Natak Samaysar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 84,85,86,87,88,89,90,91,92,93,94,95,96,97,98,99,100,101,102,103,104,105,106,107,108,109,110,111,112,113,114,115 (Chaud Gunsthan Adhikar),1,2,3,3 (Granth Samapti ane antim prashasti),4,5,6,7,8,9,10,11,12,13 ; Terma adhikaarno saar; Granth Samaapti ane antim prashasti.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 22 of 24

 

Page 394 of 444
PDF/HTML Page 421 of 471
single page version

background image
394 samayasār nāṭak
shabdārthaḥ– samatā= sāmāyik karavī. vandan= chovīs tīrthaṅkaro athavā guru
ādine vandan karavā. paḍikaunā (pratikramaṇ) = lāgelā doṣhonun prāyashchit karavuen
sajjhāv = svādhyāy. kāusagga (kāyotsarga) = khaḍgāsan thaīne dhyān karavun.
ṣhaḍāvasik = chha āvashyak.
arthaḥ– sāmāyik, vandan, stavan, pratikramaṇ, svādhyāy ane kāyotsarga ā
sādhunā chha āvashyak karma chhe. 83.
sthavirakalpī ane jinavikalpī sādhuonun svarūp (savaiyā ekatrīsā)
थविरकलपि जिनकलपी दुविधि मुनि,
दोऊ वनवासी दोऊ नगन रहतु है।
दोऊ अठाईस मूलगुनके धरैया दोऊ,
सरव त्यागी ह्वै विरागता गहतुहैं।।
थविरकलपि ते जिनकै शिष्य साखा होइ,
बैठिकै सभामैं धर्मदेसना कहतु हैं।
एकाकी सहज जिनकलपि तपस्वी घोर,
उदैकीमरोरसौं परीसह सहतु हैं।। ८४।।
arthaḥ– sthavirakalpī ane jinakalpī evā be prakāranā jain sādhu hoy chhe.
banne vanavāsī chhe, banne nagna rahe chhe, banne aṭhṭhāvīs mūḷaguṇanā dhārak hoy chhe,
banne sarvaparigrahanā tyāgī-vairāgī hoy chhe. parantu sthavirakalpī sādhu
shiṣhyasamudāyanī sāthe rahe chhe tathā sabhāmān besīne dharmopadesh āpe chhe ane sāmbhaḷe
chhe, paṇ jinakalpī sādhu shiṣhya chhoḍīne nirbhay ekalā vichare chhe ane mahātapashcharaṇ
kare chhe tathā karmanā udayathī āvelā bāvīs pariṣhaho sahe chhe. 84.
vedanīy karmajanit agiyār pariṣhah (savaiyā ekatrīsā)
ग्रीषममैं धुपथित सीतमैं अकंपचित,
भूखै धरैं धीर प्यासै नीर न चहतु हैं।
डंस मसकादिसौं न डरैं भूमि सैन करैं,
बध बंध विथामैं अडौल ह्वै रहतु हैं।।

Page 395 of 444
PDF/HTML Page 422 of 471
single page version

background image
chaturdash guṇasthānādhikār 39p
चर्या दुख भरै तिन फाससौं न थरहरै,
मल दुरगंधकी गिलानि न गहतु हैं।
रोगनिकौ न करैं इलाज ऐसे मुनिराज,
वेदनीके उदै ये परीसह सहतु हैं।। ८५।।
arthaḥ– garamīnā divasomān taḍakāmān ūbhā rahe chhe e uṣhṇapariṣhahajay chhe,
shiyāḷāmān ṭhaṇḍīthī ḍaratā nathī e shītapariṣhahajay chhe, bhūkh lāge tyāre dhīraj rākhe
chhe, e bhūkhapariṣhahajay chhe, taras lāge tyāre pāṇīnī īchchhā karatā nathī e
tr̥uṣhāpariṣhahajay chhe, ḍāns machchharano bhay rākhatā nathī e danshamashakapariṣhahajay chhe,
bhūmi upar sūve chhe e shayyāpariṣhahajay chhe, māravā, bāndhavānā kaṣhṭamān achaḷ rahe chhe
e vadhapariṣhahajay chhe, chālavānun kaṣhṭa sahan kare chhe e charyāpariṣhahajay chhe, tr̥uṇ,
kāṇṭo vagere lāge to gabharātā nathī e tr̥uṇasparshapariṣhahajay chhe, maḷ ane durgandhamay
padārtho pratye glāni karatā nathī e maḷapariṣhahajay chhe, rogajanit kaṣhṭa sahan kare chhe
paṇ tenā nivāraṇano upāy karatā nathī, e rogapariṣhahajay chhe. ā rīte
vedanīyakarmanā udayajanit agiyār pariṣhah munirāj sahan kare chhe. 8p.
chāritramohajanit sāt pariṣhah (kuṇḍaliyā)
ऐतेसंकट मुनि सहै, चारितमोह उदोत।
लज्जा संकुच दुख धरै, नगन दिगंबरहोत।।
नगन दिगम्बर होत,श्रोत रति स्वाद न सेवै।
तिय सनमुख द्रग रोकि, मान अपमान न बेवै।।
थिर ह्वै निरभै रहै, सहै कुवचन जग जेते।
भिच्छुकपद संग्रहै, लहै मुनिसंकट ऐते।। ८६।।
shabdārthaḥ– saṅkaṭ = duḥkh. udot = udayathī. shrot =kān. dag = netra. bevai
(vedai) = bhogave. kuvachan = gāḷ. bhichchhuk = yāchanā.
arthaḥ– chāritramohanā udayathī munirāj nimna-likhit sāt pariṣhah sahan

Page 396 of 444
PDF/HTML Page 423 of 471
single page version

background image
396 samayasār nāṭak
kare chhe arthāt jīte chhe. (1) nagna digambar rahevāthī lajjā ane saṅkochajanit duḥkh
sahan kare chhe, e nagnapariṣhahajay chhe, (2) karṇa ādi indriyonā viṣhayono anurāg
na karavo te aratipariṣhahajay chhe. (3) strīonā hāvabhāvamān mohit na thavun, te
strīpariṣhahajay chhe. (4) mān- apamānanī paravā karatā nathī e
satkārapuraskārapariṣhahajayachhe. (pa) bhayanun nimitta maḷavā chhatān paṇ āsan dhyānathī
dūr thatā nathī te niṣhadyāpariṣhahajay chhe. (6) mūrkhāonā kaṭu vachan sahan karavā te
ākroshapariṣhahajay chhe. (7) prāṇ jāy topaṇ āhārādine māṭe dīnatārūp pravr̥utti
na karavī, e yāchanāpariṣhahajay chhe. ā sāt pariṣhah chāritramohanā udayathī thāy
chhe. 86.
gnānāvaraṇīyajanit be pariṣhah (doharā)
अलप ग्यान लघुता लखै, मति उतकरष विलोइ।
ज्ञानावरन उदोत मुनि, सहै परीसह दोइ।। ८७।।
arthaḥ– gnānāvaraṇīyajanit be pariṣhah chhe. alpagnān hovāthī loko nānā
gaṇe chhe, enāthī je duḥkh thāy chhe tene sādhu sahan kare chhe, e agnānapariṣhahajay
chhe. gnānanī vishāḷatā hovā chhatān paṇ garva karatā nathī, e pragnāpariṣhahajay chhe.
āvā ā be pariṣhah gnānāvaraṇīy karmanā udayathī jain sādhu sahan kare chhe. 87.
darshanamohanīyajanit ek ane antarāyajanit ek pariṣhah (doharā)
सहै अदरसन दुरदसा, दरसन मोह उदोत।
रोकै उमग अलाभकी, अंतरायके होत।। ८८।।
arthaḥ– darshanamohanīyanā udayathī samyagdarshanamān kadāch doṣh utpanna thāy to
teo sāvadhān rahe chhe-chalāyamān thatā nathī, e darshanapariṣhahajay chhe. antarāy
karmanā udayathī vāñchhit padārthanī prāpti na thāy, to jainamuni khedakhinna thatā nathī,
e alābhapariṣhahajay chhe.88.
bāvīs pariṣhahonun varṇan (savaiyā ekatrīsā)
एकादस वेदनीकी, चारितमोहकी सात,
ग्यानावरनीकी दोइ, एक अंतरायकी।

Page 397 of 444
PDF/HTML Page 424 of 471
single page version

background image
chaturdash guṇasthānādhikār 397
दर्सनमोहकी एक, द्वाविंसति बाधा सबै,
केई मनसाकी, केई वाकी, केई कायकी।।
काहूकौ अलप काहूकौ बहुत उनीस तांई,
एक ही समैमैं उदै आवै असहायकी।
चर्या थित सज्जामांहि एक सीत उस्न मांहि,
एक दोइहोहिं तीन नांहि समुदायकी।। ८९।।
shabdārthaḥ– manasākī= mananī. vākī (vākayakī) = vachananī. kāy = sharīr.
sajjā = shayyā. samudāy = ekasāthe.
arthaḥ– vedanīyanā agiyār, chāritramohanīyanā sāt, gnānāvaraṇanā be,
antarāyano ek ane darshanamohanīyano ek-evī rīte badhā maḷīne bāvīs
pariṣhaho chhe. temanāmānthī koī manajanit, koī vachanajanit, ane koī kāyajanit
chhe. ā bāvīs pariṣhahomānthī ek samaye ek sādhune vadhāremān vadhāre ogaṇīs
sudhī pariṣhaho udayamān āve chhe, kāraṇ ke charyā, āsan ane shayyā ā traṇamānthī
koī ek ane shīt uṣhṇamānthī koī ek, ā rīte pāñchamān beno uday hoy chhe,
bākīnā traṇano uday hoto nathī. 89.
sthavirakalpī ane jinakalpī sādhunī sarakhāmaṇī (doharā)
नाना विधिसंकट–दसा, सहि साधै सिवपंथ।
थविरकल्पि जिनकल्पि धर, दोऊ सम निगरंथ।। ९०।।
जो मुनि संगतिमैं रहै, थविरकल्पि सो जान।
एकाकी जाकी दसा, सो जिनकल्पि बखान।। ९१।।
arthaḥ– sthavirakalpī ane jinakalpī banne prakāranā sādhu ek sarakhā nirgranth
hoy chhe ane anek prakāranā pariṣhaho jītīne mokṣhamārga sādhe chhe. je sādhu saṅghamān
rahe chhe te sthavirakalpī chhe ane je ekalavihārī chhe te jinakalpī chhe. 90-91.

Page 398 of 444
PDF/HTML Page 425 of 471
single page version

background image
398 samayasār nāṭak
(chopāī)
थविरकलपी धर कछुक सरागी।
जिनकलपी महान वैरागी।।
इति प्रमत्तगुनथानक धरनी।
पूरन भई जथारथ वरनी।। ९२।।
arthaḥ– sthavirakalpī sādhu kiñchit sarāgī hoy chhe ane jinakalpī sādhu
atyant vairāgī hoy chhe. ā chhaṭhṭhā guṇasthānanun yathārtha svarūp varṇavyun. 92.
sātamā guṇasthānanun varṇan (chopāī)
अब वरनौं सप्तम विसरामा।
अपरमत्त गुनथानक नामा।।
जहां प्रमाद क्रिया विधि नासै।
धरम ध्यान थिरता परगासै।। ९३।।
arthaḥ– have sthiratānā sthān apramattaguṇasthānanun varṇan kare chhe, jyān
dharmadhyānamān chañchaḷatā lāvanār pāñch prakāranī pramād-kriyā nathī ane man
dharmadhyānamān sthir thāy chhe. 93.
(doharā)
प्रथम करन चारित्रकौ, जासु अंत पद दोइ।
जहां अहार विहार नहिं अपरमत्तहै सोइ।। ९४।।
arthaḥ– je guṇasthānanā ant sudhī chāritramohanā upasham ane kṣhayanun kāraṇ
adhaḥpravr̥uttikaraṇ chāritra rahe chhe ane āhār vihār rahetā nathī te
apramattaguṇasthān chhe.
visheṣhaḥ– sātamā guṇasthānanā be bhed chhe- pahelun svasthān ane bījun
sātishay. jyānsudhī chhaṭhṭhāthī sātamā ane sātamāthī chhaṭhṭhāmān anekavār chaḍh-utar rahe
chhe, tyān sudhī sva-sthān guṇasthān rahe chhe ane sātishay guṇasthānamān adhaḥkaraṇanā
pariṇām rahe chhe, tyān āhār vihār nathī. 94.

Page 399 of 444
PDF/HTML Page 426 of 471
single page version

background image
chaturdash guṇasthānādhikār 399
āṭhamā guṇasthānanun varṇan (chopāī)
अब वरनौं अष्टम गुनथाना।
नाम अपूरवकरन बखाना।।
कछुक मोह उपशम करि राखै।
अथवा किंचित छय करि नाखै।। ९५।।
arthaḥ– have apūrvakaraṇ nāmanā āṭhamā guṇasthānanun varṇan karun chhun, jyān
mohano kiñchit upasham1 athavā kiñchit kṣhay2 thāy chhe. 9p.
जे परिनाम भए नहिं कबही।
तिनकौ उदै देखिये जबही।।
तब अष्टम गुनथानक होई।
चारित करन दूसरौ सोई।। ९६।।
arthaḥ– ā guṇasthānamān evā vishuddha pariṇām hoy chhe jevā pūrve kadī thayā
nahotā, tethī ā āṭhamā guṇasthānanun nām apūrvakaraṇ chhe. ahīn chāritranā traṇ
karaṇomānthī apūrvakaraṇ nāmanun bījun karaṇ thāy chhe. 96.
navamā guṇasthānanun varṇan (chopāī)
अब अनिवृत्तिकरन सुनु भाई।
जहां भाव थिरता अधिकाई।।
पूरव भाव चलाचल जेते।
सहज अडोल भए सब तेते।। ९७।।
arthaḥ– he bhāī, have anivr̥uttikaraṇ nāmanā navamā guṇasthānanun svarūp
sāmbhaḷo. jyān pariṇāmonī adhik sthiratā chhe, ānā pahelān āṭhamā guṇasthānamān
je pariṇām kiñchit chapaḷ hatā, te ahīn achaḷ thaī jāy chhe. 97.
_________________________________________________________________
1-2. upasham shreṇīmān upasham ane kṣhapakashreṇīmān kṣhay thāy chhe.

Page 400 of 444
PDF/HTML Page 427 of 471
single page version

background image
400 samayasār nāṭak
जहां न भाव उलटि अध आवै।
सो नवमो गुनथान कहावै।।
चारितमोह जहां बहु छीजा।
सो है चरन करन पद तीजा।। ९८।।
shabdārthaḥ– ulaṭi = pāchhā pharīne. adh =nīche. chhījā=nāsh pāmyo.
arthaḥ– jyān chaḍelā pariṇām pāchhā paḍī jatā nathī, te navamun guṇasthān
kahevāy chhe. ā navamā guṇasthānamān chāritramohanīyano 1ghaṇo ansh nāsh pāmī jāy
chhe, e chāritranun trījun karaṇ chhe. 98.
dasamā guṇasthānanun varṇan (chopāī)
कहौं दसम गुनथान दुसाखा।
जहँ सूछम सिवकी अभिलाखा।।
सूछमलोभ दसा जहँ लहिये।
सूछमसांपराय सो कहिये।। ९९।।
arthaḥ– have dasamā guṇasthānanun varṇan karun chhun, jemān āṭhamā ane navamā
guṇasthān peṭhe upasham ane kṣhāyik shreṇīnā bhed chhe. jyān mokṣhanī atyant sūkṣhma
abhilāṣhāmātra chhe, ahīn sūkṣhma lobhano uday chhe tethī ene sūkṣhma sāmparāy kahe chhe.
99.
agiyāramā guṇasthānanun varṇan (chopāī)
अब उपशांतमोहगुनथाना।
कहौं तासुप्रभुता परवांना।।
जहां मोह उपशमै न भासै।
यथाख्यातचारित परगासै।। १००।।
arthaḥ– have agiyāramā guṇasthān upashāntamohanun sāmarthya kahun chhun, ahīn
mohano sarvathā upasham chhe- bilakul uday dekhāto nathī ane jīvane
yathākhyātachāritra pragaṭ thāy chhe. 100.
_________________________________________________________________
1. sūkṣhmalobh sivāyano.

Page 401 of 444
PDF/HTML Page 428 of 471
single page version

background image
chaturdash guṇasthānādhikār 401
vaḷī–(doharā)
जाहि फरसकै जीव गिर, परै करै गुन रद्द।
सो एकादसमी दसा, उपसमकी सरहद्द।। १०१।।
arthaḥ– je guṇasthānane prāpta thaīne jīv avashya paḍe ja chhe ane prāpta thayelā
guṇano nāsh kare chhe, te upashamachāritranī charamasīmā prāpta agiyāramun guṇasthān chhe.
101.
bāramā guṇasthānanun varṇan (chopāī)
केवलग्यान निकट जहँ आवै।
तहां जीव सबमोह खिपावै।।
प्रगटै यथाख्यात परधाना।
सो द्वादसम खीन गुनठाना।। १०२।।
arthaḥ– jyān jīv mohano sarvathā kṣhay kare chhe athavā kevaḷagnān bilakul
pāse āvī jāy chhe ane yathākhyātachāritra pragaṭ thāy chhe, te kṣhīṇamoh nāmanun
bāramun guṇasthān chhe. 102.
upashamashreṇīnī apekṣhāe guṇasthānono kāḷ (doharā)
षट सातैंआठैं नवैं, दस एकादस थान।
अंतरमुहूरत एक वा, एक समै थिति जान।। १०३।।
arthaḥ– upashamashreṇīnī apekṣhāe chhaṭhṭhā, sātamā, āṭhamā, navamā, dasamā ane
agiyāramā guṇasthānano utkr̥uṣhṭa kāḷ antarmuhūrta athavā jaghanyakāḷ ek samay chhe.
103.
kṣhapakashreṇīmān guṇasthānono kāḷ (doharā)
छपकश्रेनि आठैं नवैं, दस अरवलि बार।
थिति उत्कृष्ट जघन्य भी, अंतरमुहूरत काल।। १०४।।

Page 402 of 444
PDF/HTML Page 429 of 471
single page version

background image
402 samayasār nāṭak
arthaḥ– kṣhapakashreṇīmān āṭhamā, navamā, dasamā ane bāramā guṇasthānanī
utkr̥uṣhṭa sthiti antarmuhūrta tathā jaghanya paṇ antarmuhūrta chhe. 104.
teramā guṇasthānanun varṇan (doharā)
छीनमोह पूरन भयौ, करि चूरन चित–चाल।
अब सजोगगुनथानकी, वरनौं दसारसाल।। १०५।।
arthaḥ– chittanī vr̥uttine chūrṇa karanār kṣhīṇamoh guṇasthānanun kathan samāpta thayun,
have paramānandamay sayogaguṇasthānanī avasthānun varṇan karun chhun. 10p.
teramā guṇasthānanun svarūp (savaiyā ekatrīsā)
जाकी दुखदाता–घाती चौकरी विनसि गई,
चौकरी अधाती जरी जेवरी समान है।
प्रगट भयौ अनंतदंसन अनंतग्यान,
बीरजअनंत सुख सत्ता समाधान है।।
जामैं आउ नाम गोत वेदनी प्रकृति अस्सी,
इक्यासी चौरासी वा पचासीपरवांन है।
सो है जिन केवली जगतवासी भगवान,
ताकी जो अवस्था सो सजोगीगुनथान है।। १०६।।
shabdārthaḥ– chaukarī = chār. vinasi gaī = naṣhṭa thaī gaī. anantadansan =
anant darshan. samādhān = samyakatva. jagatavāsī = sansārī, sharīr sahit.
arthaḥ– je munine duḥkhadāyak ghātīyā chatuṣhka arthāt gnānāvaraṇīy,
darshanāvaraṇīy, mohanīy, antarāy naṣhṭa thaī gayā chhe ane aghātī chatuṣhka baḷī
gayelī sīndarīnī jem shaktihīn thayā chhe, jene anantadarshan, anantagnān, anantavīrya,
anantasukh sattā ane paramāvagāḍh samyakatva pragaṭ thayā chhe, jemane āyu, nām,
gotra ane vedanīyakarmonī mātra ensī, ekayāsī, choryāsī athavā pañchāsī
prakr̥itionī sattā rahī chhe, te kevaḷagnānī prabhu sansāramān sushobhit thāy

Page 403 of 444
PDF/HTML Page 430 of 471
single page version

background image
chaturdash guṇasthānādhikār 403
chhe ane tenī ja avasthāne 1sayogakevaḷī guṇasthān kahe chhe.
visheṣhaḥ– teramā guṇasthānamān je 2pañchāsī prakr̥itionī sattā kahevāmān āvī
chhe, te to sāmānya kathan chhe. koī koīne to tīrthaṅkar prakr̥iti, āhārak sharīr,
āhārak aṅgopāṅg, āhārak bandhan, āhārak saṅghāt sahit pañchāsī prakr̥itionī
sattā rahe chhe, paṇ koīne tīrthaṅkar prakr̥uttinī sattā nathī hotī, to chorāsī
prakr̥itionī sattā rahe chhe ane koīne āhārak chatuṣhkanī sattā nathī rahetī ane
tīrthaṅkar prakr̥itinī sattā rahe chhe ane koīne āhārak chatuṣhkanī sattā nathī rahetī
ane tīrthaṅkar prakr̥itinī sattā rahe chhe to ekāsī prakr̥itionī sattā rahe chhe, tathā
koīne tīrthaṅkar prakr̥iti ane āhārak chatuṣhka pāñchenī sattā nathī rahetī, mātra ensī
prakr̥itionī sattā rahe chhe. 106.
kevaḷagnānīnī mudrā ane sthiti (savaiyā ekatrīsā)
जो अडोल परजंक मुद्राधारी सरवथा,
अथवा सु काउसग्ग मुद्रा थिरपालहै।
खेत सपरस कर्म प्रकृतिकै उदै आयै,
बिना डग भरै अंतरीच्छ जाकी चाल है।।
जाकी थिति पूरव करोड़ आठ वर्ष घाटि,
अंतरमुहूरत जघन्य जग–जाल है।
सो है देव अठारह दूषन रहित ताकौं,
बानारसि कहै मेरी वंदना त्रिकाल है।। १०७।।
shabdārthaḥ– aḍol = achaḷ. parajaṅk mudrā = padmāsan. kāusagga
(kāyotsarga) = ūbhā āsane. antarīchchha = upar. trikāl = sadaiv.
arthaḥ– je kevaḷagnānī bhagavāne padmāsan athavā kāyotsarga mudrā dhāraṇ
karelī chhe, je kṣhetra-sparsha nāmakarmanī prakr̥itinā udayathī pag upāḍayā vinā ūñche
gaman kare chhe, jemanī sansāranī sthiti utkr̥uṣhṭa ek karoḍ pūrvamān 3 āṭh varṣha
ochhānī
_________________________________________________________________
1. ahīn man, vachan, kāyānā sāt yog thāy chhe, tethī ā guṇasthānanun nām sayogakevaḷī chhe. 2.
pañchāsī prakr̥itionā nām pahelā adhikāramān kahī āvyā chhīe. 3. mokṣhagāmī jīvonun utkr̥uṣhṭa
āyuṣhya chothā kāḷanī apekṣhāe ek karoḍ pūrvanun chhe ane āṭh varṣhanī ummar sudhī kevaḷagnān thatun
nathī.

Page 404 of 444
PDF/HTML Page 431 of 471
single page version

background image
404 samayasār nāṭak
ane jaghanya sthiti antarmuhūrtanī chhe, te sarvagnadev aḍhār doṣharahit chhe. pt..
banārasīdāsajī kahe chhe ke temane mārā trikāḷ vandan chhe. 107.
kevaḷī bhagavānane aḍhār doṣh hotā nathī (kuṇḍaḷiyā)
दूषन अठ्ठारह रहित, सो केवलि संजोग।
जनम मरन जाकै नही, नहिं निद्रा भय रोग।।
नहिं निद्रा भय रोग, सोग विस्मय न मोह मति।
जरा खेद परस्वेद, नांहि मद बैर विषै रति।।
चिंता नांहि सनेह, नांहि जहँ प्यास न भूखन।।
थिर समाधि सुख सहित, रहित अठ्ठारह दूषन।। १०८।।
shabdārthaḥ– sog = shok. vismay =āshcharya. jarā = vr̥uddhāvasthā. parasved
(prasved) =parasevo. saneh =rāg.
arthaḥ– janma, mr̥utyu, nidrā, bhay, rog, shok, āshcharya, moh, vr̥uddhāvasthā, khed,
parasevo, garva, dveṣh, rati, chintā, rāg, taras, bhūkh- ā aḍhār doṣh sayogakevaḷī
jinarājane hotā nathī ane nirvikalpa ānandamān sadā līn rahe chhe 108.
kevaḷagnānī prabhunā paramaudārik sharīranā atishay (kuṇḍaḷiyā)
वानी जहां निरच्छरी, सप्त धातु मल नांहि।
केस रोम नख नहिं बढैं, परम उदारिक मांहि।।
परम उदारिक मांहि, जांहि इंद्रिय विकार नसि।
यथाख्यातचारित प्रधान, थिर सुकल ध्यान ससि।।
लोकालोक प्रकास–करन केवल रजधानी।
सो तेरम गुनथान, जहां अतिशयमय वानी।। १०९।।
shabdārthaḥ– nirachchharī = akṣhar rahit. kes (kesh) = vāḷ. udārik
(audārik) = sthūḷ.

Page 405 of 444
PDF/HTML Page 432 of 471
single page version

background image
chaturdash guṇasthānādhikār 40p
sasi (shashi)= chandramā.
arthaḥ– teramā guṇasthānamān bhagavānanī atishayavāḷī nirakṣharī divyadhvani
khare chhe. temanun paramaudārik sharīr sāt dhātuo ane maḷ-mūtrarahit hoy chhe. kesh,
rom ane nakh vadhatā nathī, īndriyonā viṣhayo naṣhṭa thaī jāy chhe, pavitra
yathākhyātachāritra pragaṭ thāy chhe, sthir shukaladhyānarūp chandramāno uday thāy chhe.
lokālokanā prakāshak kevaḷagnān upar temanun sāmrājya rahe chhe. 109.
chaudamā guṇasthānanā varṇananī pratignā (doharā)
यह सयोगगुनथानकी, रचना कही अनूप।
अब अयोगकेवल दसा कहूं जथारथ रूप।। ११०।।
arthaḥ– ā sayogī guṇasthānanun varṇan karyun, have ayogakevaḷī guṇasthānanun
vāstavik varṇan karun chhun. 110.
chaudamā guṇasthānanun svarūp (savaiyā ekatrīsā)
जहां काहू जीवकौं असाता उदै साता नाहिं,
काहूकौं असाता नाहिं, साता उदै पाइयै।
मन वच कायसौं अतीत भयौ जहां जीव,
जाकौ जसगीत जगजीतरूप गाइयै।।
जामैं कर्म प्रकृतिकी सत्ता जोगी जिनकीनी,
अंतकाल द्वै समैमैं सकल खिपाइयै।
जाकी थिति पंच लघु अच्छर प्रमान सोई,
चौदहौं अजोगी गुनठाना ठहराइयै।। १११।।
shabdārthaḥ– atīt = rahit. khipāīyai= kṣhay kare chhe. laghu=hrasva.
arthaḥ– jyān koī jīvane 1ashātāno uday rahe chhe shātāno nathī raheto ane
_________________________________________________________________
1. kevaḷagnānī bhagavānane ashātāno uday vāñchīne vismit na thavun joīe. tyān ashātā karma udayamān
shātārūp pariṇame chhe.

Page 406 of 444
PDF/HTML Page 433 of 471
single page version

background image
406 samayasār nāṭak
koī jīvane shātāno uday rahe chhe ashātāno nathī raheto. jyān jīvane man, vachan,
kāyānā yogonī pravr̥utti sarvathā shūnya thaī jāy chhe, jemanā jagatajayī hovānā gīt
gāvāmān āve chhe, jemane sayogī jin samān aghātiyā karma-prakr̥itionī sattā rahe
chhe temano antanā be samayamān sarvathā kṣhay1 kare chhe, je guṇasthānano kāḷ hrasva pāñch
akṣhar jeṭalo chhe, te ayogījin chaudamun guṇasthān chhe. 111.
e pramāṇe chaud guṇasthān adhikāranun varṇan samāpta thayun.
bandhanun mūḷ āsrav ane mokṣhanun mūḷ samvar chhe (doharā)
चौदह गुनथानक दसा, जगवासी जिय मूल।
आस्रव संवर भाव द्वै, बंध मोखकेमूल।। ११२।।
arthaḥ– guṇasthānonī ā chaud avasthāo sansārī ashuddha jīvonī chhe,
āsrav ane samvarabhāv bandh ane mokṣhanā mūḷ chhe arthāt āsrav bandhanun mūḷ chhe
ane samvar mokṣhanun mūḷ chhe.112.
samvarane namaskār (chopāī)
आस्रव संवर परनति जौलौं।
जगतनिवासी चेतन तौलौं।।
आस्रव संवर विधि विवहारा।
दोऊ भव–पथ सिव–पथ धारा।। ११३।।
आस्रवरूप बंध उतपाता।
संवर ग्यान मोख–पद–दाता।।
जा संवरसौं आस्रव छीजै।
ताकौं नमस्कार अब कीजै।। ११४।।
arthaḥ– jyānsudhī āsrav ane samvaranā pariṇām chhe, tyān sudhī jīvano
sansāramān nivās chhe. te bannemān āsrav-vidhino vyavahār sansār mārganī pariṇati
_________________________________________________________________
1. puni chaudahen chauthe sukalabal bahattar terah hatī. (jinendra-pañchakalyāṇak)

Page 407 of 444
PDF/HTML Page 434 of 471
single page version

background image
chaturdash guṇasthānādhikār 407
chhe ane samvar-vidhino vyavahār mokṣhamārganī pariṇati chhe. 113. āsrav bandhano
utpādak chhe ane samvar gnānanun rūp chhe, mokṣha padane āpanār chhe. je samvarathī
āsravano abhāv thāy chhe tene namaskār karun chhun 114.
granthanā antamān samvarasvarūp gnānane namaskār
जगतके प्रानी जीति ह्वै रह्यौ गुमानी ऐसौ,
आस्रव असुर दुखदानी महाभीम है।
ताकौ परताप खंडिवैकौं प्रगट भयौ,
धर्मकौं धरैया कर्म–रोगकौ हकीम है।।
जाकै परभाव आगै भागैं परभाव सब,
नागर नवल सुखसागरकी सीम है।
संवरकौ रूप धरै साधै सिवराह ऐसौ,
ग्यान पातसाह ताकौं मेरी तसलीम है।। ११५।।
shabdārthaḥ– gumānī = abhimānī. asur= rākṣhas. mahābhīm = atyant
bhayānak. paratāp (pratāp) = tej. khaṇḍivaikau = naṣhṭa karavā māṭe. hakīm = vaidya.
parabhāv (prabhāv) = parākram. parabhāv = pudgalajanit vikār. nāgar = chatur.
naval = navīn. sīm = maryādā. pātashāh= bādashāh. tasalīm = vandan.
arthaḥ– āsravarūp rākṣhas jagatanā jīvone potāne vash karīne abhimānī
thaī rahyo chhe, je atyant duḥkhadāyak ane mahā bhayaṅkar chhe, teno vaibhav naṣhṭa karavāne
je utpanna thayo chhe, je dharmano dhārak chhe, karmarūp rog māṭe je vaidasamān chhe, jenā
prabhāv āgaḷ paradravyajanit rāg-dveṣh ādi vibhāv dūr bhāge chhe, je atyant
pravīṇ ane anādikāḷathī prāpta karyun nahotun tethī navīn chhe, je sukhanā samudranī
sīmāne prāpta thayun chhe, jeṇe samvaranun rūp dhāraṇ karyun chhe, je mokṣhamārgano sādhak chhe,
evā gnānarūp bādashāhane mārā praṇām chhe. 11p.

Page 408 of 444
PDF/HTML Page 435 of 471
single page version

background image
408 samayasār nāṭak
teramā adhikārano sār
jevī rīte saphed vastra upar judā judā raṅgonun nimitta maḷavāthī te anekākār
thāy chhe, tevī ja rīte shuddhabuddha ātmā sāthe anādikāḷathī moh ane yogano sambandh
hovāthī tenī sansārī dashāmān, anek avasthāo thāy chhe, temanun ja nām guṇasthān
chhe. joke te anek chhe paṇ shiṣhyone sambodhavā māṭe shrīgurue 14 batāvyā chhe. ā
guṇasthān jīvanā svabhāv nathī, paṇ ajīvamān hotā nathī, jīvamān ja hoy chhe tethī
jīvanā vibhāv chhe athavā em kahevun joīe ke vyavahāranayathī guṇasthānonī
apekṣhāe sansārī jīvonā chaud bhed chhe.
pahelā guṇasthānamān mithyātva, bījāmān anantānubandhī, trījāmān
mishramohanīyano uday mukhyapaṇe rahe chhe ane chothā guṇasthānamān mithyātva,
anantānubandhī ane mishramohanīyano, pāñchamāmān apratyākhyānāvaraṇīyano, chhaṭhṭhāmān
pratyākhyānāvaraṇīyano anuday rahe chhe. sātamā, āṭhamā ane navamāmān sañjvalanano
kramapūrvak mand, mandatar ane mandatam uday rahe chhe. dasamāmān sañjvalan sūkṣhmalobh
mātrano uday ane anya sarvamohano kṣhay chhe. agiyāramāmān sarvamohano upasham
ane bāramāmān sarva mohano kṣhay chhe. ahīn sudhī chhadmastha avasthā chhe, kevaḷagnānano
vikās nathī. teramāmān pūrṇagnān chhe parantu yogo dvārā ātmapradesh sakamp hoy chhe,
ane chaudamā guṇasthānamān kevaḷagnānī prabhunā ātmapradesh paṇ sthir thaī jāy chhe.
badhā guṇasthānomān jīv sadeh1 rahe chhe, siddha bhagavān guṇasthānonī kalpanāthī
rahit chhe, tethī guṇasthān jīvanun nij-svarūp nathī, par chhe, parajanit chhe, -em
jāṇīne guṇasthānonā vikalpothī rahit shuddha buddha ātmāno anubhav karavo joīe.
_________________________________________________________________
1. vigrahagatimān kārmāṇ ane taijas sharīrano sambandh rahe chhe.

Page 409 of 444
PDF/HTML Page 436 of 471
single page version

background image


granth samāpti ane antim prashasti
(chopāī)
भयौ ग्रंथ संपूरन भाखा।
वरनी गुनथानककी साखा।।
वरनन और कहांलौं कहियै।
जथा सकति कहि चुप ह्वै रहियै।। १।।
arthaḥ– bhāṣhāno samayasār granth samāpta thayo ane guṇasthān adhikāranun
varṇan karyun. enun visheṣh keṭalun varṇan karīe? shakti anusār kahīne chup thaī javun
uchit chhe. 1.
(chopāī)
लहिये ओर न ग्रंथ उदधिका।
ज्यौं ज्यौं कहियै त्यौं त्यौं अधिका।।
तातैं नाटक अगम अपारा।
अलप कवीसुरकी मतिधारा।। २।।
arthaḥ– grantharūp samudrano pār pāmī shakāto nathī, jem jem kathan karatā
jaīe tem tem vadhato ja jāy chhe, kāraṇ ke nāṭak aparampār chhe ane kavinī buddhi
tuchchha chhe. 2.
visheṣhaḥ– ahīn granthane samudranī upamā āpī chhe ane kavinī buddhine nānī
nadīnī upamā chhe.
(doharā)
समयसार नाटक अकथ, कविकी मति लघु होइ।
तातैं कहत बनारसी, पूरन कथै न कोइ।। ३।।

Page 410 of 444
PDF/HTML Page 437 of 471
single page version

background image
410 samayasār nāṭak
arthaḥ– samayasār nāṭakanun varṇan mahān chhe ane kavinī buddhi thoḍī chhe, tethī
paṇḍit banārasīdāsajī kahe chhe ke tene koī pūrepūrun kahī shakatā nathī. 3.
granth–mahimā (savaiyā ekatrīsā)
जैसैं कोऊ एकाकी सुभट पराक्रम करि,
जीतै किहि भांति चक्रि कटकसौं लरनौ।
जैसैं कोऊ परवीन तारू भुजभारू नर,
तरै कैसै स्वयंभूरमन सिंधु तरनौ।।
जैसैं कोऊ उद्दमी उछाह मनमांहि धरै,
करै कैसै कारज विधाताकैसौ करनौ।
तैसैं तुच्छ मति मोरी तामैं कविकला थोरी,
नाटक अपार मैं कहांलौं याहिवरनौ।। ४।।
arthaḥ– jo koī ekalo yoddho potānā bāhubaḷathī chakravartīnī senā sāthe laḍe
to te kevī rīte jītī shake? athavā koī jaḷatāriṇī vidyāmān kushaḷ manuṣhya
svayambhūramaṇ samudra taravā īchchhe, to kevī rīte pār pāmī shake? athavā koī udyamī
manuṣhya manamān utsāhit thaīne vidhātā1 jevun kām karavā īchchhe, to kevī rīte karī
shake? tevī ja rīte mārī buddhi alpa chhe athavā kāvya-kaushalya ochhun chhe ane nāṭak
mahān chhe, enun hun kyān sudhī varṇan karun? 4.
jīv–naṭano mahimā (savaiyā ekatrīsā)
जैसे वट वृच्छ एक, तामैं फल हैं अनेक,
फल फल बहु बीज, बीज बीज वट है।
वटमांही फल, फल मांही बीज तामैं वट,
कीजै जो विचार, तौ अनंतता अघट है।।
_________________________________________________________________
1. ahīn draṣhṭānt mātra grahaṇ karyun chhe.

Page 411 of 444
PDF/HTML Page 438 of 471
single page version

background image
granth samāpti ane antim prashasti 411
तैसै एक सत्तामैं, अनंत गुन परजाय,
पर्जैमैं अनंत नृत्य तामैंऽनंत ठटहै।
ठटमैं अनंतकला, कलामैं अनंतरूप,
रूपमैं अनंत सत्ता, ऐसौ जीव नट है।। ५।।
arthaḥ– jevī rīte ek vaḍanā jhāḍ par anek phaḷ hoy chhe, pratyek phaḷamān
ghaṇā bīj ane pratyek bījamān pāchhun vaḍanā jhāḍanun astitva rahe chhe ane buddhithī
vichāravāmān āve to pāchhun te vaḍavr̥ukṣhamān ghaṇā phaḷ ane pratyek phaḷamān anek bīj
ane pratyek bījamān vaḍavr̥ukṣhanī sattā pratīt thāy chhe. ā rīte vaḍavr̥ukṣhanā
anantapaṇāno chheḍo-patto maḷato nathī. tevī ja rīte jīvarūpī naṭanī ek sattāmān
anant guṇ chhe, pratyek guṇamān anant paryāyo chhe, pratyek paryāyamān anant nr̥itya chhe,
pratyek nr̥ityamān anant khel chhe, pratyek khelamān anant kaḷā chhe ane pratyek kaḷānī
anant ākr̥utio chhe, -ā rīte jīv ghaṇun ja vilakṣhaṇ nāṭak karanār chhe. pa.
(doharā)
ब्रह्मग्यान आकासमैं,उड़ै सुमति खग होइ।
यथा सकति उद्दिम करै, पार न पावै कोइ।। ६।।
arthaḥ– brahmagnānarūpī ākāshamān jo shrutagnānarūpī pakṣhī shakti anusār
ūḍavāno prayatna kare, to kadī ant pāmī shakato nathī. 6.
(chopāī)
ब्रह्मग्यान–नभ अंत न पावै।
सुमति परोछ कहांलौं धावै।।
जिहि विधि समयसार जिनि कीनौं।
तिनके नाम कहौं अब तीनौं।। ७।।
arthaḥ– brahmagnānarūp ākāsh anant chhe ane shrutagnān parokṣha chhe, kayān sudhī
doḍ lagāve? have jemaṇe samayasāranī jevī rachanā karī chhe te traṇenā nām kahun chhun.
7.

Page 412 of 444
PDF/HTML Page 439 of 471
single page version

background image
412 samayasār nāṭak
traṇ kavionā nām (savaiyā ekatrīsā)
कुंदकुंदाचारिज प्रथम गाथाबद्ध कंरि,
समैसार नाटक विचारि नाम दयौहै।
ताहीकी परंपरा अमृतचंद्र भये तिन,
संसकृत कलस सम्हारि सुख लयौ है।।
प्रगटयौ बनारसी गृहस्थ सिरीमाल अब,
किये हैं कवित्त हियै बोधिबीजबयौ है।
सबद अनादि तामैं अरथ अनादि जीव,
नाटक अनादि यौं अनादि ही कौ भयौ है।। ८।।
arthaḥ– āne pahelān svāmī kundakundāchārye prākr̥it gāthā chhandamān rachyun, ane
samayasār nām rākhyun. temanī ja rachanā par temanī ja āmnāyanā svāmī ane
amr̥utachandrasūri sanskr̥itabhāṣhānā kaḷash rachīne prasanna thayā. pachhī shrīmāḷ jātimān
paṇḍit banārasīdāsajī shrāvakadharmanā pratipālak thayā, temaṇe kavittāonī rachanā
karīne hr̥udayamān gnānanun bīj vāvyun ām to shabda anādi chhe teno padārtha anādi chhe,
jīv anādi chhe, nāṭak anādi chhe, tethī nāṭak samayasār anādikāḷathī ja chhe. 8.
sukavinun lakṣhaṇ (chopāī)
अब कछु कहौं जथारथ वानी।
सुकवि कुकविकी कथा कहानी।।
प्रथमहिं सुकवि कहावैसोई।
परमारथ रस वरनै जोई।। ९।।
कलपितबात हियै नहिं आनै।
गुरुपरंपरा रीति बखानै।।
सत्यारथ सैलि नहिं छंडै।
मृषावादसौं प्रीति न मंडै।। १०।।

Page 413 of 444
PDF/HTML Page 440 of 471
single page version

background image
granth samāpti ane antim prashasti 413
arthaḥ– have sukavi ane kukavinī thoḍīk vāstavik charchā karun chhun. temān
sukavinī pratham shreṇī chhe. teo pāramārthik rasanun varṇan kare chhe, manamān kapoḷakalpanā
karatā nathī ane r̥uṣhi-paramparā anusār kathan kare chhe. satyārtha-mārgane chhoḍatā nathī
ane asatya kathanamān prem joḍatā nathī. 9-10.
(doharā)
छंद सबद अच्छर अरथ, कहै सिद्धांत प्रवांन।
जो इहि विधि रचना रचै, सो है सुकवि सुजान।। ११।।
arthaḥ– je chhand, shabda, akṣhar, arthanī rachanā siddhānt anusār kare chhe te
gnānī sukavi chhe. 11.
kukavinun lakṣhaṇ (chopāī)
अब सुनु कुकवि कहैं है जेसा।
अपराधी हिय अंध अनेसा।।
मृषाभाव रस वरनै हितसौं।
नईउकति उपजावैं चितसौं।। १२।।
ख्याति लाभ पूजा मन आनै।
परमारथ–पथ भेद नजानै।।
वानी जीव एक करि बूझै।
जाकौ चित जडग्रंथ न सूझै।। १३।।
arthaḥ– have kukavi kevā hoy chhe te kahun chhun, te sāmbhaḷo. te pāpī hr̥udayano,
andh ane haṭhāgrahī hoy chhe; tenā manamān je navī kalpanāo ūpaje chhe tenun ane
sānsārik rasanun varṇan khūb premathī kare chhe, te mokṣhamārgano marma jāṇato nathī ane
manamān khyāti, lābh, pūjā ādinī īchchhā rākhe chhe. chhe. te vachanane ātmā jāṇe chhe,
hr̥udayano mūrkha hoy chhe, tene shāstragnān nathī.12-13.