sarve vimāno kramathī upar upar chhe.।। 18।।
Page 283 of 655
PDF/HTML Page 338 of 710
single page version
282 ] [ mokṣhashāstra
arthaḥ– saudharma-aishān, sānatkumār-māhendra, brahma-brahmottar, lāntav-kāpiṣhṭha, shukra-mahāshukra, satār-sahastrār-ā chha yugalonān bār svargomān, ānat-prāṇat e be svargomān, āraṇ-achyut e be svargomān, nav graiveyak vimānomān, nav anudish vimānomān ane vijay, vaijayanta, jayanta, aparājit tathā sarvārthasiddhi e pāñch anuttar vimānomān vaimānik devo rahe chhe.
(1) nav graiveyakonān nām-1. sudarshan, ra. amogh, 3. suprabuddha, 4. yashodhar. pa. subhadra, 6. vishāl, 7. suman, 8. sauman ane 9. prītikar.
(ra) nav anudishanān nām-1. āditya, ra. archi, 3. archimālī, 4. vairochan, pa. prabhās, 6. archiprabh, 7. archimadhya, 8. archirāvarta ane 9. archivishiṣhṭha.
nav ane graiveyak e bannene sātamī vibhakti lagāḍī chhe te batāve chhe ke ‘graiveyak’ thī ‘nav’ e judān svarga chhe.
(3) saudharmādik ekek vimānamān ekek jinamandir anek vibhūti sahit hoy chhe. vaḷī indranā nagaranī bahār ashokavan, āmravan vagere hoy chhe. te vanamān ek hajār yojan ūñchun ane pāñchaso yojan pahoḷun ek chaityavr̥ukṣha chhe. tenī chāre dishāomān palyaṅkāsan jinendradevanī pratimā chhe.
(4) indranā ā sthānamaṇḍapamān agrabhāge mānasthambh hoy chhe, te mānasthambhamān tīrthaṅkaradev gr̥uhasthadashāmān hoy tyān sudhī tene paheravā yogya ābharaṇano ek ratnamay kaṇḍiyo(paṭāro) hoy chhe. temānthī ābharaṇo kāḍhīne indra te tīrthaṅkaradevane pahoñchāḍe chhe. saudharmanā mānasthambhanā ratnamay kaṇḍiyāmān bharatakṣhetranā tīrthaṅkaranān ābharaṇ hoy chhe. aishān svarganā mānasthambhanā kaṇḍiyāmān airāvatakṣhetranā tīrthaṅkaranān ābharaṇ hoy chhe. sānatkumāranā mānasthambhanā kaṇḍiyāmān pūrva videhanā tīrthaṅkaranān ābharaṇ hoy chhe; māhendranā mānasthambhanā kaṇḍiyāmān pashchim videhanā tīrthaṅkaranān
Page 284 of 655
PDF/HTML Page 339 of 710
single page version
a. 4 sūtra 20-21 ] [ 283 ābharaṇ hoy chhe; tethī te mānasthambho devathī pūjanik chhe. e mānasthambhanī najīk ja āṭh yojan pahoḷun, āṭh yojan lāmbun tathā ūñchun upapādagr̥uh chhe. te upapādagr̥uhamān be ratnamay shayyā hoy chhe, te indranun janmasthān chhe. ā upapādagr̥uhanī nikaṭamān ja ghaṇā shikharavāḷān jinamandiro chhe. tenun visheṣh varṇan trilokasārādi granthamānthī jāṇavun.।। 19।।
arthaḥ– āyusthiti, prabhāv, sukh, dhuti, leshyānī vishuddhi, indriyano viṣhay ane avadhignānano viṣhay e sarve upar uparanān vimānomān (vaimānik devone) adhik chhe.
sthitiḥ– āyukarmanā udayathī je bhavamān rahevānun thāy chhe te sthiti chhe. prabhāvaḥ– parane upakār tathā nigrah karavānī bhāvanī shakti prabhāv chhe. sukh– shātāvedanīyanā udayathī indriyanā iṣhṭa viṣhayonī sagavaḍ te sukh chhe. ahīn‘sukh’no artha bahāranā sanyogonī sagavaḍ karavo, nishchayasukh (ātmik sukh) ahīn na samajavun; nishchayasukhanī sharūāt samyagdarshanathī thāy chhe; ahīn samyagdraṣhṭinā ke mithyādraṣhṭinā bhedanī apekṣhāe kathan nathī paṇ sāmānya kathan chhe em samajavun.
dyuti– sharīranī tathā vastra, ābhūṣhaṇ, baḷanī dīpti te dyuti chhe. leshyāvishuddhi– leshyānī ujjvalatā te vishuddhi chhe; ahīn bhāvaleshyā samajavun. indriyaviṣhay– indriy dvārā (matignānathī) jāṇavāyogya pardāthane indriyaviṣhay kahevāy chhe.
arthaḥ– gati, sharīr, parigrah ane abhimānanī apekṣhāe upar uparanā vaimānik devo hīn hīn chhe.
