Page 386 of 655
PDF/HTML Page 441 of 710
single page version
a. pa upasanhār ] [ 38p
jyon jahāj par vāhamen, tire sahaj vin paun. 6
arthaḥ– pratyek vastu vastantratāthī potānī avasthāne (-kāryane) prāpta kare chhe tyān nimitta koṇ? jem vahāṇ pravāhamān saheje ja pavan vinā ja tare chhe.
bhāvārthaḥ– jīv ane pudgal dravya shuddha ke ashuddha avasthāmān svatantrapaṇe ja potānā pariṇāmo kare chhe. agnānī jīv paṇ svatantrapaṇe nimittādhīn pariṇaman kare chhe. koī nimitta tene ādhīn banāvī shaktun nathī. 6.
vase ju jaise deshamen; kare su taise bheṣh. 7
bhāvārthaḥ– upādānanun kathan ek ‘yogyatā’ shabda dvārā ja thāy chhe. upādān potānī yogyatāthī anek prakāre pariṇaman kare chhe tyāre upasthit nimitta par bhinna bhinna kāraṇapaṇāno ārop (-bheṣh) āve chhe. upādānanī vighi nirvachan hovāthī nimitta dvārā ā kārya thayun em vyavahārathī kahevāy chhe.
visheṣhārthaḥ– upādān jyāre jevun kārya kare chhe tyāre tevā kāraṇapaṇāno ārop (-bheṣh) nimitta upar āve chhe. jem koī vajrakāyavāḷo puruṣh sātamā narakane yogya malin bhāv kare to vajrakāyasharīr upar narakanā kāraṇapaṇāno ārop āve chhe ane jo jīv mokṣhane yogya nirmaḷabhāv kare to te ja nimitta par mokṣhanā kāraṇapaṇāno ārop āve chhe. ā rīte upādānanā kāryānusār nimittanān kāraṇapaṇāno bhinna bhinna ārop karavāmān āve chhe. ethī em siddha thāy chhe ke nimittathī kārya thatun nathī parantu kathan thāy chhe. māṭe upādān sāchun kāraṇ chhe ane nimitta āropitta kāraṇ chhe. 134 pudgal karma, yog indriyonā bhog, dhan, gharanā māṇaso, makān ityādi ā
jīvane rāg-dveṣh pariṇāmanān perarak chhe? 134 nahīn, chhae dravya sarva potānā svarūpathī sadā asahāy (-svatantra) pariṇaman
kare chhe, koī dravya koīnun perarak kadī nathī tethī koī paṇ paradravya rāgadveṣhanun perarak nathī parantu mithyātva moharūp madirāpān chhe te ja (anantānubandhī) rāgadveṣhanun kāraṇ chhe. 13p pudgal karmanī jorāvarīthī jīvane rāgadveṣh karavā paḍe chhe, pudgaladravya karmono
Page 387 of 655
PDF/HTML Page 442 of 710
single page version
386 ] [ mokṣhashāstra
vesh dhāraṇ karīne jem jem baḷ kare chhe tem tem jīvane rāgadveṣh adhik thāy chhe e vāt sāchī chhe? 13p nā; kemake jagatamān pudgalano saṅg to hameshān rahe chhe, jo enī baḷajorīthī
nahi tethī em samajavun joīe ke shuddha ke ashuddha pariṇaman karavāmān chetan
svayam samartha chhe. (sa. sār nāṭak sarvavishuddhadvār kāvya 61 thī 66)
te gaman kriyāvāḷā athavā ichchhāvāḷā chhe ke nahi em samajāvavāne māṭe chhe parantu upādānane māṭe to sarva prakāranā nimitta dharmāstikāyavat udāsīn ja kahyā chhe. juo shrī pūjyapādāchāryakr̥ut īṣhṭopadesh gā. 3p] 136 nimitta naimittik sambandh kone kahe chhe? 136 upādān svataḥ kāryarūpe pariṇame chhe te vakhate bhāvarūp ke abhāvarūp kayā uchit
kāryane naimittik kahe chhe. ā rīte bhinna padārthonā svatantra sambandhane nimitta-
naimittik sambandh kahe chhe.
kyo nimittarūp padārtha chhe tenun gnān karāve chhe. je kāryane naimittik kahyun chhe tene ja upādānanī apekṣhāe upādey paṇ kahe chhe.]
nimitta naimittik sambandhanā draṣhṭānt- (1) kevaḷagnān naimittik chhe ane lokālokarūp sarva gneyo nimitta chhe. (pravachanasār gā. ra6 nī ṭīkā).
(ra) samyagdarshan naimittik chhe ane samyakgnānīnā upadeshādi nimitta chhe. (ātmānushāsan gā. 10 nī ṭīkā)
(3) siddhadashā naimittik chhe ane pudgal karmano abhāv nimitta chhe. (samayasār gā. 83 nī ṭīkā)
(4) “jevī rīte adhaḥkarmathī utpanna ane udeshathī utpanna thayel nimittabhūt (āhārādi) pudgal dravyano tyāg na karato ātmā (-muni) naimittikabhūt bandhasādhak
Page 388 of 655
PDF/HTML Page 443 of 710
single page version
a. pa upasanhār ] [ 387 bhāvanun pratyākhyān (tyāg) karato nathī tevī ja rīte samasta paradravyanun pratyākhyān na karato ātmā tenā nimittathī thavāvāḷā bhāvane tyāgato nathī.” āmān jīvano bandhasādhakabhāv naimittik chhe ane te paradravya nimitta chhe.
granthādhirāj pañchādhyāyī shāstramān nayābhāsonun varṇan chhe temān ‘jīv sharīranun kāī paṇ karī shakato nathī-paraspar bandhya-bandhakabhāv nathī’ em kahīne sharīr ane ātmāne nimitta-naimittikabhāvanun prayojan shun chhe? tenā uttaramān pratyek dravya svayam ane svataḥ nijashaktithī pariṇaman kare chhe tyān nimittapaṇānun kāī prayojan ja nathī evun samādhān shlok nan. pa71 mān kahyun chhe.
अथचेदवश्यमेतन्निमित्त नैमित्तिकत्वमास्तिमिथः। न यतः स्वयं स्वतो वा परिणममानस्य किं निमित्ततया।। ५७१।।
[एतन्निमित्तनैमित्तिकत्वं] e bannemān nimittanaimittikapaṇun [अवश्यंअस्ति] avashya chhe’ to ā prakāranun kathan paṇ [ना] barābar nathī; [यतः] kāraṇ ke [स्वयं वा स्वतः] svayam athavā svataḥ [परिणममानस्य] pariṇamanārī vastune [निमित्ततया] nimittapaṇāthī [किम्?] shun phāyado chhe? arthāt svataḥ pariṇamanashīl vastune nimittakāraṇathī kāī ja prayojan nathī. ā viṣhayamān spaṣhṭatā māṭe pañchādhyāyī bhā. 1 shlok pa6p thī pa8p sudhī dekhavun joīe.
ā rīte chha dravyanun svarūp anek prakāre varṇavyun. ā chha dravyomān samaye samaye pariṇaman thāy chhe, tene ‘paryāy’ (hālat, avasthā, Condition) kahevāy chhe. dharma-adharma-ākāsh ane kāḷ e chār dravyonā paryāy to sadāy shuddha ja chhe; bākīnā jīv ane pudgal e be dravyomān shuddha paryāy hoy chhe athavā ashuddha paryāy paṇ hoī shake chhe.
jīv ane pudgal e be dravyomānthī paṇ pudgal dravyamān gnān nathī, tenāmān jāṇapaṇun nathī ane tethī tenāmān gnānanī ūndhāīrūp bhūl nathī; māṭe padgalane sukh ke duḥkh hotān nathī. sāchā gnān vaḍe sukh ane ūndhā gnān vaḍe duḥkh thāy chhe, parantu pudgal dravyamān gnānaguṇ ja nathī, tethī tene sukhadukh nathī; tenāmān sukhaguṇ ja nathī.
Page 389 of 655
PDF/HTML Page 444 of 710
single page version
388 ] [ mokṣhashāstra ām hovāthī pudgal dravyane to ashuddhadashā ho ke shuddhadashā ho, banne samān chhe; sharīr pudgaladravyanī avasthā chhe māṭe sharīramān sukh-duḥkh thatān nathī. sharīr nīrog ho ke rogī ho, te sāthe sukh-duḥkhano sambandh nathī.
chhae dravyomān ā ek ja dravya gnānasāmarthyavān chhe. jīvamān gnānaguṇ chhe ane gnānanun phaḷ sukh chhe, tethī jīvamān sukhaguṇ chhe. jo sāchun gnān kare to sukh hoy, parantu jīv potānā gnānasvabhāvane oḷakhato nathī ane gnānathī judī anya vastuomān sukhanī kalpanā kare chhe. ā tenā gnānanī bhūl chhe ane te bhūlane līdhe ja jīvane duḥkh chhe. agnān te jīvano ashuddha paryāy chhe. jīvano ashuddha paryāy te duḥkh hovāthī te dashā ṭāḷīne sāchā gnān vaḍe shuddha dashā karavāno upāy samajāvavāmān āve chhe; kem ke badhāy jīvo sukh ichchhe chhe ane sukh to jīvanī shuddhadashāmān ja chhe; māṭe je chha dravyo jāṇyān temānā jīv sivāyanān pāñch dravyonā guṇ-paryāy sāthe to jīvane prayojan nathī; paṇ potānā guṇ-paryāy sāthe ja jīvane prayojan chhe.
Page 390 of 655
PDF/HTML Page 445 of 710
single page version
bhūmikā
1. pahelā adhyāyanā chothā sūtramān sāt tattvo kahyān chhe ane te tattvonī yathārtha shraddhā te samyagdarshan chhe-em pahelā adhyāyanā bījā sūtramān kahyun chhe. bījāthī pāñchamā adhyāy sudhīmān jīv ane ajīv tattvanun varṇan karyun. ā adhyāyamān tathā sātamān adhyāyamān āsrav tattvanun svarūp samajāvavāmān āvyun chhe. āsravanī vyākhyā pūrve 14 mā pāne āpī chhe te ahīn lāgu paḍe chhe.
ā jagatamān jīv ane ajīv dravyo chhe ane temanā pariṇamanathī āsrav, bandh, samvar, nirjarā ane mokṣha tattvo thāy chhe. e rīte jīv, ajīv, āsrav, bandh, samvar, nirjarā ane mokṣha e sāt tattvo chhe.
have ahīn shiṣhya prashna kare chhe ke-he gurudev? (1) jo jīv tathā ajīv e banne dravyo ekānte (-sarvathā) pariṇāmī ja hoy to temanā sanyogaparyāyarūp ek ja padārtha siddha thāy chhe, ane (ra) jo teo sarvathā apariṇāmī hoy to jīv ane ajīv dravya evā be ja padārtho siddha thāy chhe. jo ām chhe to āsravādi tattvo kaī rīte siddha thāy chhe.
shrīguru teno uttar kahe chhe ke-jīv ane ajīv dravyo ‘kathañchit pariṇāmī’ hovāthī bākīnān pāñch tattvonun kathan nyāyayukta siddha thāy chhe.
(1) ‘kathañchit-pariṇāmīpaṇun’ teno shun artha chhe te kahevāy chheḥ jem sphaṭikamaṇi chhe te jo ke svabhāvathī nirmaḷ chhe topaṇ jāsud puṣhpa vagerenī samīpe potānī lāyakātanā kāraṇe paryāyāntar pariṇati grahaṇ kare chhe; paryāyamān sphaṭikamaṇi jo ke upādhinun grahaṇ kare chhe topaṇ nishchayathī potāno je nirmaḷasvabhāv chhe tene te chhoḍato nathī. tem jīvano svabhāv paṇ shuddhadravyārthik nayathī to sahaj shuddha chidānand ekarūp chhe,
Page 391 of 655
PDF/HTML Page 446 of 710
single page version
390 ] [ mokṣhashāstra parantu anādi karmabandharūp paryāyane pote vash thavāthī te rāgādi paradravya upādhi- paryāyane grahaṇ kare chhe. paryāyamān jīv joke par paryāyapaṇe (paradravyanā lakṣhe thatā ashuddha paryāyapaṇe) pariṇame chhe to paṇ nishchayanayathī shuddhasvarūpane chhoḍato nathī. padgaladravyanun paṇ tem ja thāy chhe. ā kāraṇe jīv-ajīvanun paraspar apekṣhāsahit pariṇaman hovun te ja ‘kathañchit-pariṇāmīpaṇun,’ shabdano artha chhe.
(ra) ā pramāṇe ‘kathañchit-pariṇāmīpaṇun’ siddha thatā jīv ane pudgalanā sanyoganī pariṇati (-pariṇām) thī rachāyelān bākīnān āsravādi pāñch tattvo siddha thāy chhe. jīvamān āsravādi pāñch tattvonā pariṇaman vakhate pudgalakarmarūp nimittano sadbhāv ke abhāv hoy chhe ane pudgalamān āsravādi pāñch tattvonā pariṇamanamān jīvanā bhāvarūp nimittano sadbhāv ke abhāv hoy chhe. āthī ja sāt tattvone ‘jīv ane pudgalanā sanyoganī pariṇatithī rachāyelān’ kahevāy chhe; parantu jīv ane pudgalanī bhegī pariṇati thaīne bākīnān pāñch tattvo thāy chhe em na samajavun.
pūrvokta jīv ane ajīv e be dravyone ā pāñch tattvomān meḷavatān kul sāt tattvo thāy chhe. ane temān puṇya-pāpane judān gaṇavāmān āve to nav padārtho thāy chhe. puṇya ane pāp nāmanā be padārthono antarbhāv (samāvesh) abhedanaye āsrav-bandh padārthamān karavāmān āve tyāre sāt tattvo kahevāmān āve chhe.
shiṣhya pharī prashna kare chhe ke-he bhagavan! jo ke jīv-ajīvanun kathañchit- pariṇāmīpaṇun mānatān bhedapradhān paryāyārthikanayanī apekṣhāe sāt tattvo siddha thaī gayā, topaṇ tenāthī jīvanun shun prayojan siddha thayun? - kāraṇ ke, jem abhedanayathī puṇya-pāp e be padārthono sāt tattvomān antarbhāv pratham karyo chhe te ja pramāṇe visheṣh abhedanayanī vivakṣhāmān āsravādi padārthono paṇ jīv ane ajīv e be ja padārthomān antarbhāv karī levāthī e be ja padārtho siddha thaī jashe.
shrīguru te prashnanun samādhān kare chhe-kayā tattvo hoy chhe ane kayā tattvo upādey chhe tenun parignān thāy e prayojanathī āsravādi tattvonun nirupaṇ karavāmān āve chhe.
hey, upādey tattvo kayā chhe te have kahe chheḥ akṣhay anant sukh te upādey chhe; tenun kāraṇ mokṣha chhe; mokṣhanun kāraṇ samvar ane nirjarā chhe; tenun kāraṇ vishuddha
Page 392 of 655
PDF/HTML Page 447 of 710
single page version
a. 6 bhūmikā ] [ 391 gnānadarshanasvabhāvī nij ātmatattvasvarūpanā samyakshraddhān-gnān tathā ācharaṇalakṣhaṇ svarūp te nishchayaratnatray; te nishchayaratnatrayane sādhavā māganār jīve vyavahāraratnatray shun chhe te samajīne paradravyo tem ja rāg uparathī potānun lakṣha vāḷavun joīe; e pramāṇe karatān nishchayasamyagdarshan pragaṭe chhe, ane tenā jore samvar, nirjarā tathā mokṣha pragaṭe chhe, māṭe e traṇ tattvo upādey chhe.
have heyatattvo kayā chhe te kahe chheḥ ākuḷatāne utpanna karanārān evā nigodanarakādi gatinān duḥkh tem ja indriyo dvārā utpanna thayel kalpit sukh te hey (-chhoḍavā yogya) chhe; tenun kāraṇ sansār chhe; te sansāranun kāraṇ āsrav tathā bandh e be tattvo chhe, puṇya-pāp banne bandhatattva chhe; te āsrav tathā bandhanān kāraṇ, pūrve kahelā nishchay tem ja vyavahāraratnatrayathī viparīt lakṣhaṇanān dhārak evān mithyādarshan, mithyāgnān ane mithyāchāritra e traṇ chhe. tethī āsrav ane bandh e be tattvo hey chhe.
ā pramāṇe hey upādey tattvonun gnān thavā māṭe sāt tattvonun svarūp gnānīo nirūpaṇ kare chhe.
(1) jainashāstromān kahelā jīvanā tras-sthāvar vagere bhedone, guṇasthān- mārgaṇā vagere bhedone, jīv-pudgal vagerenā bhedone tathā varṇādi bhedone to jīv jāṇe chhe, paṇ adhyātmashāstromān bhedavignānanā kāraṇabhūt ane vītarāgadashā thavānā kāraṇabhūt vastunun jevun nirūpaṇ karyun chhe tevun je jāṇato nathī, tene jīv ane ajīvatattvanī yathārtha shraddhā nathī.
(ra) vaḷī koī prasaṅgathī bhedavignānanā kāraṇabhūt ane vītarāgadashānā kāraṇabhūt vastunā nirūpaṇanun jāṇavun mātra shāstrānusār hoy parantu potāne potārūp jāṇīne temān parano ansh paṇ (mānyatāmān) na meḷavavo tathā potāno ansh paṇ (mānyatāmān) paramān na meḷavavo-evun shraddhān jyān sudhī jīv na kare tyān sudhī tene jīv ane ajīvatattvanī yathārtha shraddhā nathī.
(3) jem anya mithyādraṣhṭi nirdhār vinā (-nirṇay vagar) paryāyabuddhithī (-deh draṣhṭithī) jāṇapaṇāmān tathā varṇādimān ahambuddhi dhāre chhe, tem je jīv ātmāshrit gnānādimān tathā sharirāshrit thatī upadesh, upavāsādi kriyāmān potāpaṇun māne chhe, tene jīv-ajīvatattvanī yathārtha shraddhā nathī. evo jīv koī vakhat shāstrānusār sāchī vāt paṇ bole parantu tyān tene antaraṅg nirdhārarūp shraddhā nathī, tethī, jem kephī manuṣhya mātāne mātā kahe to paṇ te shāṇo nathī tem, ā jīv paṇ samyagdraṣhṭi nathī.
Page 393 of 655
PDF/HTML Page 448 of 710
single page version
392 ] [ mokṣhashāstra
(4) vaḷī te jīv, koī bījānī ja vāt karato hoy tem ātmānun kathan kare chhe, parantu ‘e ātmā hun ja chhun’ evo bhāv tene bhāsato nathī. vaḷī jem koī bījāne bījāthī bhinna batāvato hoy tem ā ātmā ane sharīranī bhinnatā prarūpe chhe; parantu ‘hun e sharīrādikathī bhinna chhun’ evo bhāv tene bhāsato nathī; tethī tene jīv-ajīvanī yathārtha shraddhā nathī.
(pa) paryāyamān (-vartamān dashāmān) jīv-pudgalanā paraspar nimittathī anek kriyā thāy chhe; te sarvane be dravyonā meḷāpathī banelī māne chhe, paṇ ‘ā jīvanī kriyā chhe ane ā pudgalanī kriyā chhe’ em bhinna bhinna bhāv tene bhāsato nathī. āvo bhinna bhāv bhāsyā vinā tene jīv-ajīvano sācho shraddhānī kahī shakāy nahi, kāraṇ ke jīv-ajīvane jāṇavānun prayojan to e ja hatun; te āne thayun nahī.
(6) jyān sudhī āvī yathārtha shraddhā na thāy tyān sudhī jīv samyagdraṣhṭi thato nathī-em pahelā adhyāyanā batrīsamān sūtramān* kahyun chhe. temān ‘sat’ shabdathī jīv pote trikāḷī shuddha chaitanyasvarūp shun chhe te samajavā kahyun chhe ane ‘asat’ shabdathī e batāvyun chhe ke-jīvamān thato vikār jīvamānthī ṭāḷī shakāy chhe māṭe te par chhe. paravastuo ane ātmā bhinna hovāthī koī paranun kāī karī shake nahi; ātmānī apekṣhāe paravastuo asat chhe-nāstipaṇe chhe ām yathārtha samaje tyāre ja sat- asatnā visheṣhanun yathārtha gnān jīvane thāy chhe. jyān sudhī evun gnān na thāy tyān sudhī jīvane āsrav ṭaḷe nahi; jyān sudhī jīv potāno ane āsravano bhed jāṇe nahi tyān sudhī tene vikār ṭaḷe nahi. tethī e bhed samajāvavā āsravanun svarūp chhaṭhṭhā ane sātamā adhyāyomān kahyun chhe.
ātmānā pradeshonun sakamp thavun te [योगः] yog chhe. _________________________________________________________________ *सदसतोरविशेषाद्यद्रच्छोपलब्धेरुन्मत्तवत्।। ३२।।
Page 394 of 655
PDF/HTML Page 449 of 710
single page version
a. 6 sūtra 1-2 ] [ 393
1. adhyāy pa, sūtra rar mān ‘kriyā’ shabda kahyo chhe ane ahīn ‘karma’ shabda kahyo chhe te banneno artha ek ja chhe.
ra. yogaḥ– ātmānā pradeshonun sakamp thavun te; sūtramān yoganā je traṇ prakār kahyā chhe te nimitta apekṣhāe chhe. upādānarūp yogamān traṇ prakār nathī paṇ ek ja prakār chhe. bījī rīte yoganā be prakār pāḍī shakāy chhe-1. bhāvayog ane ra. dravyayog. karma-nokarmane grahaṇ karavānī ātmānī shaktivisheṣh te bhāvayog chhe, ane te shaktinā kāraṇe ātmapradeshonun parispandan (chañchaḷ thavun) te dravyayog chhe- (ahīn ‘dravya’ no artha ‘ātmadravyanā pradesho’ thāy chhe).
3. ā āsrav adhikār chhe. yog te āsrav chhe-em bījā sūtramān kaheshe. ā yoganā be prakār chhe-1. sakaṣhāy yog ane ra. akaṣhāy yog. (juo, sūtra 4.)
4. bhāvayog jo ke ek ja prakārano chhe topaṇ nimitta apekṣhāe tenā pandar bhed paḍe chhe; jyāre te yog man taraph vaḷe chhe tyāre temān man nimitta hovāthī, yog ane manano nimitta-naimittikasambandh batāvavā māṭe, te yogane ‘manoyog’ kahevāmān āve chhe. ā ja pramāṇe jyāre vachan tathā kāy taraph vaḷe chhe tyāre vachan ane kāyayog kahevāy chhe. temān manoyoganā chār prakār, vachanayoganā chār prakār ane kāyayoganā sāt prakār chhe; e rīte nimittanī apekṣhāe bhāvayoganā kul pandar bhedo paḍe chhe. (jain siddhānt praveshikā-pra. rara0, 43r, 433)
pa. ātmānā anant guṇomāno ek ‘yog’ guṇ chhe; te anujīvī guṇ chhe. te guṇanā paryāyamān be prakār paḍe chhe-1. parispandanarūp eṭale ke ātmapradeshonān kampanarūp ane ra. ātmapradeshonī nishchalatārūp-niṣhkamparūp. pahelo prakār te yogaguṇano ashuddha paryāy chhe ane bījo prakār te yogaguṇano shuddha paryāy chhe.
Page 395 of 655
PDF/HTML Page 450 of 710
single page version
394 ] [ mokṣhashāstra
1. sakaṣhāy yog ane akaṣhāy yog āsrav arthāt ātmānā vikārabhāv chhe, em āgaḷ sūtra 4mān kaheshe.
ra. keṭalāk jīvo kaṣhāyano artha krodh-mān-māyā-lobh kare chhe, paṇ te artha pūrato nathī. mohanā udayamān joḍātān jīvane mithyātva krodhādibhāv thāy chhe te sarvanun nām sāmānyapaṇe ‘kaṣhāy’ chhe (juo, mokṣhamārga-prakāshak pā. 31.) samyagdraṣhṭine mithyātvabhāv nathī eṭale tene krodhādibhāv thāy te kaṣhāy chhe.
3. yoganī kriyā navān karmanā āsravanun nimittakāraṇ chhe. ā sūtramān kahelān ‘āsrav’ shabdamān dravyaāsravano samāvesh thāy chhe. yoganī kriyā to nimittakāraṇ chhe; temān paradravyanā dravyāsravarūp kāryano upachār karīne ā sūtramān yoganī kriyāne ja āsrav kahel chhe.
ek dravyanā kāraṇane bījā dravyanā kāryamān meḷavīne vyavahāranayathī kathan karavāmān āve chhe. te paddhati ahīn grahaṇ karīne jīvanā bhāvayoganī kriyā kāraṇane dravyakarmanā kāryamān meḷavīne ā sūtramān kathan karyun chhe; āvā vyavahāranayane ā shāstramān naigamanaye kathan karyun kahevāy chhe; kem ke yoganī kriyāmān dravyakarmarūp kāryano saṅkalpa karavāmān āvyo chhe.
4. prashnaḥ– āsravane jāṇavānī shun jarūr chhe? uttaraḥ– duḥkhanun kāraṇ shun chhe te jāṇyā sivāy duḥkh ṭāḷī shakāy nahi; mithyātvādik bhāv pote ja duḥkhamay chhe, tene jem chhe tem na jāṇe to teno abhāv paṇ jīv na kare ane tethī jīvane duḥkh ja rahe; māṭe āsravane jāṇavo āvashyak chhe.
pa. prashnaḥ– anādithī jīvanī āsravatattvanī viparīt shraddhā shun chhe? uttaraḥ– mithyātva-rāgādik pragaṭ duḥkhadāyak chhe chhatān tenun sevan karavāthī sukh thashe em mānavun te āsravatattvanī viparīt shraddhā chhe.
6. prashnaḥ– sūtra 1-ra mān yogane āsrav kahyo chhe ane anyatra to mithyātvādine āsrav kahyān-teno shun khulāso chhe?
uttaraḥ– sakaṣhāy yog ane akaṣhāy yog evā be prakārano yog chhe em chothā sūtramān spaṣhṭa kahyun chhe; māṭe sakaṣhāy yogamān mithyātvādino samāvesh thaī jāy chhe em samajavun.
Page 396 of 655
PDF/HTML Page 451 of 710
single page version
a. 6 sūtra 2-3 ] [ 39p
7. ā banne prakāranā yogomānthī je pade je yog hoy te jīvano vikārī paryāy chhe; tenun nimitta pāmīne navān dravyakarmo ātmapradeshe āve chhe, tethī te yog dravyāsravanun nimittakāraṇ kahevāy chhe.
8. prashnaḥ– pahelān yog ṭaḷe chhe ke mithyātvādi ṭaḷe chhe? uttaraḥ– sauthī pahelān mithyātvabhāv ṭaḷe chhe. yog to chaudamā ayogakevaḷī guṇasthāne ṭaḷe chhe. teramā guṇasthāne gnān vīryādi sampūrṇa pragaṭe chhe topaṇ yog hoy chhe; māṭe pratham mithyātva ṭāḷavun joīe. ane mithyātva ṭaḷatān te pūrato yog sahaj ṭaḷe chhe.
9. samyagdraṣhṭine mithyātva ane anantānubandhī kaṣhāy nahi hovāthī tene te prakāranā bhāv-āsravo thatā ja nathī. samyagdraṣhṭine mithyātva ṭaḷī javāthī anantānubandhī kaṣhāyano tem ja anantānubandhī kaṣhāyanī sāthe sambandh rākhatā avirati ane yogabhāvano abhāv thaī jāy chhe (juo, shrī samayasār pā. rarap). vaḷī mithyātva ṭaḷī javāthī tenī sāthe rahenārī prakr̥itiono bandh thato nathī ane anya prakr̥itio sāmānyasansāranun kāraṇ nathī. mūḷathī kapāyelā vr̥ukṣhanān līlān pāndaḍān jevī te prakr̥itio shīghra sukāvā yogya chhe. sansāranun mūḷ arthāt sansāranun kāraṇ mithyātva ja chhe. (shrī samayasār pā. ra17-ra18).।। २।।
[अशुभः] ashubhayog [पापस्य] pāpakarmanā āsravamān kāraṇ chhe.
1. yogamān shubh ke ashubh evā bhed nathī, paṇ ācharaṇarūp upayogamān shubhopayog ane ashubhopayog evā bhed hoy chhe; tethī shubhopayog sāthenā yogane upachārathī shubhayog kahevāy chhe ane ashubhopayog sāthenā yogane upachārathī ashubhayog kahevāy chhe.
uttaraḥ– āsravatattvamān je hinsādik pāpāsrav chhe tene to jīv hey jāṇe chhe,
Page 397 of 655
PDF/HTML Page 452 of 710
single page version
396 ] [ mokṣhashāstra paṇ ahinsādirūp puṇyāsrav chhe tene upādey māne chhe; have e banne āsravo hovāthī karmabandhanān kāraṇo chhe, temān upādeyapaṇun mānavun e ja mithyādarshan chhe. sarva jīvone jīvan-maraṇ, sukh-duḥkh potapotānā karmodayanā nimittathī thāy chhe chhatān jyān anya jīv anya jīvanān kāryono kartā thāy em mānavun e ja mithyā adhyavasāy bandhanun kāraṇ chhe. anya jīvane jīvāḍavāno ke sukhī karavāno adhyavasāy thāy te to puṇyabandhanā kāraṇarūp chhe, ane māravāno tathā duḥkhī karavāno adhyavasāy thāy te pāpabandhanā kāraṇarūp chhe. e sarva mithyā-adhyavasāy chhe, te tyājya chhe; māṭe hinsādikanī māphak ahinsādikane paṇ bandhanān kāraṇarūp jāṇīne hey mānavān. hinsāmān sāmā jīvane māravānī buddhi thāy paṇ tenun āyu pūrṇa thayā vinā te mare nahi ane potānī dveṣhapariṇatithī pote ja pāp bāndhe chhe; tathā ahinsāmān paranī rakṣhā karavānī buddhi thāy paṇ tenā āyuavasheṣh vinā te jīve nahi, mātra potānī shubharāg pariṇatithī pote ja puṇya bāndhe chhe. e pramāṇe e banne hey chhe. paṇ jyān jīv vītarāg thaī draṣhṭā-gnātārūp pravarte tyān ja nirbandhatā chhe māṭe te upādey chhe.
evī nirbandhadashā na thāy tyānsudhī jīvane shubharāg thāy; parantu shraddhān to evun rākhavun ke ā paṇ bandhanun kāraṇ chhe-hey chhe-adharma chhe. jo shraddhānamān jīv tene mokṣhamārga jāṇe to te mithyādraṣhṭi ja chhe. (mokṣhamārga prakāshak pā. rara9-ra30).
shubhayogaḥ– pañch parameṣhṭhīnī bhakti, prāṇīo pratye upakārabhāv, rakṣhābhāv, satya bolavāno bhāv, paradhan haraṇ na karavāno bhāv-ityādi shubh pariṇāmathī rachāyelā yogane shubhayog kahe chhe.
ashubhayogaḥ– jīvonī hinsā karavī; asatya bolavun, paradhan haraṇ karavun, īrṣhā karavī-ityādi bhāvorūp ashubhapariṇāmathī rachāyelā yogane ashubhayog kahe chhe.
4 āsravamān shubh ane ashubh evā bhed shā māṭe?
prashnaḥ– ātmāne parādhīn karavāmān puṇya ane pāp banne samān kāraṇ chhe- suvarṇanī sāṅkaḷ ane loḍhānī sāṅkaḷanī jem puṇya ane pāp te banne ātmānī svatantratāno abhāv karavāmān sarakhān chhe- to pachhī temān shubh ane ashubh evā bhed kem kahyā?
uttaraḥ– temanā kāraṇe maḷatī iṣhṭa-aniṣhṭa gati, jāti vagerenī rachanānā bhedanun
Page 398 of 655
PDF/HTML Page 453 of 710
single page version
a. 6 sūtra 3 ] [ 397 gnān karāvavā māṭe temān bhed kahyo chhe, -eṭale ke sansār apekṣhāe bhed chhe, dharma apekṣhāe bhed nathī arthāt banne prakāranā bhāv ‘adharma’ chhe.
prashnaḥ– āyu sivāyanā sāte karmano āsrav rāgī jīvane nirantar thāy chhe chhatān shubhapariṇāmane puṇyaāsravanun ja kāraṇ ane ashubh pariṇāmane pāpaāsravanun ja kāraṇ ā sūtramān kem kahyun chhe?
uttaraḥ– joke sansārī rāgī jīvane sāte karmano āsrav nirantar thāy chhe, topaṇ saṅkalesh (ashubh) pariṇāmathī dev, manuṣhya ane tiryañch āyuṣhya sivāy ekaso pīstālīs prakr̥itionī sthiti vadhī jāy chhe ane mand (shubh) pariṇāmathī te samasta karmanī sthiti ghaṭī jāy chhe ane uparyukta traṇ āyunī sthiti vadhī jāy chhe.
vaḷī tīvra kaṣhāyathī shubhaprakr̥itino ras to ghaṭī jāy chhe ane asātāvedanīyādik ashubhaprakr̥itino ras vadhī jāy chhe. mand kaṣhāyathī puṇyaprakr̥itimān ras vadhe chhe ane pāpaprakr̥itimān ras ghaṭe chhe; māṭe sthiti tathā ras (anubhāg) nī apekṣhāe shubh pariṇāmane puṇyāsrav kahyā ane ashubh pariṇāmane pāpāsrav kahyā chhe.
prashnaḥ– shubh pariṇāmanā kāraṇe shubhayog ane ashubh pariṇāmanā kāraṇe ashubh yog chhe- em mānavāne badale shubh-ashubh karmo bandhāvānā nimitte ā yoganā shubh-ashubh bhed paḍe chhe em mānavāmān shun vāndho chhe?
uttaraḥ– jo karmanā bandh anusār yog mānavāmān āvashe to shubhayog ja raheshe nahi, kem ke shubhayoganā nimitte gnānāvaraṇādi ashubhakarmo paṇ bandhāy chhe; tethī shubh-ashubhakarmo bandhāvānā kāraṇe shubh-ashubhayog evā bhed nathī. parantu mandakaṣhāyanā kāraṇe shubh yog ane tīvra kaṣhāyanā kāraṇe ashubh yog chhe-em mānavun te nyāyasar chhe.
prashnaḥ– shubhabhāvathī puṇyano bandh thāy e kharu; paṇ tenāthī pāpanī nirjarā thāy em mānavāmān shun doṣh chhe?
Page 399 of 655
PDF/HTML Page 454 of 710
single page version
398 ] [ mokṣhashāstra
uttaraḥ– ā sūtramān kahelī tattvadraṣhṭithī jotān e mānyatā bhūl bharelī chhe; shubhabhāvathī puṇyano bandh thāy chhe, bandh te sansār chhe, ane samvarapūrvak nirjarā te dharma chhe. jo shubhabhāvathī pāpanī nirjarā ma mānīe to te (shubhabhāv) dharma thayo; dharmathī bandh kem thāy? māṭe shubhabhāvathī jūnān pāpakarmanī nirjarā thāy (ātmapradeshethī pāpakarma kharī jāy) -e mānyatā sāchī nathī. nirjarā shuddhabhāvathī ja thāy chhe eṭale ke tattvadraṣhṭi vagar samvar pūrvak nirjarā thāy nahi.
shubhabhāv ane ashubhabhāv banne kaṣhāy chhe, tethī te sansāranun kāraṇ chhe. shubhabhāv vadhatān vadhatān tenāthī shuddhabhāv thāy ja nahi. jyāre shuddhanā lakṣhe shubh ṭāḷe tyāre shuddhatā thāy. jeṭalā anshe shuddhatā pragaṭe teṭalā anshe dharma chhe. shubh ke ashubhamān dharmano ansh paṇ nathī em mānavun te yathārtha chhe; te mānyatā karyā vinā samyagdarshan kadī thāy nahi. shubhayog te samvar chhe em keṭalāk māne chhe-te asatya chhe em batāvavā ā sūtramān banne yogane spaṣhṭapaṇe āsrav kahyā chhe. ।। 3।।
सकषायाकषाययोः साम्परायिकेर्यांपथयोः।। ४।।
karmano āsrav thāy chhe ane [अकषायस्य ईर्यापथस्य] kaṣhāyarahit jīvane sthitirahit karmano āsrav thāy chhe.
1. kaṣhāyano artha mithyādarshanarūp-krodhādi thāy chhe. samyagdraṣhṭi jīvone mithyādarshanarūp kaṣhāy hoto nathī eṭale samyagdraṣhṭi jīvone lāgu paḍato kaṣhāyano artha ‘potānī nabaḷāīthī thatā krodh-mān-māyā-lobh vagere’ evo samajavo. mithyādarshan eṭale ātmānā svarūpanī mithyāmānyatā-ūndhī mānyatā.
ra. sāmparāyik āsrav– ā āsrav sansāranun ja kāraṇ chhe. mithyātvabhāvarūp āsrav anant sansāranun kāraṇ chhe; mithyātvano abhāv thayā pachhī thato bhāvāsrav alpa sansāranun kāraṇ chhe.
Page 400 of 655
PDF/HTML Page 455 of 710
single page version
a. 6. sūtra pa ] [ 399
3. īryāpath āsrav– ā āsrav sthiti ane anubhāg rahit chhe, ane te akaṣhāyī jīvone 11, 12 ane 13mā guṇasthāne hoy chhe. chaudame guṇasthāne vartanā jīv akaṣhāyī ane ayogī banne chhe, tethī tyān āsrav chhe ja nahin.
karmabandhanā chār bhed chheḥ prakr̥iti, pradesh, sthiti ane anubhāg. temān pahelā be prakāranā bhedanun kāraṇ yog chhe ane chhellā be bhedanun kāraṇ kaṣhāy chhe. kaṣhāy te sansāranun kāraṇ chhe ane tethī kaṣhāy hoy tyān sudhīnā āsravane sāmparāyik āsrav kahe chhe; ane kaṣhāy ṭaḷyā pachhī ekalo yog rahe chhe; kaṣhāyarahit yogathī thatā āsravane iryāpath āsrav kahe chhe; ātmāno te vakhatano pragaṭato bhāv te bhāv- iryāpath chhe ane dravyakarmano āsrav te dravya-iryāpath chhe. ā pramāṇe bhāv ane dravya evā be bhed sāmparāyik āsravamān paṇ samajī levā. 11 thī 13 mān guṇasthān sudhī iryāpath āsrav hoy chhe. te pahelānān guṇasthānoe sāmparāyik āsrav hoy chhe.
jem vaḍanun phaḷ vagere vastrane kaṣhāyelā raṅganun nimitta thāy chhe tem mithyātva-krodhādik ātmāne karma-raṅg lāgavānun nimitta chhe, tethī te bhāvone kaṣhāy kahevāmān āve chhe. jem korā ghaḍāne raj aḍīne chālī jāy tem kaṣhāyarahit ātmāne karma-raj aḍīne te ja vakhate chālī jāy chhe-āne iryāpath āsrav kahevāmān āve chhe.
vagere chār kaṣhāy, [अव्रतानि पंच] hinsā vagere pāñch avrat ane [क्रियाःपंचविंशति] samyaktva vagere pachīs prakāranī kriyāo [संख्या भेदाः] e pramāṇe kul 39 bhed [पूर्वस्य] pahelā (sāmparāyik) āsravanā chhe, arthāt e sarva bhedo dvārā sāmparāyik karmano āsrav thāy chhe.
1. indriy– bījā adhyāyanā 1p thī 19 sūtramān indriyano viṣhay āvī gayo chhe. pudgal-indriyo paraddhavya chhe, tenāthī ātmāne lābh ke nukashān thāy nahi; mātra
Page 401 of 655
PDF/HTML Page 456 of 710
single page version
400 ] [ mokṣhashāstra bhāvendriyanā upayogamān te nimitta thāy. ‘indriy’ no artha bhāvendriy dravya-indriy ane indriyanā viṣhayo-em thāy chhe, e traṇe gneyo chhe; gnāyak ātmā sāthe teonā ekatvanī mānyatā te (mithyātvabhāv) gneyagnāyakasaṅkaradoṣh chhe.
kaṣhāy–rāg-dveṣharūp ātmānī pravr̥utti te kaṣhāy chhe. te pravr̥utti tīvra ane mand em be prakāranī hoy chhe.
avrat– hinsā, jū ṭhun, chorī, maithun ane parigrah-em pāñch prakāranān avrat chhe. ra. kriyāḥ– ātmānā pradeshonā parispandanarūp yog te kriyā chhe; temān man, vachan ane kāyā nimitta hoy chhe. ā kriyā sakaṣhāy yogamān dashamā guṇasthān sudhī hoy chhe. paudgalik man, vachan ke kāyānī koī paṇ kriyā ātmānī nathī ane te ātmāne lābhakārak ke nukashānakārak nathī. ātmā jyāre sakaṣhāy yogarūpe pariṇame ane navān karmono āsrav thāy tyāre ātmāno sakaṣhāy yog te pudgal-āsravamān nimitta chhe ane pudgal pote te āsravanun upādānakāraṇ chhe, bhāvāsravanun upādānakāraṇ ātmānī te te avasthānī lāyakāt chhe ane nimitta jūnān karmono uday chhe.
karavo - arthāt ātmānā pradeshonī parispandanarūp kriyā- em karavo.]
(1) samyaktva kriyāḥ– chaitya, guru, pravachananī pūjā vagere kāryothī samyaktvanī vr̥uddhi thāy chhe tethī te samyaktvakriyā chhe. ahīn man, vachan, kāyānī je kriyā thāy chhe te samyaktvī jīvane shubhabhāvamān nimitta chhe; teo shubhabhāvane dharma mānatā nathī, tethī te mānyatānī draḍhatā vaḍe temane samyaktvanī vr̥uddhi thāy chhe; māṭe te mānyatā āsrav nathī, paṇ je sakaṣhāy (shubhabhāvasahit) yog chhe te bhāv- āsrav chhe; dravyakarmanā āsravamān te sakaṣhāyayog mātra nimittakāraṇ chhe.
(2) mithyātva kriyāḥ– kudev, kuguru ane kushāstranān stavanādirūp mithyātvanā kāraṇavāḷī kriyāmān abhiruchi te mithyātva kriyā chhe.
(3) prayog kriyāḥ– hāth, pag vagere chalāvavānā bhāvarūp kriyā te prayog kriyā chhe.
(4) samādān kriyāḥ– sanyamī puruṣhanun asanyam sanmukh thavun te samādān kriyā chhe.
Page 402 of 655
PDF/HTML Page 457 of 710
single page version
a. 6 sūtra pa ] [ 401
(pa) iryāpath kriyā– samādān kriyāthī ūlaṭī kriyā eṭale ke sanyam vadhāravā māṭe sādhu je kriyā kare te iryāpath kriyā chhe. iryāpath pāñch samitirūp chhe; temān je shubhabhāv chhe te iryāpath kriyā chhe. [samitinun svarūp navamā adhyāyanā pāñchamā sūtramān kahevāshe.]
(6) prādoṣhik kriyā–krodhanā āveshathī dveṣhādikarūp buddhi karavī te prādoṣhik kriyā chhe.
(7) kāyikī kriyā–uparyukta pradoṣh utpanna thatān hāthathī māravun, mukhathī gāḷo devī-ityādi pravr̥uttino bhāv te kāyiki kriyā chhe.
(8) adhikaraṇikī kriyā–hinsānā sādhanabhūt bandūk, chharī vagerenun levun, rākhavun te sarve adhikaraṇikī kriyā chhe.
(9) paritāp kriyāḥ– bījāne duḥkh devāmān lāgavun te paritāp kriyā chhe. (10) prāṇātipāt kriyā–bījānān sharīr, indriy ke shvāsoshvāsane naṣhṭa karavā te prāṇātipāt kriyā chhe.
nondhaḥ– vyavahār-kathan chhe, teno artha em samajavo ke jīv potāmān ā prakāranā ashubhabhāv kare chhe, tyāre ā kriyāmān batāvelī paravastuo brāhya nimittarūpe svayam hoy chhe. jīv parapadārthonun kāī karī shake ke parapadārtho jīvanun kāī karī shake em mānavun nahi.
(11) darshan kriyā– saudanrya jovānī ichchhā te darshan kriyā chhe. (12) sparshan kriyā–koī chījane sparsha karavānī īnchhā te sparshan kriyā chhe (āmān bījī indriyo sambandhī vāñchhāno samāvesh samajī levo).
(13) prātyayikī kriyā– indriyanā bhogonī vr̥uddhi māṭe navī navī sāmagrī ekaṭhī karavī ke utpanna karavī te prātyayikī kriyā chhe.
Page 403 of 655
PDF/HTML Page 458 of 710
single page version
402 ] [ mokṣhashāstra
(14) samantānupān kriyā–strī, puruṣh tathā pashuone besavā-uṭhavānā sthāno maḷ-mūtrathī kharāb karavān te samantānupāt kriyā chhe.
(1p) anābhog kriyā–bhūmi joyā vagar ke yatnathī shodhyā vagar besavun, ūṭhavun, sūvun ke kāī nāṅkhavun te anābhog kriyā chhe.
(16) svahasta kriyā–je kām bījāne lāyak hoy te pote karavun te svahasta kriyā chhe.
(17) nisarga kriyā– pāpanān sādhano levā-devāmān sammati āpavī te nisarga kriyā chhe.
(18) vidāraṇ kriyā–āḷasane vash thaī sārān kāmo na karavān ane bījānā doṣho jāher karavā te vidāraṇ kriyā chhe.
(19) āgnā vyāpādinī kriyā–shāstranī āgnānun pote pālan na karavun ane tenā viparīt artha karavā tathā viparīt upadesh āpavo te āgnā vyāpādinī kriyā chhe.
(20) anākāṅkṣhā kriyā–unmattapaṇun ke āḷasane vash thaī pravachanamān (-shāstromān) kahelī āgnāo pratye ādar ke peram na rākhavo te anākāṅkṣhā kriyā chhe.
(21) ārambh kriyā– nukasānakārī kāryomān rokāvun, chhedavun, toḍavun, bhedavun ke bījā koī tem kare to harṣhit thavun te ārambh kriyā chhe.
(22) parigrah kriyā–parigrahano kāī paṇ dhvans na thāy evā upāyomān lāgyā rahevun te parigrah kriyā chhe.
(23) māyā kriyā–gnānādi guṇone māyāchārathī chhupāvavā te māyā kriyā chhe. (24) mithyādarshan kriyā–mithyādraṣhṭionī tem ja mithyātvathī bharelān kāmonī prashansā karavī te mithyādarshan kriyā chhe.
(2p) apratyākhyān kriyā–je tyāg karavā lāyak hoy teno tyāg na karavo
Page 404 of 655
PDF/HTML Page 459 of 710
single page version
a. 6 sūtra 6-7 ] [ 403 te apratyākhyān kriyā chhe. (pratyākhyānano artha tyāg chhe, viṣhayo pratyenī āsaktino tyāg karavāne badale temān āsakti karavī te apratyākhyān chhe.)
nondh– nan. 10 nī kriyā nīche je nondh chhe te nan. 11 thī 2p sudhīnī kriyāne paṇ lāgu paḍe chhe.
nan. 6 thī 2p sudhīnī kriyāomān ātmāno ashubhabhāv chhe; ashubhabhāvarūp kaṣhāy yog te bhāv-āsrav chhe, parantu jaḍ man, vachan ke sharīranī kriyā te kāī bhāv āsravanun kāraṇ nathī. bhāvāsravanun nimitta pāmīne jaḍ rajakaṇarūp karmo jīv sāthe ekakṣhetrāvagāharūpe āve chhe. indriy, kaṣhāy tathā avrat kāraṇ chhe ane kriyā tenun kārya chhe.।। pa।।
agnātabhāv, [अधिकरणछीर्यविशेषेभ्यः] adhikaraṇ visheṣh ane vīrya visheṣhathī [तत् विशेषः] āsravamān visheṣhatā-hīnādhikatā thāy chhe.
mandabhāv– kaṣhāyonī mandatāthī je bhāv thāy chhe te mandabhāv chhe.
gnātabhāv–jāṇīne īrādāpūrvak karavāmān āvatī pravr̥utti te gnātabhāv chhe.
agnātabhāv–jāṇyā vinā asāvadhānatāthī pravartavun te agnātabhāv chhe.
adhikaraṇ–je dravyano āshray levāmān āve te adhikaraṇ chhe.
vīrya– dravyanī shakti visheṣh te vīrya-baḷ chhe. ।। 6।।
em be bhedarūp chhe; teno spaṣhṭa artha e chhe ke ātmāmān je karmāsrav thāy chhe temān be prakāranān nimitto chheḥ ek jīvanimitta ane bījun ajīvanimitta.
Page 405 of 655
PDF/HTML Page 460 of 710
single page version
404 ] [ mokṣhashāstra
1. ahīn adhikaraṇano artha nimitta thāy chhe. chhaṭhṭhā sūtramān āsravanī tāratamyatānā kāraṇamān ek kāraṇ ‘adhikaraṇ’ kahyun chhe. te adhikaraṇanā prakār batāvavā māṭe ā sūtramān jīv ane ajīv karmāsravamān nimitta chhe em jaṇāvyun chhe.
ra. jīv ane ajīvanā paryāyo adhikaraṇ chhe em batāvavā māṭe sūtramān dvivachan nahi vāparatān bahuvachan vāparel chhe. jīv-ajīv sāmānya adhikaraṇ nathī paṇ jīv-ajīvanā visheṣh paryāyo adhikaraṇ thāy chhe. jo jīv-ajīv nā sāmānyane adhikaraṇ kahevāmān āve to sarve jīv ane sarve ajīv adhikaraṇ thāy. paṇ tem thatun nathī, kem ke jīv-ajīvanā visheṣh-visheṣh paryāy ja adhikaraṇ svarūp thāy chhe. ।। 7।।
आरंभ] sanrambh-samārambh-ārambh [योग] man-vachan-kāyarūp traṇ yog [कृत कारित अनुमत] kr̥ut-kārit-anumodanā tathā [कषायविशेषैःच] krodhādi chār kaṣhāyonī visheṣhatāthī [त्रिः त्रिः त्रिः चतुः] × 3 × 3 × 3 × 4 [एकशः] 108 bhedarūp chhe.
sarammbhādi traṇ prakār chhe; te darekamān man-vachan-kāy e traṇ bol lagāḍavāthī nav bhed thayā; te darek bhedamān kr̥ut-kārit-anumodanā e traṇ bol lagāḍavāthī sattāvīs bhed thayā ane te darekamān krodh-mān-māyā-lobh e chār bol lagāḍavāthī kul ekaso āṭh bhed thāy chhe. ā badhā bhed jīv-adhikaraṇ āsravanā chhe.
kaṣhāyanā chār prakār sūchave chhe.
anantānubandhī kaṣhāy–je kaṣhāyathī jīv potānā svarūpācharaṇ chāritranun grahaṇ na karī shake tene anantānubandhī kaṣhāy kahevāy chhe arthāt ātmānā svarūpācharaṇ chāritrane je ghāte tene anantānubandhī kaṣhāy kahevāy chhe.
anant sansāranun kāraṇ hovāthī mithyātvane ‘anant’ kahevāmān āve chhe; tenī sāthe je kaṣhāyano bandh thāy chhe tene anantānubandhī kaṣhāy kahevāy chhe.