Natak Samaysar-Gujarati (English transliteration). Gatha: 11-35 (Jiv Dvar); Pratham adhikaarno saar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 4 of 24

 

Page 34 of 444
PDF/HTML Page 61 of 471
single page version

background image
34 samayasAr nATak
mATe nikShep paN niShprayojan chhe, eTalun ja nahi A traNe anubhavanI dashAmAn bAdhA
kare chhe parantu temane hAni karanAr samajIne pratham avasthAmAn chhoDavAno upadesh nathI,
kemake emanA vinA padArthanun gnAn thaI shakatun nathI. A nay Adi sAdhak chhe ane
anubhav sAdhya chhe, jem danD, chakra Adi sAdhano vinA ghaDAnI utpatti thatI nathI.
parantu jevI rIte ghaT padArtha siddha thayA pachhI danD, chakra Adi viDambanArUp ja thAy chhe
tevI ja rIte anubhav prApta thayA pachhI nay-nikShep AdinA vikalpa hAnikArak chhe.
10.
shuddhanayanI apekShAe jIvanun svarUp (aDilla)
आदि अंत पूरन–सुभाव–संयुक्तहै।
पर–सरूप–परजोग–कल्पनामुक्त है।।
सदा एकरस प्रगट कही है
जैनमैं।
सुद्धनयातम वस्तु विराजै बेनमैं।। ११।।
shabdArtha– Adi ant=sadaiv. jog=sanyog. kalpanAmukta=kalpanAthI rahit.
artha– jIv, Adi avasthA nigodathI mAnDIne ant avasthA siddhaparyAy sudhI
potAnA paripUrNa svabhAvathI sanyukta chhe, paradravyonI kalpanAthI rahit chhe, sadaiv ek
chaitanyarasathI sampanna chhe em shuddhanayanI apekShAe jinavANImAn kahyun chhe.
hitopadesh kavitta (31 mAtrA)
सदगुरु कहै भव्यजीवनिसौं,
तोरहु तुरित मोहकी जेल।
_________________________________________________________________
आत्मस्वभावं परभावभिन्नमापूर्णमाद्यन्तविमुक्तमेकं।
विलीनसङ्कल्पविकल्पजालं प्रकाशयन् शुद्धनयोऽभ्युदेति।। १०।।
न हि विद्धति बद्धस्पृष्टभावादयोऽमी।
स्फुटमुपरि तरन्तोऽऽप्येत्य यत्र प्रतिष्ठां।
अनुभवतु तमेव द्योतमानं समन्तात्
जगदपगतमोहीभूय सम्यक्स्वभावं।। ११।।

Page 35 of 444
PDF/HTML Page 62 of 471
single page version

background image
jIvadvAr 3p
समकितरूप गहौ अपनौं गुन,
करहु सुद्ध अनुभवकौ खेल।।
पुदगलपिंड भाव रागादिक,
इनसौं नहीं तुम्हारौ मेल।
ए जड़ प्रगट गुपत तुम चेतन,
जैसैंभिन्न तोय अरु तेल।। १२।।
shabdArtha– torahu=toDI nAkho. gahau=grahaN karo. gupat (gupta)=arUpI.
toy=pANI.
artha– bhavya jIvone shrIguru upadesh kare chhe ke shIdhra mohanun bandhan toDI
nAkho, potAno samyakatva guN grahaN karo ane shuddha anubhavamAn masta thaI jAv.
pudgal dravya ane rAgAdik bhAvo sAthe tamAre koI sambandh nathI. e spaShTa achetan
chhe ane tame arUpI chaitanya chho tathA pANIthI bhinna telanI peThe temanAthI judA chho.
12.
samyagdraShTinA vilAsanun varNan (savaiyA ekatrIsA)
कोऊ बुध्धिवंत नर निरखै सरीर–घर,
भेदग्यानद्रष्टिसौं विचारै वस्तु–वासतौ।
अतीत अनागत वरतमान मोहरस,
भीग्यौ चिदानंद लखै बंधमैं विलासतौ।।
बंधकौ विदारि महा मोहकौ सुभाउ डारि,
आतमाकौ ध्यान करै देखै परगासतौ।
_________________________________________________________________
भूत भान्तमभूतमेव रभसा निर्भिद्य बन्धं सुधी–
र्यद्यन्तः किल कोऽप्यहो कलयति व्याहत्य मोहं हठात्।
आत्मात्मानुभवैकगम्यमहिमा व्यक्तोऽयमास्ते ध्रुवं
नित्यं कर्मकलङ्कपङ्कविकलोदेवः स्वयं शाश्वतः।। १२।।

Page 36 of 444
PDF/HTML Page 63 of 471
single page version

background image
36 samayasAr nATak
करम–कलंक–पंकरहित प्रगटरूप,
अचल अबाधित विलोकै देव सासतौ।। १३।।
shabdArtha– vidAri=naShTa karIne. pank=kIchaD. bhedagnAn=AtmAne sharIr
AdithI bhinna jANavo.
artha– koI vidvAn manuShya sharIrarUpI gharane jue ane bhedagnAnanI draShTithI
sharIrarUpI gharamAn rahenAr Atmavastuno vichAr kare to pahelAn bhUt, vartamAn,
bhaviShya e traNe kALe mohathI ranjit ane karmabandhamAn kriDA karatA AtmAno nishchay
kare, tyAr pachhI mohanA bandhanano nAsh kare ane mohI svabhAv chhoDIne
AtmadhyAnamAn anubhavano prakAsh kare; tathA karmakalankanA kAdavathI rahit achaL,
abAdhit, shAshvat potAnA Atmadevane pratyakSha dekhe. 13.
guN–guNI abhed chhe, e vichAravAno upadesh kare chhe. (savaiyA tevIsA)
सुद्धनयातम आतमकी,
अनुभूति विज्ञान–विभूति है सोई।
वस्तु विचारत एक पदारथ,
नामके भेद कहावत दोई।।
यौं सरवंग सदा लखि आपुहि,
आतम–ध्यान करै जब कोई।
मेटि असुद्ध विभावदसा तब,
सुद्ध सरूपकी प्रापति होई।। १४।।
shabdArtha– vibhAv=paravastunA sanyogathI je vikAr thAy chhe.
vibhUti=sampatti.
artha– shuddhanayanA viShayabhUt AtmAno anubhav ja gnAnasampadA chhe, AtmA
_________________________________________________________________
आत्मानुभूतिरिति शुध्धनयात्मिका या
ज्ञानानुभूतिरियमेव किलेति बुध्ध्वा।
आत्मानमात्मनि निवेश्य सुनिष्प्रकम्प
मेकोऽस्ति नित्यमवबोधधनः समन्तात्।। १३।।

Page 37 of 444
PDF/HTML Page 64 of 471
single page version

background image
jIvadvAr 37
ane gnAnamAn nAmabhed chhe, vastubhed nathI, AtmA guNI chhe, gnAn guN chhe, tethI
guNI ane guNane oLakhIne jyAre koI AtmadhyAn kare chhe tyAre tenI rAgAdi
ashuddha avasthA nAsh pAmIne shuddha avasthA prApta thAy chhe.
bhAvArtha– AtmA guNI chhe ane gnAn teno guN chhe, emanAmAn vastubhed
nathI. jem agnino guN uShNatA chhe, jo koI agni ane uShNatAne bhinna pADavA
Ichchhe to te bhinna thaI shakatA nathI; tevI ja rIte gnAn ane AtmAno sahabhAvI
sambandh chhe paN nAmabhed jarUr chhe ke A guNI chhe ane A teno guN chhe. 14.
gnAnIonun chintan. (savaiyA ekatrIsA)
अपनैंही गुन परजायसौं प्रवाहरूप,
परिनयौ तिहुं काल अपनै अधारसौं।
अन्तर–बाहर–परकासवान एकरस,
खिन्नता न गहै भिन्न रहै भौ–विकारसौं।।
चेतनाके रस सरवंग भरि रह्यौ जीव,
जैसे लौंन–कांकर र्भयो है रस खारसौं।
पूरन–सुरूप अति उज्जल विग्यानघन,
मोकौं होहु प्रगट विसेस निरवारसौं।। १५।।
shabdArtha– khinnatA=nyUnatA. bhau (bhav)=sansAr. laun-kAnkar=mIThAnI
kaNI. niravArasaun=kShayathI.
artha– jIv padArtha sadaiv potAnA ja AdhAre rahe chhe ane potAnA ja dhArA-
pravAh guN-paryAyomAn pariNaman kare chhe, bAhya ane abhyantar ekasarakho prakAshit
rahe chhe, kadI ghaTato nathI, te sansAranA vikArothI bhinna chhe, temAn chaitanyaras evo
_________________________________________________________________
अखण्डितमनाकुलं ज्वलदनन्तमन्तर्बहि–
र्महः परममस्तु नः सहजमुद्विलासं सदा।
चिदुच्छलननिर्भरं सकलकालमालम्बते
यदेकरसमुल्लसल्लवणखिल्यलीलायितं।। १४।।

Page 38 of 444
PDF/HTML Page 65 of 471
single page version

background image
38 samayasAr nATak
ThAnsoThAns bharyo chhe jevI rIte mIThAnI gAngaDI khArAshathI bharapUr hoy chhe. Avo
paripUrNa svarUp, atyant nirvikAr, vignAnaghan AtmA mohanA atyant kShayathI mane
pragaT thAo. 1p.
sAdhya–sAdhakanun svarUp athavA dravya ane guN–paryAyonI abhed vivakShA.
(kavitta)
जंह ध्रुवधर्म कर्मछय लच्छन,
सिद्धि समाधि साधिपद सोई।
सुद्धपयोग जोग महिमंडित
साधक ताहि कहै सब कोई।।
यौं परतच्छ परोच्छ रूपसौं,
साधक साधि अवस्थादोई।
दुहुकौ एक ग्यान संचय करि,
सेवै सिववंछक थिरहोई।। १६।।
shabdArtha– dhruvadharma=avinAshI svabhAv. sAdhya=je IShTa, abAdhit ane
asiddha hoy. suddhapayog=vItarAg pariNati. sivavanchhak=mokShano abhilAShI.
thir=sthir.
artha– sarva karma-samUhathI rahit ane avinAshI svabhAv sahit siddhapad
sAdhya chhe ane man. vachan, kAyAnA yogosahit shuddhopayogarUp avasthA sAdhak chhe.
temAn ek pratyakSha ane ek parokSha chhe; A banne avasthAo ek jIvanI chhe, em
je grahaN kare chhe te ja mokShano abhilAShI sthir-chitta thAy chhe.
bhAvArtha– siddha avasthA sAdhya chhe ane arahant, sAdhu, shrAvak, samyakatvI
Adi avasthAo *sAdhak chhe; emAn pratyakSha-parokShano bhed chhe. A badhI avasthAo
ek jIvanI chhe em jANanAr ja samyagdraShTi hoy chhe. 16.
_________________________________________________________________
*pUrva avasthA sAdhak ane uttar avasthA sAdhya hoy chhe.
एष ज्ञानघनोनित्यमात्मा सिद्धिमभीप्सुभिः।
साध्य–साधकभावेन द्विधैकः समुपास्यताम्।। १५।।

Page 39 of 444
PDF/HTML Page 66 of 471
single page version

background image
jIvadvAr 39
dravya ane guN–paryAyonI bhed–vivakShA.(kavitta)
दरसन–ग्यान–चरन त्रिगुनातम,
समलरूप कह्यिे विवहार।
निहचै–द्रष्टि एकरस चेतन,
भेदरहित अविचल अविकार।
सम्यकदसा प्रमान उभै नय,
निर्मल समल एक हीबार।
यौं समकाल जीवकी परिनति,
कहैंजिनेंद गहै गनधार।। १७।।
shabdArtha– samal=ahIn samal shabdathI asatyArtha, abhUtArthanun prayojan chhe.
nirmal=A shabdathI ahIn satyArtha, bhUtArthanun prayojan chhe. ubhai nay=banne nay
(nishchayanay ane vyavahAranay). ganadhAr=gaNadhar (samavasaraNanA pradhAn AchArya).
artha– vyavahAranayathI AtmA darshan, gnAn, chAritra-e traN guNarUp chhe; A
vyavahAranay nishchayanayanI apekShAe abhUtArtha chhe, nishchayanayathI AtmA ek
chaitanyarasasampanna, abhed, nitya ane nirvikAr chhe. A banne nishchay ane
vyavahAranay samyagdraShTine ek ja kALamAn pramAN chhe; evI ek ja samayamAn jIvanI
nirmaL ane samaL pariNati jinarAje kahI chhe ane gaNadhar svAmIe dhAraN karI
chhe. 17.
vyavahAranayathI jIvanun svarUp (doharA)
एकरूप आतम दरव, ग्यान चरन द्रग तीन।
भेदभाव परिनामसौं, विवहारै सु मलीन।। १८।।
_________________________________________________________________
दर्शनज्ञानचारित्रैस्त्रित्वादेकत्वतः स्वयम्।
मेचकोऽमेचकश्चापि सममात्मा प्रमाणतः।। १६।।
दर्शनज्ञानचारित्रैस्त्रिभिः परिणतत्वतः।
एकोऽपि त्रिस्वभावत्वाद्व्यवहारेण मेचकः।। १७।।

Page 40 of 444
PDF/HTML Page 67 of 471
single page version

background image
40 samayasAr nATak
artha– Atmadravya ekarUp chhe, tene darshan, gnAn, chAritra-traN bhedarUp kahevun te
vyavahAr *nay chhe-asatyArtha chhe. 18.
nishchayanayathI jIvanun svarUp (doharA)
जदपि समल विवहारसौं, पर्ययं–सकति अनेक।
तदपि नियत–नय देखिये, सुद्ध
निरंजन एक।। १९।।
shabdArtha– niyat=nishchay. niranjan=karmamaL rahit.
artha– joke vyavahAranayanI apekShAe AtmA anek guN ane paryAyavALo
chhe to paN
nishchayanayathI jovAmAn Ave to ek, shuddha, niranjan ja chhe. 19.
shuddha nishchayanayathI jIvanun svarUp(doharA)
एक देखिये जानिये, रमि रह्यिे इक ठौर।
समल विमल न विचारिये, यहै सिद्धि नहि और।। २०।।
shabdArtha– rami rahiye=vishrAm levo. Ik Thaur=ek sthAn.
artha– AtmAne ekarUp shraddhavo athavA ekarUp ja jANavo joIe tathA
ekamAn ja vishrAm levo joIe, nirmaL-samaLano vikalpa na karavo joIe. emAn
ja sarvasiddhi chhe, bIjo upAy nathI.
bhAvArtha– AtmAne nirmaL-samaLanA vikalpa rahit ekarUp shraddhavo te
samyagdarshan chhe, ekarUp jANavo te samyakgnAn chhe ane ekarUpamAn ja sthir thavun te
samyakchAritra chhe, e ja mokShano upAy chhe. 20.
_________________________________________________________________
*doharA - je te bhed vikalpa hain, te te sab vivahAr;
nirAbAdh nirakalpa so, nishchay nay niradhAr.
परमार्थेन तु व्यक्तज्ञातृत्वज्योतिषैककः।
सर्वभावान्तरध्वंसिस्वभावत्वादमेचकः।। १८।।
आत्मनश्चिन्तयैवालं मेचकामेचकत्वयोः।
दर्शनज्ञानचारित्रैः साध्यसिद्धिर्न चान्यथा।। १९।।

Page 41 of 444
PDF/HTML Page 68 of 471
single page version

background image
jIvadvAr 41
shuddha anubhavanI prashansA (savaiyA ekatrIsA)
जाकै पद सोहत सुलच्छन अनंत ग्यान
विमल विकासवंत ज्योति लहलही है।
यद्यपि त्रिविधरूप विवहारमैं तथापि
एकता न तजै यौ नियत अंग कही है।।
सो है जीव कैसीहुं जुगतिकै सदीव ताके,
ध्यान करिबेकौं मेरी मनसा उनही है।
जाते अविचल रिद्धि होत और भांति सिद्धि,
नाहीं नाहीं नाहीं यामैं धोखो नाहीं सही है।। २१।।
shabdArtha– jugati=yukti, manasA=abhilAShA. unahI hai=taiyAr thaI chhe.
avichal riddhi=mokSha. dhokho=sandeh.
artha– AtmA anant gnAnarUp lakShaNathI lakShit chhe, tenA gnAnanI nirmaL
prakAshavALI jyoti jagI rahI chhe, joke te vyavahAranayathI traNarUpe* chhe topaN
nishchayanayathI ek ja rUp chhe, tenun koI paN yuktithI sadA dhyAn karavAne mArun chitta
utsAhI banyun chhe, enAthI ja mokSha prApta thAy chhe ane koI bIjo upAy kArya siddha
thavAno nathI! nathI!! nathI
*!!! emAn koi shankA nathI, bilakul satya chhe. 21.
gnAtAnI avasthA (savaiyA ekatrIsA)
कै अपनौं पद आप संभारत,
कै गुरुके मुखकी सुनि बानी।
_________________________________________________________________
*darshan, gnAn, chAritra, *ahIn vAramvAr ‘nathI’ em kahIne kathananun samarthan karyun chhe.
कथमपि समुपात्तत्रित्वमप्येकतायाः अपतितमिदमात्मज्योतिरुद्गच्छदच्छम्।
सततमनुभवामोऽनन्तचैतन्यचिह्नं न खलु न खलु यस्मादन्यथा साध्यसिद्धिः।। २०।।

Page 42 of 444
PDF/HTML Page 69 of 471
single page version

background image
42 samayasAr nATak
भेदविग्यान जग्यो जिन्हिकै,
प्रगटी सुविवेक–कला–रसधानी।।
भाव अनंत भए प्रतिबिंबित,
जीवन मोख दसा ठहरानी।
ते नर दर्पन ज्यौं अविकार,
रहैं थिररूप सदा सुखदानी।। २२।।
shabdArtha– rasadhAnI=shakti.jIvane mokh dashA=jANe ahIn ja mokSha prApta karI
chukayA.
artha– potAnI jAte potAnun svarUp sambhALavAthI* athavA shrIgurunA
mukhAravind dvArA upadesh sAmbhaLavAthI* jemane bhedagnAn jAgrat thayun chhe arthAt svapar
vivekanI gnAnashakti pragaT thaI chhe, te mahAtmAone jIvanamukta avasthA prApta thaI
jAy chhe. temanA nirmaL darpaN jevA svachchha AtmAmAn anant bhAv jhaLake chhe parantu
tenAthI kAI vikAr thato nathI. teo sadA AnandamAn masta rahe chhe. 22.
bhedagnAnano mahimA (savaiyA ekatrIsA)
याही वर्तमानसमै भव्यनिकौ मिटौ मौह,
लग्यौ है अनादिकौ पग्यौ है कर्ममलसौं।
उदै करै भेदज्ञान महा रुचिकौ निधान,
उरकौ उजारौ भारौ न्यारौ दुंद–दलसौं।।
_________________________________________________________________
*A naisargik samyagdarshan chhe. *A adhigamaj samyagdarshan chhe.
कथमपि हि लभन्ते भेदविज्ञानमूला – मचलितमनुभूतिं ये स्वतो वन्यतो वा।
प्रतिफलननिमग्नाऽनन्तभावस्वभावै – र्मुकुरवदविकारा संततं स्युस्त
एव।। २१।।
त्यजतु जगदिदानीं मोहमाजन्मलीढं
रसयतु रसिकानां रोचनं ज्ञानमुद्यत्।
इह कथमपि नात्माऽनात्मना साकमेकः
किल कलयति काले क्वापि तादात्म्यवृत्तिम्।। २२।।

Page 43 of 444
PDF/HTML Page 70 of 471
single page version

background image
jIvadvAr 43
जातैं थिर रहै अनुभौ विलास गहै फिरि,
कबहूं अपनपौ न कहै पुदगलसौं।
यहै करतूति यौं जुदाई करैं जगतसौं,
पावक ज्यौं भिन्न करै कंचन उपलसौं।। २३।।
shabdArtha– nidhAn=khajAno. dund (dvandva)=sanshay. upal= patthar. mahAruchi=draDh
shraddhAn. jagat=janma-maraNarUp sansAr.
artha– A samaye ja bhavya jIvono anAdikALathI lAgelo ane karmamaLathI
maLelo moh naShTa thaI jAv. e naShTa thaI javAthI hRudayamAn mahAprakAsh karanAr,
sanshay-samUhane maTADanAr, draDh shraddhAnanI ruchi-svarUp bhed-vignAn pragaT thAy chhe.
enAthI svarUpamAn vishrAm ane anubhavano Anand maLe chhe tathA sharIrAdi pudgal
padArthomAn kadI ahambuddhi rahetI nathI. A kriyA temane sansArathI evI rIte bhinna karI
nAkhe chhe jem agni suvarNane kiTTikA (patthar) thI bhinna karI de chhe. 23.
paramArthanI shikShA (savaiyA ekatrIsA)
बानारसी कहै भैया भव्य सुनो मेरी सीख,
कैहूं भांति कैसैंहूंके ऐसौ काजु कीजिए।
एकहू मुहूरत मिथ्यातकौ विधुंस होइ,
ग्यानकौं जगाइ अंस हंस खोजि लीजिए।
वाहिकौ विचार वाकौ ध्यान यहै कौतूहल,
यौंही भरि जनम परम रस पीजिए।
_________________________________________________________________
अयि कथमपि मृत्वा तत्त्वकौतूहली स–
न्ननुभव भव मूर्त्तेः पार्श्ववर्ती मुहूर्त्तम्।
पृथगथ विलसंतं स्वं समालोक्य येन
त्यजसि झगिति मूर्त्त्या साकमेकत्वमोहं।। २३।।

Page 44 of 444
PDF/HTML Page 71 of 471
single page version

background image
44 samayasAr nATak
तजि भव–वासकौ विलास सविकाररूप,
अंतकरि मौहकौ अनंतकाल जीजिए।। २४।।
shabdArtha– kaihun bhAnti=koI paN upAyathI. kaisain hUnkai=pote koI prakArano
banIne. hans=AtmA. kautUhal=kriDA. bhav-vAsakau vilAs=janma-maraNamAn bhaTakavun.
anantakAL jIjie=amar thaI jAv arthAt siddhapad prApta karo.
artha– pt.. banArasIdAsajI kahe chhe- he bhAI bhavya! mAro upadesh sAmbhaLo ke
koI paN upAyathI ane koI paN prakArano banIne evun kAm kar jethI mAtra
antarmuhUrtane
*mATe mithyAtvano uday na rahe, gnAnano ansh jAgrat thAy,
AtmasvarUpanI oLakhAN thAy. jindagIbhar teno ja vichAr, tenun ja dhyAn, tenI ja
lIlAmAn paramarasanun pAn karo ane rAg-dveShamay sansAranun paribhramaN chhoDIne tathA
mohano nAsh karIne siddhapad prApta karo. 24.
tIrthankar bhagavAnanA sharIranI stuti (savaiyA ekatrIsA)
जाके देह–द्युतिसौं दसौं दिसा पवित्र भई,
जाके तेज आगैं सब तेजवंत रुके हैं।
जाकौ रुप निरखि थकित महा रूपवंत,
जाकी वपु–वाससौं सुवास और लुके हैं।।
जाकी दिव्यधुनि सुनि श्रवणकौं सुख होत,
जाके तन लच्छन अनेक आइ ढुके हैं।
_________________________________________________________________
* be ghaDI arthAt 48 miniTamAn ek samay ochho.
कान्त्यैव स्नपयन्ति ये दशदिशो धाम्ना निरुधन्ति ये
धामोद्दाममहस्विनां जनमनो मुष्णन्ति रुपेण च।
दिव्येन ध्वनिना सुखं श्रवणयोः साक्षात्क्षरन्तोऽमृतम्
वन्द्यास्तेऽष्टसहस्रलक्षणधरास्तीर्थेश्वराः सूरयः।। २४।।

Page 45 of 444
PDF/HTML Page 72 of 471
single page version

background image
jIvadvAr 4p
तेई जिनराज जाके कहे विवहार गुन,
निहचै निरखि सुद्ध चेतनसौं चुके हैं।। २५।।
shabdArtha– vapu-vAsasaun=sharIranI gandhathI. luke=chhupAI gayA. Dhuke=pravesh karyo.
chuke=judA.
artha– jemanA sharIranI AbhA (tej) thI dashe dishAo pavitra thAy chhe,
jenA tej AgaL badhA tejavALAo1 lajjit thAy chhe, jemanun rUp joIne
mahArUpavAn2 hAr mAne chhe. jemanA sharIranI sugandh pAse badhI sugandh3 chhupAI jAy
chhe, jemanI divyavANI sAmbhaLavAthI kAnone sukh thAy chhe, jemanA sharIramAn anek
shubh lakShaNo
4 AvI vasyAn chhe; evA tIrthankar bhagavAn chhe. temanA A guNo
vyavahAranayathI kahyA chhe, nishchayanayathI juo to shuddha AtmAnA guNothI A dehAshrit
guNo bhinna chhe. 2p.
जामैं वालपनौ तरुनापौ वुद्धपनौ नाहिं,
आयु–परजंत महारूप महाबलहै।
बिना ही जतन जाके तनमैं अनेक गुन,
अतिसै–विराजमान काया निर्मलहै।।
जैसैं बिनु पवन समुद्र अविचलरूप,
तैसैं जाकौं मन अरु आसन अचलहै।
ऐसौ जिनराज जयवंत होउ जगतमैं,
जाकी सुभगति महा सुकृतकौ फल है।। २६।।
shabdArtha– tarunApau=yuvAnI. kAyA=sharIr. avichaL=sthir.
subhagati=shubhabhakti.
_________________________________________________________________
1. sUrya, chandramA vagere. 2. Indra, kAmadev vagere 3. mandAr, supArijAt vagere phUlonI. 4 kamaL, chakra,
dhvajA, kalpavRukSha, sinhAsan, samudra Adi 1008 lakShaN.
नित्यमविकारसुस्थितसर्वांगमपूर्वसहजलावण्यं।
अक्षोभमिव समुद्रं जिनेन्द्ररूपं परं
जयति।। २६।।

Page 46 of 444
PDF/HTML Page 73 of 471
single page version

background image
46 samayasAr nATak
artha– jemane bAL, taruN ane vRuddhapaNun* nathI, jemane jIvanabhar atyant
sundar rUp ane atul baL rahe chhe, jemanA sharIramAn svata svabhAvathI ja anek
guNo ane atishayo
* birAje chhe tathA sharIr atyant ujjavaL chhe, jemanun man
ane Asan pavananI laherothI rahit samudra samAn sthir chhe, te tIrthankar bhagavAn
sansAramAn jayavant ho, jemanI shubhabhakti ghaNA moTA puNyanA udaye prApta thAy chhe.
26.
jinarAjanun yathArtha svarUp (doharA)
जिनपद नांहि शरीरकौ, जिनपद चेतनमाँहि।
जिनवर्नन कछु और है, यह जिनवर्नन नांहि।। २७।।
shabdArtha– aur=bIjun. jin=jite te jin arthAt jemaNe kAm-krodhAdi
shatruone jItyA chhe.
artha– A(upar kahelun) jin-varNan nathI, jin-varNan enAthI bhinna chhe;
kAraN ke jinapad sharIramAn nathI, chetanAr chetanamAn chhe. 27.
pudgal ane chaitanyanA bhinna svabhAv upar draShTAnt (savaiyA ekatrIsA)
ऊंचे ऊंचे गढ़के कंगूरे यौं विराजत हैं,
मानौं नभलोक गीलिवेकौं दांत दीयौ है।
सोहै चहूँओर उपवनकी सघनताई,
घेरा करि मानौ भूमिलोक घेरि लीयौ है।।
गहिरी गंभीर खाई ताकी उपमा बनाई,
नीचौ करि आनन पताल जल पीयौ है।
_________________________________________________________________
* 1. bALakanI peThe agnAnapaNun, yuvAnanI peThe madAndhapaNun ane vRuddhanI peThe dehanun jIrNapaNun hotun nathI.
* chotrIs atishay.
parasevo, nAk, kAn, Adi maLarahit chhe.
प्राकारकवलितांबरमुपवनराजीनिगीर्णभूमितलं।
पिबतीव हि नगरमिदं परिखावलयेन पातालं।। २५।।

Page 47 of 444
PDF/HTML Page 74 of 471
single page version

background image
jIvadvAr 47
ऐसो है नगर यामैं नृपकौ न अंग कोऊ,
यौंही चिदानंदसौं सरीर भिन्न कीयौ है।। २८।।
shabdArtha– gaDh=killo. nabhalok=svarga. Anan=moDhun.
artha– je nagaramAn moTA moTA UnchA killA chhe, jenA kAngarA evA shobhe chhe
jANe ke svargane gaLI javAne mATe dAnt ja phelAvyA chhe, te nagaranI chAre taraph saghan
bagIchA evA shobhI rahyA chhe jANe madhyalokane ja gherI lIdho chhe ane te nagaranI
evI moTI UnDI khAIo chhe ke jANe temaNe nIchun mukh karIne pAtAL lokanun jaL
pI lIdhun chhe, parantu te nagarathI rAjA bhinna ja chhe tevI ja rIte sharIrathI AtmA
bhinna chhe.
bhAvArtha– AtmAne sharIrathI sarvathA bhinna gaNavo joIe. sharIranA kathanane
AtmAnun kathan na samajavun.
tIrthankaranA nishchay svarUpanI stuti (savaiyA ekatrIsA)
जामैं लोकालोकके सुभाव प्रतिभासे सब,
जगी ग्यान सकति विमल जैसी आरसी।
दर्सन उद्योत लोयौ अंतराय अंत कीयौ,
गयौ महा मोह भयौ परम महारसी।।
संन्यासी सहज जोगी जोगसौं उदासी जामैं,
प्रकृति पचासी लगि रही जरि छारसी।
सोहै घट मंदिरमैं चेतन प्रगटरूप,
ऐसौ जिनराज ताहि बंदत बनारसी।। २९।।
shabdArtha– pratibhAse=pratibimbit thAy chhe. darshan=ahIn kevaLadarshananun
prayojan chhe. chhArasI=rAkh samAn.
artha– jemane evun gnAn jAgrat thayun chhe ke jemAn darpaNanI peThe lokAlokanA
bhAv pratibimbit thAy chhe, jemane kevaLadarshan pragaT thayun chhe, jemane antarAy karma
nAsh pAmyun chhe, jemane mahAmohakarmano nAsh thavAthI param sAdhu athavA mahA

Page 48 of 444
PDF/HTML Page 75 of 471
single page version

background image
48 samayasAr nATak
sannyAsI avasthA prApta thaI chhe, jemaNe svAbhAvik yogo dhAraN karyo chhe topaN je
yogothI virakta chhe, jemane mAtra panchAsI
* prakRitio baLI gayelI sIndarInI rAkhanI
peThe lAgelI chhe; evA tIrthankaradev deharUp devAlayamAn spaShTa chaitanyamUrti shobhAyamAn
thAy chhe, temane pt.. banArasIdAsajI namaskAr kare chhe. 29.
nishchay ane vyavahAranayanI apekShAe sharIr ane jinavarano bhed (kavitta)
तन चेतन विवहार एकसे,
निहचै भिन्न भिन्न हैं दोइ।
तनकी थुति विवहार जीवथुति,
नियतद्रष्टि मिथ्या थुति सोइ।।
_________________________________________________________________
* 1- ashAtA vedanIy 2-devagati. pAnch sharIr-3-audArik 4-vaikriyak pa-AhArak 6-taijas 7-
kArmAN. pAnch bandhan-8-audArik 9vaikriyak 10-AhArak 11-taijas 12-kArmAN. pAnch sanghAt-13
audArik 14-vaikriyak 1p-AhArak 16-taijas 17-kArmAN. chha sansthAn-18-samachaturasra sansthAn
19-nyagrodhaparimanDal 20-svAtik 21-bAvan 22-kubjak 23-hunDak. traN angopAng-24 audArik
2p-vaikriyak 26-AhArak. chha sanhanan-27-vajrarShabhanArAch 28-vajranArAch 29-nArAch 30-
ardhanArAch 31-kIlak 32-sphATik. pAnch varNa-33-kALo 34-lIlo 3p-pILo 36-saphed 37-
lAl. be gandh-38-sugandh 39-durgandh. pAnch ras. 40-tIkho 41-khATo 42-kaDavo 43-mITho 44-
kaShAyalo. ATh sparsha 4p-komaL 46-kaThor 47-ThanDo 48-garam 49-halako pa0-bhAre pa1-snigdha
par -rukSha pa3-devagati prAyogyAnupUrva pa4-agurulaghu pap-upaghAt pa6-paraghAt pa7-uchchhvAs pa8-
prashasta vihAyogati pa9-aprashasta vihAyogati 60-aparyAptak 61-pratyek sharIr 62-sthir 63-
asthir 64-shubh 6p-ashubh 66-durbhag 67-susvar 68-dusvar 69-anAdey 70-ayashakIrti
71-nirmAN 72-nIch gotra 73-shAtA vedanIy 74-manuShya gati 7p-manuShyAyu 76-panchendriy
jAti 77-manuShyagati prAyogyAnupUrva 78-tras 79-bAdar 80-paryAptak 81-subhag 82-Adey 83-
yashakIrti 84-tIrthankar 8p-uchcha gotra.
एकत्वं व्यवहारतो न तु पुनः कायात्मनोर्निश्चया–
न्नुः स्तोत्रं व्यवहारतोऽस्ति वपुषः स्तुत्या न तत्तत्वतः।
स्तोत्रं निश्चयतश्चितो भवति चित्स्तुत्येव सैवं भवे–
न्नातस्तीर्थंकरस्तवोत्तरबलादेकत्वमात्माङ्गयोः।। २७।।

Page 49 of 444
PDF/HTML Page 76 of 471
single page version

background image
jIvadvAr 49
जिन सो जीव जीव सो जिनवर,
तन जिन एक न मानैकोइ।
ता कारन तनकी संस्तुतिसौं,
जिनवरकी संस्तुति नहि होइ।। ३०।।
artha– vyavahAranayamAn sharIr ane AtmAnI ekatA chhe, parantu nishchayanayamAn
banne judA-judA chhe. vyavahAranayamAn sharIranI stutine jIvanI stuti gaNavAmAn Ave
chhe parantu nishchayanayanI draShTithI te stuti mithyA chhe. nishchayanayamAn je jinarAj chhe te
ja jIv chhe ane je jIv chhe te ja jinarAj chhe. A nay sharIr ane AtmAne ek
nathI mAnato e kAraNe nishchayanayathI sharIranI stuti te jinarAjanI stuti thaI
shakatI nathI.
vastusvarUpanI prAptimAn gupta lakShmInun draShTAnt(savaiyA ekatrIsA)
ज्यौं चिरकाल गड़ी वसुधामहि,
भूरि महानिधि अंतर गूझी।
कोउ उखारि धरै महि ऊपरि,
जे द्रगवंत तिन्हैं सब सूझी।।
त्यौं यह आतमकी अनुभूति;
पडी जड़भाउ अनादि अरुझी।
नै जुगतागम साधि कही गुरु,
लच्छन–वेदि विचच्छन बूझी।। ३१।।
shabdArtha– bhUri=pANI. gUjhI=chhupAyelI. mahi=pRithvI. arUjhI=gunchavAyelI.
vichachchhan (vichakShaN)=chatur. lachchhanavedi=lakShaNonA jANanAr. bUjhI=samajayA.
_________________________________________________________________
इति परिचिततत्त्वैरात्मकायैकतायां
नयविभजनयुक्त्यात्यन्तमुच्छादितायाम्।
अवतरति न बोधो बोधमेवाद्य कस्य
स्वरसरभसकुष्टः प्रस्फुटन्नेक एव।। २८।।

Page 50 of 444
PDF/HTML Page 77 of 471
single page version

background image
pa0 samayasAr nATak
artha– jevI rIte ghaNA samayathI pRithvInI andar daTAyel ghaNA dhanane khodIne
koI bahAr mUkI de to draShTivALAone te badhun dekhAvA lAge chhe, tevI ja rIte
anAdi kALathI agnAnabhAvamAn dabAyel AtmagnAnanI sampattine shrIgurue nay,
yukti ane AgamathI siddha karIne samajAvI chhe, tene vidvAno lakShaN vaDe oLakhIne
grahaN kare chhe.
visheSha– A chhandamAn ‘dragavant’ pad Apyun chhe, te jevI rIte bahAr kADhelun
dhan paN AnkhovALAne ja dekhAy chhe- AndhaLAone nathI dekhAtun tevI ja rIte
shrIguru dvArA batAvavAmAn Avelun tattvagnAn antardraShTi bhavyone prApta thAy chhe, dIrdha
sansArI ane abhavyonI buddhimAn nathI Avatun. 31.
bhedavignAnanI prAptimAn dhobInA vastranu draShTAnt (savaiyA ekatrIsA)
जैसैं कोऊ जन गयौ धोबीके सदन तिन,
पर्हियौ परायौ वस्त्र मेरौ मानि रह्यौ है।
धनी देखि कह्यौ भैया यह तौ हमारौ वस्त्र,
चीन्हैं पहिचानत ही त्यागभाव लह्यौहै।।
तैसैंही अनादि पुदगलसौं संजोगी जीव,
संगके ममत्वसौं विभाव तामैं बह्यौ है।
भेदज्ञान भयौ जब आपौ पर जान्यौ तब
न्यारौ परभावसौं स्वभावनिजगह्यौ है।। ३२।।
shabdArtha– sadan=ghar. vibhAv=par vastunA sanyogathI je vikAr thAy te.
artha– jem koI manuShya dhobInA dher jAy ane bIjAnun kapaDun paherIne
potAnun mAnavA lAge, parantu te vastrano mAlik joInekahe ke A to mArun kapaDun chhe,
to
_________________________________________________________________
अवतरति न यावद्वत्तिमत्यन्तवेगा
दनवमपरभावत्यागद्रष्टान्त्तद्रष्टिः।
झटिति सकलभावैरन्यदीयैर्विमुक्ता
स्वयमियमनुभूतिस्तावदाविर्बभूव।। २९।।

Page 51 of 444
PDF/HTML Page 78 of 471
single page version

background image
jIvadvAr pa1
te manuShya potAnA vastranun chihna joIne tyAgabuddhi kare chhe; tevI ja rIte A
karmasanyogI jIv parigrahanA mamatvathI vibhAvamAn rahe chhe arthAt sharIr Adine
potAnun mAne chhe parantu bhedavignAn thatAn jyAre sva-parano vivek thaI jAy chhe to
rAgAdi bhAvothI bhinna potAnA nij-svabhAvanun grahaN kare chhe. 32.
nijAtmAnun satya svarUp (aDilla chhand)
कहै विचच्छन पुरुष सदा मैं एक हौं।
अपने रससौं र्भयौ आपनी टेक हौं।।
मोहकर्म मम नांहि नांहि भ्रमकूप है।
सुद्ध चेतना सिंधु हमारौ रूप है।। ३३।।
shabdArtha– Tek=AdhAr. mam=mArun. sindhu=samudra.
artha– gnAnI puruSh evo vichAr kare chhe ke hun sadaiv ekalo chhun, potAnA
gnAn-darshan rasathI bharapUr potAnA ja AdhAre chhun, bhramajALano kUp mohakarma mArun
svarUp nathI! nathI
* ! ! mArun svarUp to shuddha chaitanyasindhu chhe. 33.
tattvagnAn thatAn jIvanI avasthAnun varNan (savaiyA ekatrIsA)
तत्त्वकी प्रतीतिसौं लख्यौ है निजपरगुन,
द्रग ज्ञानचरन त्रिविधि परिनयौ है।
विसद विवेक आयौ आछौ विसराम पायौ,
आपुहीमैं आपनौ सहारौ सोधि लयौ है।।
कहत बनारसी गहत पुरुषारथकौं,
सहज सुभावसौं विभाव मिटि गयौ है।
_________________________________________________________________
*ahIn be vAr ‘nathI’ kahIne viShayanun samarthan karyun chhe.
सर्वतः स्वरसनिर्भरभावं चेतये स्वयमहं स्वमिहैकम्।
नास्ति नास्ति मम कश्चन मोहः शुद्धचिद्घनमहोनिधिरस्मि।। ३०।।
इति सति सह सर्वैरन्यभावैर्विवेक स्वयमयमुपयोगो बिभ्रदात्मानमेकम्
प्रकटितपरमार्थैर्दर्शनज्ञानवृत्तैः कृतपरिणतिरात्माराम एव
प्रवृत्तः।। ३१।।

Page 52 of 444
PDF/HTML Page 79 of 471
single page version

background image
pa2 samayasAr nATak
पन्नाके पकायें जैसैं कंचन विमल होत,
तैसैं सुद्ध चेतन प्रकाशरूप भयो है।। ३४।।
shabdArtha– pratIti=shraddhAn. vishad=nirmaL. visarAm (vishrAm)= chen.
sodhi= gotIne. pannAke pakAyen jaisain kanchan vimal hot=ashuddha sonAnA nAnA
nAnA TukaDA karIne kAgaL jevA pAtaLA banAve chhe tene pannA kahe chhe te pannAone
mIThun, tel, vagerenA rasAyaNathI agnimAn pakave chhe tethI sonun atyant shuddha thaI jAy
chhe. A rIte shuddha karelun sonun neshanal, pATalo vagere karatAn ghaNI UnchI jAtanun hoy
chhe.
artha– tattvashraddhAn thatAn sva-par guNanI oLakhAN thaI jethI potAnA nij
guN samyagdarshan,gnAn chAritramAn pariNaman karyun chhe, nirmaL bhed-vignAn thavAthI
uttam vishrAm maL‌yo ane potAnA svarUpamAn ja potAno sahAyak gotI lIdho. pt..
banArasIdAsajI kahe chhe ke A prayatnathI potAnI meLe ja vibhAv pariNaman naShTa
thaI gayun ane shuddha AtmA evo prakAshit thayo jem rasAyaNamAn sonAnA pattA
pakAvavAthI te ujjavaL thaI jAy chhe. 34.
vastusvabhAvanI prAptimAn naTInun draShTAnt(savaiyA ekatrIsA)
जैसैं कोऊ पातुर बनाय वस्त्र आभरन,
आवति अखारे निसि आडौ पट करिकैं।
दुहूँओर दीवटि संवारि पट दूरि कीजै,
सकल सभाके लोग देखैंद्रष्टि धरिकैं।।
तैसैं ग्यान सागर मिथ्याति ग्रंथि भेदि करि,
उमग्यौ प्रगट रह्यौ तिहूँ लोक भरिकैं।
ऐसौ उपदेस सुनि चाहिए जगत जीव,
सुद्धता संभारै जग जालसौं निसरिकैं।। ३५।।
_________________________________________________________________
मज्जन्तु निर्भरममी सममेव लोका
आलोकमुच्छलति शान्तरसे समस्ताः।
आप्लाव्य विभ्रमतिरस्करिणीं भरेण
प्रोन्मग्न एष भगवानवबोधसिन्धुः।। ३२।।

Page 53 of 444
PDF/HTML Page 80 of 471
single page version

background image
jIvadvAr pa3
shabdArtha– pAtur(pAtrA)=naTI, nAchanArI. akhAre=nATayashALAmAn.
nishi=rAtri. paT=vastra, paDado. granthi=gAnTh. nisarikain=nIkaLIne.
artha– jem naTI rAtre vastrAbhUShaNothI sajja thaIne nATayashALAmAn paDadAnI
pAchhaL AvIne UbhI rahe chhe to koIne dekhAtI nathI, parantu jyAre banne taraphanA
dIvA ThIk karIne paDado khaseDI levAmAn Ave chhe to sabhAnA badhA mANasone
spaShTapaNe dekhAy chhe, tevI ja rIte gnAnano samudra AtmA je mithyAtvanA paDadAmAn
DhankAI rahyo hato te pragaT thayo je traNalokano gnAyak thashe. shrIguru kahe chhe ke he
jagatanA jIvo! Avo upadesh sAmbhaLIne tamAre jagatanI jALamAnthI nIkaLIne
potAnI shuddhatAnI sambhAL karavI. 3p.
e pramANe rangabhUmikA pUrNa thaI. 1.
pratham adhikArano sAr
AtmapadArtha shuddha, buddha, nirvikalpa, dehAtIt, chichchamatkAr, vignAnaghan,
Anandakand, paramadev siddhasamAn chhe. jevo te anAdi chhe tevo anant paN chhe arthAt
na te utpanna thayo chhe ane na kadI naShTa paN thashe. joke te potAnA svarUpathI svachchha
chhe parantu sansArI dashAmAn jyArathI te chhe tyArathI arthAt anAdikALathI sharIrathI
sambaddha chhe ane karmakAlimAthI malin chhe. jem sonun khANanI andar kAdav sahit rahe
chhe paN bhaThThImAn tapAvavAthI shuddha sonun judun thaI jAy chhe ane kAlimA judI thaI
jAy chhe tevI ja rIte samyaktap-mukhyapaNe shukaladhyAnanI agni dvArA jIvAtmA shuddha
thaI jAy chhe ane karmakAlimA judI thaI jAy chhe. jevI rIte jhaverI kAdavavALA
sonAne oLakhIne sonAnI kimmat de-le chhe tevI ja rIte gnAnIo anitya ane
maLathI bharelA sharIramAn pUrNa gnAn ane pUrNa Anandamay paramAtmAno anubhav kare
chhe.
jyAre kapaDA upar mel jAmI jAy chhe tyAre malin kahevAy chhe, loko teenAthI
glAni kare chhe ane nirupayogI batAve chhe, parantu vivek draShTithI vichAravAmAn Ave
to kapaDun potAnA svarUpathI svachchha chhe, sAbu-pANInun nimitta joIe. bas!
melasahit vastranI jem kardamasahit AtmAne malin kahevo e vyavahAranayano viShay
chhe ane melathI judA svachchha vastranI jem AtmAne karmakAlimAthI judo ja gaNavo te
nishchayanayano viShay chhe. abhiprAy