૮૦ સમયસાર નાટક
પદાર્થ પોતાના સ્વભાવનો કર્તા છે. (દોહરા)
ग्यान–भाव ग्यानी करै, अग्यानी अग्यान।
दर्वकर्म पुदगल करै,यह निहचै परवान।। १७।।
શબ્દાર્થઃ– દ્રવ્યકર્મ=જ્ઞાનાવરણાદિ કર્મદળ. પરવાન (પ્રમાણ)=સાચું જ્ઞાન.
અર્થઃ– જ્ઞાનભાવનો કર્તા જ્ઞાની છે, અજ્ઞાનનો કર્તા અજ્ઞાની છે અને
દ્રવ્યકર્મનો કર્તા પુદ્ગલ છે-એમ નિશ્ચયનયથી જાણો. ૧૭.
જ્ઞાનનો કર્તા જીવ જ છે, અન્ય નથી. (દોહરા)
ग्यान सरूपी आतमा, करै ग्यान नहि और।
दरव करम चेतन करै, यह विवहारी दौर।। १८।।
અર્થઃ– જ્ઞાનરૂપ આત્મા જ જ્ઞાનનો કર્તા છે, બીજો નથી. દ્રવ્યકર્મને જીવ કરે
છે-એ વ્યવહાર-વચન છે. ૧૮.
આ વિષયમાં શિષ્યની શંકા. (સવૈયા એકત્રીસા)
पुग्गलकर्म करै नहि जीव,
कही तुम मैं समुझी नहि तैसी।
कौन करै यह रूप कहौं अब,
को करता करनी कहुकैसी।।
आपुही आपु मिलै बिछुरै जड़,
क्यौं करि मो मन संसय ऐसी?
सिष्य संदेह निवारन कारन,
बात कहैं गुरु है कछु जैसी।। १९।।
_________________________________________________________________
अज्ञानं ज्ञानमप्येवं कुर्वन्नात्मानमञ्जसा।
स्यात्कर्त्तात्मात्मभावस्य परभावस्य न क्वचित्।। १६।।
आत्मा ज्ञानंं स्वयं ज्ञानं ज्ञानादन्यत्करोति किम्।
परभावस्य कर्त्तात्मा मोहोऽयं व्यवहारिणाम्।। १७।।