Moksha Shastra-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Sutra: 1-6 (Chapter 1).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 4 of 36

 

Page 6 of 655
PDF/HTML Page 61 of 710
single page version

maṅgaḷācharaṇ] [3

1- ā adhyāyamān mokṣhano upāy ane jīvanā gnānanī avasthāonun varṇan chhe.
ra- ā adhyāyamān jīvanā bhāvo, lakṣhaṇ ane jīvano sharīr sātheno
sambandh-tenun varṇan chhe.
3-4- vikārī jīvane rahevānān kṣhetro; e pramāṇe pahelā chār adhyāyomān
pratham jīvatattvanun varṇan karavāmān āvyun chhe.
pa- ā adhyāyamān bījā ajīvatattvanun varṇan chhe.
6-7- ā adhyāyomān jīvanā navā vikārībhāvo (āsravo) tathā tenun
nimitta pāmīne jīvane sūkṣhma jaḍ karma sāthe thato sambandh jaṇāvyo chhe; e
rīte trījā āsravatattvanun varṇan karyun chhe.
8- ā adhyāyamān jīvane jaḍ karma sāthe kevā prakāre bandh thāy chhe ane jaḍ

karma keṭalo vakhat jīv sāthe rahe chhe te jaṇāvyun chhe; e rīte chothā bandhatattvanun ā adhyāyamān varṇan karyun chhe.

9- ā adhyāyamān-jīvane anādithī nahi thayel dharmanī sharūāt samvarathī thāy

chhe, jīvanī ā avasthā thatān tene sāchā sukhanī sharūāt thāy chhe ane kramekrame shuddhi vadhatān vikār ṭaḷe chhe tethī nirjarā eṭale ke jaḍ karma sāthenā bandhano anshe anshe abhāv thāy chhe-e jaṇāvyun chhe; e rīte pāñchamun ane chhaṭhṭhun eṭale samvar ane nirjarātattva navamā adhyāyamān jaṇāvyān chhe.

10- jīvanī shuddhinī pūrṇatā, sarva duḥkhothī avināshī mukti ane sampūrṇa

pavitratā te mokṣhatattva hovāthī āchārya bhagavāne sātamun mokṣhatattva ā adhyāyamān jaṇāvyun chhe.

(8) maṅgalācharaṇamān bhagavānane ‘karmarūpī parvatonā bhedanār’ kahyā chhe. karma be prakāranā chheḥ- 1-bhāvakarma, ra-dravyakarma. jīv jyāre samyagdarshan-gnān-chāritrathī bhāvakarmarūpī parvatone ṭāḷe chhe tyāre dravyakarma svayam potāthī ṭaḷī jāy chhe nāsh pāme chhe evo jīvanī shuddhatāne ane karmanā kṣhayane nimitta-naimittik sambandh chhe- em ahīn batāvyun chhe. jīv jaḍ karmano paramārthe nāsh karī shake chhe-em kahevāno hetu nathī.

(9) maṅgalācharaṇamān namaskār karatān tīrthaṅkar bhagavān pāse devāgaman, samosaraṇ, chāmar, divya sharīrādi je puṇyanī vibhūti chhe te līdhī nathī, kemake puṇya te guṇ nathī.

(10) maṅgalācharaṇamān guṇathī oḷakhāṇ karīne bhagavānane namaskār karyā chhe. eṭale ke-bhagavān vishvanā arthāt badhā tattvonā jāṇanār chhe, mokṣhamārganā netā chhe ane temaṇe sarva vikārano (doṣhano) nāsh karyo chhe-em bhagavānanā guṇonun svarūp batāvī guṇonī oḷakhāṇ karīne temanī stuti karī chhe.


Page 7 of 655
PDF/HTML Page 62 of 710
single page version

4] [mokṣhashāstra

mokṣhaprāptino upāy
सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गः।। १।।
arthaḥ– [सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि]samyagdarshan, samyaggnān ane samyakchāritra

e traṇe maḷīne [मोक्षमार्गः] mokṣhano mārga chhe arthāt mokṣhanī prāptino upāy chhe.

–ṭīkā–
(1) samyak– ā shabda prashansāvāchak chhe, te yathārthapaṇun sūchave chhe. viparīt
ādi doṣhono abhāv te ‘samyak’ chhe.
darshan–shraddhā; ‘ām ja chhe-anyathā nathī’ evo pratītibhāv.
samyaggnān-sanshay, viparyay ane anadhyavasāy rahit potānā ātmānun
tathā paranun yathārtha gnān te samyaggnān.
sanshay = विरुद्धानेककोटिस्पर्शि ज्ञानं संशयः= ‘ā pramāṇe chhe ke ā
pramāṇe chhe’ evun je paraspar viruddhatāpūrvak be prakārarūp gnān
tene sanshay kahe chhe; jem ke ātmā potānā kāryane karī shakato
hashe ke jaḍanā kāryane karī shakato hashe! evun jāṇavun te sanshay chhe.
viparyay = विपरीतैककोटि निश्चयो विपर्ययः=vastu svarūpathī viruddhatāpūrvak
‘ām ja chhe’ evun ekarūp gnān tenun nām viparyay chhe; jemake
sharīrane ātmā jāṇavo te viparyay chhe.
anadhyavasāy = किमित्यालोचनमात्रमनध्यवसायः– ‘kanīk chhe’ evo
nirdhārarahit vichār tenun nām anadhyavasāy chhe. jem ke
‘hun koīk chhun’ em jāṇavun te anadhyavasāy chhe.
samyakchāritra-(ahīn ‘samyak’ pad agnānapūrvakanā ācharaṇanī nivr̥utti māṭe
vāparyo chhe.) samyagdarshan-gnānapūrvak ātmāmān sthiratā te
samyakchāritra chhe.

ā traṇe anukrame ātmānā shraddhā, gnān ane chāritra e guṇonā shuddha paryāyo (hālato) chhe.

mokṣhamārgaḥ– ā shabda ekavachanamān chhe; te em sūchave chhe ke mokṣhanā traṇ mārga
[nondhḥ- ‘jīv’ ane ‘ātmā’ e banne shabdo ek ja arthamān vaparāy chhe.]

Page 8 of 655
PDF/HTML Page 63 of 710
single page version

a. 1 sūtra 1] [pa

nathī paṇ ā traṇanun ekatva te mokṣhamārga chhe, mokṣhamārga eṭale
potānā ātmānī shuddhino panth-rasto-mārga-upāy; tene
amr̥utamārga, svarūpamārga athavā kalyāṇamārga paṇ kahevāy chhe.

(ra) ā kathan ‘hakār’thī chhe, te em sūchave chhe ke ānāthī viruddhabhāvo jevān ke rāg, puṇya vagerethī dharma thāy ke te dharmamān sahāyarūp thāy evī mānyatā, gnān ane ācharaṇ te mokṣhamārga nathī.

(3) ā sūtramān “सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि te nishchayaratnatray chhe,

vyavahāraratnatray nathī, tenun kāraṇ e chhe ke vyavahāraratnatray rāg hovāthī bandharūp chhe.

(4) ā sūtramān mokṣhamārga shabda nishchayamokṣhamārga batāvavā māṭe kahel chhe em samajavun.

(pa) mokṣhamārga param nirapekṣha chhe- “nij paramātmatattvanān samyak shraddhān- gnān-anuṣhṭhānarūp shuddharatnatrayātmakamārga param nirapekṣha hovāthī mokṣhamārga chhe ane te shuddharatnatrayanun phaḷ nij shuddhātmānī prāpti chhe.” (niyamasār gā. ranī ṭīkā)

ā sūtramān ‘samyagdarshan’ kahyun chhe te nishchayasamyagdarshan chhe e vāt trījā sūtrathī siddha thāy chhe, temān ja nisargaj ane adhigamaj evā bhed kahyā chhe te nishchayasamyagdarshananā ja bhed chhe. ane ā sūtranī sanskr̥it ṭīkā shrī tattvārtha rājavārttikamān je kārikā tathā vyākhyā dvārā varṇan karyun chhe te ādhāre ā sūtra tathā bījā sūtramān kahel samyagdarshan chhe te nishchayasamyagdarshan chhe em siddha thāy chhe.

tathā ā sūtramān “gnān” kahyun chhe te nishchayasamyaggnān chhe. adhyāy 1 sūtra 6mān tenā ja pāñch bhed kahyā chhe, temān ja manaḥparyay ane kevaḷagnān paṇ āvī jāy chhe. tethī siddha thāy ke ahīn nishchayasamyaggnān kahyun chhe. pachhī ā sūtramān “chāritrāṇi” shabda nishchay samyakachāritra batāvavā māṭe kahel chhe. shrī tattvārtha rājavārttikamān ā sūtrakathit samyagdarshan-gnān-chāritrane nishchayasamyagdarshan-gnān-chāritra mānel chhe. kemake vyavahār samyagdarshan-gnān-chāritra (vyavahāraratnatray) āsrav ane bandharūp chhe, tethī ā sūtrano artha karavāmān ā traṇe ātmānī shuddhaparyāy ekatvarūp pariṇamel chhe. ā prakāre shāstrakāre ja batāvyun chhe em spaṣhṭa thāy chhe.

pahelā sūtrano siddhānt

(6) agnānadashāmān jīvo duḥkh bhogavī rahyā chhe tenun kāraṇ e chhe ke-teone potānā svarūpanī bhramaṇā chhe. ā bhramaṇāne ‘mithyādarshan’ kahevāmān āve chhe.


Page 9 of 655
PDF/HTML Page 64 of 710
single page version

6] [mokṣhashāstra ‘darshan’ no ek artha mānyatā thāy chhe, tethī mithyādarshanano artha khoṭī mānyatā chhe. potānā svarūpanī khoṭī mānyatā hoy tyān potānā svarūpanun gnān jīvane khoṭun ja hoy; te khoṭā gnānane ‘mithyāgnān’ kahevāmān āve chhe. jyān svarūpanī khoṭī mānyatā ane khoṭun gnān hoy tyān chāritra paṇ khoṭun ja hoy; ā khoṭā chāritrane ‘mithyāchāritra’ kahevāmān āve chhe. anādithī jīvone ‘mithyādarshan-gnān-chāritra’ chālyān āve chhe tethī jīvo anādithī duḥkh bhogavī rahyā chhe.

potānī ā dashā jīv pote karato hovāthī pote tene ṭāḷī shake. e ṭāḷavāno upāy ‘samyagdarshan-gnān-chāritra’ ja chhe, bījo nathī em ahīn kahyun chhe. te uparathī siddha thāy chhe ke bījā je upāyo jīv satat karyā kare chhe te badhā khoṭā chhe. jīv dharma karavā māge chhe paṇ tene sāchā upāyanī khabar nahi hovāthī te khoṭā upāyo karyā vinā rahe nahi; māṭe jīvoe ā mahān bhūl ṭāḷavā māṭe pratham samyagdarshan pragaṭ karavun joīe. te vinā dharmanī sharūāt kadī koīne thāy ja nahi. ।। 1।।

samyagdarshananun lakṣhaṇ
तत्त्वार्थश्रद्धानं सम्यग्दर्शनम्।। २।।
arthaḥ– [तत्त्वार्थश्रद्धानं] tattva (vastu) nā svarūp sahit artha-jīvādi

padārthonī shraddhā karavī te [सम्यग्दर्शनम्] samyagdarshan chhe.

ṭīkā

(1) tattvonī sāchī shraddhānun nām samyagdarshan chhe. ‘artha’ eṭale dravya-guṇ- paryāy; ‘tattva’ eṭale teno bhāv-svarūp; svarūp (bhāv) sahit prayojanabhūt padārthonun shraddhān te samyagdarshan chhe.

(ra) ā gāthāmān samyagdarshanane oḷakhavānun lakṣhaṇ āpyun chhe. samyagdarshan lakṣhya ane tattvārthashraddhā tenun lakṣhaṇ chhe.

(3) koī jīvane ‘ā jāṇapaṇun chhe, ā shvet varṇa chhe’ ityādi pratīti to hoy, parantu darshan-gnān ātmāno svabhāv chhe ane hun ātmā chhun tathā pudgal mārāthī bhinna (judo) padārtha chhe, evun shraddhān na hoy to upar kahelā mātra ‘bhāv’nun shraddhān jarāpaṇ kāryakārī nathī.. ‘hun ātmā chhun’ evun shraddhān karyun paṇ ātmānun jevun svarūp chhe tevun shraddhān karyun nahi, to ‘bhāv’nā shraddhān vinā ātmānun shraddhān kharun nathī; māṭe ‘tattva’ ane tenā ‘artha’nun shraddhān hoy te ja kāryakārī chhe.


Page 10 of 655
PDF/HTML Page 65 of 710
single page version

a. 1 sūtra 2] [7

(4) bījo arthaḥ– jīvādine jem ‘tattva’ kahevāmān āve chhe tem ‘artha’ paṇ kahevāmān āve chhe; je tattva chhe te ja artha chhe, ane tenun shraddhān te samyagdarshan chhe. je padārtha jem avasthit chhe tem tenun hovun te tattva chhe, ane ‘अर्थते’ kahetān nishchay karīe te artha chhe. tethī tattvasvarūpano je nishchay te tattvārtha chhe. tattvārthanī shraddhā te samyagdarshan chhe.

(pa) viparīt abhinivesh (ūndhā abhiprāy) rahit jīvādinun tattvārtha shraddhān te samyagdarshananun lakṣhaṇ chhe. samyagdarshanamān viparīt mānyatā hotī nathī em batāvavā māṭe ‘darshan’ pahelān’ samyak’ pad vāparyun chhe. jīv, ajīv, āsrav, bandh, samvar, nirjarā ane mokṣha e sāt tattvo chhe-em chothā sūtramān kaheshe.

(6) nishchayathī shuddha ātmāno pratibhās te samyagdarshananun lakṣhaṇ chhe. abhedadraṣhṭimān ātmā te ja samyagdarshan chhe.

(7) ‘tattva’ shabdano marma

tattva’ shabdano artha tatpaṇun-tepaṇun’ thāy chhe. darek vastune-tattvane svarūpathī tatpaṇun ane pararūpathī atatpaṇun chhe. jīv vastu hovāthī tene potānā svarūpathī tatpaṇun chhe ane paranā svarūpathī atatpaṇun chhe. jīv chaitanyasvarūp hovāthī te gnātā chhe ane anya sarva vastuo gney chhe tethī jīv bījā sarva padārthothī tadna bhinna chhe. jīv potāthī tat hovāthī tenun gnān tene potāthī thāy chhe; jīv parathī atat hovāthī tene parathī gnān thaī shake nahi. ‘ghaḍānun gnān ghaḍānā ādhāre thāy chhe’ -em keṭalāk jīvo māne chhe paṇ te bhūl chhe. gnān jīvanun svarūp hovāthī te gnān potāthī tat chhe ane parathī atat chhe. jīvane darek samaye potānī lāyakāt anusār gnānanī avasthā thāy chhe; paragney sambandhī potānun gnān thatī vakhate paragney hājar hoy chhe, paṇ te paravastuthī jīvane gnān thāy chhe em mānanāre jīvane ‘tattva’ mānyun nathī. jo ghaḍāthī ghaḍā sambandhī gnān thatun hoy to aṇasamaju jīv hoy tenī pāse ghaḍo hoy tyāre tene te ghaḍānun gnān thavun joīe, paṇ tem thatun nathī; māṭe gnān potāthī thāy chhe em samajavun jīvane jo parathī gnān thāy to jīv ane par ek tattva thaī jāy, paṇ tem bane nahi.

(8) samyagdarshananun māhātmya

ahinsā, satya, achaurya, brahmacharya ane parigrahatyāg e jo mithyādarshan sahit hoy to guṇ thavāne badale sansāramān dīrghakāḷ sudhī paribhramaṇ karāvavāvāḷā doṣhone utpanna kare chhe. jem jherasahitanā auṣhadhathī lābh thato nathī tem mithyātva sahit


Page 11 of 655
PDF/HTML Page 66 of 710
single page version

8] [mokṣhashāstra ahinsādithī jīvano sansārarog maṭato nathī. mithyātva hoy tyān nishchayathī (kharekhar) to ahinsādi hotān ja nathī. “ātmabhrānti sam rog nahi” e pad khās lakṣhamān rākhavā lāyak chhe. anādikāḷathī jīvane mithyātvadashā chālī āvatī hovāthī jīvane samyagdarshan nathī; māṭe pahelān samyagdarshan prāpta karavāno prayatna karavā āchārya bhagavān vāramvār upadesh kare chhe.

samyagdarshan vinā gnān, chāritra ane tapamān samyakpaṇun āvatun nathī; samyagdarshan ja gnān, chāritra, vīrya ane tapano ādhār chhe. āṅkhothī jem moḍhāne shobhā-sundaratā prāpta thāy chhe tem samyagdarshanathī gnānādikamān samyakpaṇun-shobhā- sundaratā prāpta thāy chhe.

ā sambandhī ratnakaraṇḍ shrāvakāchāramān kahyun chhe keḥ-
न सम्यक्त्वसमं किचित्त्रैकाल्ये त्रिजगत्यपि।
श्रेयोऽश्रेयश्च मिथ्यात्वसमं नान्यत्तनुभृताम्।। ३४।।

arthaḥ– samyagdarshan samān ā jīvane traṇakāḷ traṇalokamān bījun koī kalyāṇ nathī ane mithyātva samān traṇakāḷ traṇalokamān bījun koī akalyāṇ nathī.

bhāvārthaḥ– anantakāḷ vītī gayo, ek samay vartamān chāle chhe ane bhaviṣhyamān anantakāḷ āvashe-e traṇe kāḷamān ane adholok, tathā madhyalok tathā ūrdhvalok-e traṇe lokamān jīvane sarvotkr̥uṣhṭa upakār karanār samyaktva samān bījun koī chhe nahi, thayun nathī ane thashe nahi. traṇalokamān rahelā indra, ahamindra, bhuvanendra, chakravartī, nārāyaṇ, balabhadra ke tīrthaṅkar vagere chetan ane maṇi, mantra, auṣhadh vagere jaḍ dravya-e koī samyaktva samān upakār karanār nathī; ane ā jīvanun sauthī mahān ahit-būrun jevun mithyātva kare chhe evun ahit būrun karanār koī chetan ke achetan dravya traṇakāḷ traṇalokamān chhe nahi. thayun nathī ane thashe nahi; tethī mithyātvane chhoḍavā māṭe param puruṣhārtha karo. samasta sansāranā duḥkhano nāsh karanār, ātmakalyāṇ pragaṭ karanār ek samyaktva chhe; māṭe te pragaṭ karavāno ja puruṣhārtha karo.

vaḷī samyaktva e ja pratham kartavya chhe e sambandhamān shrī aṣhṭapāhuḍamān nīche pramāṇe kahyun chheḥ-

shrāvake pratham shun karavun te kahe chhe-
गहिऊण य सम्मत्तं सुणिम्मलं सुरगिरीव णिक्कंप।
तं
जाणे झाइज्जइ सावय! दुक्खक्खयट्ठाए।।
(mokṣhapāhuḍ gāthā 86)

Page 12 of 655
PDF/HTML Page 67 of 710
single page version

a. 1 sūtra 2] [9

arthaḥ– pratham to shrāvake sunirmaḷ eṭale ke sārī rīte nirmaḷ ane meruvat niṣhkamp, achaḷ ane chaḷ, malin tathā agāḍh dūṣhaṇ rahit atyant nishchaḷ evā samyaktvane grahaṇ karīne tene (samyaktvanā viṣhayabhūt ekarūp ātmāne) dhyānamān dhyāvavun; shā māṭe dhyāvavun? duḥkhanā kṣhay arthe dhyāvavun.

bhāvārthaḥ– shrāvake pahelān to niratichār nishchaḷ samyaktvane grahaṇ karī tenun dhyān karavun ke je samyaktvanī bhāvanāthī gr̥uhasthane gr̥uhakārya sambandhī ākuḷatā, kṣhobh, duḥkh hoy te maṭī jāy, kāryanā bagaḍavā-sudharavāmān vastunā svarūpano vichār āve tyāre duḥkh maṭī jāy, samyagdraṣhṭine evo vichār hoy chhe ke sarvagne jevun vastunun svarūp jāṇyun chhe tem nirantar pariṇame chhe, ane tem thāy chhe temān iṣhṭa-aniṣhṭa mānī sukhī-duḥkhī thavun te niṣhphaḷ chhe. āvā vichārathī duḥkh maṭe, te pratyakṣha anubhavagochar chhe, tethī samyakatvanun dhyān karavānun kahyun chhe.

have samyaktvanun dhyānano mahimā kahe chheḥ-
सम्मत्तं जो झायइ सम्माइट्ठी हवेइ सो जीवो।
सम्मत्तपरिणदो उण खवेइ दुट्ठट्ठकम्माणि।।
(mokṣhapāhuḍ gāthā 87)

arthaḥ– je jīv samyakatvane dhyāve chhe te jīv samyagdraṣhṭi chhe; vaḷī te samyaktvarūp pariṇamatān duṣhṭa je āṭh karmo teno kṣhay thāy chhe.

bhāvārthaḥ– samyaktvanun dhyān evun chhe ke, jo pahelān samyaktva na thayun hoy to paṇ, tenā svarūpane jāṇī tene dhyāve to te samyagdraṣhṭi thaī jāy chhe. vaḷī samyaktva prāpta thaye jīvanān pariṇām evān hoy chhe ke sansāranā kāraṇarūp je duṣhṭa āṭh karmo teno kṣhay thāy chhe; samyaktva thatān ja karmanī guṇashreṇī nirjarā thatī jāy chhe. anukrame muni thāy tyāre, chāritra ane shukladhyān tenā sahakārī hoy tyāre sarva karmono nāsh thāy chhe.

have te vātane saṅkṣhepamān kahe chheḥ-
कि बहुणा भणिण्णं जे सिद्धा णरवरा गए काले।
सिज्झिहहि जे वि भविया तं जाणइ सम्ममाहप्पं।।
(mokṣhapāhuḍ gāthā 88)

arthaḥ– shrī kundakundāchāryadev kahe chhe ke- “ ghaṇun kahevāthī shun sādhya chhe? je narapradhān bhūtakāḷamān siddha thayā tathā bhaviṣhyamān siddha thashe te samyaktvanun ja māhātmya jāṇo!”


Page 13 of 655
PDF/HTML Page 68 of 710
single page version

10] [mokṣhashāstra

bhāvārthaḥ– ā samyaktvanun evun māhātmya chhe ke āṭh karmono nāsh karī je bhūtakāḷamān mukti-prāpta thayā chhe tathā bhaviṣhyamān thashe, te ā samyakatvathī ja thayā chhe ane thashe; tethī āchārya dev kahe chhe ke visheṣh shun kahevun? saṅkṣhepamān samajo ke muktinun pradhān kāraṇ ā samyakatva ja chhe. em na jāṇo ke gr̥uhasthīone shun dharma hoy! ā samyakatva-dharma evo chhe ke je sarvadharmanā aṅgane saphaḷ kare chhe.

je nirantar samyakatva pāḷe chhe te dhanya chhe-em have kahe chheḥ-
ते धण्णा सुकयत्था ते सूरा ते वि पंडिया मणुया।
सम्मतं
सिद्धियरं सिविणे वि ण मइलियं जेहिं।।
(mokṣhapāhuḍ gāthā 89)

arthaḥ– je puruṣhane mukitanun karavāvāḷun samyakatva chhe, ane te samyakatvane svaprāvasthā viṣhe paṇ malin karyun nathī-atichār lagāvyo nathī, te puruṣh dhanya chhe, te ja manuṣhya chhe, te ja kr̥utārtha chhe, te ja shūravīr chhe ane te ja paṇḍit chhe.

bhāvārthaḥ– lokamān kāī dānādik kare tene dhanya kahīe tathā vivāh, yagnādik kare chhe tene kr̥utārtha kahīe, yuddhamān pāchho na phare tene shūravīr kahīe, ghaṇān shāstro bhaṇe tene paṇḍit kahīe-ā badhun kathanamātra chhe. mokṣhanun kāraṇ je samyakatva tene je malin na kare, niratichār pāḷe te ja dhanya chhe, te ja kr̥utārtha chhe, te ja shūravīr chhe, te ja paṇḍit chhe, te ja manuṣhya chhe; e (samyakatva) vinā manuṣhya pashusamān chhe. evun samyakatvanun māhātmya kahyun chhe.

(9) samyagdarshananun baḷ

kevaḷī ane siddha bhagavān rāgādirūp pariṇamatā nathī ane sansār avasthā ichchhatā nathī, te ā samyagdarshananun ja baḷ jāṇavun.

(10) samyagdarshananā bhedo

gnānādikanī hīnatā-adhikatā hovā chhatān paṇ, tiryañchādikanā (ḍhor vagerenā) ane kevaḷī tathā siddha bhagavānanā samyagdarshanane samān kahyun chhe, teone ātmānī pratīti ek ja prakāranī hoy chhe; paṇ svaparyāyanī lāyakātanī apekṣhāe samyagdarshananā traṇ bhed paḍe chhe, tenān nām-(1) aupashamik samyagdarshan, (ra) kṣhāyopashamik samyagdarshan, (3) kṣhāyik samyagdarshan.

aupashamik samyagdarshan– te dashāmān mithyātvakarmanān tathā anantānubandhī kaṣhāyanā jaḍ rajakaṇo svayam upashamarūp hoy chhe, jem melā pāṇīmānthī mel nīche besī jāy chhe tem,


Page 14 of 655
PDF/HTML Page 69 of 710
single page version

a. 1 sūtra 2] [11 athavā jem agnine rākhathī ḍhāṅkyo hoy tem; ātmānā puruṣhārtha vaḍe jīv pratham samyagdarshan pragaṭ kare chhe tyāre aupashamik samyagdarshan ja hoy chhe.×

kṣhāyopashamik samyagdrarshan- te dashāmān mithyātva ane mishramithyātva karmanā rajakaṇo ātmapradeshothī chhūṭā paḍatān tenun phaḷ āvatun nathī, ane samyakamohanīy karmanā rajakaṇo udayarūpe hoy chhe, tathā anantānubandhī kaṣhāyakarmanā rajakaṇo visanyojanarūpe hoy chhe.

kṣhāyik samyagdrarshan– te dashāmān mithyātvaprakr̥itinā (traṇ peṭā vibhāgonā) rajakaṇo ātmapradeshethī tadna khasī jāy chhe, tethī mithyātva tathā anantānubandhīnī sāte prakr̥itino kṣhay thayo kahevāy chhe.

(11) samyagdarshananā bījā prakāre bhedo

sarva samyagdraṣhṭi jīvone ātmānī-tattvanī pratīt ek sarakhī hoy chhe to paṇ chāritradashānī apekṣhāe teomān be bhedo paḍe chheḥ (1) vītarāg samyagdarshan, (ra) sarāg samyagdarshan.

samyagdraṣhṭi jīv jyāre potānā ātmāmān sthir hoy chhe tyāre tene nirvikalpa dashā hoy chhe; tyāre rāg sāthe buddhipūrvak joḍāṇ hotun nathī; jīvanī ā dashāne ‘vītarāg samyagdarshan’ kahevāmān āve chhe; ane jyāre samyagdraṣhṭi jīv potāmān sthir na rahī shake tyāre rāgamān tenun anitya-joḍāṇ thatun hovānā kāraṇe te dashāne ‘sarāg samyagdarshan’ kahevāmān āve chhe. shubharāgathī dharma thāy ke dharmamān sahāy thāy em samyagdraṣhṭi jīv kadī mānatā nathī-e khās lakṣhamān rākhavun.

(1r) sarāg samyagdraṣhṭine prashamādi bhāvo

samyagdraṣhṭine rāg sāthe joḍāṇ hoy tyāre chār prakāranā shubhabhāv hoy chhe; tenān _________________________________________________________________ × nondh- anādi mithyādraṣhṭine aupashamik samyagdarshan thatān mithyātva ane anantānubandhīnī chār, em pāñch prakr̥iti upashamarūp hoy chhe. ane sādimithyādraṣhṭine aupashamik samyagdarshan thatān, jene mithyātvanī traṇ prakr̥iti sattārūpe hoy chhe tene, mithyātvanī traṇ ane anantānubandhīnī chār, em sāt prakr̥iti upashamarūpe hoy chhe; ane je sādi mithyādraṣhṭine ek mithyātva prakr̥iti ja sattāmān hoy chhe tene mithyātvanī ek ane anantānubandhīnī chār em pāñch prakr̥iti upashamarūpe hoy chhe.


Page 15 of 655
PDF/HTML Page 70 of 710
single page version

12] [mokṣhashāstra nām-(1) prasham (ra) samveg (3) anukampā ane (4) āstikay.

prasham = krodh-mān-māyā-lobhasambandhī rāg-dveṣhādikanun mandapaṇun,
samveg = sansār eṭale ke vikārī bhāvano bhay.
anukampā = pote ane par em sarva prāṇīo par dayāno prādurbhāv.
āstikay = jīvādi tattvonun jevun astitva chhe tevun āgam ane yukti
vaḍe mānavun te āstikay.

sarāg samyagdraṣhṭine ā chār prakāranā rāgamān joḍāṇ hoy chhe, tethī e chār bhāvone upachārathī samyagdarshananān lakṣhaṇ kahevāmān āve chhe. jīvane samyagdrarshan na hoy to te shubhabhāvo prashamābhās, samvegābhās, anukampābhās ane āstikayābhās chhe em samajavun. prashamādi samyagdarshananān kharān (nishchay) lakṣhaṇ nathī, tenun kharun lakṣhaṇ potānā shuddhātmānī pratīti chhe.

(13) samyagdarshanano viṣhay–lakṣha

prashnaḥ– samyagdraṣhṭi potānā ātmāne kevo māne chhe? uttaraḥ– samyagdraṣhṭi potānā ātmāne paramārthe trikāḷī shuddha, dhruv, akhaṇḍ chaitanyasvarūp māne chhe.

prashnaḥ– te vakhate jīvanī vikārī avasthā to hoy chhe tenun shun? uttaraḥ– vikārī avasthā samyaggnānano viṣhay chhe tethī tene samyagdraṣhṭi jāṇe chhe kharā paṇ samyagdraṣhṭinun lakṣha avasthā (paryāy, bhed) upar hotun nathī; kāraṇ ke avasthānā lakṣhe jīvane rāg thāy chhe ane dhruvasvarūpanā lakṣhe shuddha paryāy pragaṭe chhe.

(14) bījā sūtrano siddhānt

sansār-samudrathī ratnatrayarūpī (samyagdarshan-gnān-chāritrarūpī) jahājane pār karavā māṭe samyagdarshan chatur khevaṭiyo (nāvik) chhe. je jīv samyagdarshan pragaṭ kare chhe te anant sukhane pāme chhe; je jīvane samyagdarshan nathī te puṇya kare to paṇ te anant duḥkh bhogave chhe; māṭe kharun sukh prāpta karavā jīvoe tattvanun svarūp yathārtha samajī samyagdarshan pragaṭ karavun. tattvanun svarūp samajyā vinā koī jīvane samyagdarshan thāy nahi; je jīvo tattvanun svarūp yathārthapaṇe samaje tene samyagdarshan thāy ja-em ā sūtra pratipādan kare chhe. ।। ra।।


Page 16 of 655
PDF/HTML Page 71 of 710
single page version

a. 1 sūtra 3] [13

samyagdarshananā utpattinī apekṣhāe bhedo
तन्निसर्गादधिगमाद्वा।। ३।।
arthaḥ– [तत्] te samyagdarshan [निसर्गात्] svabhāvathī [वा] athavā

[अधिगमात्] paranā upadesh vagerethī utpanna thāy chhe.

ṭīkā

(1) utpattinī apekṣhāe samyagdarshananā be bhed chhe- (1) nisargaj (ra) adhigamaj.

nisargaj-je paranā upadesh vinā āpoāp (pūrvanā sanskārathī) utpanna
thāy tene nisargaj samyagdarshan kahe chhe.
adhigamaj-paranā upadeshādithī je samyagdarshan thāy tene adhigamaj
samyagdarshan kahe chhe.

(ra) je jīvane samyagdarshan pragaṭe chhe te jīve te vakhate athavā pūrva bhave samyaggnānī ātmā pāsethī upadesh sāmbhaḷel hoy chhe, (tene deshanālabdhi kahevāmān āve chhe.) te vinā koīne samyagdarshan thāy nahi; ā uparathī em na samajavun ke te upadesh samyagdarshanane utpanna kare chhe. samyagdarshan to jīv potāthī ja potānāmān pragaṭ kare chhe, gnānīno upadesh to nimittamātra chhe. agnānīno upadesh sāmbhaḷīne koī samyagdarshan pragaṭ karī shake nahi. vaḷī, jo sadguruno upadesh samyagdarshan utpanna karato hoy to, je je jīvo te upadesh sāmbhaḷe tene tene te thavun joīe, paṇ tem thatun nathī; sadgurunā upadeshathī samyagdarshan thayun em kahevun te vyavahār chhe- nimittanun gnān karāvavā māṭenun kathan chhe.

(3) adhigamanun svarūp ā adhyāyanā chhaṭhṭhā sūtramān āpavāmān āvyun chhe, tyān jaṇāvyun chhe ke ‘pramāṇ ane nayavaḍe adhigam thāy chhe’ (pramāṇ ane nayanun svarūp te sūtranī ṭīkāmān āpyun chhe, māṭe tyānthī jāṇī levun.)

(4) trījā sūtrano siddhānt

jīvane potānī bhūlanā kāraṇe anādithī potānā svarūpanī bhramaṇā chhe; tethī jyāre te bhramaṇā pote ṭāḷe tyāre samyagdarshan utpanna thāy chhe. jīv jyāre potānun sāchun svarūp samajavānī jignāsā kare chhe tyāre tene ātmagnānī puruṣhanā upadeshano yog maḷe chhe; te upadesh sāmbhaḷī jīv potānā svarūpano yathārtha nirṇay kare to tene samyagdarshan


Page 17 of 655
PDF/HTML Page 72 of 710
single page version

14] [mokṣhashāstra thāy chhe, koī jīvane ātmagnānī puruṣhano upadesh sāmbhaḷe tyāre turat samyagdarshan utpanna thāy chhe ane koīne te bhavamān lāmbe vakhate ke pachhīnā bhavamān utpanna thāy chhe; jene turat samyagdarshan utpanna thāy chhe tene adhigamaj samyagdarshan thayun em kahevāmān āve chhe, ane jene pūrvanā sanskārathī utpanna thāy chhe tene nisargaj samyagdarshan thayun em kahevāmān āve chhe.

jem vaidak sambandhīnun gnān meḷavavun hoy to vaidakanā gnānī gurunī shikṣhā dvārā te prāpta karī shakāy, paṇ vaidakanā agnānī dvārā prāpta karī shakāy nahi; tem ātmagnānī gurunā upadesh dvārā samyagdarshan prāpta karī shakāy chhe, paṇ ātmānā agnānī evā gurunā upadesh dvārā prāpta karī shakātun nathī; māṭe sāchā sukhanā umedavār jīvoe upadeshakanī pasandagī karavāmān kāḷajī rākhavānī jarūr chhe. jo upadeshakanī pasandagī karavāmān bhūl kare to jīv samyagdarshan pāmī shake nahi-em samajavun. ।। 3।।

tattvonān nām

जीवाजीवास्त्रवबन्धसंवरनिर्जरामोक्षास्तत्त्वम्।। ४।।

arthaḥ– [जीवाजीवास्त्रवबन्धसंवरनिर्जरामोक्षाः] 1-jīv, ra-ajīv, 3-

āsrav, 4-bandh, pa-samvar, 6-nirjarā ane 7-mokṣha e sāt [तत्त्वम्] tattva chhe.

ṭīkā

1. jīvaḥ– jīv eṭale ātmā, te sadāy jāṇanāro, parathī judo ne trikāḷ ṭakanāro chhe. jyāre te paranimittanā shubh avalambanamān joḍāy chhe tyāre tene shubhabhāv (puṇya) thāy chhe; ashubh avalambanamān joḍāy chhe tyāre ashubhabhāv (pāp) thāy chhe; ane jyāre svāvalambī thāy tyāre shuddhabhāv (dharma) thāy chhe.

ra. ajīvaḥ– jemān chetanā-jāṇapaṇun nathī; tevān dravyo pāñch chhe. temān dharma, adharma, ākāsh ane kāḷ te chār arūpī chhe ane pudgal rūpī-sparsha, ras, gandh, varṇa sahit chhe.

ajīv vastuo ātmāthī judī chhe tem ja anant ātmāo paṇ ekabījāthī svatantra-judā chhe. par lakṣha vagar jīvamān vikār thāy nahi; par taraph valaṇ karatān jīvane puṇya-pāpanī shubhāshubh vikārī lāgaṇī thāy chhe.

3. āsravaḥ– vikārī shubhāshubh bhāvapaṇe arūpī avasthā jīvamān thāy te bhāvaāsrav ane te samaye navān karma yogya rajakaṇonun āvavun (ātmā sāthe ekakṣhetre rahevun) te dravya-āsrav chhe.


Page 18 of 655
PDF/HTML Page 73 of 710
single page version

a. 1 sūtra 4] [1p

puṇya-pāp e banne āsravanā peṭā bhāg chhe. puṇyaḥ– dayā, dān, bhakti, pūjā, vrat vagerenā shubhabhāv jīvanī paryāyamān thāy chhe te arūpī vikārī bhāv chhe-te bhāvapuṇya chhe, ane te samaye karma yogya jaḍ paramāṇuono jaththo svayam (potānā kāraṇe potāthī) ekakṣhetrāvagāh sambandhe jīvanī sāthe bandhāy chhe te dravyapuṇya chhe. (temān jīvanī ashuddha paryāy nimittamātra chhe.)

pāpaḥ– hinsā, asatya, chorī, avrat vagerenā ashubhabhāv te bhāvapāp chhe ane te samaye karma yogya jaḍanī shaktithī paramāṇuono jaththo svayam bandhāy te dravya-pāp chhe. (temān jīvanī ashuddha paryāy nimittamātra chhe.) paramārthe-kharekhar ā puṇya-pāp (shubhāshubhabhāv) ātmāne ahitakar chhe, ātmānī kṣhaṇik ashuddha dashā chhe, ātmānun asalī svarūp nathī. dravya puṇya-pāp pudgal dravyanī ashuddha avasthā chhe te ātmānun hit-ahit karī shake nahīn.

4. bandhaḥ– ātmānun agnān, rāg-dveṣh, puṇya-pāpanā bhāvamān aṭakī javun te bhāvabandh chhe ane te samaye karma yogya pudgalanun svayam karmarūp bandhāvun te dravyabandh chhe. (temān jīvanī ashuddha paryāy nimittamātra chhe.)

pa. samvaraḥ– puṇya-pāpanā vikārī bhāvane (āsravane) ātmānā shuddhabhāv dvārā rokavā te bhāvasamvar chhe ane te anusār navān karma bandhātān aṭake te dravyasamvar chhe.

6. nirjarāḥ– akhaṇḍānand shuddha ātmasvabhāvanā avalambananā baḷathī svarūp sthiratānī vr̥uddhi vaḍe ashuddha (shubhāshubh) avasthāno anshe nāsh karavo te bhāvanirjarā ane te samaye kharavā yogya jaḍ karmonun anshe kharī javun te dravyanirjarā chhe.

7. mokṣhaḥ– samasta karmonā kṣhayanā kāraṇabhūt tathā nishchayaratnatrayasvarūp param vishuddha pariṇāmo te bhāvamokṣha chhe ane potānī yogyatāthī svayam svataḥ dravyakarmono ātmapradeshothī atyant abhāv thavo te dravyamokṣha chhe, jīv atyant shuddha thaī jāy te dashāne mokṣhatattva kahe chhe.

(1) ā pramāṇe jevun sāt tattvonun (puṇya-pāpane āsravanā peṭāmān gaṇyā chhe tethī ahīn sāt tattvo kahyān chhe) svarūp chhe tevun je jīv shubhabhāvathī vichāre chhe tene shuddhanun lakṣha hoy to vyavahār-samakit chhe. vratādinā shubhabhāv samvar-nirjarāmān gaṇe to āsravatattvanī shraddhāmān bhūl āve. vyavahārashraddhāmān koī paḍakhe bhūl na āve tem sāt tattvamānthī shuddhanay vaḍe ekarūp akhaṇḍ gnāyakasvabhāvī ātmāne tāravī


Page 19 of 655
PDF/HTML Page 74 of 710
single page version

16] [mokṣhashāstra levo (tenun lakṣha karavun) te paramārthashraddhā eṭale ke samyagdarshan chhe. [samayasār pravabhāg 1, pr̥uṣhṭha 461 thī 463]

(ra) sāt tattvomān pahelān be tattvo-‘jīv’ ane ‘ajīv’ e dravyo chhe, ane bījān pāñch tattvo temanā (jīv ane ajīvanā) sanyogī ane viyogī paryāyo (visheṣh avasthāo) chhe. āsrav ane bandh te sanyogī chhe tathā samvar, nirjarā ane mokṣha te jīv-ajīvanā viyogī paryāy chhe, jīv ane ajīv tattvo sāmānya chhe ane bījā pāñch tattvo, paryāyo hovāthī visheṣh kahevāy chhe.

(3) jenī dashāne ashuddhamānthī shuddha karavī chhe tenun nām to jarūr pratham dekhāḍavun ja joīe, tethī ‘jīv’ tattva pratham kahyun; pachhī je taraphanā lakṣhe ashuddhatā arthāt vikār thāy chhe tenun nām āpavun jarūrī chhe tethī ‘ajīv’ tattva kahyun. ashuddhadashānān kāraṇ-kāryanun gnān karavā māṭe ‘āsrav’ ane ‘bandh’ tattva kahyān. e kahyā pachhī muktinun kāraṇ kahevun joīe; ane muktinun kāraṇ te ja thaī shake ke je bandh ane bandhanā kāraṇathī ūlaṭā prakāre hoy; tethī āsravano nirodh thavo te ‘samvar’ tattva kahyun. ashuddhatā-vikāranā nīkaḷī javānā kāryane ‘nirjarā’ tattva kahyun. jīv atyant shuddha thaī jāy te dashā ‘mokṣha’ tattva chhe-e kahyun. ā tattvo samajavānī atyant jarūr chhe māṭe te kahyān chhe. tene samajavāthī jīv mokṣha-upāyamān lāgī shake chhe. mātra jīv-ajīvane jāṇanārun gnān upayogī thatun nathī, māṭe jeo kharā sukhanā mārgamān pravesh karavā māge chhe temaṇe ā tattvo yathārthapaṇe jāṇavān joīe.

(4) sāt tattvo hovā chhatān ā sūtramān chheḍe ‘तत्त्वम्’ evo ekavachan

batāvanār shabda vāparyo chhe te em batāve chhe ke ā sāt tattvonun gnān karī, bhed uparanun lakṣha ṭāḷī, jīvanā trikāḷī gnāyakabhāvano āshray karavāthī jīv shuddhatā pragaṭ karī shake chhe.

(pa) chothā sūtrano siddhānt

ā sūtramān sāt tattvo kahyān chhe; temān puṇya ane pāpano samāvesh āsrav ane bandh tattvomān thaī jāy chhe. je vaḍe sukh ūpaje ane duḥkhano nāsh thāy e kāryanun nām prayojan chhe. jīv ane ajīvanā visheṣho (bhed) ghaṇā chhe, temān je visheṣhosahit jīv-ajīvanun yathārtha shraddhān karatān sva-paranun shraddhān thāy, rāgādik dūr karavānun shraddhān thāy ane tethī sukh ūpaje, tathā jenun ayathārtha shraddhān karatān sva- paranun shraddhān na thāy, rāgādik dūr karavānun shraddhān na thāy ane tethī duḥkh ūpaje, e visheṣhosahit jīv-ajīv padārtha prayojanabhūt samajavā. āsrav ane bandh duḥkhanān


Page 20 of 655
PDF/HTML Page 75 of 710
single page version

a. 1 sūtra pa] [17 kāraṇo chhe, tathā samvar, nirjarā ane mokṣha e sukhanān kāraṇo chhe; māṭe jīvādi sāt tattvonun shraddhān karavānī jarūriyāt chhe. ā sāt tattvonī shraddhā vagar shuddhabhāv pragaṭ thaī shake nahi. ‘samyagdarshan’ te jīvanā shraddhāguṇanī shuddha avasthā chhe; māṭe te shuddhabhāv pragaṭ karavā māṭe sāt tattvonān shraddhā-gnān anivārya chhe. je jīv ā sāt tattvonī shraddhā kare te ja potānā jīv eṭale shuddhātmāne jāṇī te taraph potāno puruṣhārtha vāḷī samyagdarshan pragaṭāvī shake chhe. ā sāt (athavā puṇya-pāp sahit nav) tattva sivāy bījān koī ‘tattva’ nathī-em samajavun. .।। 4।।

sāt tattvo, samyagdarshanādi tathā bījā shabdonā artha samajavānī rīt
नामस्थापनाद्रव्यभावतस्तन्न्यासः।। ५।।
arthaḥ– [नामस्थापनाद्रव्यभावतः] nām, sthāpanā, dravya ane bhāvathī [तत्

न्यासः] te sāt tattvo tathā samyagdarshanādino lokavyavahār thāy chhe.

ṭīkā

(1) bolanāranā mukhathī nīkaḷelā shabdonā, apekṣhānā vashe judājudā artho thāy chhe; te arthomān vyabhichār (doṣh) na āve ane sācho artha kem thāy te batāvavā ā sūtra kahyun chhe.

(ra) e arthonā sāmānya prakār chār karavāmān āvyā chhe. padārthanā bhedane nyās athavā nikṣhep kahevāmān āve chhe. (pramāṇ ane nayanā anusāre prachalit thayelā lokavyavahārane nikṣhep kahe chhe) gney padārtha akhaṇḍ chhe chhatān tene jāṇatān gney padārthanā je bhed (-ansh, paḍakhān) karavāmān āve chhe tene nikṣhep kahe chhe. te anshane jāṇanār gnānane nay kahe chhe. nikṣhep nayano viṣhay chhe. nay nikṣhepano viṣhay karanār (viṣhayī) chhe.

(3) nikṣhepanā bhedonī vyākhyā

nāmanikṣhepaḥ– guṇ, jāti ke kriyānī apekṣhārahit mātra īchchhānusār koīnun nām rākhavun te nāmanikṣhep chhe. jem koīnun nām ‘jinadatta’ rākhyun, tyān joke te jinadevano dīdhelo nathī to paṇ lokavyavahār (oḷakhavā) māṭe tenun ‘jinadatta’ nām rākhavāmān āvyun chhe. ek vastunī oḷakhāṇ thaī jāy teṭalā ja māṭe mātra je sañgnā āpavāmān āvī hoy tene nāmanikṣhep kahevāmān āve chhe.

sthāpanānikṣhepaḥ– anupasthit (hājar na hoy evī) koī vastuno bījī upasthit vastumān sambandh yā manobhāvanā joḍīne ārop karī devo ke ‘ā te ja


Page 21 of 655
PDF/HTML Page 76 of 710
single page version

18] [mokṣhashāstra chhe’-evī bhāvanāne sthāpanā kahevāmān āve chhe. ā ārop jyān thāy chhe tyān jīvone evī manobhāvanā thavā lāge chhe ke ‘ā te ja chhe.’

sthāpanā be prakāranī thāy chhe-tadākār ane atadākār. je padārthano jevo ākār hoy tevo ākār tenī sthāpanāmān karavo te ‘tadākār sthāpanā’ chhe ane game te ākār karavāmān āvyo hoy te ‘atadākār sthāpanā’ chhe. sadrashatāne sthāpanā nikṣhepanun kāraṇ samajavun nahi, paṇ kevaḷ manobhāvanā ja tenun kāraṇ chhe. janasamudāyanī e mānasik bhāvanā jyān thāy chhe tyān sthāpanānikṣhep mānavo joīe. vītarāg-pratimā jotān ghaṇā jīvone bhagavān ane temanī vītarāgatānī manobhāvanā thāy chhe, māṭe te sthāpanānikṣhep chhe. ×

dravyanikṣhepaḥ– bhūt, bhaviṣhya paryāyanī mukhyatā laī tene vartamānamān kahevī- jāṇavī te dravyanikṣhep chhe. jem shreṇīk rājā bhaviṣhyamān tīrthaṅkar thavānā chhe tene vartamānamān tīrthaṅkar kahevā-jāṇavā, ane mahāvīr bhagavānādi bhūtakāḷamān thayelā tīrthaṅkarone vartamān tīrthaṅkaro gaṇī stuti karavī te dravyanikṣhep chhe.

bhāvanikṣhepaḥ– kevaḷ vartamān paryāyanī mukhyatāthī je padārtha vartamān je dashāmān chhe te-rūp kahevo-jāṇavo te bhāvanikṣhep chhe. jem sīmandhar bhagavān vartamān tīrthaṅkarapade mahāvidehamān birāje chhe temane tīrthaṅkar kahevā-jāṇavā, ane mahāvīr bhagavān hāl siddha chhe temane siddha kahevā-jāṇavā te bhāvanikṣhep chhe.

(4) ‘samyagdarshanādi’ ke ‘jīvājīvādi’ evā shabdo jyān vāparyā hoy tyān kyo nikṣhep lāgu paḍe chhe te nakkī karī jīve sācho artha samajī levo joīe.

(pa) sthāpanānikṣhep ane dravyanikṣhep vachcheno bhed

"In Sthapna the connotation is merely attributed. It is never there it cannot be there. In Dravya it will be there or has been there. The common factor between the two is that it is not there now, and to that extent connotation is fictitious in both. " (English Tatvarth Sutram page-11)

arthaḥ– sthāpanānikṣhepamān batāvaṇī mātra āropit chhe, temān te (mūḷ vastu) kadī nathī, te tyān kadī hoī shakatī nathī. dravyanikṣhepamān te (mūḷ vastu) bhaviṣhyamān pragaṭashe athavā bhūtamān hatī. be vachchenun sāmānyapaṇun eṭalun chhe ke- _________________________________________________________________

× nondhaḥ– nāmanikṣhep ane sthāpanānikṣhepamān e antar chhe ke nāmanikṣhepamān pūjya- apūjyano vyavahār thato nathī, paṇ sthāpanānikṣhepamān pūjyano vyavahār thāy chhe.


Page 22 of 655
PDF/HTML Page 77 of 710
single page version

a. 1 sūtra 6] [19 vartamānakāḷamān te bannemān vidyamān nathī, ane teṭale darajje bannemān ārop chhe. (īṅglish tattvārthasūtra pānun-11)

(6) pāñchamā sūtrano siddhānt

bhagavānanā nāmanikṣhep ane sthāpanānikṣhep te shubhabhāvanān nimitta chhe, tethī vyavahār chhe; dravyanikṣhep te nishchayapūrvak vyavahār hovāthī potāno shuddha paryāy thoḍā vakhatamān pragaṭashe em sūchave chhe. bhāvanikṣhep te nishchayapūrvak potāno shuddha paryāy hovāthī dharma chhe, em samajavun. nishchay ane vyavahāranayano khulāso have pachhīnā sūtranī ṭīkāmān karavāmān āvyo chhe. ।। pa।।

samyagdarshanādi tathā tattvone jāṇavāno upāy
प्रमाणनयैरधिगमः।। ६।।
arthaḥ– samyagdarshanādi ratnatray ane jīvādi tattvonun [अधिगमः] gnān

[प्रमाणनयैः] pramāṇ ane nayothī thāy chhe.

ṭīkā

(1) pramāṇaḥ– sāchā gnānane-nirdoṣh gnānane arthāt samyaggnānane pramāṇ kahe chhe. anant guṇ yā dharmanā samudāyarūp potānun tathā paravastunun svarūp pramāṇ dvārā jāṇavāmān āve chhe. pramāṇ vastunā sarva deshane (badhān paḍakhānne) grahaṇ kare chhe- jāṇe chhe.

(ra) nayaḥ– pramāṇ dvārā nakkī thayelī vastunā ek deshane je gnān grahaṇ kare tene nay kahe chhe. pramāṇ dvārā nakkī thayel anant dharmātmak vastunā ek ek aṅganun gnān mukhyapaṇe karāve te nay chhe. vastuomān dharma anant chhe tethī tenā avayavo anant sudhī thaī shake chhe, ane tethī avayavanā gnānarūp nay paṇ anant sudhī thaī shake chhe. shrutapramāṇanā vikalpa, bhed ke anshane nay kahevāmān āve chhe. shrutagnānamān ja nayarūp ansh paḍe chhe. je nay chhe te pramāṇasāpekṣharūp hoy chhe. (mati, avadhi ke manaḥ- paryayagnānamān nayanā bhed paḍatā nathī.)

(2) “Right belief is not identical with blind faith. Its authority is neither external nor autocratic. It is reasoned knowledge. It is a sort of a sight of a thing. You cannot doubt its testimony. So long as there is doubt, there is no right belief. But doubt must not be suppressed, it must be destroyed. Things


Page 23 of 655
PDF/HTML Page 78 of 710
single page version

20] [mokṣhashāstra have not to be taken on trust. They must be tested and tried by every one him-self. This Sutra lays down the mode in which it can be done. It refers the inquirer to the first laws of thought and to the universal principles of all reasoning, that is to logic under the names of PRAMAN and NAYA.” (English Tatvarth Sutram page-15)

arthaḥ– samyagdarshan te āndhaḷī shraddhā sāthe ekarūp nathī, teno adhikār ātmānī bahār ke svachchhandī nathī; te yuktipūrvakanā gnān sahit hoy chhe; teno prakār (vastunā darshan) dekhavā samān chhe. jyānsudhī (svasvarūpanī) shaṅkā chhe tyān sudhī sāchī mānyatā nathī. te shaṅkāne dabāvavī na joīe parantu teno nāsh karavo joīe. (koīne) bharose vastu grahaṇ karavānī nathī. dareke pote potāthī tenī parīkṣhā karī tene māṭe yatna karavo joīe. te kyā prakāre thaī shake chhe te ā sūtra batāve chhe. vichāraṇānā prāthamik niyamo tathā tamām yuktione lagatā vishvanā siddhāntone pramāṇ ane nayanun nām āpī teno āshray levā satyanā shodhakane ā sūtra sūchave chhe.

(īṅglish tattvārthasūtra pānun-1p)
(3) yukti

pramāṇ ane nay te yuktino viṣhay chhe. satshāstranun gnān te āgamagnān chhe. āgamamān jaṇāvelā tattvonun yathārthapaṇun yukti dvārā nakkī karyā sivāy tattvonā bhāvonun yathārtha bhāsan thāy nahi, māṭe ahīn yukti dvārā nirṇay karavā jaṇāvyun chhe.

(4) anekānta–ekānt

jainashāstromān anekānta ane ekānt e shabdo khūb vāparavāmān āve chhe; tethī tenun ṭūṅk svarūp ahīn jaṇāvavāmān āve chhe.

anekānta = (anek+ant) anek dharmo; ekānt = (ek+ant) ek dharma; anekānta ane ekānt e bannenā babbe bhedo chhe; anekāntanā be bhedo (1) samyak anekānta, ane (ra) mithyā anekānta; tathā ekāntanā be bhedo (1) samyak ekānt, ane (ra) mithyā ekānt; samyak anekānta te pramāṇ chhe ane mithyā anekānta te pramāṇābhās chhe. samyak ekānt te nay chhe ane mithyā ekānt te nayābhās chhe.

(pa) samyak ane mithyā anekāntanun svarūp
pratyakṣha, anumān tathā āgamapramāṇathī aviruddha ek vastumān je anek dharmo

Page 24 of 655
PDF/HTML Page 79 of 710
single page version

a. 1 sūtra 6] [21 chhe tene nirūpaṇ karavāmān tatpar chhe te samyak anekānta chhe. darek chīj potāpaṇe chhe ane parapaṇe nathī. ātmā svasvarūpe chhe-parasvarūpe nathī; par tenā svarūpe chhe ane ātmānā svarūpe nathī-ā pramāṇe jāṇavun te samyak anekānta chhe. ane tat-atat svabhāvanī je khoṭī kalpanā karavāmān āve te mithyā anekānta chhe. jīv potānun karī shake ane bījā jīvanun paṇ karī shake-emān jīvanun potāthī ane parathī em bannethī tatpaṇun thayun tethī te mithyā-anekānta chhe.

(6) samyak ane mithyā anekāntanā draṣhṭānto
1-ātmā potāpaṇe chhe ane parapaṇe nathī em jāṇavun te samyak (sāchun)
anekānta; ātmā potāpaṇe chhe ane parapaṇe paṇ chhe em jāṇavun te
mithyā anekānta.
ra-ātmā potānun karī shake chhe ane sharīrādi par vastuonun kāī karī shakato
nathī-em jāṇavun te samyak anekānta;
ātmā potānun karī shake chhe ane sharīrādi paranun paṇ karī shake chhe em
jāṇavun te mithyā anekānta.
3-ātmāne shuddhabhāvathī dharma thāy ane shubhabhāvathī dharma na thāy em
jāṇavun te samyak anekānta;
ātmāne shuddhabhāvathī dharma thāy ane shubhabhāvathī paṇ dharma thāy em
jāṇavun te mithyā anekānta.
4-nishchayasvarūpane āshraye dharma thāy ane vyavahāranā āshraye dharma na thāy
em jāṇavun te samyak anekānta;
nishchayasvarūpane āshraye dharma thāy ane vyavahāranā āshraye paṇ dharma thāy
em jāṇavun te mithyā anekānta.
pa-vyavahārano abhāv thatān nishchay pragaṭe em jāṇavun te samyak anekānta;
vyavahār karatān karatān nishchay pragaṭe em jāṇavun te mithyā anekānta.
6-ātmāne potānī shuddha kriyāthī lābh thāy ane sharīranī kriyāthī lābh ke
nukashān na thāy em jāṇavun te samyak anekānta; ātmāne potānī shuddha
kriyāthī lābh thāy ane sharīranī kriyāthī paṇ lābh thāy em jāṇavun te
mithyā anekānta.
7-ek vastumān paraspar be virodhī shaktio (sat-asat, tat-atat,
nitya-anitya, ek-anek vagere) prakāshīne vastune siddha kare te samyak
anekānta;

Page 25 of 655
PDF/HTML Page 80 of 710
single page version

22] [mokṣhashāstra ek vastumān bījī vastunī shakti prakāshīne, ek vastu be vastunun kārya kare em mānavun te mithyā anekānta; athavā to samyak anekāntathī vastunun je svarūp nishchit chhe tenāthī viparīt vastusvarūpanī kevaḷ kalpanā karī, temān na hoy tevā svabhāvonī kalpanā karavī te mithyā anekānta chhe.

8-jīv potānā bhāv karī shake ane paravastune kāī na karī shake em
jāṇavun te samyak anekānta;
jīv sūkṣhma pudgalonun kāī na karī shake paṇ sthūḷ pudgalonun karī shake
em jāṇavun te mithyā anekānta.
(7) samyak ane mithyā ekāntanun svarūp

potānā svarūpe hovāpaṇun ane pararūpe nahi hovāpaṇun-ādi vastunun je svarūp chhe tenī apekṣhā rākhīne pramāṇ dvārā jāṇel padārthanā ek deshano (ek paḍakhānno) viṣhay karanār nay te samyak ekānt chhe; ane koī vastunā ek dharmano nishchay karī te vastumān rahelā anya dharmono niṣhedh karavo te mithyā ekānt chhe.

(8) samyak ane mithyā ekāntanān draṣhṭānto
1-‘siddha bhagavāno ekānt sukhī chhe’-em jāṇavun te samyak ekānt chhe,
kemake ‘siddha jīvone bilakul duḥkh nathī’ em garbhitapaṇe temān āvī
jāy chhe. sarva jīvo ekānt sukhī chhe-em jāṇavun te mithyā ekānt chhe,
kemake temān agnānī jīvo vartamān duḥkhī chhe teno nakār thāy chhe.
ra-‘ekānt bodhabījarūp jīvano svabhāv chhe’ em jāṇavun te samyak ekānt
chhe, kemake ‘chhadmastha jīvanī vartamān gnānaavasthā ochhā ughāḍavāḷī chhe’-
em temān garbhitapaṇe āvī jāy chhe.
3-‘samyaggnān te dharma chhe’-em jāṇavun te samyak ekānt chhe. kemake
‘samyaggnānapūrvak vairāgya hoy chhe-’ em garbhitapaṇe temān āvī jāy chhe;
samyaggnān vināno ‘tyāg te ja dharma chhe’-em jāṇavun te mithyā ekānt
chhe, kemake te samyaggnān vināno hovāthī mithyā tyāg chhe.
(9) pramāṇanā prakāro
pramāṇanā be prakār chhe-parokṣha ane pratyakṣha.
parokṣhaḥ– je īndriyothī sparshāī pravarte tathā je chakṣhu ane manathī vagar sparshye