Natak Samaysar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 24-83.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 21 of 24

 

Page 374 of 444
PDF/HTML Page 401 of 471
single page version

background image
374 samayasār nāṭak
chothā guṇasthānanun varṇan (savaiyā ekatrīsā)
केई जीव समकित पाइ अर्ध पुदगल–
परावर्त काल तांई चोखे होइ चितके।
केई एक अंतरमुहूरतमैं गंठि भेदि,
मारग उलंघि सुख वेदै मोख वितके।।
तातैं अंतरमुहूरतसौं अर्धपुदगल लौं,
जेते समै होहिं तेते भेदसमकितके।
जाही समै जाकौं जब समकित होइ सोई,
तबहीसौं गुन गहै दोस दहै इतके।। २४।।
shabdārthaḥ– chokhe = sārā. vedai = bhogave. dahai = bāḷe. itake = sansāranā.
arthaḥ– je koī jīvane sansār-bhramaṇano kāḷ vadhāremān vadhāre
arddhapudgalaparāvartan ane ochhāmān ochho antarmuhūrta bākī rahe chhe te
nishchayasamyagdarshan grahaṇ karīne chār gatirūp sansārane pār karanār mokṣhasukhanī
vānagī le chhe. antarmuhūrtathī māṇḍīne arddha-pudgalaparāvartan kāḷanā jeṭalā samay chhe
teṭalā ja samyaktvanā bhed chhe. je vakhate jīvane samyaktva pragaṭ thāy chhe tyārathī ja
ātmaguṇ pragaṭ thavā māṇḍe chhe ane sānsārik doṣh naṣhṭa thaī jāy chhe. 24.
(doharā)
अध अपूव्व अनिवृत्ति त्रिक, करन करै जो कोइ।
मिथ्या गंठि विदारि गुन, प्रगटै समकित सोइ।। २५।।
arthaḥ– je adhaḥkaraṇ, apūrvakaraṇ, anivr̥uttikaraṇapūrvak mithyātvano anuday
kare chhe tene ātmānubhav guṇ pragaṭ thāy chhe ane te ja samyaktva chhe. 2p.

Page 375 of 444
PDF/HTML Page 402 of 471
single page version

background image
chaturdash guṇasthānādhikār 37p
samyaktvanā āṭh vivaraṇ (doharā)
समकित उतपति चिहन गुन, भूषन दोष विनास।
अतीचार जुत अष्ट विधि, बरनौं विवरन तास।। २६।।
arthaḥ– samyaktvanun svarūp, utpatti, chihna, guṇ, bhūṣhaṇ, doṣh, nāsh ane
atichār;- ā samyaktvanā āṭh vivaraṇ chhe. 26.
(1) samyaktvanun svarūp (chopāī)
सत्यप्रतीति अवस्था जाकी।
दिन दिन रीतिगहै समताकी।।
छिन छिन करै सत्यकौ साकौ।
समकित नाम कहावै ताकौ।। २७।।
arthaḥ– ātmasvarūpanī satya pratīti thavī, din-pratidin samatābhāvamān
unnati thavī ane kṣhaṇe-kṣhaṇe pariṇāmonī vishuddhi thavī enun ja nām samyagdarshan chhe.
27.
(2) samyaktvanī utpatti (doharā)
कै तौ सहज सुभाउ कै, उपदेसै गुरु कोइ।
चहुंगति सैनी जीउकौ, सम्यकदरसन होइ।। २८।।
arthaḥ– chārey gatimān sañgnī jīvane samyagdarshan pragaṭ thāy chhe, te potānī
meḷe arthāt nisargaj ane gurunā upadeshathī arthāt adhigamaj thāy chhe. 28.
(3) samyaktvanā chihna (doharā)
आपा परिचै निज विषै, उपजै नहिं संदेह।
सहज प्रपंच रहित दसा, समकित लच्छन एह।। २९।।
arthaḥ– potāmān ja ātma-svarūpano parichay thāy chhe, kadī sandeh ūpajato
nathī ane chhaḷ-kapaṭarahit vairāgyabhāv rahe chhe, e ja samyagdarshananun chihna chhe. 29.

Page 376 of 444
PDF/HTML Page 403 of 471
single page version

background image
376 samayasār nāṭak
(4) samyagdarshananā āṭh guṇ (doharā)
करुना वच्छल सुजनता, आतम निंदा पाठ।
समता भगति विरागता, धरमराग गुन आठ।। ३०।।
arthaḥ– karuṇā, maitrī, sajjanatā, sva-laghutā, samatā, shraddhā, udāsīnatā ane
dharmānurāg-ā samyaktvanā āṭh guṇ chhe. 30.
(pa) samyaktvanā pāñch bhūṣhaṇ (doharā)
चित प्रभावना भावजुत, हेय उपादै वानि।
धीरज हरख प्रवीनता, भूषन पंच बखानि।। ३१।।
arthaḥ– jainadharmanī prabhāvanā karavāno abhiprāy, hey-upādeyano vivek,
dhīraj, samyagdarshananī prāptino harṣha ane tattva-vichāramān chaturāī; ā pāñch
samyagdarshananā bhūṣhaṇ chhe.31.
(6) samyagdarshan pachchīs doṣh varjit hoy chhe. (doharā)
अष्ट महामद अष्ट मल, षट आयतन विशेष।
तीन मूढ़ता संजुगत, दोषपचीसौं एष।। ३२।।
arthaḥ– āṭh mad, āṭh maḷ, chha anāyatan ane traṇ mūḍhatā-ā badhā
maḷīne pachchīs doṣh chhe. 32.
āṭh mahāmadanā nām (doharā)
जाति लाभ कुल रूप तप, बल विद्या अधिकार।
इनकौगरब जु कीजिये, यह मद अष्ट प्रकार।। ३३।।
arthaḥ– jāti, dhan, kuḷ, rūp, tap, baḷ, vidyā ane adhikār;-eno garva
karavo e āṭh prakāranā mahāmad chhe. 33.
āṭh maḷanā nām (chopāī)
आसंका अस्थिरता वांछा।
ममता द्रिष्टि दसा १दुरगंछा।।

Page 377 of 444
PDF/HTML Page 404 of 471
single page version

background image
chaturdash guṇasthānādhikār 377
वच्छल रहित दोष पर भाखै।
चित प्रभावनामांहि न राखै।। ३४।।
arthaḥ– jin-vachanamān sandeh, ātma-svarūpamānthī ḍagavun, viṣhayonī
abhilāṣhā, sharīrādimān mamatva, ashuchimān glāni, sahadharmīo pratye dveṣh,
bījāonī nindā, gnānanī vr̥uddhi ādi dharma-prabhāvanāomān pramād;-ā āṭh maḷ
samyagdarshanane dūṣhit kare chhe. 34.
chha anāyatan (doharā)
कुगुरु कुदेव कुधर्म धर, कुगुरु कुदेव कुधर्म।
इनकी करै सराहना, यह षडायतन कर्म।। ३५।।
arthaḥ– kuguru, kudev, kudharmanā upāsako ane kuguru, kudev, kudharmanī prashansā
karavī e chha anāyatan chhe. 3p.
traṇ mūḍhatānā nām ane pachchīs doṣhono saravāḷo (doharā)
देवमूढ, गुरुमूढता, धर्ममूढता पोष।
आठ आठ षट तीन मिलि, ए पचीस सब दोष।। ३६।।
arthaḥ– devamūḍhatā arthāt sāchā devanun svarūp na jāṇavun te, gurumūḍhatā arthāt
nirgrantha muninun svarūp na samajavun ane dharmamūḍhatā arthāt jinabhāṣhit dharmanun svarūp
na samajavun; ā traṇ mūḍhatā chhe. āṭh mad, āṭh maḷ, chha anāyatan ane traṇ
mūḍhatā-ā badhā maḷīne pachchīs doṣh thayā. 36.
(7) pāñch kāraṇothī samyaktvano vināsh thāy chhe. (doharā)
ग्यान गरब मति मंदता, निठुर वचन उदगार।
रुद्रभाव आलस दसा, नास पंच परकार।। ३७।।
arthaḥ– gnānanun abhimān, buddhinī hīnatā, nirday vachano bolavā, krodhī
pariṇām ane pramād-ā pāñch samyaktvanā ghātak chhe. 37.

Page 378 of 444
PDF/HTML Page 405 of 471
single page version

background image
378 samayasār nāṭak
(8) samyagdarshananā pāñch atichār (doharā)
लोक हास भय भोग रुचि, अग्र सोच थिति मेव।
मिथ्या आगमकी भगति, मृषा दर्सनी सेव।। ३८।।
arthaḥ– lok-hāsyano bhay, arthāt samyaktvarūp pravr̥utti karavāmān lokonī
mashkarīno bhay, indriyanā viṣhay bhogavavāmān anurāg, āgāmīkāḷanī chintā,
kushāstronī bhakti, ane kudevonī sevā; ā samyagdarshananā pāñch atichār chhe. 38.
(chopāī)
अतीचार ए पंच परकारा।
समल करहिं समकितकी धारा।।
दूषन भूषन गति अनुसरनी।
दसा आठ समकितकी वरनी।। ३९।।
arthaḥ– ā pāñch prakāranā atichār samyagdarshananī ujjavaḷ pariṇatine
malin kare chhe. ahīn sudhī samyagdarshanane sadoṣh ane nirdoṣh dashā prāpta karāvanār
āṭh vivechanonun varṇan karyun. 39.
mohanīy karmanī sāt prakr̥itionā anudayathī samyagdarshan pragaṭ thāy chhe. (doharā)
प्रकृति सात अब मोहकी, कहूं जिनागम १जोइ।
जिनकौ उदै निवारिकै, सम्यग्दरसन होइ।। ४०।।
arthaḥ– mohanīy karmanī je sāt prakr̥itionā anudayathī samyagdarshan pragaṭ
thāy chhe, temanun jinashāsan anusār kathan karun chhun. 40.
mohanīy karmanī sāt prakr̥itionā nām (savaiyā ekatrīsā)
चारित मोहकी च्यारि मिथ्यातकी तीन तामैं,
प्रथम प्रकृति अनंतानुबंधी कोहनी।
_________________________________________________________________
1. joīne.

Page 379 of 444
PDF/HTML Page 406 of 471
single page version

background image
chaturdash guṇasthānādhikār 379
बीजी महा–मानरसभीजी मायामयी तीजी,
चौथी महालोभ दसापरिग्रह पोहनी।।
पाँचईं मिथ्यातमति छठ्ठी मिश्रपरनति,
सातईं समै प्रकृति समकित मोहनी।
एई षट विगवनितासी एक कुतियासी,
सातौं मोहप्रकृति कहावैं सत्ता रोहनी।। ४१।।
shabdārthaḥ– chāritramoh = je ātmānā chāritra guṇono ghāt kare.
anantānubandhī = je ātmānā svarūpācharaṇ chāritrane ghāte-anant sansāranā
kāraṇabhūt mithyātvanī sāthe jemano bandh thāy chhe. kohanī = krodh. pohanī = puṣhṭa
karanārī. vigavanitā = vāghaṇ. kutiyā = kūtarī athavā karkashā strī. rohanī =
ḍhāṅkanārī.
arthaḥ– samyaktvanī ghātak chāritramohanīyanī chār, ane darshanamohanīyanī
traṇ evī sāt prakr̥itio chhe. temānthī pahelī anantānubandhī krodh, bījī abhimānanā
raṅgamān raṅgāyelī anantānubandhī mān, trījī anantānubandhī māyā, chothī parigrahane
puṣhṭa karanārī anantānubandhī lobh, pāñchamī mithyātva, chhaṭhṭhī mishramithyātva ane
sātamī samyaktvamohanīy chhe. āmānthī chha prakr̥itio vāghaṇ samān samyaktvanī
pāchhaḷ paḍīne bhakṣhaṇ karanārī chhe ane sātamī kūtarī athavā karkashā strī samān
samyaktvane sakamp athavā malin karanār chhe. ā rīte ā sātey prakr̥itio
samyaktvanā sadbhāv roke chhe. 41.
samyaktvonā nām (chhappā)
सात प्रकृति उपसमहि, जासु सो उपसम मंडित।
सात प्रकृति छय करन–हार छायिकी अखंडित।।
सातमांहि कछु खपैं, कछुक उपसम करि रक्खै।
सो छय उपसमवंत, मिश्र समकित रस रक्खै।।
षट प्रकृति उपसमै वा खपैं, अथवा छय उपसम करै।
सातईं प्रकृति जाके उदय, सो वेदक समकित धरै।। ४२।।

Page 380 of 444
PDF/HTML Page 407 of 471
single page version

background image
380 samayasār nāṭak
shabdārthaḥ– akhaṇḍit = avināshī, chakakhai = svād le. khapain = kṣhay kare.
arthaḥ– je upar kahelī sātey prakr̥itione upashamāve chhe te aupashamik
samyagdraṣhṭi chhe. sātey prakr̥itiono kṣhay karanār kṣhāyik samyagdraṣhṭi chhe, ā samyaktva
kadī naṣhṭa thatun nathī. sāt prakr̥itiomānthī keṭalīkano kṣhay thāy ane keṭalīkano
upasham thāy to te kṣhayopasham samyagdraṣhṭi chhe, tene samyaktvano mishrarūp svād maḷe
chhe. chha prakr̥itiono upasham hoy athavā kṣhay hoy athavā koīno kṣhay ane koīno
upasham hoy, kevaḷ sātamī prakr̥iti samyaktvamohanīyano uday hoy to te vedak
samyaktvadhārī hoy chhe. 42.
samyaktvanā nav bhedonun varṇan (doharā)
छयउपसम वरतै त्रिविधि, वेदक च्यारि प्रकार।
छायक उपसम जुगल जुत, नौधा समकित धार।। ४३।।
shabdārthaḥ– trividhi = traṇ prakāranun. jugal = be. jut = sahit.
arthaḥ– kṣhayopasham samyaktva traṇ prakāranun chhe, vedak samyaktva chār prakāranun chhe
ane upasham tathā kṣhāyik e be bhed bījā meḷavavāthī samyaktvanā nav bhed thāy
chhe. 43.
kṣhayopasham samyaktvanā traṇ bhedonun varṇan (doharā)
च्यारि खिपै त्रय उपसमै, पन छै उपसम दोइ।
छै षट् उपसम एक यौं, छयउपसम त्रिक होइ।। ४४।।
arthaḥ– (1) chārano1 ane traṇano2 upasham, (2) pāñchano3 kṣhay beno4
upasham, (3) chhanopa kṣhay ekano upasham- ā rīte kṣhayopasham-samyaktvanā bhed chhe.
44.
_________________________________________________________________
1. anantānubandhīnī chokaḍī. 2. darshanamohanīyano trik.
3. anantānubandhī chokaḍī ane mahāmithyātva.
4. mishramithyātva ane samyakprakr̥iti.
pa. anantānubandhīnī chokaḍī, mahāmithyātva ane mishra.

Page 381 of 444
PDF/HTML Page 408 of 471
single page version

background image
chaturdash guṇasthānādhikār 381
vedak samyaktvanā chār bhed (doharā)
जहां च्यारी परकिति खिपहिं, द्वै उपसम इक वेद।
छय–उपसम वेदक दसा, तासु प्रथम यह भेद।। ४५।।
पंच खिपैं इक उपसमै, इक वेदै जिहि ठौर।
सो छय–उपसम वेदकी, दसा दुतिय यह और।। ४६।।
छै षट वेदै एक जौ, छायक वेदक सोइ।
षट उपसम इक प्रकृति विद,उपसम वेदक होइ।। ४७।।
arthaḥ– (1) jyān 1chār prakr̥itiono kṣhay 2beno upasham ane 3ekano uday
chhe te pratham kṣhayopashamavedak samyaktva chhe, (2) jyān 4pāñch prakr̥itiono kṣhay paekano
upasham ane ekano uday chhe te bījun kṣhayopashamavedak samyaktva chhe, (3) jyān 6chha
prakr̥itiono kṣhay ane ekano uday chhe te kṣhāyikavedak samyaktva chhe, (4) jyān 7chha
prakr̥itiono upasham ane ekano uday chhe te upashamavedak samyaktva chhe. 4p. 46.
47.
ahīn kṣhāyik ane upasham samyaktvanun svarūp na kahevānun kāraṇ (doharā)
उपसम छायककी दसा, पूरव षटपदमांहि।
कही प्रगट अब पुनरुकति, कारन वरनी नांहि।। ४८।।
shabdārthaḥ– punarukati (punarukti) = vāramvār kahevun.
arthaḥ– kṣhāyik ane upasham samyaktvanun svarūp pahelān 42mā chhappā chhandamān
kahelun chhe, tethī punarukti doṣhanā kāraṇe ahīn lakhyun nathī. 48.
nav prakāranā samyaktvonun vivaraṇ (doharā)
छय–उपसम वेदक खिपक, उपसम समकित च्यारि।
तीन च्यारिइक इक मिलत, सब नव भेद विचारि।। ४९।।
_________________________________________________________________
1. anantānubandhīnī chokaḍī. 2. mahāmithyātva ane mishra. 3. samyak prakr̥iti.
4. anantānubandhī chokaḍī ane mahāmithyātva. pa. mishra. 6. anantānubandhīnī chokaḍī, mahāmithyātva ane
mishra. 7. anantānubandhīnī chokaḍī, mahāmithyātva ane mishra.

Page 382 of 444
PDF/HTML Page 409 of 471
single page version

background image
382 samayasār nāṭak
arthaḥ– kṣhayopashamasamyaktva traṇ prakāranun, vedakasamyaktva chār prakāranun ane
upasham samyaktva ek tathā kṣhāyikasamyaktva ek, -ā rīte samyaktvanā mūḷ bhed
chār ane uttar bhed nav chhe. 49.
pratignā (soraṭhā)
अब निहचै विवहार, अरु सामान्य विशेष विधि।
कहौं च्यारि परकांर, रचना समकित भूमिकी।। ५०।।
arthaḥ– samyaktva-sattānī nishchay, vyavahār, sāmānya ane visheṣh-evī chār
vidhi kahe chhe. pa0.
samyaktvanā chār prakār (savaiyā ekatrīsā)
मिथ्यामति–गंठि–भेदि जगी निरमल जोति,
जोगसौं अतीत सो तो निहचै प्रमानियै।
वहै दुंद दसासौं कहावै जोग मुद्रा धरै,
मति श्रुतग्यान भेदविवहार मानियै।।
चेतना चिहन पहिचानि आपा पर वेदै,
पौरुष अलख तातैं सामान्य बखानियै।
करै भेदोभेदकौ विचार विसतार रूप,
हेय गेय उपादेयसौं विशेषजानियै।। ५१।।
shabdārthaḥ– gaṇṭhi (granthi) = gāṇṭh. bhedi = naṣhṭa karīne. atīt = rahit.
dundadasā = savikalpapaṇun.
arthaḥ– mithyātva naṣhṭa thavāthī man vachan kāyathī agochar je ātmānī
nirvikār shraddhānanī jyoti prakāshit thāy chhe, tene nishchay-samyaktva jāṇavun joīe.
jemān yog, mudrā, matignān, shrutagnān ādinā vikalpa chhe, tene vyavahārasamyaktva
jāṇavun. gnānanī alpa shaktine kāraṇe chetanā-chihnanā dhārak ātmāne oḷakhīne
nij ane paranun svarūp jāṇavun te sāmānya samyaktva chhe ane hey gney upādeyanā
bhedābhed savistārapaṇe samajavā te visheṣh samyaktva chhe.pa1.

Page 383 of 444
PDF/HTML Page 410 of 471
single page version

background image
chaturdash guṇasthānādhikār 383
chothā guṇasthānanā varṇanano upasanhār (soraṭhā)
थिति सागर तेतीस, अंतर्मुहूरत एक वा।
अविरतसमकित रीति, यह चतुर्थ गुनथान इति।। ५२।।
arthaḥ– avrat samyagdraṣhṭi guṇasthānanī utkr̥uṣhṭa sthiti tetrīsasāgar ane
jaghanya sthiti antarmuhūrtanī chhe. ā chothā guṇasthānanun kathan samāpta thayun. pa2.
aṇuvrat guṇasthānanun varṇan pratignā (doharā)
अब वरनौं इकईस गुन, अरु बावीस अभक्ष।
जिनके संग्रह त्यागसौं, सोभै श्रावक पक्ष।। ५३।।
arthaḥ– je guṇonā grahaṇ karavāthī ane abhakṣhyonā tyāgathī shrāvakane pāñchamun
guṇasthān sushobhit thāy chhe, evā ekavīs guṇo ane bāvīs abhakṣhyonun varṇan
karun chhun.pa3.
shrāvakanā ekavīs guṇ (savaiyā ekatrīsā)
लज्जावंत दयावंत प्रसंत प्रतीतवंत,
परदोषकौ ढकैया पर–उपगारी है।
सौमद्रष्टी गुनग्राही गरिष्ट सबकौं इष्ट,
शिष्टपक्षी मिष्टवादी दीरघ विचारीहै।।
विशेषग्य रसग्य कृतग्य तग्य धरमग्य,
न दीन न अभिमानी मध्य विवहारी है।
सहज विनीत पापक्रियासौं अतीत ऐसौ,
श्रावक पुनीत इकवीस गुनधारी है।। ५४।।
shabdārthaḥ– prasant = mandakaṣhāyī. pratītavant = shraddhāḷu. gariṣhṭa = sahanashīl.
iṣhṭa = priy. shiṣhṭa pakṣhī = satyapakṣhamān sahamat. dīragh vichārī = āgaḷathī
vichāranār. visheṣhagna = anubhavī. rasagna = marma jāṇanār. kr̥utagna = bījānā
upakārane nahi bhūlanār. madhya vyavahārī = dīnatā ane abhimān rahit. vinīt
= namra. atīt = rahit.

Page 384 of 444
PDF/HTML Page 411 of 471
single page version

background image
384 samayasār nāṭak
arthaḥ– lajjā, dayā, mand kaṣhāy, shraddhā, bījānā doṣh ḍhāṅkavā, paropakār,
saumyadraṣhṭi, guṇagrāhakapaṇun, sahanashīlatā, sarvapriyatā, satyapakṣha, miṣhṭa vachan, dīrghadraṣhṭi,
visheṣhagnān, shāstragnānanun marmagnapaṇun, kr̥utagnatā, tattvagnānīpaṇun, dharmātmāpaṇun, na dīn ke
na abhimānī madhyavyavahārī, svābhāvik vinayavān, pāpācharaṇathī rahitapaṇun, -
āvā ekavīs pavitra guṇonun shrāvakoe grahaṇ karavun joīe. pa4.
bāvīs abhakṣhya (kavitta)
ओरा घोरबरा निसिभोजन,
बहुबीजा बैंगन संधान।
पीपर बर ऊमर कठूंबर,
पाकर जो फल होइ अजान।।
कंदमूल माटी विष आमिष,
मधु माखन अरु मदिरापान।
फल अति तुच्छ तुसार चलित रस,
जिनमत ए बाईसअखान।। ५५।।
shabdārthaḥ– ghorabarā = dvidaḷ. nisibhojan = rātre āhār karavo. sandhān =
athāṇun, murabbo. āmiṣh = māns. madhu = madh. madirā = dārū. ati tuchchha = bahu
jhīṇā. tuṣhār = baraph. chalit ras = jeno svād bagaḍī gayo hoy. akhān =
abhakṣhya.
arthaḥ– (1) karā (2) dvidaḷ1 (3) rātribhojan (4) ghaṇā bījavāḷī
vastu2 (pa) rīṅgaṇā (6) athāṇun, murabbā (7) pepā (8) vaḍanā ṭeṭā (9)
ūmaraḍānā phaḷ (10) kaṭhūmar (11) pākaranā phaḷ (12) 3ajāṇyā phaḷ (13)
kandamūḷ (14) māṭī (1p) viṣh (16) māns (17) madh (18) mākhaṇ (19)
dārū (20) atisūkṣhma phaḷ (21) baraph (22) utarī gayelā-besvād rasavāḷī
vastu, -ā bāvīs abhakṣhya jainamatamān kahyā chhe. pap.
_________________________________________________________________
1. je anājanī be dāḷ thāy chhe temān ṭhaṇḍu dūdh, dahīn, chhāsh vagere meḷavīne khāvāthī abhakṣhya thāy chhe.
2. ‘jin bahubījanake ghar nāhin, te sab bahubījā kahalāhin’-kriyākosh.
3. jene oḷakhatā na hoy te phaḷ.

Page 385 of 444
PDF/HTML Page 412 of 471
single page version

background image
chaturdash guṇasthānādhikār 38p
pratignā (doharā)
अब पंचम गुनथानकी, रचना बरनौं अल्प।
जामैं एकादस दसा,प्रतिमा नाम विकल्प।। ५६।।
arthaḥ– have pāñchamā guṇasthānanun thoḍuṅk varṇan karīe chhīe, jemān agiyār
pratimāonā bhed chhe. pa6.
agiyār pratimāonā nām (savaiyā ekatrīsā)
दर्सनविसुद्धकारी बारह विरतधारी,
सामाइकचारी पर्वप्रोषध विधि वहै।
सचितकौ परहारी दिवा अपरस नारी,
आठौं जाम ब्रह्मचारी निरारंभी ह्वै रहै।।
पाप परिग्रह छंडै पापकी न शिक्षा मंडै,
कोऊ याके निमित्त करै सो वस्तु न गहै।
ऐते देसव्रतके धरैया समकिती जीव,
ग्यारह प्रतिमा तिन्है भगवंतजी कहै।। ५७।।
arthaḥ– (1) samyagdarshanamān vishuddhi utpanna karanār darshan pratimā chhe, (2)
bār vratonun ācharaṇ vrat pratimā chhe, (3) sāmāyikanī pravr̥utti sāmāyik pratimā
chhe, (4) parvamān upavās-vidhi karavī te proṣhadh pratimā chhe, (pa) sachittano tyāg
sachittavirati pratimā chhe, (6) divase strīsparshano tyāg e divā maithunavrat pratimā
chhe, (7) āṭhe pahor strīmātrano tyāg brahmacharya pratimā chhe, (8) sarva ārambhano
tyāg nirārambh pratimā chhe, (9) pāpanā kāraṇabhūt parigrahano tyāg te
parigrahatyāg pratimā chhe, (10) pāpanī shikṣhāno tyāg te anumatityāg pratimā
chhe, (11) potāne māṭe banāvelā bhojanādino tyāg te uddeshavirati pratimā chhe. -
ā agiyār pratimā deshavratadhārī samyagdraṣhṭi jīvonī jinarāje kahī chhe. pa7.

Page 386 of 444
PDF/HTML Page 413 of 471
single page version

background image
386 samayasār nāṭak
pratimānun svarūp (doharā)
संजम अंस जग्यौ जहां, भोग अरुचि परिनाम।
उदै प्रतिग्याकौ भयौ, प्रतिमा ताकौ नाम।। ५८।।
arthaḥ– chāritra guṇanun pragaṭ thavun, pariṇāmonun bhogothī virakta thavun ane
pratignāno uday thavo ene pratimā kahe chhe. pa8.
darshan pratimānun svarūp (doharā)
आठ१मूलगुण संग्रहै कुविसन क्रिया न कोइ।
दरसन गुन निरमल करै, दरसन प्रतिमा सोइ।। ५९।।
arthaḥ– darshan guṇanī nirmaḷatā, āṭh mūḷaguṇonun1 grahaṇ ane sāt
kuvyasanono tyāg ene darshan pratimā kahe chhe. pa9.
vrat pratimānun svarūp (doharā)
पंच अनुव्रत आदरै, तीनौं गुनव्रत पाल।
सिच्छाव्रत चारौं धरै, यह व्रत प्रतिमा चाल।। ६०।।
arthaḥ– pāñch aṇuvrat, traṇ guṇavrat ane chār shikṣhāvrat dhāraṇ karavāne vrat
pratimā kahe chhe.
visheṣhaḥ– ahīn pāñch aṇuvratanun niratichār pālan hoy chhe, paṇ guṇavrat
ane shikṣhāvratonā atichār sarvathā ṭaḷatā nathī. 60.
sāmāyik pratimānun svarūp (doharā)
२दर्व भाव विधि संजुगत, हियै प्रतिग्या टेक।
तजि ममता समता ग्रहै, अंतरमुहूरत एक।। ६१।।
_________________________________________________________________
1. pañch parameṣhṭhīmān bhakti, jīvadayā, pāṇī gāḷīne kāmamān levun, madya tyāg, māns tyāg, rātri
bhojan tyāg ane udambar phaḷono tyāg-e āṭh mūḷ guṇ chhe, kayāṅk kayāṅk madya, māns, madh
ane pāñch pāpanā tyāgane āṭh mūlaguṇ kahyā chhe, kayāṅk kayāṅk pāñch udambar phaḷ ane madya, māns,
madhanā tyāgane mūḷaguṇ batāvyā chhe.
2. ‘sarva’ evo paṇ pāṭh chhe.

Page 387 of 444
PDF/HTML Page 414 of 471
single page version

background image
chaturdash guṇasthānādhikār 387
(chopāī)
जो अरि मित्र समान विचारै।
आरत रौद्र कुध्याननिवारै।।
संयम सहित भावना भावै।
सो सामायिकवंत कहावै।। ६२।।
shabdārthaḥ– darvavidhi = bāhya kriyā-āsan, mudrā, pāṭh, sharīr ane vachananī
sthiratā ādinī sāvadhānī. bhāv vidhi = mananī sthiratā ane pariṇāmomān
samatābhāv rākhavā. pratignā = ākhaḍī. ari = shatru. kudhyān = khoṭā vichār.
nivārai = dūr kare.
arthaḥ– manamān samayanī pratignāpūrvak dravya ane bhāvavidhi sahit, ek muhūrta
arthāt 1be ghaḍī sudhī mamatvabhāv rahit sāmyabhāvanun grahaṇ karavun, shatru ane mitra
par ek sarakho bhāv rākhavo, ārta ane raudra banne kudhyānonun nivāraṇ karavun ane
sanyamamān sāvadhān rahevun te sāmāyik pratimā kahevāy chhe. 61-62.
chothī pratimānun svarūp (doharā)
सामायिककीसी दसा,च्यारि पहरलौं होइ।
अथवा आठ पहर रहै, प्रोसह प्रतिमा सोइ।। ६३।।
arthaḥ– bār kalāk athavā chovīs kalāk sudhī sāmāyik jevī sthiti
arthāt samatābhāv rākhavāne proṣhadh pratimā kahe chhe. 63.
pāñchamī pratimānun svarūp (doharā)
जो सचित्त भोजन तजै, पीवै प्राशुक नीर।
सो सचित्त त्यागी पुरुष,पंच प्रतिग्यागीर।। ६४।।
arthaḥ– sachitta bhojanano tyāg karavo ane prāsuk2 jaḷ pīvun tene
sachittavirati pratimā kahe chhe. 64.
visheṣhaḥ– ahīn sachitta vanaspatinun mukhathī vidāraṇ karatā nathī. 64.
_________________________________________________________________
1. chovīs miniṭanī ghaḍī thāy chhe. 2. garam karelun athavā lavīṅg, elachī, rākh vagere nākhīne svād
badalī nākhavāthī prāsuk pāṇī thāy chhe.

Page 388 of 444
PDF/HTML Page 415 of 471
single page version

background image
388 samayasār nāṭak
chhaṭhṭhī pratimānun svarūp (chopāī)
जो दिन ब्रह्मचर्य व्रत पालै।
तिथि आये निसि दिवस संभालै।।
गहि नौ वाड़ि करै व्रत रख्या।
सो षट् प्रतिमा श्रावक अख्या।। ६५।।
arthaḥ– nav vāḍ sahit divase brahmacharya vratanun pālan karavun ane parvanī
tithie divase ane rātre brahmacharya pāḷavun e divāmaithunavrat pratimā chhe. 6p.
sātamī pratimānun svarūp (chopāī)
जो नौ वाड़ि सहित विधि साधै।
निसि दिन ब्रह्मचर्य आराधै।।
सो सप्तम प्रतिमा घर ग्याता।
सील–सिरोमनिजग विख्याता।। ६६।।
arthaḥ– je nav vāḍ sahit sadākāḷ brahmacharya vratanun pālan kare chhe, te
brahmacharya nāmanī sātamī pratimāno dhārak gnānī jagatvikhyāt shīlashiromaṇi chhe.
66.
nav vāḍanā nām (kavitta)
तियथल वास प्रेम रुचि निरखन,
दे परीछ भाखै मधु वैन।
पूरव भोग केलि रस चिंतन,
गुरुआहार लेत चित चैन।।
करि सुचि तन सिंगार बनावत,
तिय परजंक मध्य सुख सैन।
मनमथ–कथा उदर भरि भोजन,
ये नौवाड़ि १कहै जिन बैन।। ६७।।
_________________________________________________________________
1. ‘kahai mat jain’ -evo paṇ pāṭh chhe.

Page 389 of 444
PDF/HTML Page 416 of 471
single page version

background image
chaturdash guṇasthānādhikār 389
shabdārthaḥ– tiyathal vās = strīonā samudāyamān rahevun. nirakhan = dekhavun.
parīchh (parokṣha) = apratyakṣha. guru āhār = gariṣhṭa bhojan. suchi = pavitra.
parajaṅk = palaṅg. manamath = kām. udar = peṭ.
arthaḥ– strīonā samāgamamān rahevun, strīone rāg bharelī draṣhṭie jovī,
strīo sāthe 1parokṣhapaṇe rāgasahit vātachīt karavī, pūrvakāḷamān bhogavelā bhog-
vilāsonun smaraṇ karavun, ānandadāyak gariṣhṭa bhojan karavun, snān, mañjan ādi dvārā
sharīrane jarūr karatān vadhāre shaṇagāravun, strīonā palaṅg, āsan upar sūvun ke
besavun. kāmakathā athavā kāmotpādak kathā, gīto sāmbhaḷavān, bhūkh karatān vadhāre
athavā khūb peṭ bharīne bhojan karavun, enā tyāgane jainamatamān brahmacharyanī nav
vāḍ kahī chhe. 67.
āṭhamī pratimānun svarūp (doharā)
जो विवेक विधि आदरै करै न पापारंभ।
सो अष्टम प्रतिमा धनी, कुगति विजै रनथंभ।। ६८।।
arthaḥ– je vivekapūrvak dharmamān sāvadhān rahe chhe ane sevā, kr̥uṣhi, vepār
ādino pāpārambh karato nathī, te kugatinā raṇathambhane jītanār āṭhamī pratimāno
svāmī chhe. 68.
navamī pratimānun svarūp (chopāī)
जो दसधा परिग्रहकौत्यागी।
सुख संतोष सहितवैरागी।।
समरस संचित किंचित ग्राही।
सोश्रावक नौ प्रतिमा वाही।। ६९।।
arthaḥ– je vairāgya ane santoṣhano ānand prāpta kare chhe tathā das prakāranā
parigrahomānthī thoḍāk vastra ane pātra mātra rākhe chhe, te sāmyabhāvano dhārak navamī
pratimāno svāmī chhe. 69.
_________________________________________________________________
1. paḍadā vagerenī othamān rahīne, athavā patra vaḍe.

Page 390 of 444
PDF/HTML Page 417 of 471
single page version

background image
390 samayasār nāṭak
dasamī pratimānun svarūp (doharā)
परकौं पापारंभकौ, जो न देइ उपदेस।
सो दसमी प्रतिमा सहित, श्रावक विगत कलेस।। ७०।।
arthaḥ– je kuṭumbī ane anya janone vivāh, vepār ādi pāpārambh karavāno
upadesh āpatā nathī, te pāparahit dasamī pratimāno dhārak chhe. 70.
agiyāramī pratimānun svarūp (chopāī)
जो सुछंदवरतै तजि डेरा।
मठ मंडपमैं करै बसेरा।।
उचित आहार उदंड विहारी।
सो एकादश प्रतिमाधारी।। ७१।।
arthaḥ– je ghar chhoḍīne maṭh, maṇḍapamān nivās kare chhe, ane strī, putra, kuṭumb
ādithī virakta thaīne svatantrapaṇe rahe chhe, tathā kr̥ut, kārit, anumodan rahit yogya
āhār le chhe, te agiyāramī pratimā dhārak chhe. 71.
pratimāo sambandhī mukhya ullekh (doharā)
एकादश प्रतिमा दसा, कहीं देसव्रत मांहि।
वही अनुक्रम मूलसौं, गहौ सु छूटैनाहिं।। ७२।।
arthaḥ– deshavrat guṇasthānamān agiyār pratimā grahaṇ karavāno upadesh chhe, te
sharūātathī uttarottar aṅgīkār karavī joīe ane nīchenī pratimāonī kriyāo
chhoḍavī na joīe. 72.
pratimāonī apekṣhāe shrāvakonā bhed (doharā)
षट प्रतिमा तांई जघन,मध्यम नौ परजंत।
उत्तम दसमी ग्यारमी, इति प्रतिमा विरतंत।। ७३।।
arthaḥ– chhaṭhṭhī pratimā sudhī jaghanya shrāvak, navamī pratimā sudhī madhyam shrāvak
ane dasamī-agiyāramī pratimā dhāraṇ karanārāone utkr̥uṣhṭa shrāvak kahe chhe. ā
pratimāonun varṇan pūrun thayun. 73.

Page 391 of 444
PDF/HTML Page 418 of 471
single page version

background image
chaturdash guṇasthānādhikār 391
pāñchamā guṇasthānano kāḷ (chopāī)
एककोडि पूरव गिनि लीजै।
तामैं आठ बरसघटि कीजै।।
यह उत्कृष्ट काल थिति जाकी।
अंतरमुहूरत जघन दशाकी।। ७४।।
arthaḥ– pāñchamā guṇasthānano utkr̥uṣhṭa kāḷ ek karoḍ pūrvemān āṭh varṣha ochhā,
ane jaghanya kāḷ antarmuhūrta chhe. 74.
ek pūrvanun māp (doharā)
सत्तर लाख किरोर मित, छप्पन सहस किरोड़।
ऐते बरस मिलाइके, पूरव संख्या जोड़।। ७५।।
arthaḥ– sattar lākh ane chhappan hajārane ek karoḍ vaḍe guṇavāthī je saṅkhyā
prāpta thāy chhe, eṭalā varṣhano ek pūrva1 thāy chhe. 7p.
antarmuhūrtanun māp (doharā)
अंतर्मुहूरत द्वै घरी, कछुक घाटि उतकिष्ट।
एक समय एकावली, अंतरमुहूर्त कनिष्ट।। ७६।।
arthaḥ– be ghaḍīmān ek samay ochho hoy te antarmuhūrtano utkr̥uṣhṭa kāḷ chhe
ane ek āvaḷī2 karatān ek samay vadhāre hoy te antarmuhūrtano jaghanya kāḷ chhe
tathā vachchenā asaṅkhya bhedo chhe. 76.
chhaṭhṭhā guṇasthānanā varṇananī pratignā (doharā)
यह पंचम गुनथानकी, रचना कही विचित्र।
अब छठ्ठे गुनथानकी दसा कहूं सुनमित्र।। ७७।।
arthaḥ– pāñchamā guṇasthānanun ā vichitra varṇan karyun; have he mitra, chhaṭhṭhā
guṇasthānanun svarūp sāmbhaḷo. 77.
_________________________________________________________________
1. chorasī lākh varṣhano ekapūrvāṅg thāy chhe ane chorasī lākh pūrvāṅgano ek pūrva thāy chhe
2. asaṅkhyāt samayanī ek āvaḷī thāy chhe.

Page 392 of 444
PDF/HTML Page 419 of 471
single page version

background image
392 samayasār nāṭak
chhaṭhṭhā guṇasthānanun svarūp (doharā)
पंच प्रमाद दशा धरै, अठ्ठइस गुनवान।
थविरकल्पि जिनकल्पि जुत, है प्रमत्त गुनथान।। ७८।।
arthaḥ– je muni aṭhṭhāvīs mūḷaguṇonun pālan kare chhe, parantu pāñch prakāranā
pramādomān kiñchit varte chhe, te muni pramatta guṇasthānī chhe. ā guṇasthānamān
sthavirakalpī ane jinakalpī banne prakāranā sādhu rahe chhe. 78.
pāñch pramādonā nām (doharā)
धर्मराग विकथा वचन, निद्रा विषय कषाय।
पंच प्रमाद दसा सहित, परमादी मुनिराय।। ७९।।
arthaḥ– dharmamān anurāg, vikathā vachan, nidrā, viṣhay1, kaṣhāy2 -evā pramād
sahit sādhu chhaṭhṭhā guṇasthānavartī pramatta muni hoy chhe. 79
sādhunā aṭhṭhāvīs mūḷaguṇ (savaiyā ekatrīsā)
पंच महाव्रत पालै पंच समिति संभालै,
पंच इंद्री जीति भयौ भोगी चित चैनकौ।
षट आवश्यक क्रिया दर्वित भावित साधै,
प्रासुक धरामैं एक आसन है सैनकौ।।
मंजन न करै केश लुंचै तन वस्त्र मुंचै,
त्यागै दंतवन पै सुगंधस्वास वैनकौ।
ठाडौ करसे आहार लघुभुंजी एक बार,
अठ्ठाइस मूलगुनधारी जती जैनकौ।। ८०।।
shabdārthaḥ– pañch mahāvrat = pāñch pāpono sarvathā tyāg. prāsuk = jīv rahit
sain (shayan) sūvun. mañjan =snān. kesh=vāḷ. luñchai. = ukhāḍe. muñchai=chhoḍe. karase=
hāthathī. laghu= thoḍun. jatī= sādhu.
_________________________________________________________________
1-2. ahīn anantānubandhī, apratyākhyān ane pratyākhyān - ā traṇ chokaḍīnā bār kaṣhāyono
anuday ane sañjavalan kaṣhāyano tīvra uday rahe chhe, tethī ā sādhu kiñchit pramādane vash hoy chhe
ane shubhāchāramān visheṣhapaṇe varte chhe ahīn viṣhay sevan athavā sthaḷarūpe kaṣhāyamān vartavānun
prayojan nathī. hā, shiṣhyone ṭhapako āpavo vagere vikalpa to chhe.

Page 393 of 444
PDF/HTML Page 420 of 471
single page version

background image
chaturdash guṇasthānādhikār 393
arthaḥ– pāñch mahāvrat pāḷe chhe, pāñche samitipūrvak varte chhe, pāñche īndriyonā
viṣhayothī virakta thaīne prasanna thāy chhe, dravya ane bhāv chha āvashyak sādhe chhe,
tras jīv rahit bhūmi par paḍakhun badalyā vinā shayan kare chhe, jīvanabhar snān
karatā nathī, hāthathī keshaloch kare chhe, nagna rahe chhe, dātaṇ karatā nathī to paṇ vachan
ane shvāsamān sugandh ja nīkaḷe chhe, ūbhā rahīne bhojan le chhe, thoḍun bhojan le chhe,
bhojan divasamān ek ja vār le chhe, āvā aṭhṭhāvīs mūḷaguṇonā dhārak jain sādhu
hoy chhe. 80.
pañch aṇuvrat ane pañch mahāvratanun svarūp (doharā)
हिंसा मृषाअदत्त धन, मैथुन परिगह साज।
किंचित त्यागी अनुव्रती, सब त्यागी मुनिराज।। ८१।।
shabdārthaḥ– mr̥uṣhā= jūṭh. adatta= āpyā vinānun.
arthaḥ– hinsā, jūṭh, chorī, maithun ane parigrah - ā pāñch pāponā kiñchit
tyāgī aṇuvratī shrāvak ane sarvathā tyāgī mahāvratī sādhu hoy chhe. 81.
pāñch samitinun svarūp (doharā)
चलै निरखि भाखै उचित, भखै अदोष अहार।
लेइ निरखि डारै निरखि, समिति पंच परकार।। ८२।।
arthaḥ– jīvajantunī rakṣhā māṭe joīne chālavun te īryāsamiti chhe, hit, mit
ane priy vachan bolavā te bhāṣhāsamiti chhe, antarāy rahit nirdoṣh āhār levo
te eṣhaṇāsamiti chhe, sharīr, pustak, pīñchhī, kamaṇḍaḷ ādi joī -tapāsīne levā
mūkavā te ādān nikṣhepaṇasamiti chhe, tras jīv rahit prāsuk bhūmi upar maḷ-
mūtrādino tyāg karavo te pratiṣhṭhāpanasamiti chhe;- āvī ā pāñch samiti chhe. 82.
chha āvashyak (doharā)
समता वंदन थुति करन, पड़कौना सज्झाव।
काउसग्ग मुद्रा धरन, षडावसिक ये भाव।। ८३।।