Page 586 of 655
PDF/HTML Page 641 of 710
single page version
a. 9 sūtra 40 ] [ pa87
trījun sūkṣhmakriyāpratipātidhyān mātra kāyayoganā dhārakane hoy chhe. (guṇasthān 13 no chhello bhāg).
chothun vyuparatakriyānivartidhyān yogarahit-ayogī jīvone hoy chhe. (guṇasthān 14)
(1) kevaḷī bhagavānane atīndriyagnān hoy chhe, teno artha evo nathī ke temane dravyaman nathī. dravyamanano temane sadbhāv chhe, paṇ temane manonaimittik gnān nathī kemake mānasik gnān to kṣhāyopashamarūp chhe, ane kevaḷī bhagavānane kṣhāyikagnān hovāthī teno abhāv chhe.
(2) manoyog chār prakāranā chhe-1- satya manoyog, 2-mr̥uṣhā manoyog, 3- satyamr̥uṣhā manoyog, 4-asatyamr̥uṣhā manoyog eṭale ke jemān satyapaṇun, ane mr̥uṣhāpaṇun e banne nathī, āne anubhay manoyog paṇ kahevāy chhe. kevaḷī bhagavānane ā chāramānthī pahelo ane chotho manoyog vachananā nimitte upachārathī kahevāmān āve chhe.
prashnaḥ– kevaḷīne satyamanoyogano sadbhāv hoy te to barābar chhe, paṇ temane vastunun yathārtha gnān chhe ane sanshay tathā anadhyavasāyarūp gnānano abhāv chhe tethī temane anubhay arthāt asatyamr̥uṣhā manoyog kevī rīte sambhave chhe?
uttaraḥ– sanshay ane anadhyavasāyanā kāraṇarūp je vachan tenun nimittakāraṇ man hoy chhe, tethī temān shrotānā upachārathī anubhayadharma rahī shake chhe, māṭe sanyogī jinane anubhay manoyogano sadbhāv upachārathī kahevāmān āve chhe. ā rīte sayogī jinane anubhayamanoyog svīkāravāmān kāī virodh nathī. kevaḷīnā gnānanā viṣhayabhūt padārtho anant hovāthī, ane shrotāne āvaraṇakarmano kṣhayopayam atishayarahit hovāthī kevaḷīnā vachanonā nimitte sanshay ane anadhyavasāyanī utpatti thaī shake chhe. tethī anubhay manoyogano sadbhāv upachārathī kahevāmān āve chhe. (shrī dhavalā pustak 1 pā. 282 thī 284 tathā 308)
kevaḷī bhagavānane kṣhāyopashamikagnān (bhāvaman) nahi hovā chhatān temane satya ane anubhay e be prakāranā manoyoganī utpatti kahevāmān āvī chhe te upachārathī kahevāmān āvī chhe. upachārathī manadvārā e banne prakāranān vachanonī utpattinun vidhān karavāmān āvyun chhe. jem be prakāranā manoyog kahyā chhe tem be prakāranā vachanayog paṇ kahevāmān āvyā chhe, te paṇ upachārathī chhe kem ke kevaḷī bhagavānane bolavānī ichchhā nathī, sahajapaṇe divyadhvani chhe. (shrī dhavalā pustak 1 pā. 283 tathā 308)
Page 587 of 655
PDF/HTML Page 642 of 710
single page version
pa88 ] [ mokṣhashāstra
shaṅkā–kṣhapak (-kṣhapakashreṇīvāḷā) ane upashamak (-upashamashreṇīvāḷā) jīvone satyamanoyog ane anubhavamanoyogano sadbhāv bhale ho, paṇ bākīnān be- asatyamanoyog ane ubhayamanoyogano sadbhāv shī rīte chhe? kem ke te bannemān rahevāvāḷo apramād te asatya ane ubhayamanoyoganā kāraṇabhūt pramādano virodhī chhe arthāt kṣhapak ane upashamak pramādarahit hoy chhe, māṭe tene asatyamanoyog ane ubhayamanoyog kaī rīte hoy?
samādhānaḥ– āvaraṇ karmayukta jīvone viparyay ane anadhyavasāyarūp agnānanā kāraṇabhūt manano sadbhāv mānavāmān ane tethī asatya tathā ubhayamanoyog mānavāmān kāī virodh nathī; parantu te kāraṇe kṣhapak ane upashamak jīvo pramatta mānī shakāy nahi, kem ke pramād mohano paryāy chhe.
nondhaḥ– samanaska (-manasahit) jīvone gnānanī utpatti manoyogathī thāy chhe-em mānavāmān doṣh chhe. kem ke em mānavāmān kevaḷagnānathī vyabhichār āve chhe paṇ samanaska jīvone kṣhāyopashamikagnān thāy chhe temān manoyog nimitta chhe-e vāt sāchī chhe. badhān vachano thavāmān man nimitta chhe em mānavāmān doṣh chhe, kem ke em mānavāthī kevaḷībhagavānane man nimitta nathī tethī temane vachanano abhāv thashe.
pa. kṣhapak ane upashamak jīvonā vachanayog sambandhī
shaṅkāḥ– jemane kaṣhāy kṣhīṇ thaī gayā chhe te jīvone asatyavachanayog kem hoī shake?
samādhānaḥ– asatyavachananun kāraṇ agnān chhe, te bāramā guṇasthān sudhī hoy chhe, te apekṣhāe asatyavachanano sadbhāv bāramā guṇasthān sudhī hoy chhe; ane tethī ubhayasanyogaj satyamr̥uṣhāvachan paṇ bāramā guṇasthān sudhī hoy chhe, temān kāī virodh nathī.
shaṅkāḥ– vachanaguptinun pūrī rīte pālan karanārā kaṣhāyarahit jīvone vachanayog kem sambhave?
samādhānaḥ– kaṣhāyarahit jīvomān antarjalpa hovāmān kāī virodh nathī.
Page 588 of 655
PDF/HTML Page 643 of 710
single page version
a. 9 sūtra 41-42-43-44] [ pa89
arthaḥ– [एकाश्रये] ek (shrutagnānī) nā āshraye rahenārān [पूर्वे] shukladhyānanā pahelā be bhedo [सवितर्कवीचारे] vitarka ane vichārasahit chhe. parantu-
arthaḥ– [द्वितीयम्] upar kahelān be shukladhyānamānthī bījun [अवीचारं] vīchārathī rahit chhe, (paṇ savitarka hoy chhe).
1. 42 mun sūtra 41 mā sūtranā apavādarūp chhe, eṭale ke shukladhyānano bījo bhed vīchārarahit chhe. jemān vitarka ane vīchār banne hoy te pahelun pr̥uthaktvavitarka shukladhyān chhe, ane je vīchārarahit tathā vitarkasahit, maṇinā dīpakanī samān achal chhe te bījun-ekatvavitarka shukladhyān chhe; temān artha, vachan ane yoganun palaṭavun dūr thayun hoy chhe eṭale ke te saṅkrāntirahit chhe. vitarkanī vyākhyā 43 mān sūtramān ane vīchāranī vyākhyā 44 mā sūtramān āvashe.
2. sūkṣhma kāyayoganā avalambanathī je dhyān thāy chhe tene sūkṣhmakriyāpratipāti (trījun) shukladhyān kahevāy chhe; ane jemān ātmapradeshomān parispand pedā karavāvāḷī shvāsochchhvāsādi samasta kriyāo nivr̥ut thaī jāy chhe tene vyuparatakriyānivarti (chothun) shukladhyān kahevāy chhe. ।। 41-42।।
arthaḥ– [श्रुतम्] shrutagnānane [वितर्कः] vitarka kahevāy chhe.
nondhaḥ– ‘shrutagnān’ shabda shravaṇapūrvak gnānanun grahaṇ sūchave chhe. matignānanā bhedarūp chintāne paṇ tarka kahevāy chhe, te ahīn grahaṇ karavo nahīn. ।। 43।।
arthaḥ– [अर्थ व्यंजन योगसक्रान्तिः] artha, vyañjan ane yoganī saṅkrānti (- badalavun) te [वीचारः] vīchār chhe.
Page 589 of 655
PDF/HTML Page 644 of 710
single page version
pa90 ] [ mokṣhashāstra
arthasaṅkrānti–artha eṭale dhyān karavā yogya padārtha ane saṅkrānti eṭale
athavā paryāyane chhoḍī dravyane dhyāve te arthasaṅkrānti chhe.
vyañjanasaṅkrānti–vyañjan eṭale vachan ane saṅkrānti eṭale badalavun te. shrutanā
chhoḍīne koī anyanun avalamban karavun tathā tene chhoḍīne koī
anyanun avalamban karavun te vyañjanasaṅkrānti chhe.
yogasaṅkrānti–kāyayogane chhoḍīne manoyog ke vachanayogane grahaṇ karavo ane
e lakṣhamān rākhavun ke je jīvane shukladhyān varte chhe te jīv nirvikalpadashāmān ja chhe, tethī tene ā saṅkrāntinī khabar nathī; paṇ te dashāmān tevī palaṭanā chhe te kevaḷagnānī jāṇe chhe.
upar kahel saṅkrānti-parivartanane vīchār kahevāy chhe. jyān sudhī e vīchār rahe tyān sudhī te dhyānane savīchār (arthāt pahelun pr̥uthaktvavitarka) kahevāy chhe. pachhī dhyānamān draḍhatā thāy chhe tyāre te parivartan bandh thaī jāy chhe, te dhyānane avīchār (arthāt bījun ekatvavitarka kahevāy chhe.)
prashnaḥ– kevaḷībhagavānane dhyān hoy? uttaraḥ– dhyānanun lakṣhaṇ‘ekāgra chintānirodh’ chhe. ek ek padārthanun chintavan to kṣhayopashamagnānīne hoy, kevaḷībhagavānane to yugapat sakal padārthonun gnān pratyakṣha kare chhe; evo koī padārtha bākī rahyo nathī ke jenun teo dhyān kare. kevaḷībhagavān kr̥utakr̥utya chhe, temane kāī karavānun bākī rahyun nathī; āthī temane kharekhar dhyān nathī. topaṇ āyu pūrṇa thatān tathā anya traṇ karmonī sthiti pūrṇa thatān yogano nirodh ane karmonī nirjarā svayamev thāy chhe, ane dhyānanun kārya paṇ yogano nirodh ane karmanī nirjarā thavī te chhe, tethī kevaḷībhagavānane dhyān jevun kārya dekhīne upachārathī temane shukladhyān kahevāy chhe. kharekhar dhyān temane nathī. ।। 44।।
ahīn dhyānatapanun varṇan pūrun thayun.
jo ke anuprekṣhā ane dhyānamān kāī antar nathī, paṇ tenā phaḷ apekṣhāe bhinnatā
Page 590 of 655
PDF/HTML Page 645 of 710
single page version
a. 9. sūtra 44 ] [ pa91 chhe. anuprekṣhānun phaḷ e chhe ke temān anityatā vagerenun chintavan karavāthī upekṣhābuddhi utpanna karī shakāy chhe ane tene vadhārī shakāy chhe. dhyānanun phaḷ e chhe ke temān chittane anek viṣhayothī haṭāvīne ek viṣhayamān sthir karī shakāy chhe. ā kāraṇe anuprekṣhā pachhī dhyānanun svarūp, lakṣhaṇ tathā bhed varṇavīne te bannene judā lakhavāmān āvyā chhe. (tattvārthasār adhyāy 7. gāthā 43. ṭīkā)
ā navamā adhyāyanā pahelā aḍhār sūtromān samvar ane tenā kāraṇonun varṇan karyun. tyārapachhī nirjarā ane tenā kāraṇonun varṇan sharū karyun. nirjarā tapathī thāy chhe (तपसा निर्जरा च-sūtra 3), tethī sū. 19-20 mān tapanā bār prakār varṇavyā, tyārapachhī chha prakāranā antaraṅgatapanā bhedonun varṇan ahīn sudhī karyun.
vagere sambandhī khās lakṣhamān rākhavā lāyak spaṣhṭīkaraṇ
1. keṭalāk jīvo kevaḷ vyavahāranayanun ja avalamban kare chhe, temane paradravyarūp bhinna sādhanasādhyabhāvanī draṣhṭi chhe, tethī teo vyavahāramān ja khedakhinna rahe chhe. teo nīche pramāṇe varte chhe-
shraddhā sambandhamān– dharmadravyādi paradravyonī shraddhā kare chhe. gnān sambandhamān–dravyashrutanā paṭhan pāṭhanādi sanskārothī anek prakāranā vikalpa
jāḷathī kalaṅkit chaitanyavr̥uttine dhāraṇ kare chhe.
karmakāṇḍone achalitapaṇe āchare chhe, temān koī veḷā puṇyanī ruchi kare chhe, kadāchit dayāvant thāy chhe.
anukampā ane koīvār āstitakyamān varte chhe; tathā shaṅkā, kāṅkṣhā, vichikitsā, mūḍhadraṣhṭi ādi bhāvo utpanna na thāy tevī shubhopayogarūp sāvadhānī rākhe chhe; kevaḷ vyavahāranayarūp upabr̥unhaṇ, sthitikaraṇ, vātsalay, prabhāvanā e aṅgonī bhāvanā chintave chhe ane te bābatano utsāh vāramvār vadhāre chhe.
pravarte chhe, shāstranī bhakti arthe durdhar upadhān kare chhe- ārambh kare chhe, shāstranun rūḍā prakāre bahumān kare chhe, guru vageremān upakārapravr̥uttine bhūlatā nathī, artha, vyañjan ane te bannenī shuddhatāmān sāvadhān rahe chhe.
Page 591 of 655
PDF/HTML Page 646 of 710
single page version
pa92 ] [ mokṣhashāstra
badhāthī viratirūp pañchamahāvratamān sthiravr̥utti dhāraṇ kare chhe; yog (- man-vachan-kāy) nā nigraharūp guptionān avalambanano udyog kare chhe; iryā, bhāṣhā, eṣhaṇā, ādānanikṣhepaṇ ane utsarga e pāñch samitimān sarvathā prayatnavant chhe.
viviktashayyāsan ane kāyakaleshamān nirantar utsāh rākhe chhe; prāyashvit, vinay, vaiyāvr̥utya, vyutsarga, svādhyāy ane dhyānane arthe chittane vash kare chhe.
vīryāchār sambandhamān– karmakāṇḍamān sarvashaktipūrvak varte chhe. ā jīvo upar pramāṇe karmachetanānī pradhānatāpūrvak ashubhabhāvanī pravr̥utti chhoḍe chhe, paṇ shubhabhāvanī pravr̥uttine ādaravā yogya mānīne aṅgīkār kare chhe; tethī sakal kriyākāṇḍanā āḍambarathī par, darshan-gnān-chāritranī aikya pariṇatirūp gnānachetanāne teo koī paṇ kāḷe pāmatā nathī.
teo ghaṇā puṇyanā bhārathī garbhit chittavr̥utti dhārī rahe chhe tethī svargalokādi kleshaprāpti karīne paramparāe lāmbā kāḷ sudhī sansār-sāgaramān paribhramaṇ kare chhe. (juo, shrī pañchāstikāy, gāthā 172 ṭīkā)
2. prashnaḥ– ā adhikāramān je je kāryo samvar-nirjarārūp kahyān chhe te kāryone kevaḷ vyavahārālambī jīv paṇ ādare chhe, chhatān tene samvar-nirjarā kem thatān nathī?
uttaraḥ– ā adhikāramān je kāryo samvar-nirjarārūp kahyān chhe te vyavahāralambī jīvanā shubhabhāvarūp nathī. kevaḷ vyavahārālambī to mithyādraṣhṭi chhe, kemake shubhabhāvane dharma māne chhe tathā tene dharmamān madadagār māne chhe, tethī tene shuddhatā pragaṭe nahi ane samvar-nirjarā thāy nahi. je jīvone shuddha nishchayanayanun ālamban hoy teo samyagdraṣhṭi chhe, teo shubh bhāvane dharma mānatā nathī. temane rāgadveṣh ṭāḷavāno puruṣhārtha karatān ashubh ṭaḷīne je shubh rahī jāy chhe tene teo dharma mānatā nathī; tethī kramekrame vītarāgabhāv vadhārīne, te shubhabhāvane paṇ teo ṭāḷe chhe. evā jīvonā vyavahārane ā adhikāramān upachārathī samvar-nirjarānun kāraṇ kahel chhe.
ā upachār paṇ gnānīnā shubhabhāvarūp vyavahārane lāgu paḍe chhe, kem ke temane te vyavahāranī heyabuddhi hovāthī tene ṭāḷe chhe. agnānī to vyavahārane ja dharma mānīne ādare chhe tethī shubharāgane to upachārathī paṇ samvar-nirjarānun kāraṇ kahevāy nahi.
Page 592 of 655
PDF/HTML Page 647 of 710
single page version
a. 9. spaṣhṭīkaraṇ ] [ pa93
kharī rīte to shuddhabhāv ja samvar-nirjarārūp chhe. jo shubhabhāv kharekhar samvar- nirjarānun kāraṇ hoy to kevaḷ vyavahārālambīne badhā prakārano niratichār vyavahār chhe tethī tene shuddhatā pragaṭavī joīe. parantu rāg samvar nirjarānun kāraṇ chhe ja nahi. agnānī shubhabhāvane dharma mānato hovāthī tathā shubh karatān karatān dharma thashe em mānato hovāthī ane shubh-ashubh banne ṭāḷatān dharma thashe em nahi mānato hovāthī teno tamām vyavahār nirarthak chhe, tethī tene vyavahārābhāsī kahevāmān āve chhe.
āvo vyavahār (-je kharekhar vyavahārābhās chhe te) bhavya temaj abhavya jīvoe anantavār karyo chhe ane tenā phaḷamān anantavār navamī greveyake gayā chhe, paṇ tenāthī dharma thayo nathī. dharma to shuddha nishchayasvabhāvanā āshraye thatā samyagdarshan-gnān-chāritra ja thāy chhe.
shrī samayasārajīmān kahyun chhe ke-
कुव्वंता वि अभव्वो अण्णाणी मिच्छदिठ्ठी दुण।। २७३।।
jinavarakahelān vrat, samiti, gupti vaḷī tap–shīlane, karatān chhatāny abhavya jīv agnānī ane mithyādraṣhṭi chhe. 273.
arthaḥ– jinavaroe kahelān vrat, samiti, gupti, shīl, tap karavā chhatān paṇ abhavya jīv agnānī ane mithyādraṣhṭi chhe.
ṭīkāḥ– shīl ane tapathī paripūrṇa, traṇ gupti ane pāñch samiti pratye sāvadhānī bharelun, ahinsādi pāñch mahāvratarūp vyavahārachāritra abhavya paṇ kare chhe arthāt pāḷe chhe; to paṇ te nishchāritra (-chāritrarahit) agnānī ane mithyādraṣhṭi ja chhe kāraṇ ke nishchayachāritranā kāraṇarūp gnān shraddhānathī shūnya chhe.
bhāvārthaḥ– abhavya jīv mahāvrat, samiti, guptirūp chāritra pāḷe topaṇ nishchayasamyaggnān-shraddhā vinā te chāritra ‘samyakchāritra’ nām pāmatun nathī; māṭe te agnānī, mithyādraṣhṭi ane nishchāritra ja chhe. (shrī samayasār pā. 33p-336)
nondhaḥ– ahīn abhavya jīvano dākhalo āpyo chhe, paṇ ā siddhānt vyavahārano āshray lenār badhā jīvone ek sarakhī rīte lāgu paḍe chhe.
3. shuddha ātmāno anubhav te sācho mokṣhamārga chhe. tethī tene nishchay kahyo chhe. vrat, tapādi kāī sācho mokṣhamārga nathī paṇ nimittādinī apekṣhāe upachārathī tene
Page 593 of 655
PDF/HTML Page 648 of 710
single page version
pa94 ] [ mokṣhashāstra mokṣhamārga kahyo, tethī tene vyavahār kahevāy chhe. e pramāṇe bhūtārtha mokṣhamārgapaṇā vaḍe nishchayanay ane abhūtārtha mokṣhamārgapaṇā vaḍe vyavahāranay kahyā chhe em jāṇavun. paṇ e bannene sāchā mokṣhamārga jāṇīne tene upādey mānavā te to mithyābuddhi ja chhe. (juo, shrī mokṣhamārga-prakāshak. pā. 2pa4)
4. nishchay-vyavahāranun yathārtha svarūp samajyā vagar koī jīvane dharma ke samvar-nirjarā thāy nahi, shuddha ātmānun yathārtha svarūp samajyā vagar nishchay- vyavahāranun yathārtha svarūp samajāy nahi; māṭe ātmānun yathārtha svarūp samajavānī pahelī jarūr chhe.
सम्यग्द्रष्टिश्रावकविरतानन्तवियोजकदर्शनमोहक्षपकोपशमकोपशान्त
arthaḥ– [सम्यग्द्रष्टि श्रावक विरति] samyagdraṣhṭi, pañcham guṇasthānavartī shrāvak, virat muni, [अनन्तवियोजक दर्शनमोहक्षपक] anantānubandhīnun visanyojan karanār, darshanamohano kṣhay karanār, [उपशमक उपशान्तमोह] upashamashreṇī māṇḍanār, upashāntamoh, [क्षपक क्षीणमोह] kṣhapakashreṇī māṇḍanār, kṣhīṇamoh ane [जिनाः] jin- e sarvene (antarmuhūrtaparyant pariṇāmonī vishuddhatānī adhikatāthī, āyukarmane chhoḍīne) pratisamay [क्रमशः असंख्येयगुणनिर्जराः] kramathī asaṅkhyātaguṇī nirjarā thāy chhe.
(1) ahīn pratham samyagdraṣhṭinī-chothā guṇasthānanī dashā jaṇāvī chhe. je asaṅkhyātaguṇī nirjarā kahī chhe te, samyagdarshan pāmyā pahelānī tadna najīkanī ātmānī dashāmān thatī nirjarā karatān asaṅkhyātaguṇī samajavī. prathamopasham samyaktvanī utpati pahelān traṇ karaṇ thāy chhe temān anivr̥uttikaraṇanāant samayamān vartatī vishuddhatāthī vishuddha je samyaktva sanmukh mithyādraṣhṭi tene āyu sivāyanā sāt karmonī je nirjarā thāy chhe tenā karatān asaṅkhyātaguṇī nirjarā asanyatasamyagdraṣhṭi guṇasthān prāpta karatān antarmuhūrtaparyant samaye samaye thāy chhe eṭale ke samyaktva sanmukh mithyādraṣhṭinī nirjarā karatān samyagdraṣhṭine guṇashreṇī nirjarāmān asaṅkhyaguṇā dravya chhe. ā chothā guṇasthānavāḷā avirati samyagdraṣhṭinī nirjarā chhe.
(2) te jīv jyāre pāñchamun guṇasthān-shrāvakapaṇun pragaṭ kare tyāre antarmuhūrtaparyant nirjarā thavā yogya karmapudgalarūp guṇashreṇī nirjarādravya chothā guṇasthān karatān asaṅkhyātaguṇā chhe.
Page 594 of 655
PDF/HTML Page 649 of 710
single page version
a. 9 sūtra 4p ] [ pa9p
(3) pāñchamāthī asaṅkhyātaguṇī nirjarā sakaḷasanyamarūp apramattasanyat (sātamun) guṇasthān pragaṭe tyāre thāy chhe. pāñchamā pachhī pratham sātamun guṇasthān pragaṭe chhe ane pachhī vikalpa uṭhatān chhaṭhṭhun pramatta guṇasthān āve chhe. sūtramān ‘virat’ shabda kahyo chhe temān sātamun ane chhaṭhṭhun banne guṇasthānavāḷā jīvono samāvesh thāy chhe.
(4) traṇ karaṇanā prabhāvathī chār anantānubandhī kaṣhāyane bār kaṣhāy tathā nav nokaṣhāyarūp pariṇamāvī de te jīvone antarmuhūrtaparyant samaye samaye asaṅkhyātaguṇī dravyanirjarā thāy chhe. anantānubandhīnī ā visanyojanā chothun, pāñchamun, chhaṭhṭhun ane sātamun e chār guṇasthānomān thāy chhe; te chāre guṇasthānamān je anantaviyojak chhe te potānā guṇasthānamān potānī pūrvanī nirjarāthī asaṅkhyātaguṇī nirjarā kare chhe.
(pa) anant viyojakathī asaṅkhyātaguṇī nirjarā darshanamohanā kṣhapakane (te ja jīvane) thāy chhe. pahelān anantānubandhīnī visanyojanā karyā pachhī darshanamohanā trikane kṣhapāve evo kram chhe.
(6) darshanamohanā kṣhapak karatān ‘upashamak’ ne asaṅkhyātaguṇī nirjarā thāy chhe. prashnaḥ– upashamakanī vāt darshanamohanā kṣhapak pachhī kem karī? uttaraḥ– kṣhapakano artha kṣhāyik thāy chhe, ahīn kṣhāyik samyagdarshananī vāt chhe; ane ‘upashamak’ kahetān dvitīyopasham samyaktvayukta upashamashreṇīvāḷo jīv samajavo. kṣhāyikasamyagdraṣhṭi karatān upashamashreṇīvāḷāne asaṅkhyātaguṇī nirjarā thāy chhe tethī pahelān kṣhapakanī vāt karī chhe ane kṣhapak pachhī upashamakanī vāt karī chhe. kṣhāyak samyagdarshan chothe, pāñchame, chhaṭhṭhe ane sātame guṇasthāne pragaṭe chhe ane je jīv chāritramohano upasham karavāne udyamī thayel chhe. tene āṭhamun, navamun ane dasamun guṇasthān hoy chhe.
(7) upashamak jīv karatān asaṅkhyātaguṇī nirjarā agīyāramā upashāntamoh guṇasthāne hoy chhe.
(8) upashāntamohavāḷā jīv karatān kṣhapakashreṇīvāḷāne asaṅkhyāt guṇī nirjarā hoy chhe; ā jīvane āṭhamun, navamun ane dashamun guṇasthān hoy chhe.
(9) kṣhapakashreṇīvāḷā jīv karatān bāramā kṣhīṇamoh guṇasthāne asaṅkhyātaguṇī nirjarā hoy chhe.
(10) bāramā guṇasthān karatān jinane (teramā ane chaudamā guṇasthāne) asaṅkhyātaguṇī nirjarā hoy chhe. jinanā traṇ bhed chhe- (1) svasthān kevaḷī,
Page 595 of 655
PDF/HTML Page 650 of 710
single page version
pa96 ] [ mokṣhashāstra (2) samudghāt kevaḷī ane (3) ayog kevaḷī. ā traṇemān paṇ vishuddhatānā kāraṇe uttarottar asaṅkhyātaguṇī nirjarā chhe. atyant vishuddhatāne kāraṇe samudghāt kevaḷīne nām, gotra ane vedanīyakarmanī sthiti āyukarma samān thaī jāy chhe.
ā sūtramān nirjarā māṭe pratham pātra samyagdraṣhṭi jaṇāvel chhe, tethī em siddha thāy chhe ke samyagdarshanathī ja dharmanī sharūāt thāy chhe.
ā sūtramān nirjarānā das pātrono je anukram āpyo chhe teno artha em na samajavo ke virat guṇasthānavāḷā jīv ke jene trījā pātramān mūkel chhe tenā karatān chothā ane pāñchamān pātramān mūkelā chothā ke pāñchamā guṇasthānavartī anantānubandhīnā visanyojakane ke darshanamohanā kṣhapakane vadhāre nirjarā thāy chhe. paṇ em samajavun ke te te guṇasthānavartī jīv jo anantaviyojak thāy ke darshanamoh kṣhapak thāy to te jīvane pahelān karatān asaṅkhyātaguṇī dravyanirjarā thāy chhe. ।। 4p।।
पुलाकबकुशकुशीलनिर्ग्रंथस्नातका निर्ग्रंथा।। ४६।।
nirgranth ane snātak- e pāñch prakāranā [निर्ग्रथाः] nirgranth (-sādhu) chhe.
(1) pulāk–je uttaraguṇonī bhāvanāthī rahit hoy ane koī kṣhetra tathā kāḷamān koī mūḷaguṇamān paṇ atichār lagāḍe, tathā jene alpa vishuddhatā hoy tene pulāk kahe chhe. (juo, sūtra 47 mān āpel pratisevanānī vigat)
(2) bakush–je mūḷaguṇonun nirdoṣh pālan kare chhe paṇ sharīr tathā upakaraṇonī shobhā vadhāravā māṭe dharmānurāganā kāraṇe kāīk ichchhā rākhe chhe tene bakush kahe chhe.
(3) kushīl– tenā be prakār chhe-1. pratisevanā kushīl ane 2. kaṣhāy kushīl. jene sharīrādi tathā upakaraṇādithī pūrṇa viraktatā na hoy, ane mūḷaguṇ tathā uttaraguṇanī paripūrṇatā hoy, parantu uttaraguṇamān kāīk virādhanā koī vār thatī hoy tene pratisevanā kushīl kahe chhe. ane jemaṇe sañjvalan sivāy bījā kaṣhāyone jītī līdhā hoy tene kaṣhāy kushīl kahe chhe.
Page 596 of 655
PDF/HTML Page 651 of 710
single page version
a. 9 sūtra 46-47 ] [ pa97
(4) nirgranthaḥ– jemane mohakarma kṣhīṇ thaī gayun chhe tathā jemane mohakarmanā udayano abhāv chhe evā bāramā tathā agīāramā guṇasthānavartī munine nirgranth kahe chhe.
(pa) snātakaḥ– samasta ghātīkarmono nāsh karanār kevaḷī bhagavānane snātak kahe chhe. (āmān teramun tathā chaudamun banne guṇasthān samajavā.)
bār, ter ane chaudamā guṇasthāne birājatā jīvo paramārthanirgranth chhe, kem ke temane samasta mohano nāsh thayo chhe; teone nishchayanirgranth kahevāy chhe. bījā sādhuo jo ke samyagdarshan ane niṣhparigrahapaṇāne līdhe nirgranth chhe arthāt teo mithyādarshan tathā vastra, ābharaṇ, hathiyār, kaṭak, dhan-dhānya vagere parigrahathī rahit hovāthī nirgranth chhe, topaṇ temane mohanīyakarmano anshe sadbhāv chhe, tethī teo vyavahāranirgranth chhe.
(1) prashnaḥ– pulāk munine koī avasaramān koī ek vratano bhaṅg kṣhetra- kāḷane vash hoy chhe, chhatān tene nirgranth kahyā, to shrāvakane paṇ nirgranthapaṇun kahevāno prasaṅg āvashe?
uttaraḥ– pulāk muni samyagdraṣhṭi chhe ane paravashathī ke jabarajastīthī vratamān kṣhaṇik doṣh thaī jāy chhe;paṇ yathājātarūp chhe tethī naigamanaye te nirgranth chhe; shrāvakane yathājātarūp (nagnapaṇun) nathī tethī tene nirgranthapaṇun kahevāy nahi.
(2) prashnaḥ– jo yathājātapaṇāne līdhe ja pulāk munine nirgranth kahesho to ghaṇā mithyādraṣhṭio paṇ nagna rahe chhe, temane paṇ nirgranth kahevāno prasaṅg āvashe?
uttaraḥ– temane samyagdarshan nathī. ekalun nagnapaṇun to gāṇḍāne, bāḷakane tathā tiryañchone paṇ hoy chhe, parantu tethī tene nirgranth kahevāy nahi. je samyagdarshan- gnānapūrvak sansār ane deh bhogathī virakta thaī nagnapaṇun dhāre tene nirgranth kahevāy, bījāne nahi. ।। 46।।
संयमश्रुतप्रतिसेवनातीर्थलिंगलेश्योपपादस्थानविकल्पतःसाध्याः।। ४७।।
arthaḥ– upar kahelā munio [संयम श्रुत प्रतिसेवना तीर्थ] sanyam, shrut, pratisevanā, tīrtha, [लिंग लेश्या उपपाद स्थान] liṅg leshyā upapād ane sthān-e
Page 597 of 655
PDF/HTML Page 652 of 710
single page version
pa98] [ mokṣhashāstra āṭh anuyogodvār [विकल्पतः साध्या] bhedarūpathī sādhya chhe arthāt ā āṭh prakārathī te pulākādi muniomān visheṣh bhed paḍe chhe.
(1) sanyamaḥ– pulāk, bakush ane pratisevanākushīl sādhune sāmāyik ane chhedopasthāpan e be sanyam hoy chhe; kaṣhāyakushīl sādhune sāmāyik, chhedopasthāpan, parihāravishuddhi ane sūkṣhmasāmparāy e chār sanyam hoy chhe; nirgranth ane snātakane yathākhyātachāritra hoy chhe.
(2) shrutaḥ– pulāk, bakush ane pratisevanākushīl sādhu vadhāremān vadhāre sampūrṇa das pūrvadhārī hoy chhe; pulākane jaghanya āchāraṅgamān āchāravastunun gnān hoy chhe ane bakush tathā pratisevanā kushīlane jaghanya āṭh pravachanamātānun gnān hoy chhe eṭale ke āchārāṅganā 18000 padomānthī pāñch samiti ane traṇ guptinā paramārtha vyākhyān sudhī ā sādhuonun gnān hoy chhe; kaṣhāyakushīl ane nirgranthane utkr̥uṣhṭagnān chaudapūrvanun hoy chhe ane jaghanya gnān āṭh pravachanamātānun hoy chhe. snātak to kevaḷagnānī chhe tethī teo shrutagnānathī par chhe.
(3) pratisevanā (=virādhanā) -pāñchamahāvrato ane rātribhojanano tyāg e chhamānthī koī ekanī virādhanā pulākamunine paravashathī ke jabarajastīthī thaī jāy chhe. mahāvratomān tathā rātribhojan tyāgamān kr̥ut, kārit, anumodanāthī pāñche pāpono tyāg chhe temān koī prakāramān sāmarthyanī hīnatāthī dūṣhaṇ lāge chhe; upakaraṇ-bakush munine kamaṇḍaḷ, pīñchhī, pustakādi upakaraṇanī shobhānī abhilāṣhānā sanskāranun sevan hoy chhe te virādhanā jāṇavī, tem ja sharīr-bakushamunine sharīranā sanskārarūp virādhanā hoy chhe; pratisevanākushīlamuni pāñch mahāvratanī virādhanā karatā nathī paṇ uttaraguṇamān koī ekanī virādhanā kare chhe; kaṣhāyakushīl, nirgranth ane snātakane virādhanā hotī nathī.
(4) tīrtha– ā pulākādi pāñche prakāranā nirgrantho samasta tīrthaṅkaronā dharmashāsanamān thāy chhe.
(pa) liṅg– tenā be prakār chhe-1-dravyaliṅg ane 2-bhāvaliṅg. bhāvaliṅgī pāñche prakāranā nirgrantho hoy chhe. teo samyagdarshanasahit sanyam pāḷavāmān sāvadhān chhe. bhāvaliṅgane dravyaliṅg sāthe nimittanaimittikasambandh chhe. yathājātarūp liṅgamān koīne bhed nathī paṇ pravr̥uttirūp liṅgamān pher hoy chheḥ jem ke-koī āhār kare chhe, koī anashanādi tap kare chhe, koī upadesh kare chhe, koī adhyayan kare
Page 598 of 655
PDF/HTML Page 653 of 710
single page version
a. 9 sūtra 47 ] [ pa99 chhe, koī tīrthamān vihār kare chhe, koī anek āsanarūp dhyān kare chhe; koī dūṣhaṇ lāgyā hoy tenun prāyashchitta le chhe, koī dūṣhaṇ lagāḍatā nathī, koī āchārya chhe, koī upādhyāy chhe, koī pravartak chhe, koī niryāpak chhe, koī vaiyāvr̥utya kare chhe, koī dhyānamān shreṇīno prārambh kare chhe; ītyādi rāgavikalparūp dravyaliṅgamān munigaṇone bhed hoy chhe. muninā shubhabhāvane dravyaliṅg kahevāmān āve chhe. tenā prakāro ghaṇā chhe; te prakārone dravyaliṅgo kahevāmān āve chhe.
(6) leshyā– pulākamunine traṇ shubh leshyāo hoy chhe. bakush tathā pratisevanākushīl munine chhae leshyā paṇ hoy chhe. kaṣhāyathī anurañjit yog- pariṇati te leshyā chhe.
prashnaḥ– bakush tathā pratisevanākushīl munine kr̥iṣhṇādi traṇ ashubh leshyāo kaī rīte hoy?
uttaraḥ– te banne prakāranā munine upakaraṇanī kāīk āsakit hovāthī koīk vakhate ārttadhyān paṇ thaī jāy chhe ane tethī temane kr̥iṣhṇādi ashubhaleshyā paṇ hoī shake chhe.
kaṣhāyashīlamunine kāpot, pīt, padma ane shukla e chār leshyāo hoy chhe. sūkṣhmasāmparāy guṇasthānavartīne tathā nirgranthane shuklaleshyā hoy chhe. snātakane upachārathī shuklaleshyā chhe; ayogakevaḷī leshyārahit chhe.
(7) upapād (=janma)-pulāk munino utkr̥uṣhṭa janma aḍhār sāgaranā āyu sāthe bāramā sahastrār kalpamān thāy chhe; bakush ane pratisevanākushīlano utkr̥uṣhṭa janma bāvīs sāgaranā āyu sāthe pandaramā āraṇ ane soḷamā achyūt svargamān thāy chhe. kaṣhāyakushīl ane nirganrathano utkr̥uṣhṭa janma tetrīs sāgar āyu sāthe sarvārthasiddhimān thāy chhe. ā sarveno jaghanya janma saudharma svargamān be sāgar āyu sāthe thāy chhe. snātak kevaḷī bhagavān chhe temano upapād nirvāṇamokṣhapaṇe thāy chhe.
(8) sthānaḥ- tīvra ke mand kaṣhāy hovānā kāraṇe asaṅkhyāt sanyamalabdhisthāno hoy chhe; temān sauthī nānun sanyam-labdhisthān pulāk munine ane kaṣhāyakushīlane hoy chhe. e banne yugapat asaṅkhyāt1 labdhisthāno prāpta kare chhe; e asaṅkhyāt labdhisthāno pachhī āgaḷanān labdhisthāno pulāk muni prāpta karī shakatā nathī. kaṣhāyakushīl muni tenāthī āgaḷ asaṅkhyāt2 labdhisthāno prāpta kare chhe.
ahīn bījī vār kahelā ā asaṅkhyāt labdhisthānathī kaṣhāyakushīl, pratisevanākushīl ane bakush muni e traṇ yugapat (-ekasāthe) asaṅkhyāt3 labdhisthāno prāpta kare chhe.
Page 599 of 655
PDF/HTML Page 654 of 710
single page version
600 ] [ mokṣhashāstra
ā trījī vār kahelā asaṅkhyāt labdhisthāne bakush muni aṭakī jāy chhe- āgaḷanān sthāno prāpta karī shakatān nathī, pratisevanākushīl tyānthī āgaḷ asaṅkhyāt4 labdhisthāno prāpta karī shake chhe.
ā chothī vār kahelān asaṅkhyāt labdhisthānothī āgaḷ asaṅkhyātpa labdhisthāno kaṣhāyakushīl prāpta karī shake chhe, tethī āgaḷanān sthāno prāpta karī shakatān nathī.
ā pāñchamīvār kahelā labdhisthānothī āgaḷ kaṣhāyarahit sanyam labdhisthānone nirgranth muni prāpta karī shake chhe. te nirgranthamuni paṇ āgaḷanā asaṅkhyāt labdhisthānonī prāpti karī shake chhe, pachhī aṭakī jāy chhe. tyār pachhī ek sanyamalabdhisthānane prāpta karīne snātak nirvāṇane prāpta kare chhe.
ā pramāṇe sanyamalabdhinān sthāno chhe, temān avibhāgapratichchhedonī apekṣhāe sanyamanī prāpti anant-anantaguṇī thāy chhe. ।। 47।।
1. ā adhyāyamān ātmānī dharmapariṇatinun svarūp kahyun chhe; te pariṇatine ‘jin’ kahevāmān āve chhe.
2. apūrvakaraṇ pariṇāmane pāmelā prathamopasham samyaktvasanmukh jīvone ‘jin’ kahevāmān āve chhe. (gommaṭasār-jīvakāṇḍ gāthā 1, ṭīkā, pānun 16) tyānthī sharū thaīne pūrṇa shuddha prāpta karanārā badhā jīvo sāmānyapaṇe ‘jin’ kahevāy chhe. shrī pravachanasāranā trījā adhyāyanī pahelī gāthāmān shrī jayasenāchārya kahe chhe ke-“bījā guṇasthānathī bāramā guṇasthān sudhīnā jīvo ‘ekadesh jin’ chhe, kevaḷībhagavān ‘jinavar’ chhe ane tīrthaṅkarabhagavān ‘jinavaravr̥uṣhabh’ chhe.” mithyātva, rāgādine jītavāthī asanyat samyagdraṣhṭi shrāvak tathā munine ‘jin’ kahevāmān āve chhe; temān gaṇadharādi shreṣhṭha chhe tethī temane ‘shreṣhṭha jin’ athavā ‘jinavar’ kahevāy chhe ane tīrthaṅkaradev temanāthī paṇ pradhān chhe tethī temane ‘jinavaravr̥uṣhabh’ kahevāy chhe. (juo, dravyasaṅgrah gāthā 1 ṭīkā) shrī samayasārajīnī 31 mī gāthāmān paṇ samyagdraṣhṭine ‘jitendriy jin’ kahyā chhe.
samyaktvasanmukh mithyādraṣhṭi ane adhaḥkaraṇ, apūrvakaraṇ tathā anivr̥uttikaraṇanun svarūp shrī mokṣhamārgaprakāshak pā. 262 thī 270 sudhīmān āpyun chhe. guṇasthānonun svarūp shrī jainasiddhāntapraveshikānā chhellā adhyāyamān āpyun chhe, tyānthī samajī levun.
3. samyagdarshanathī dharmanī sharūāt thāy chhe. em batāvavā ā shāstramān pahelā adhyāyanun pahelun ja sūtra ‘सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गः’ mūkayun chhe. dharmamān
Page 600 of 655
PDF/HTML Page 655 of 710
single page version
a. 9 upasanhār ] [ 601 pratham samyagdarshan pragaṭe chhe ane samyagdarshan pragaṭ thatī vakhatanā apūrvakaraṇathī samvar-nirjarānī sharūāt thāy chhe. ā adhikāranā bījā sūtramān samyagdarshanane samvaranirjarānā kāraṇ tarīke judun kahyun nathī, tenun kāraṇ e chhe ke ā adhyāy 4p mā sūtramān teno samāvesh thaī jāy chhe.
4. ‘jinadharma’ no artha ‘vastusvabhāv’ thāy chhe. jeṭale anshe ātmānī svabhāvadashā (-shuddhadashā) pragaṭe teṭale anshe jīvane ‘jinadharma’ pragaṭayo kahevāy. jinadharma e koī sampradāy, vāḍo ke saṅgh nathī paṇ ātmānī shuddhadashā chhe; ane ātmānī shuddhatāmān tāratamyatā hovā chhatān shuddhapaṇun to ek ja prakāranun hovāthī jinadharmamān phāṇṭāo hoī shake nahi. jainadharmanā nāme je vāḍāo jovāmān āve chhe tene kharī rīte ‘jinadharma’ kahī shakāy nahīn. jinadharma bharatakṣhetramān pāñchamā ārānā chheḍā sudhī rahevāno chhe eṭale tyānsudhī potānī shuddhatā pragaṭ karanārā manuṣhyo ā kṣhetre hoy ja, ane temane shuddhatānā upādānakaraṇanī taiyārī hovāthī ātmagnānī guru ane satshāstronun nimitta paṇ hoy ja. jainadharmanā nāme kahevāmān āvatā shāstromānthī kayā shāstro param satyanā upadeshak chhe teno nirṇay dharma karavā māgatā jīvoe avashya karavo joīe. jyān sudhī pote yathārtha parīkṣhā karīne satshāstro kayā chhe teno nirṇay jīv na kare tyān sudhī gr̥uhītamithyātva ṭaḷe nahi; gr̥uhītamithyātva ṭaḷyā vagar agr̥uhītamithyātva ṭaḷīne samyagdarshan to thāy ja shī rīte? tethī potāmān jinadharma pragaṭ karavā māṭe arthāt sāchā samvar-nirjarā pragaṭ karavā māṭe jīvoe samyagdarshan pragaṭ karavun ja joīe.
pa. samyagdraṣhṭi jīv ātmasvabhāvanun bhān karīne, agnānamohane jītīne rāg-dveṣhanā svāmī thatā nathī; te hajāro rāṇīonā sanyog vachche hovā chhatān ‘jin’ chhe. chothā ane pāñchamā guṇasthāne vartatā jīvonun āvun svarūp chhe. samyagdarshananun māhātmya kevun chhe e batāvavā māṭe anant gnānīoe ā svarūp kahyun chhe. te samyagdraṣhṭi jīvone potānā shuddhaparyāyanā pramāṇamān samvar-nirjarā thāy chhe.
6. samyagdarshananā māhātmyane nahi samajanārā mithyādraṣhṭi jīvonī bāhya sanyogo ane bāhya tyāg upar draṣhṭi hoy chhe, tethī teo uparanā kathanano āshay samajī shakatā nathī, ane samyagdraṣhṭinā antar pariṇamanane teo jāṇī shakatā nathī. māṭe dharma karavā māgatā jīvoe sanyogadraṣhṭi chhoḍīne vastusvarūp samajavānī ane yathārtha tattvagnān pragaṭ karavānī āvashyakatā chhe. samyagdarshan-samyaggnān ane te pūrvakanā samyakchāritra vinā samvar-nirjarā pragaṭ karavāno bījo koī upāy nathī. ā navamā adhyāyanā 19 mā sūtranī ṭīkā uparathī mālum paḍashe ke mokṣha ane sansār e be sivāy vachalo koī
Page 601 of 655
PDF/HTML Page 656 of 710
single page version
602 ] [ mokṣhashāstra sādhavāyogya padārtha nathī. ā jagatamān be ja mārga chhe-mokṣhamārga ane sansāramārga.
7. samyaktva te mokṣhamārganun mūḷ chhe ane mithyātva te sansāramārganun mūḷ chhe. jeo sansāramārgathī vimukh thāy te jīvo ja mokṣhamārga (arthāt dharma) pāmī shake chhe. samyagdarshan vagar jīvane samvar-nirjarā thāy nahīn; tethī bījā sūtramān samvaranā kāraṇo jaṇāvatān temān pratham gupti jaṇāvyā pachhī bījān kāraṇo kahyān chhe.
8. e khās dhyānamān rākhavāyogya chhe ke ā shāstramān āchārya mahārāje mahāvrato ke deshavratone samvaranā kāraṇo tarīke gaṇāvyān nathī; kem ke sātamā adhyāyanā pahelā sūtramān jaṇāvyā pramāṇe te shubhāsrav chhe. mahāvrat te samvaranun kāraṇ nathī em 18 mā sūtranī ṭīkāmān jaṇāvyun chhe.
9. gupti, samiti, anuprekṣhā, dash prakāranā dharma, pariṣhahajay ane chāritra e sarve samyagdarshan vagar hoy nahi-em samajāvavā māṭe chothā sūtramān ‘सम्यक्’ shabda vāparavāmān āvyo chhe.
10. dharmanā das prakār chhaṭhṭhā sūtramān batāvyā chhe. temān ‘उतम’ visheṣhaṇ vāparyun chhe; te em sūchave chhe ke te dharmanā prakāro samyagdarshanapūrvak ja hoī shake. tyār pachhī anuprekṣhānun svarūp sātamā sūtramān ane pariṣhahajayanun svarūp 8 thī 17 sudhīnā sūtromān kahyun chhe. nokarma ane bījī bāhya vastuonī je avasthāne loko pratikūḷ gaṇe chhe tene ahīn pariṣhah kahevāmān āvyā chhe. āṭhamā sūtramān ‘परिसोढव्याः’ shabda vāparīne te pariṣhahone sahan karavāno upadesh āpyo chhe. nishchayathī pariṣhah shun chhe ane upachārathī pariṣhah shun kahevāy-e nahi jāṇanārā jīvo sūtra 10-11 no āshray laī (-kutarka vaḍe) em māne chhe ke-‘kevaḷībhagavānane kṣhudhā ane tr̥uṣhānā vyādhirūp nishchayapariṣhah hoy chhe, ane chhadmastha rāgī jīvonī māphak kevaḷībhagavān paṇ kṣhudhā ane tr̥uṣhāno vyādhī ṭāḷavā ashan-pān grahaṇ kare chhe. ane rāgī jīvonī māphak bhagavān paṇ atr̥upta rahe chhe.’ parantu temanī e mānyatā khoṭī chhe. sātamā guṇasthānathī ja āhārasañgnā hotī nathī (gommaṭasār jīvakāṇḍ gāthā-139 moṭī ṭīkā. pā. 3pa1-3pa2). em chhatān jeo bhagavānane ashan-pān māne chhe teo bhagavānane āhārasañgnāthī paṇ par thayelā mānatā nathī (juo, sūtra 10-11 nī ṭakā)
11. bhagavān jyāre munipade hatā tyāre to karapātrī hovāthī pote ja āhār māṭe nīkaḷatā ane dātār shrāvak jo yogya bhakti-pūrvak te vakhate vinanti kare to ūbhā rahī karapātramān teo āhār letā. parantu vītarāgī thayā pachhī paṇ asahya vedanānā kāraṇe bhagavān āhār le chhe em jeo māne chhe teone ‘bhagavānane koī
Page 602 of 655
PDF/HTML Page 657 of 710
single page version
a. 9 upasanhār] [ 603 gaṇadhar ke muni āhār lāvī de chhe, teo pote jatā nathī’ em mānavun paḍe chhe. have chhadmasthadashāmān to bhagavān āhār māṭe koī pāse māgaṇī kare nahi ane vītarāg thayā pachhī āhār lāvavā māṭe shiṣhyo pāse māgaṇī kare-e to ghaṇī tājūbī bharelī vāt chhe. vaḷī bhagavānane ashan-pānanā sīdhā dātār to te āhār lāvanār muni thayā. bhagavān keṭalo āhār leshe, shun shun leshe, pote je kāī laī jashe te badhun bhagavān leshe, temānthī kāī vadhārashe ke nahi?- e vagere bābat bhagavān pote prathamathī nakkī karīne munine kahe, ke āhār lāvanār muni pote nakkī kare? te paṇ vichāravā lāyak prashno chhe. vaḷī nagna muni pāse pātra to hoy nahi tethī te to āhār lāvavā māṭe nirupayogī chheḥ tethī, bhagavān pote munidashāmān nagna hatā chhatān teo vītarāg thayā pachhī temanā gaṇadharādine pātra rākhanārān eṭale ke parigrahadhārī kalpavā paḍe ane bhagavān te pātradhārī munine āhār lāvavānī āgnā karī em mānavun paḍe. paṇ e badhun asaṅgat chhe.
12. vaḷī jo bhagavān jāte ashan-pān karatā hoy to bhagavānanī dhyānamudrā ṭaḷī jāy kem ke adhyānamudrā sivāy pātromān rahelo āhār jovānun, tenā kaṭakā karavānun, koḷiyā levānun, dāntathī chāvavānun, gaḷe utāravānun-e vagere kriyāo thaī shake nahi. have jo bhagavānane adhyānamudrā ke uparanī kriyāo svīkārīe to te pramād dashā thāy chhe. vaḷī āṭhamā sūtramān pariṣhaho ‘परिसोढव्याः’ evo upadesh āpe chhe, ane bhagavān pote ja tem karī shakatā nathī eṭale ke bhagavān ashakya kāryono upadesh āpe chhe evo teno artha thatān bhagavānane mithyā upadeshī kahevā paḍe.
13. 46 mā sūtramān nirgranthonā bhed jaṇāvyā chhe temān ‘bakush’ nāmano ek prakār jaṇāvyo chhe; temane dharma prabhāvanānā rāgathī sharīr uparano tathā shāstra, kamaṇḍaḷ, pīñchhī uparano mel kāḍhavāno rāg thaī āve chhe. te uparathī keṭalāk em kahevā māge chhe ke te ‘bakush’ munine vastra hovāmān vāndho nathī. parantu temanun e kathan nyāyaviruddha chhe, em chhaṭhṭhā adhyāyanā teramā sūtranī ṭīkāmān jaṇāvyun chhe (juo, pānun 412). vaḷī muninun svarūp nahi samajanārā em paṇ kahevā māge chhe ke munine sharīranī rakṣhā māṭe vastranī bhāvanā hoy topaṇ teo kṣhapakashreṇī māṇḍīne kevaḷagnān pragaṭ karī shake chhe. e vāt paṇ khoṭī chhe. ā adhyāyanā 47 mā sūtranī ṭīkāmān sanyamalabdhisthānonun svarūp āpyun chhe te uparathī mālum paḍashe ke bakushamuni trījīvāranā sanyamalabdhisthāne aṭakī jāy chhe ane kaṣhāyarahit dashā prāpta karī shakatā nathī; to pachhī r̥utu vagerenī viṣhamatāthī sharīranī rakṣhāne māṭe rākhavāmān āvatī vastra vagere
Page 603 of 655
PDF/HTML Page 658 of 710
single page version
604 ] [ mokṣhashāstra vastuo pratye rāgavāḷā samyagdraṣhṭi to munipad prāpta karī shake nahi ane sarvathā akaṣhāyadashānī prāpti to teo na ja karī shake e dekhītun ja chhe.
14. gupti, samiti, dharma, anuprekṣhā, pariṣhahajay ane chāritranā svarūp sambandhamān thatī bhūlo ane tenun nirākaraṇ te te viṣhayone lagatā sūtronī ṭīkāmān āpyun chhe, tyānthī samajī levun. keṭalāk jīvo āhār na levo tene tap māne chhe; paṇ te mānyatā yathārtha nathī. tapanī te vyākhyāmān thatī bhūlo ṭāḷavā māṭe samyaktapanun svarūp 19 mā sūtranī bhūmikāmān tathā ṭīkā-pārā pa mān āpyun chhe, te samajavun.
1p. mokṣhamārga pragaṭ karavā māṭe mumukṣhu jīvoe uparanī bābatono yathārtha vichār karīne samvar-nirjarātattvonun svarūp barābar samajavun joīe. je jīvo anya pāñch tattvo sahit ā samvar tathā nirjarātattvanī shraddhā kare chhe, jāṇe chhe te potānā chaitanyasvarūp svabhāvabhāv taraph vaḷīne samyagdarshan pragaṭ kare chhe tathā sansārachakrane toḍī nākhīne alpakāḷamān vītarāgachāritrane pragaṭ karī nirvāṇ pāme chhe.
16. ā adhyāyamān samyakchāritranun svarūp kahetān tenā anusandhānamān dharmadhyān ane shukladhyānanun svarūp paṇ jaṇāvyun chhe. (juo, sūtra 36-39) chāritranā vibhāgamān yathākhyātachāritra paṇ samāī jāy chhe; chaudamā guṇasthānanā chhellā samaye param yathākhyātachāritra pragaṭ thatān chāritranī pūrṇatā thāy chhe, ane te ja samaye jīv nirvāṇ dashā pāme chhe-mokṣha pāme chhe. 49 mā sūtramān sanyamalabdhisthānanun kathan karatān temān nirvāṇapad prāpta thavā sudhīnī dashānun varṇan jaṇāvyun chhe. e rīte ā adhyāyamān sarve prakāranī ‘jin’ dashānun svarūp ghaṇān ṭūṅkā sūtrodvārā āchāryabhagavāne jaṇāvyun chhe.
Page 604 of 655
PDF/HTML Page 659 of 710
single page version
bhūmikā
1. ā shāstra sharū karatān āchāryadeve pahelā adhyāyanā pahelā ja sūtramān kahyun hatun ke samyagdarshan-gnān-chāritranī ekatā te mokṣhamārga-kalyāṇamārga chhe. tyār pachhī sāt tattvonī yathārtha shraddhā te samyagdarshan chhe em jaṇāvīne te sāt tattvonān nām jaṇāvyā ane das adhyāyamān te sāt tattvonun varṇan karyun. temān ā chhellā adhyāyamān mokṣhatattvanun varṇan karīne ā shāstra pūrun karyun chhe.
2. mokṣha samvar-nirjarāpūrvak thāy chhe; tethī navamā adhyāyamān samvar-nirjarānun svarūp kahyun; ane apūrvakaraṇ pragaṭ karanārā samyakatvasanmukh jīvothī sharū karīne chaudamā guṇasthāne birājatā kevaḷī bhagavān sudhīnā tamām jīvone samvar-nirjarā thāy chhe em temān jaṇāvyun. te nirjarānī pūrṇatā thatān jīv param samādhānarūp nirvāṇapadamān birāje chhe; te dashāne mokṣha kahevāy chhe. mokṣhadashā pragaṭ karanār jīvoe sarva kārya siddha karyun hovāthī ‘siddha bhagavān’ kahevāy chhe.
3. kevaḷībhagavānane (teramā tathā chaudamā guṇasthāne) samvar nirjarā thatā hovāthī temano ullekh navamā adhyāyamān karavāmān āvyo chhe; paṇ tyān kevaḷagnānanun svarūp jaṇāvyun nathī. kevaḷagnān te bhāvamokṣha chhe ane te bhāvamokṣhanā baḷe dravyamokṣha (siddhadashā) thāy chhe. (juo, pravachanasār a. 1. gā. 84. jayasenāchāryanī ṭīkā) tethī ā adhyāyamān pratham bhāvamokṣharūp kevaḷagnānanun svarūp jaṇāvīne pachhī dravyamokṣhanun svarūp jaṇāvyun chhe.
arthaḥ– [मोहक्षयात्] mohano kṣhay thavāthī (antarmuhūrtaparyant kṣhīṇakaṣhāy nāmanun guṇasthān pāmyā bād) [ज्ञानदर्शनावरण अंतराय क्षयात् च] gnānāvaraṇ, darshanāvaraṇ
Page 605 of 655
PDF/HTML Page 660 of 710
single page version
606 ] [ mokṣhashāstra ane-antarāy-e traṇe karmono ekī sāthe kṣhay thavāthī [केवलम्] kevaḷagnān- utpanna thāy chhe.
1. jīv dravya ek pūrṇa akhaṇḍ hovāthī tenun gnānasāmarthya sampūrṇa chhe. sampūrṇa vītarāg thatān sampūrṇa sarvagnatā pragaṭe chhe. jyāre jīv sampūrṇa vītarāg thāy tyāre karma sātheno nimittanaimittikasambandh evo hoy chhe ke mohakarma jīvanā pradeshe sanyogarūpe rahe ja nahi, ene mohakarmano kṣhay thayo kahevāy chhe. jīvanī sampūrṇa vītarāgatā pragaṭ thayā pachhī alpakāḷamān turat ja sampūrṇa gnān pragaṭe chhe tene kevaḷagnān kahevāy chhe, kāraṇ ke te gnān shuddha, nirbheḷ, akhaṇḍ, rāg vagaranun chhe. te dashāmān jīvane ‘kevaḷī bhagavān’ kahevāy chhe. bhagavān samasta padārthone jāṇe chhe tethī kāī teo kevaḷī kahevātā nathī, parantu ‘kevaḷ’ arthāt shuddha ātmāne jāṇatā anubhavatā hovāthī teo ‘kevaḷī’ kahevāy chhe. bhagavān yugapad pariṇamatā samasta chaitanyavisheṣhovāḷā kevaḷagnān vaḍe anādinidhan niṣhkāraṇ asādhāraṇ svasamvedhamān chaitanyasāmānya jeno mahimā chhe tathā chetak svabhāv vaḍe ekapaṇun hovāthī je kevaḷ (-ekalo, nirbheḷ, shuddha akhaṇḍ) chhe evā ātmāne ātmāthī ātmāmān anubhavavāne līdhe kevaḷī chhe. (juo, shrī pravachanasār gāthā 33)
2. ātmasiddhishāstramān kahyun chhe ke-
kahīye kevaḷagnān te, deh chhatān nivārṇa. 133.
bhagavān parane jāṇe chhe-e vyavahār kathan chhe. vyavahāre kevaḷagnān lokālokane yugapat jāṇe chhe em kahevāy chhe; kem ke bhagavān sampūrṇa gnānapaṇe pariṇamatā hovāthī koī paṇ dravya, guṇ ke paryāy temanā gnān bahār nathī. nishchayathī to kevaḷagnān potānā shuddhasvabhāvane ja akhaṇḍapaṇe jāṇe chhe.
3. kevaḷagnān svarūpathī utpanna thayun chhe, svatantra chhe tathā akram chhe. te gnān pragaṭ thāy tyāre gnānāvaraṇakarmano kāyamane māṭe kṣhay thāy chhe, tethī te gnānane kṣhāyik gnān kahevāy chhe. kevaḷagnān pragaṭ thāy te ja samaye kevaḷadarshan ane sampūrṇa vīrya paṇ pragaṭe chhe ane darshanāvaraṇ tathā antarāyakarmano sarvathā kṣhay thāy chhe.
4. kevaḷagnān thatān bhāvamokṣha thayo kahevāy chhe (ā arihantadashā chhe) ane āyuṣhyanī sthiti pūrī thatān chār aghātikarmano abhāv thaīne dravyamokṣha thāy chhe;