Moksha Shastra-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Fifth Chapter Pg. 311 to 389; Sutra: 1-13 (Chapter 5).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 19 of 36

 

Page 306 of 655
PDF/HTML Page 361 of 710
single page version

a. 4 upasanhār ] [ 30p

4. anekānta vastune ek-anekasvarūp batāve chhe. ‘ek’ kahetān ja‘anek’nī apekṣhā āvī jāy chhe. tun tārāmān ek chho ane tārāmān ja anek chho. tārā guṇ-paryāyathī anek chho, vastuthī ek chho.

pa. anekānta vastune nitya-anityasvarūp batāve chhe. pote nitya chhe ane pote ja paryāye anitya chhe; temān je taraphanī ruchi te taraphano palaṭo (pariṇām) thāy. nityavastunī ruchi kare to nitya ṭakanārī evī vītarāgatā thāy ane anitya evā paryāyanī ruchi thāy to kṣhaṇik evā rāg-dveṣh thāy.

6. anekānt darek vastunī svatantratā jāher kare chhe. vastu parathī nathī ane svathī chhe em kahyun temān ‘sva apekṣhāe darek vastu paripūrṇa ja chhe’ e āvī jāy chhe. vastune paranī jarūr nathī, potāthī ja pote svādhīn-paripūrṇa chhe.

7. anekānta ekek vastumān asti-nāsti ādi be viruddha shaktio batāve chhe. ek vastumān vastupaṇānī nipajāvanārī be viruddha shaktio thaīne ja tattvanī pūrṇatā chhe, evī be viruddha shaktionun hovun te vastuno svabhāv chhe.

8. shāstronā artha karavānī paddhati

vyavahāranay svadravya-paradravyane vā tenā bhāvone vā kāraṇ-kāryādikane koīnā koīmān meḷavī nirūpaṇ kare chhe māṭe evā ja shraddhānathī mithyātva chhe tethī teno tyāg karavo. vaḷī nishchayanay tene ja yathāvat nirūpaṇ kare chhe tathā koīne koīmān meḷavato nathī tethī evā ja shraddhānathī samyaktva thāy chhe māṭe tenun shraddhān karavun.

prashnaḥ– jo em chhe to jinamārga mān banne nayonun grahaṇ karavun kahyun chhe, tenun shun kāraṇ?

uttaraḥ– jinamārgamān koī ṭhekāṇe to nishchayanayanī mukhyatā sahit vyākhyān chhe tene to ‘satyārtha em ja chhe’ em jāṇavun, tathā koī ṭhekāṇe vyavahāranayanī mukhyatā sahit vyākhyān chhe tene “ em nathī paṇ nimittādinī, apekṣhāe ā upachār karyo chhe” em jāṇavun; ane e pramāṇe jāṇavānun nām ja banne nayonun grahaṇ chhe. paṇ banne nayonā vyākhyānane samān satyārtha jāṇī “ ā pramāṇe paṇ chhe tathā ā pramāṇe paṇ chhe” evā bhramarūp pravartavāthī to banne nayo grahaṇ karavā kahyā nathī.

prashnaḥ– jo vyavahāranay asatyārtha chhe to jinamārgamān teno upadesh shā māṭe āpyo? ek nishchayanayanun ja nirūpaṇ karavun hatun?


Page 307 of 655
PDF/HTML Page 362 of 710
single page version

306 ] [ mokṣhashāstra

uttaraḥ– evo ja tarka shrī samayasāramān karyo chhe tyān ā uttar āpyo chhe ke- jem koī anārya-malechchhane malechchhabhāṣhā vinā artha grahaṇ karāvavā koī samartha, nathī, tem vyavahār vinā paramārthano upadesh ashakya chhe tethī vyavahārano upadesh chhe. vaḷī e ja sūtranī vyākhyāmān em kahyun chhe ke-e pramāṇe nishchayane aṅgīkār karāvavā māṭe vyavahār vaḍe upadesh āpīe chhīe paṇ vyavahāranay chhe te aṅgīkār karavā yogya nathī. [–shrī mokṣhamārga prakāshak]

9. mumukṣhuonun kartavya

atyāre ā pañchamakāḷamān ā kathanīne samajanār samyaggnānī gurunun nimitta sulabh nathī, paṇ jyān maḷī shake tyān temanī pāsethī mumukṣhuoe ā svarūp samajavun; ane jyān na maḷī shake tyān shāstra samajavāno nirantar udyam rākhīne ā samajavun. ānā āshraye samyagdarshananī prāpti thāy chhe māṭe ā yathārtha samajavun satshāstranun shravaṇ karavun, paṭhan karavun, chintan karavun-bhāvanā karavī, dhāravun, hetu- yukti vaḍe nayavivakṣhā samajavī, upādān-nimittanun svarūp samajavun ane vastunā anekānta svarūpano nishchay karavo. te samyagdarshan prāptinun mukhya kāraṇ chhe tethī mumukṣhu jīvoe teno upāy nirantar karavāyogya chhe.

ā pramāṇe jīvano adhikār pūro thayo; have paragneyanun eṭale ke ajīv tattvanun svarūp pāñchamā adhyāyamān varṇavashe, temān badhān dravyone lāgu paḍatā niyamo tathā temānthī jīvane lāgu paḍatī bābato āchārya bhagavān batāvashe.

e pramāṇe shrī umāsvāmī virachit mokṣhashāstranā
chothā adhyāyanī gujarātī ṭīkā pūrī thaī.

Page 308 of 655
PDF/HTML Page 363 of 710
single page version

a. 4 ] [ 307

devagati vyavasthā (bhavanatrik)
devnivāsbhed indraleshyāsharīr nī
ūñchāīutkr̥uṣhṭaāyujaghanyaāyupravīchār
bhavanavāsīkr̥iṣhṇa, nīl,
1040 kāpot tathākāyapravīchar
jaghanya pīt
1. asurakumārratnaprabhānopaṅk
bhāg
2p dhanuṣh1 sāgardas hajār
varṣha
2. nāgakumār10 dhanuṣh3 palya
3. vidhutakumār10 dhanuṣh1।। palya
ratnaprabhā
4. suparṇa kumār10 dhanuṣh2।। palya
pr̥ithvīnā
pa. agnikumār10 dhanuṣh1।। palya
upar
6. vāt kumār10 dhanuṣh1।। palya
-nīche
7. stanitakumār10 dhanuṣh1।। palya
ekek
8. udadhikumār10 dhanuṣh1।। palya
hajār
9. dvīpakumār10 dhanuṣh2 palya
10. dik kumār
chhoḍīne
khar bhāgamān10 dhanuṣh1।। palya

Page 309 of 655
PDF/HTML Page 364 of 710
single page version

308 ] [ mokṣhashāstra

devnivāsbhed indraleshyāsharīr nī
ūñchāīutkr̥uṣhṭaāyujaghanyaāyupravīchār
vyantar832 kr̥iṣhṇa, nīl,
1 palyathī
das
kāy pravīchār
kāpot tathā
jaghanya pīt
kāīk
hajār
adhik
varṣha
1. kinnaruparano
kharabhāg’’10 dhanuṣh
2. kimpuruṣh’’
3.mahorag’’
4. gandharva’’
pa. yakṣha’’
6. rākṣhaspaṅk bhāg’’
7. bhūtuparano
kharabhāg’’
8. pishāch’’
jyotiṣhīpa21 palyathī
1/8 palyakāy pravīchār
kanīk
adhik
1. sūrya’’7 dhanuṣh
samān dharātaḷathī
2. chandramā’’
790 yojananī
ūñchāīthī
3. grah’’
sharū karī
4. nakṣhatra’’
900 yojan
ūñchāī sudhīnā
pa. prakīrṇak
madhyalokamān’’

Page 310 of 655
PDF/HTML Page 365 of 710
single page version

a. 4] [ 309

devagati vyavasthā (vaimānik dev)
devnivāsbhed indraleshyāsharīr nī
ūñchāīutkr̥uṣhṭaāyujaghanyaāyupravīchār
kalpa
saudharma-aishānūrdhvalok1224pīt7 hāth2 sāgarathī adhik 1 palyathī
adhikkāy
sānatkumār-māhendra’’pīt-padma6 hāth7 ’’ ’’2 sāgarsparsha
brahma-brahmottar’’padmapa hāth10 ’’ ’’7 ’’rūp
lāntav-kāpiṣhṭa’’pa ’’14 ’’ ’’10 ’’rūp
shukra-mahāshukra’’padma-shukla4 ’’16 ’’ ’’14 ’’shabda
satār-sahasrār’’4 ’’18 ’’ ’’16 ’’shabda
ānat-prāṇat’’shukla3।। ’’20 sāgar18 ’’man
āraṇ-achyut’’3 ’’22 sāgar20 ’’man
gaiveyak
sudarshan’’ah
mindra
shukla2।। hāth23 sāgar22 sāgar16 svargathī
amogh’’’’ ’’24 sāgar23 ’’uparanā badhā
suprabuddha’’’’ ’’2p sāgar24 ’’devo apravī-
yashodhar’’2 hāth26 sāgar2p ’’chārī chhe, kem
subhadra’’’’ ’’27 ’’26 ’’ke teone
vishāl’’’’ ’’28 ’’27 ’’kāmavāsanā
suman’’1।। hāth29 ’’28 ’’ja utpanna
sauman’’’’ ’’30 ’’29 ’’thatī nathī.
prītiṅkar’’’’ ’’31 ’’30 ’’

Page 311 of 655
PDF/HTML Page 366 of 710
single page version

310] [मोक्षशास्त्र

devnivāsbhed indraleshyāsharīr nī
ūñchāīutkr̥uṣhṭaāyujaghanyaāyupravīchār
anudishurdhvalokah-
mindra
param shukla 1।। hāth32 sāgar 31 sāgar
āditya
archi’’
archimālī’’
vairochan’’
prabhās’’
archiprabh’’
archimadhya’’
archirāvarta’’
16 svarga
thī uparanā
badhā devo
apravīchārī
chhe, kem
ke teone
kāmavāsanā
ja utpanna
thatī nathī.
archirvishiṣhṭha’’
anuttar
vijay’’1 hāth33 sāgar 31 sāgar’’
vaijayanta’’
jayanta’’
aparājit’’jaghanya
āyuṣhya
sarvārthasiddhihotu ja nathī

nondhaḥ– 1. vemānik devonān svarga 16 chhe, parantu temanā indra chhe. ahīn indronī apekṣhāe 12 bhed

kahyā chhe. pahelān chār tathā chhellān chār svarga mān darekano ek īndra chhe ane vachalān āṭh svargomān babbe svargano ek indra chhe.

2. pāñchamā svarga mān je laukāntik devo rahe chhe temanun āyuṣhya 8 sāgaranun hoy chhe.

Page 312 of 655
PDF/HTML Page 367 of 710
single page version

mokṣhashāstra gujarātī ṭīkā
adhyāy pāñchamo

bhūmikā

ā shāstra sharū karatān āchārya bhagavāne pahelā adhyāyanā pahelā ja sūtramān jaṇāvyun ke, sāchā sukhano ek ja mārga chhe, ane te mārga samyagdarshan-gnān- chāritranī ekatā chhe. tyār pachhī tattvārthashraddhān te samyagdarshan chhe em jaṇāvyun; pachhī sāt tattvo jaṇāvyān; te tattvomān pahelun jīvatattva chhe tenī samajaṇ bījā trījā ane chothā adhyāyomān āpī.

bījun ajīvatattva chhe, tenun gnān ā pāñchamā adhyāyamān karāvavāmān āvyun chhe. pudgal, dharmāstikāy, adharmāstikāy, ākāsh ane kāḷ e pāñch ‘ajīv’ dravyo’ chhe em jaṇāvyā pachhī tene oḷakhavā māṭe temanān khās lakṣhaṇo tathā temanān kṣhetro batāvyān chhe. jīv sahit chha dravyo chhe em jaṇāvīne dravya, guṇ, paryāy, nitya, avasthit tathā anekānt vagerenun svarūp batāvyun chhe.

īshvar ā jagatano kartā chhe evī mānyatā bhram bharelī chhe; jagatanān badhān dravyo potāthī sat chhe, koīe temane banāvyān nathī; ām batāvavā māṭe ‘सत् द्रव्य लक्षणं’ ‘dravyanun lakṣhaṇ sat chhe’ em 29 mā sūtramān kahyun. jagatanā badhā padārtho ṭakīne kṣhaṇe kṣhaṇe potāmān ja potānī avasthā pote potāthī badalyā kare chhe; ām satnun svarūp batāvavā māṭe 30 mun sūtra kahyun. darek vastu dravyapaṇe nitya ane paryāyapaṇe anitya chhe; em batāvavā māṭe, ‘guṇ-paryāyavāḷun dravya chhe’ evun dravyanun bījun lakṣhaṇ 38 mā sūtramān kahyun chhe. darek dravya pote potāthī pariṇame chhe, tethī ek dravya bījā dravyanun kāī karī shake nahi; ām batāvavā māṭe 42 mun sūtra kahyun chhe. vastunun svarūp anekāntamay chhe, paṇ te ek sāthe kahī shakātun nathī tethī kathanamān mukhya-gauṇapaṇun āve chhe; ām 32 mā sūtra mān batāvyun. ā rīte ghaṇā upayogī siddhānto ā adhyāyamān levāmān āvyā chhe.

ā adhyāy mān सद्द्रव्यलक्षणम्; उत्पादव्ययध्रव्ययुक्तं सत्ः गुणपर्यायवत्

द्रव्यंः अर्पितानर्पित सिद्धेः ane तद्भावः परिणामः e pāñch (29, 30, 38, 32, ane 42) sūtro vastusvarūpanā pāyārūp chhe-vishvadharmanā pāyārūp chhe. ā adhyāy siddha kare chhe ke, sarvagna sivāy bījun koī jīv ane ajīvanun satyasvarūp kahī shake nahī. jīv


Page 313 of 655
PDF/HTML Page 368 of 710
single page version

312 ] [ mokṣhashāstra ane bījā pāñch ajīv (-pudgal, dharmāstikāy, adharmāstikāy, ākāsh tathā kāḷ) dravyonun svarūp je ā shāstramān temaj bījān jainashāstromān āpyun chhe te advitīy chhe, tenāthī viruddha mānyatā jagatanā koī paṇ jīvonī hoy to te asatya chhe. māṭe jignāsuoe sāchun samajīne satyasvarūp grahaṇ karavun ane asatya mānyatā tathā agnān chhoḍavān.

dharmanā nāme jagatamān jain sivāyanī bījī paṇ anek mānyatāo chāle chhe, paṇ temanāmān vastusvarūpanun yathārtha kathan maḷī āvatun nathī; jīv, ajīv vagere tattvonun svarūp teo anyathā kahe chhe; ākāsh ane kāḷanun je svarūp teo kahe chhe te sthūḷ ane anyathā chhe; ane dharmāstikāy tathā adharmāstikāyanā svarūpathī to teo taddan agnāt chhe. ā uparathī siddha thāy chhe ke, vastunā sāchā svarūpathī viruddha chālatī te badhī mānyatāo asatya chhe, tattvathī viruddha chhe.

ajīvatattvanun varṇan
अजीवकाया धर्माधर्माकाशपुद्गलाः।। १।।
arthaḥ– [धर्माधर्माकाशपुद्गलाः] dharma(dravya), adharma (dravya), ākāsh ane

pudgal e chār [अजीव] ajīv tathā [कायाः] bahupradeshī chhe.

ṭīkā

(1) samyagdarshananī vyākhyā karatān tattvārthashraddhān samyaktva chhe em pahelā adhyāyanā bījā sūtramān kahyun chhe; pachhī trījā sūtramān tattvonān nām jaṇāvyān chhe, temānthī jīvano adhikār pūrā thatān ajīvatattva kahevun joīe, tethī ā adhyāyamān mukhyapaṇe ajīvanun svarūp kahyun chhe.

(ra) jīv anādithī potānun svarūp jāṇato nathī ane tethī sāt tattvo sambandhī tene agnān varte chhe. sharīr je pudgalapiṇḍ chhe tene te potānun gaṇe chhe; tethī ahīn te pudgalatattva jīvathī taddan bhinna chhe ane jīv vagaranun chhe, eṭale ke ajīv chhe em jaṇāvyun chhe.

(3) sharīr janmatān hun janmyo ane sharīrano viyog thatān māro nāsh thayo- em anādithī jīv māne chhe, e tenī ‘ajīvatattva’ sambandhī mukhyapaṇe viparīt shraddhā chhe. ākāshanā svarūpanī paṇ tene bhramaṇā chhe ane pote teno mālik chhe em paṇ jīv māne chhe, e ūndhī shraddhā ṭāḷavā ā sūtramān ‘te dravyo ajīv chhe’ em kahyun chhe. dharma ane adharmane paṇ jāṇato nathī tethī chhatī vastuno nakār chhe te doṣh paṇ ā


Page 314 of 655
PDF/HTML Page 369 of 710
single page version

a. pa sūtra 4-pa ] [ 313 sūtra ṭāḷe chhe. ākāshanun svarūp sūtra 4-6-7-9-18 mān āpyun chhe, dharmadravya ane adharmadravyanun svarūp sūtra 4-6-7-8-12 ane 17 mān āpyun chhe. dishā te ākāshano bhāg chhe.

(4) prashnaḥ– ‘kārya’no artha to sharīr thāy chhe chhatān ahīn dharmādi dravyane kāy kem kahyān?

uttaraḥ– ahīn upachārathī temane kāy kahyān chhe. jem sharīr pudgaladravyanā samūharūp chhe tem dharmādi dravyone paṇ pradeshonā samūharūp kāy sarīkho vyavahār chhe. ahīn kāyano artha bahupradesh karavo.

(pa) prashnaḥ– pudgaladravya to ekapradeshī chhe tene ‘kāy’ shabda kem lāgu paḍe chhe? uttaraḥ– temān bījān pudgalo sāthe bhaḷavānī ane tethī bahupradeshī thavānī shakti chhe te apekṣhāe tene ‘kāy’ kahevāmān āve chhe.

(6) dharma ane adharma e be dravyo sarvagnapraṇīt shāstromān chhe. e nām shāstrarūḍhithī āpavāmān āvyān chhe. ।। 1।।

e ajīvakāy shun chhe?
द्रव्याणि।। २।।
arthaḥ– e chār padārtha [द्रव्याणि] dravya chhe. (dravyanun lakṣhaṇ sūtro 29-30-38

mān āvashe.)

ṭīkā

(1) trikāḷ potānā guṇ-paryāyane drave-prāpta thāy chhe tene dravya kahevāmān āve chhe.

(2) potānā guṇ-paryāyane dravya prāpta thāy chhe eṭale ke paranā guṇ- paryāyane koī prāpta na thāy em (asti-nāstirūp) anekāntadraṣhṭie artha thāy chhe. pudgal potānā paryāyarūp sharīrane prāpta thāy paṇ jīv ke bījun koī dravya sharīrane prāpta na thāy. jo jīv sharīrane prāpta thāy to sharīr jīvano paryāy thaī jāy; tethī e siddha thayun ke jīv ane sharīr atyant bhinna padārtha chhe ane tethī jīv sharīrane prāpta thato nahi hovāthī sharīranun kāī paṇ traṇe kāḷamān karī shake nahi. ।। 2।।

dravyamān jīvanī gaṇanā
जीवाश्च।। ३।।
arthaḥ– [जीवाः] jīvo [च] paṇ dravya chhe.

Page 315 of 655
PDF/HTML Page 370 of 710
single page version

314 ] [ mokṣhashāstra

ṭīkā
(1) ahīn ‘जीवाः’ shabda bahuvachanamān chhe; te em sūchave chhe ke jīvo ghaṇā

chhe. jīvanun vyākhyān pūrve (pahelī chār adhyāyomān) thaī gayun chhe; e sivāy 39 mā sūtramān ‘kāḷ’ dravya batāvyun chhe; tethī badhān maḷī chha dravyo thayān.

(ra) jīvo ghaṇā chhe ane darek jīv ‘dravya’ chhe em ā sūtramān pratipādan karyun; teno artha shun chhe tenī vichāraṇā karīe. jīv potānā ja guṇ-paryāyane prāpta thāy chhe tethī tene paṇ dravya kahevāmān āve chhe. sharīr to jīvadravyano paryāy nathī, paṇ te pudgaladravyano paryāy chhe, kem ke temān sparsha, ras, gandh ane varṇa chhe ane chetan nathī. koī dravya bījā dravyanā guṇ-paryāyane prāpta thāy ja nahi, tethī pudgaladravya ke tenā sharīrādi paryāy chetanapaṇāne-jīvapaṇāne ke jīvanā koī guṇ- paryāyane prāpta kadī paṇ thāy nahi. e niyam pramāṇe jīv sharīrane kharekhar prāpta thāy em bane ja nahi. jīv darek samaye potānā paryāyane prāpta thāy ane sharīrane prāpta thāy nahi; tethī jīv sharīranun kāī karī shake nahi. e trikāḷī abādhit siddhānt chhe. ā siddhānt samajyā vinā jīv-ajīv tattvanī anādinī chālī āvatī bhūl kadī ṭaḷe nahi.

(3) sharīr sāthe jīvano je sambandh adhyāy 2, 3 ane 4 mān batāvyo chhe te ekakṣhetrāvagāhasambandh mātra batāvyo chhe, tādātmya sambandh batāvyo nathī; tethī e vyavahārakathan chhe. vyavahāranān vachanone kharekharān (-nishchayanān) vachano jeo māne chhe teo ‘ghīno ghaḍo’ em kahetān ghaḍāne kharekhar ghīno banelo māne chhe, māṭī ke dhātuno banelo mānatā nathī māṭe teo mithyādraṣhṭi chhe. shāstramān tevā jīvone ‘vyavahāravimūḍhatā’ kahyā chhe. jignāsu sivāyanā jīvo ā vyavahāravimūḍh chhoḍashe nahi ane vyavahār vimūḍh jīvonī mahāmoṭī saṅkhyā (majority) traṇe kāḷ raheshe. māṭe dharmapremī jīvoe (-duḥkhane ṭāḷavānā sāchā umedavāroe) ā adhyāyanā sūtra 1- ra-3 nī ṭīkāmān je svarūp batāvyun chhe te lakṣhamān laī, ā svarūp barābar samajīne jīv ane ajīvatattva svarūpanī anādithī chālī āvatī bhramaṇā ṭāḷavī. ।। 3।।

pudgaladravya sivāyanān dravyonī visheṣhatā
नित्यावस्थितान्यरूपाणि।। ४।।
arthaḥ– upar kahelāmānthī chār dravyo [अरूपाणि] rūp rahit, [नित्य] nitya

ane [अवस्थितानि] avasthit chhe.


Page 316 of 655
PDF/HTML Page 371 of 710
single page version

a. pa sūtra 4 ] [ 31p

ṭīkā

(1) nitya-kadī naṣhṭa na thāy te nitya (juo, sūtra 31 tathā tenī ṭīkā.) avasthit–potānī saṅkhyāne ullaṅghan na kare te avasthit. arūpī–sparsha-ras-gandh-varṇa rahit te arūpī. (ra) pahelā be svabhāv badhān dravyomān hoy chhe. ūñche āsamānī raṅg dekhāy chhe tene loko ākāsh kahe chhe paṇ te to pudgalano raṅg chhe; ākāsh to sarvavyāpak arūpī, ajīv ek dravya chhe.

‘nitya’ ane ‘avasthit’no visheṣh khulāso

(3) ‘avasthit’ shabda em sūchave chhe ke-darek dravya potapotānā pariṇāmane kare chhe. pariṇām ane pariṇāmīpaṇun bījī koī rīte banī shakatun nathī. jo ek dravya, tenā guṇ ke paryāy bījā dravyanun kāī paṇ kare ke karāve to te tanmay (paradravyamay) thaī jāy. parantu koī dravya paradravyamay to thatun nathī. jo koī dravya anya dravyamay thaī jāy to te dravyanā nāshanī āpatti āve ane dravyanun ‘avasthitapaṇun’ rahe nahi. vaḷī dravyono nāsh thatān tenun ‘nityapaṇun’ paṇ rahe nahi.

(4) darek dravya anant guṇono piṇḍ chhe. dravya nitya hovāthī teno darek guṇ nitya rahe chhe. vaḷī ek guṇ te ja guṇarūp rahe chhe, bījā guṇarūp thaī jato nathī. ā rīte darek guṇanun avasthitapaṇun chhe; jo tem na hoy to guṇano nāsh thāy, ane guṇano nāsh thatān ākhā dravyano nāsh thāy ane tem thatān dravyanun ‘nityapaṇun’ rahe nahi.

(pa) je dravyo anekapradeshī chhe teno darek pradesh paṇ nitya ane avasthit rahe chhe. temānthī ek paṇ pradesh bījā pradesharūp thato nathī. jo ek pradeshanun sthān bījā pradesharūp thāy to pradeshonun avasthitapaṇun rahe nahi. ek paṇ pradeshano nāsh thāy to ākhā dravyano nāsh thāy ane tem thāy to tenun nityapaṇun rahe nahi.

(6) darek dravyano paryāy potapotānā avasare pragaṭe chhe ane pachhī pachhīnā avasaroe pachhī pachhīno paryāy pragaṭe chhe ane pahelān pahelānno paryāy pragaṭato nathī -e rīte paryāyonun avasthitapaṇun siddha thāy chhe. jo paryāy potapotānā avasare pragaṭ na thāy ane bījā paryāyanā avasare pragaṭ thāy to paryāyano pravāh avasthit rahe nahi ane tem thatān dravyanun avasthitapaṇun paṇ rahe nahi. ।। 4।।


Page 317 of 655
PDF/HTML Page 372 of 710
single page version

316 ] [ mokṣhashāstra

ek pudgaladravyanun rūpīpaṇun
रूपिणः पुद्गलाः।। ५।।
arthaḥ– [पुद्गलाः] pudgal dravya [रूपिणः] rūpī arthāt mūrtik chhe.
ṭīkā

(1) ‘rūpī’no artha sparsha, ras, gandh ane varṇa sahit em thāy chhe (juo sūtra 23). pud + gal e be pad vaḍe pudgal shabda banyo chhe. pud eṭale bhegun thavun-maḷī javun, ane gal eṭale chhūṭā paḍī javun. sparshaguṇanā paryāyanī vichitratānā kāraṇe maḷī javun ane chhūṭā paḍavun pudgalamān ja bane chhe. e kāraṇe jyāre temān sthūḷatā āve chhe tyāre pudgaladravya indriyono viṣhay bane chhe. rūp-ras- gandh-sparshanun goḷ, trikoṇ, choras, lāmbo vagere ākāre pariṇaman te mūrti chhe.

(2) pr̥ithvī, jaḷ, agni, vāyu ane dravyaman te varṇa, gandh, ras ane sparshavāḷān chhe, tethī te pāñchey pudgaladravya chhe. dravyaman sūkṣhma pudgalanā prachayarūp āṭh pāṅkhaḍīnā khīlelā kamaḷanā ākāre hr̥udayasthānamān rahelun chhe. te rūpī eṭale ke sparsha, ras, gandh ane varṇavāḷun hovāthī pudgaladravya chhe. (juo, ā adhyāyanā sūtra 19 nī ṭīkā)

(3) netrādi indriy samān man sparsha, ras, gandh ane varṇavāḷun hovāthī rūpī chhe, mūrtik chhe; gnānopayogamān te nimitta chhe.

shaṅkāḥ– shabda mūrtikashūnya hovā chhatān gnānopayog vakhate nimitta chhe māṭe je gnānopayogane nimitta hoy te pudgal hoy tem kahevāmān vyabhichārī hetu āve chhe. (arthāt shabda amūrtik hovā chhatān gnānopayogane nimitta jovāmān āve chhe māṭe te hetu pakṣha, sapakṣha, ane vipakṣhamān raheto hovāthī vyabhichārī thayo) to man mūrtik chhe em kyā kāraṇe mānavun?

samādhānaḥ– shabda amūrtik nathī. shabda pudgalajanya hovāthī temān mūrtikapaṇun chhe, māṭe upar āpel hetu vyabhichārī nathī, paṇ sapakṣhamān ja rahenāro chhe tethī dravyaman pudgal chhe em siddha thayun.

(4) ā uparathī em samajavānun nathī ke indriyothī gnān thāy chhe. indriyo to pudgal chhe tethī gnān rahit chhe; jo tenāthī gnān thāy to jīv chetan maṭī jaḍ-pudgal thaī jāy; paṇ tem bane nahi. jīvanā gnānopayoganī je prakāranī lāyakāt hoy te pramāṇe pudgal-indriyono sanyog hoy, evo temano nimitta-naimittik sambandh chhe; paṇ


Page 318 of 655
PDF/HTML Page 373 of 710
single page version

a. pa sūtra 6-7 ] [ 317 tethī nimitta-ke je par chhe ane ātmāmān nathī te-ātmāmān kāī karī shake ke madad-sahāy karī shake em mānavun te viparītatā chhe.

(pa) sūtramān “पुद्गलाः” em bahuvachan chhe, te em jaṇāve chhe ke pudgalonī

saṅkhyā ghaṇī chhe tathā pudgalanā aṇu, skandhādi bhedanā kāraṇe prakāro ghaṇā chhe.

(6) man tathā sūkṣhma pudgalo to indriyo dvārā jāṇī shakātān nathī. paṇ te sūkṣhmatā chhoḍīne jyāre sthūḷatā dhāraṇ kare tyāre indriyo dvārā jāṇī shakāy chhe, ane tyāre temān sparsha, ras, gandh ane varṇanī avasthā pratyakṣha dekhāy chhe; māṭe sūkṣhma avasthāmān paṇ te sparsha, ras, gandh ane varṇavāḷān chhe em nakkī thāy chhe.

(7) pudgal paramāṇuonun ek dashāmānthī bījī dashāmān palaṭavun thayā kare chhe. jem māṭīnā paramāṇuomānthī jaḷ thāy chhe, jaḷamānthī pr̥ithvī thāy chhe. pr̥ithvī- kāṣhṭhādithī agni thāy chhe, pāṇīmānthī vījaḷī-agni thāy chhe, vāyunā sammelanathī jaḷ thāy chhe. māṭe pr̥ithvī, jaḷ, agni, vāyu, man vagerenā paramāṇuo judī judī jātanā hoy chhe e mānyatā yathārtha nathī, kem ke pr̥ithvī ādi samasta pudgalanā ja vikār chhe. ।। pa।।

dharmādi dravyonī saṅkhyā
आ आकाशादेकद्रव्याणि।। ६।।
arthaḥ– [आ आकाशात्] ākāshaparyant [एक] ek ek [द्रव्याणि] dravya chhe

arthāt dharmadravya, adharmadravya ane ākāshadravya ek ek chhe.

ṭīkā

jīvadravya anant chhe, pudgaladravya anantānant chhe; ane kāladravya asaṅkhyāt aṇurūp chhe. pudgaladravya ek nathī em batāvavā ‘’ shabda ā sūtramān pahelā sūtranī sandhi karīne vāparyo chhe. ।। 6।।

gamanarahitapaṇun
निष्क्रियाणि च।। ७।।
arthaḥ– [च] vaḷī e dharmadravya, adharmadravya ane ākāshadravya [निष्क्रियाणि]

kriyārahit chhe, arthāt teo ek sthānathī bījā sthānane prāpta thatān nathī.

ṭīkā
(1) kriyā shabdanā ghaṇā artha thāy chhe. jem ke-guṇanī pariṇati, paryāy, ek

Page 319 of 655
PDF/HTML Page 374 of 710
single page version

318 ] [ mokṣhashāstra kṣhetrathī bījā kṣhetre gaman. ā arthamānthī chhello artha ahīn lāgu paḍe chhe. kāladravya paṇ kṣhetragamanāgamanarahit chhe, paṇ ahīn te jaṇāvel nathī kem ke pahelā sūtramān kahelān chār dravyo pūrato viṣhay chāle chhe, jīv ane kāḷano viṣhay chālato nathī. aṇu ane skandh banne dashāo vakhate pudgaladravya gaman kare chhe arthāt ek kṣhetrathī bījā kṣhetre gaman kare chhe tethī tene ahīn bātal karel chhe. ā sūtramān traṇ dravyomān kriyānī nāsti jaṇāvī ane bākī rahel pudgaladravyamān kriyā-halanachalananī asti jaṇāvīne anekānt siddhānt pramāṇe kriyānun svarūp siddha karyun.

(ra) utpād-vyayarūp kriyā darek dravyamān samaye samaye hoy chhe, te ā dravyomān paṇ chhe em samajavun.

(3) dravyomān bhāvavatī tathā kriyāvatī em be prakāranī shaktio chhe; temān bhāvavatī shakti badhān dravyomān chhe ane tethī te shaktinun pariṇaman-utpād-vyay darek dravyamān dravyapaṇun ṭakīne thāy chhe. kriyāvatī shakti jīv ane pudgal e be ja dravyomān chhe; te banne ek kṣhetrathī bījā kṣhetre jāy chhe; paṇ temān vishiṣhṭatā eṭalī chhe ke jīv vikārī hoy tyāre ane siddhagatimān jatī vakhate kriyāvān bane chhe ane siddhagatimān te sthirapaṇe rahe chhe. (siddhagatimān jatī vakhate jīv ek samayamān sāt rāju jāy chhe). sūkṣhma pudgalo paṇ shīghra gatie ek samayamān chaud rājalok jāy chhe eṭale pudgalamān mukhyapaṇe halan-chalanarūp kriyā chhe, jyāre jīvadravyamān sansārī avasthāmān koī koī vakhate halan-chalanarūp kriyā thāy chhe.

dharmadravya, adharmadravya ane ek jīvadravyanā pradeshonī saṅkhyā

असंख्येयाः प्रदेशाः धर्माधर्मैकजीवानाम्।। ८।।

arthaḥ– [धर्माधर्मैकजीवानाम्] dharmadravya, adharmadravya ane ek jīvadravyanā

[असंख्येया] asaṅkhyāt [प्रदेशाः] pradesho chhe.

ṭīkā

(1) pradesh-ek pudgal paramāṇu jeṭalā ākāshanā kṣhetrane roke teṭalā kṣhetrane ek pradesh kahe chhe.

(2) ā darek dravyo dravyārthikanaye akhaṇḍ, ek, niransh chhe. paryāyārthikadraṣhṭie asaṅkhyātapradeshī chhe. tene asaṅkhyāt pradesho chhe, tethī kāī tenā asaṅkhya khaṇḍ ke ṭukaḍā paḍī jatā nathī tem ja judā judā ekek pradesh jevaḍā ṭukaḍānā milanathī thayelun te dravya nathī.


Page 320 of 655
PDF/HTML Page 375 of 710
single page version

a. pa sūtra 9-10 ] [ 319

(3) ākāsh paṇ dravyaapekṣhāe (dravyārthikanaye) akhaṇḍ, niransh, sarvagat, ek ane bhinnatā rahit chhe. paryāyārthikanayanī apekṣhāe paramāṇu roke teṭalā vibhāgane pradesh kahe chhe; ākāshamān kāī ṭukaḍā nathī ke tenā khaṇḍ thaī jatā nathī. ṭukaḍā to sanyogī padārthanā thāy; pudgalano skandh sanyogī chhe, tethī ṭukaḍā lāyak thāy tyāre ṭukaḍārūpe te pariṇame chhe.

(4) ākāshane ā sūtramān līdhun nathī kemake tenā pradesho anant chhe tethī te navamān sūtramān kaheshe.

(pa) dharmāstikāy, adharmāstikāy ane jīvanā pradesho asaṅkhyāt chhe ane te saṅkhyāe lokapramāṇ asaṅkhyāt chhe, chhatān te pradeshonī vyāpak avasthāmān pher chhe. dharma ane adharma dravyo ākhā lokamān vyāpel chhe (te bāramā ane teramā sūtramān kahyun chhe), ane jīvanā pradesho te te vakhatanā jīvanā sharīr pramāṇe pahoḷā-ṭūṅkā thāy chhe (e soḷamā sūtramān kahyun chhe.) jīv kevaḷasamudghāt avasthā dhāraṇ kare tyāre sampūrṇa lokākāshamān tenā pradesho vyāpta thāy chhe, tathā bījā samudghāto vakhate te te sharīramān pradesho rahī keṭalāk pradesho bahār nīkaḷe chhe.

(6) samudghātanun svarūp pūrve a. 1 sū. 16 nī ṭīkāmān kahevāī gayun chhe. ।। 8।।
ākāshanā pradesho
आकाशस्यानन्ताः।। ९।।
arthaḥ– [आकाशस्य] ākāshanā [अनंताः] anant pradesho chhe.
ṭīkā

(1) ākāshanā be vibhāg chhe-alokākāsh ane lokākāsh. temān lokākāshanā pradesho asaṅkhyāt chhe. jeṭalā dharmāstikāy ane adharmāstikāyanā pradesho chhe teṭalā ja lokākāshanā chhe. vaḷī teono vistār ek sarakho chhe. lokākāsh chhae dravyonun sthān chhe. ā bābat bāramā sūtramān kahī chhe.

(2) dishā, khūṇā, upar, nīche e badhā ākāshanā vibhāg chhe. ।। 9।।
pudgalanā pradesho
संख्येयाऽसंख्येयाश्च पुद्गलानाम्।। १०।।
arthaḥ– [पुद्गलानाम्] pudgalonā [संख्येयाऽसंख्येयाः च] saṅkhyāt,

asaṅkhyāt ane anant pradesh chhe.


Page 321 of 655
PDF/HTML Page 376 of 710
single page version

320 ] [ mokṣhashāstra

ṭīkā

(1) āmān pudgalanā sanyogī paryāy (skandh) nā pradesho jaṇāvyā chhe. ek ek aṇu svatantra pudgaladravya chhe. tene ek ja pradesh hoy chhe, em sūtra 11mān kahyun chhe.

(2) skandh be paramāṇuothī sharū karī anant paramāṇuonā thāy chhe, tenun kāraṇ sūtra 33 mān āpyun chhe.

(3) shaṅkāḥ– jyāre lokākāshanā asaṅkhyāt ja pradesho chhe to temān anant pradeshavāḷā pudgaladravya tathā bījān dravyo paṇ shī rīte rahī shake?

samādhānaḥ– pudgaladravyamān be prakāranun pariṇaman thāy chhe; ek sūkṣhma, bījun sthūḷ. jyāre tenun sūkṣhma pariṇaman thāy chhe tyāre lokākāshanā ek pradeshamān paṇ anant pradeshavāḷo pudgalaskandh rahī shake chhe. vaḷī badhān dravyomān ekabījāne avagāhan devānun sāmarthya chhe, tethī alpa kṣhetramān ja samasta dravyone rahevāmān kāī bādhā thatī nathī. ākāshamān badhān dravyone ekī sāthe sthān devānun sāmarthya chhe, tethī ek pradeshamān anantānant paramāṇu rahī shake chhe; jem oraḍāmān ek dīvāno prakāsh rahī shake chhe ane te ja oraḍāmān teṭalā ja vistāramān pachās dīvāno prakāsh rahī shake chhe tem. ।। 10।।

aṇu apradeshī chhe
नाणोः।। ११।।
arthaḥ– [अणोः] pudgalanā paramāṇune [न] be vagere pradesh nathī arthāt te

ekapradeshī chhe.

ṭīkā

(1) aṇu ek dravya chhe, tene ek ja pradesh chhe, kem ke paramāṇuomān khaṇḍano abhāv chhe.

(ra) dravyonun anekānt svarūp
1. dravyo mūrta ane amūrta em be prakāre chhe.
2. amūrta dravyo chetan ane jaḍ em be prakāre chhe.
3. mūrta dravyo aṇu ane skandh em be prakāre chhe.
4. mūrta dravyo sūkṣhma ane bādar em be prakāre chhe.

Page 322 of 655
PDF/HTML Page 377 of 710
single page version

a. pa sūtra 11 ] [ 321

pa. sūkṣhma mūrta dravya sūkṣhmasūkṣhma ane sūkṣhma em be prakāre chhe. 6. skandh sūkṣhma ane bādar em be prakāre chhe. 7. sūkṣhma aṇu be prakāre chhe-pudgalaaṇu ane kālāṇu. 8. dravyo be prakāre chhe-akriy (gamanāgaman rahit-chār dravyo). ane sakriy (gamanāgaman sahit-jīv ane pudgal).

9. dravyo ekapradeshī ane bahupradeshī em be prakāre chhe. 10. bahupradeshī dravyo be prakāre chhe-saṅkhyāt pradeshavāḷā ane saṅkhyāthī par pradeshavāḷā.

11. saṅkhyāthī par bahupradeshī dravyo be prakāre chhe-asaṅkhyātapradeshī ane anantapradeshī.

12. anantapradeshī dravyo be prakāre chhe-akhaṇḍ ākāsh ane anantapradeshī pudgalaskandh.

13. asaṅkhyāt lokapradesh rokatān dravyo be prakāre chhe-akhaṇḍ dravyo (dharma, adharma tathā kevaḷasamudghāt karato jīv) ane pudgal mahāskandh te sanyogī dravya chhe.

14. akhaṇḍ lokapramāṇ asaṅkhyātapradeshī dravyo be prakāre chheḥ 1. dharma tathā adharma (lokavyāpak), ane ra. jīv (lokapramāṇ), saṅkhyāe asaṅkhyāt pradeshī, ane vistāramān sharīr pramāṇe vyāpak.

1p. amūrta bahupradeshī dravyo be prakāre chhe-saṅkoch-vistār rahit (ākāsh, dharmadravya, adharmadravya tathā siddhajīv) ane saṅkoch-vistār sahit (sansārī jīvanā pradesho saṅkoch-vistār sahit chhe). [siddhajīv charamasharīrathī kiñchit nyūn hoy chhe].

16. dravyo be prakāre chhe-sarvagat (ākāsh) ane deshagat (bākīnān pāñch dravyo).

17. sarvagat be prakāre chhe-kṣhetre sarvagat (ākāsh) ane bhāve sarvagat (gnānashakti).

18. deshagat be prakāre chhe-ekapradeshagat (paramāṇu, kālāṇu tathā ekapradeshasthit sūkṣhma pudgalaskandh), ane anekadeshagat (dharma, adharma, jīv ane pudgalaskandh).

19. dravyomān asti be prakāre chhe-astikāy (ākāsh, dharma, adharma, jīv tathā pudgal), ane kāyarahit asti (kālāṇu).


Page 323 of 655
PDF/HTML Page 378 of 710
single page version

322 ] [ mokṣhashāstra

20. atikāy be prakāre chhe-akhaṇḍ astikāy (ākāsh, dharma, adharma tathā jīv), ane upacharit astikāy (sanyogī pudgalaskandho, pudgalamān samūharūp thavānī shakti).

21. darek dravyanun guṇ tathā paryāyamān astipaṇun be prakāre chhe-potāthī astipaṇun, ane parathī nāstipaṇānun astipaṇun.

22. darek dravyamān astipaṇun be prakāre chhe-dhruv ane utpād-vyay. 23. dravyomān shakti bhāvavatī tathā kriyāvatī em be prakāre chhe. 24. dravyomān vibhāv sambandhī be prakār chhe-vibhāg sahit (jīv, pudgal; temane ashuddha dashāmān vibhāv hoy chhe), ane vibhāv rahit (bījān dravyo trikāḷ vibhāvarahit chhe).

2p. dravyomān vibhāv be prakāre chhe-(1) jīvane vijātīy pudgal sāthe, (2) pudgalane sajātīy ekabījā sāthe tathā sajātīy pudgal ane vijātīy jīv, banne sāthe.

nondhaḥ– syādvād samasta vastuonā svarūpane sādhanārun, arhant sarvagnanun ek askhalit shāsan chhe. te ‘badhun anekāntātmak chhe’ em upadeshe chhe. te vastunā svarūpano yathārtha nirṇay karāve chhe. te sanshayavād nathī. keṭalāk kahe chhe ke syādvād vastune nitya ane anitya vagere be prakāre banne pakṣhathī kahe chhe, māṭe sanshayanun kāraṇ chhe; paṇ te khoṭun chhe. anekāntamān to banne pakṣha nishchit chhe tethī te sanshayanun kāraṇ nathī. (3) dravyaparamāṇu tathā bhāvaparamāṇuno bījo artha–je ahīn lāgu nathī.

prashnaḥ– ‘chāritrasār’ vagere shāstromān kahyun chhe ke je dravyaparamāṇu ane bhāvaparamāṇunun dhyān kare tene kevaḷagnān thāy. teno shun artha chhe?

uttaraḥ– tyān dravyaparamāṇuthī ātmadravyanī sūkṣhmatā ane bhāvaparamāṇuthī bhāvanī sūkṣhmatā kahī chhe. tyān pudgalaparamāṇunun kathan nathī. rāgādi vikalpanī upādhirahit ātmadravyane sūkṣhma kahevāmān āve chhe, kāraṇ ke nirvikalpa samādhino viṣhay ātmadravya, man ane indriyothī agochar chhe. bhāv shabdano artha svasamvedan pariṇām thāy chhe. paramāṇu shabdathī bhāvanī sūkṣhma avasthā samajavī, kem ke vītarāg, nirvikalpa, samarasībhāv pāñch indriyo ane mananān viṣhayathī atīt chhe.

(juo, paramātma-prakāshak adhyāy 2 gāthā 33 nī ṭīkā, pānun 168-169)
ā artho ahīn lāgu paḍatā nathī.

Page 324 of 655
PDF/HTML Page 379 of 710
single page version

a. pa sūtra 12 ] [ 323

prashnaḥ– dravyaparamāṇuno ā artha ahīn kem lāgu nathī? uttaraḥ– ā sūtramān je paramāṇu līdho chhe te pudgalaparamāṇu chhe tethī dravyaparamāṇuno uparano artha ahīn lāgu paḍato nathī. ।। 11।।

samasta dravyone rahevānun sthān
लोकाकाशेऽवगाहः।। १२।।
arthaḥ– [अवगाहः] upar kahelān samasta dravyono avagāh (sthān)

[लोकाकाशे] lokākāshamān chhe.

(1) ākāshanā jeṭalā bhāgamān jīv vagere chhae dravyo chhe te bhāgane lokākāsh kahe chhe. bākīnā ākāshane alokākāsh kahe chhe.

(ra) ākāsh ek akhaṇḍ dravya chhe. temān kāī bhāgalā paḍatā nathī, paṇ paradravyanā avagāhanī apekṣhāe ā bhed paḍe chhe; eṭale ke nishchaye ākāsh ek akhaṇḍ dravya chhe, vyavahāre-paradravyanā nimittanī apekṣhāe tenā be bhāg gnānamān paḍe chhe. (lokākāsh, alokākāsh).

(3) darek dravya kharekhar potapotānā kṣhetramān rahe chhe; lokākāshamān rahe chhe te paradravyaapekṣhāe nimittanun kathan chhe; temān parakṣhetranī apekṣhā āve chhe tethī te vyavahār chhe. ākāsh pahelun thayun, tathā bījān dravyo temān pachhī utpanna thayān em nathī, kem ke badhān dravyo anādi-anant chhe.

(4) ākāsh pote potāne avagāhe chhe, te potāne nishchayaavagāharūp chhe. ākāshathī bījun dravya moṭun chhe nahi ane hoī paṇ na shake. tethī temān vyavahār- avagāhanī kalpanā āvī shake nahi.

(pa) badhān dravyone anādi pāriṇāmik yugapadatā chhe, pahelā-pachhīno bhed nathī. jem yutasiddhane vyavahārathī ādhār-ādheyapaṇun hoy chhe tem ayutasiddhane paṇ vyavahārathī ādhār-ādheyapaṇun hoy chhe.

yutasiddha=pāchhaḷathī joḍāyelān; ayutasiddha=mūḷathī bhegān. draṣhṭānt-1. kuṇḍāmān bor e pāchhaḷathī joḍāyelānun draṣhṭānt chhe. 2. thāmbhalāmān sār te mūḷathī bhegānun draṣhṭānt chhe.

(6) evambhūtanayanī apekṣhāe arthāt je svarūpe padārtha chhe te svarūp vaḍe nishchay karanārā nayanī apekṣhāe badhān dravyane potapotāno ādhār chhe. draṣhṭāntaḥ- koīne


Page 325 of 655
PDF/HTML Page 380 of 710
single page version

324 ] [ mokṣhashāstra evo prashna pūchhīe ke tame kyān chho? to te kahe chhe ke hun mārāmān chhun. e rīte darek dravyane nishchayanaye potapotāno ādhār chhe. ākāshathī bījun koī dravya moṭun nathī. ākāsh badhī bāju anant chhe tethī te dharmādino ādhār chhe em vyavahāranaye kahī shakāy chhe. dharmādik lokākāshanī bahār nathī eṭalun siddha karavā māṭe ā ādhār- ādheyasambandh mānavāmān āve chhe.

(7) dharmādik dravyo jyān dekhāy te ākāshano bhāg lok chhe ane jyān na dekhāy te bhāg alok chhe. ā bhed dharmāstikāy, adharmāstikāy, jīv, pudgal ane kāḷanā kāraṇe paḍe chhe, kem ke dharmadravya ane adharmadravya ākhā lokākāshavyāpī chhe. ākhā lokākāshamān evo ek paṇ pradesh nathī ke jyān jīv na hoy. vaḷī, jīv jyāre kevaḷasamudghāt kare chhe tyāre ākhā lokākāshamān vyāpe chhe. pudgalano anādianant ek mahāskandh chhe, je lokākāshavyāpī chhe ane ākho lok judān judān pudgalothī paṇ vyāpel chhe. vaḷī, kālāṇu ek ek chhūṭān hīrānā ḍhagalānī māphak ākhā lokākāshamān vyāpel chhe. ।। 12।।

dharmādharmanun avagāhan
धर्माधर्मयोः कृत्स्ने।। १३।।
arthaḥ– [धर्माधर्मयाः] dharma ane adharmadravyano avagāh [कृत्स्ने] talamān

telanī māphak samasta lokākāshamān chhe.

ṭīkā

(1) lokākāshamān dravyanā avagāhanā prakār judājudā chhe em ā sūtra batāve chhe. dharma ane adharmanā avagāhano prakār ā sūtramān jaṇāvyo chhe. pudgalanā avagāhano prakār 14mā sūtramān ane jīvanā avagāhano prakār 1p mā tathā 16 mā sūtramān āpel chhe. kāḷadravya asaṅkhyāt chhūṭān chhūṭān chhe tethī teno prakār spaṣhṭa chhe, eṭale kahevāmān āvyo nathī, paṇ ā sūtro uparathī tenun garbhit kathan samajī levun.

(ra) ā sūtra em paṇ sūchave chhe ke dharmadravyanā ekek pradeshane adharmadravyanā ekek pradeshamān vyāghāt rahit pravesh chhe, ane adharmadravyanā ekek pradeshano dharmadravyanā ekek pradeshamān vyāghāt rahit pravesh chhe. ā paraspar praveshapaṇun dharma-adharmanī avagāhanashaktinā nimitte chhe.

(3) bhed-saṅghātapūrvak ādi (sharūāt) sahit jene sambandh hoy evā ati