૨૭૬ સમયસાર નાટક
कोऊ दरब काहूकौ न प्रेरक कदाचि तातैं,
राग दोष मोह मृषा मदिरा अचौन है।। ६१।।
શબ્દાર્થઃ– મૂલ = અસલી. પ્રેરક = પ્રેરણા કરનાર. પરિજન = ઘરના
માણસો. ભૌન (ભવન) = મકાન. પરિનૌન = પરિણમન. મદિરા = શરાબ.
અચૌન (અચવન) = પીવું તે.
અર્થઃ– શિષ્ય પ્રશ્ન કરે છે કે હે સ્વામી, રાગ-દ્વેષ પરિણામોનું મુખ્ય કારણ શું
છે? પૌદ્ગલિક કર્મ છે? કે ઇન્દ્રિયોના ભોગ છે? કે ધન છે? કે ઘરના માણસો છે?
કે ઘર છે? તે આપ કહો. ત્યાં શ્રીગુરુ સમાધાન કરે છે કે છયે દ્રવ્ય પોતપોતાના
સ્વરૂપમાં સદા નિજાશ્રિત પરિણમન કરે છે, કોઈ એક દ્રવ્ય કોઈ દ્રવ્યની પરિણતિને
કદી પણ પ્રેરક થતું નથી, માટે રાગ-દ્વેષનું મૂળ કારણ મોહ મિથ્યાત્વનું મદિરાપાન
છે. ૬૧.
અજ્ઞાનીઓના વિચારમાં રાગ–દ્વેષનું કારણ (દોહરા)
कोऊ मूरख यौंकहै, राग दोष परिनाम।
पुग्गलकी जोरावरी, वरतै, आतमराम।। ६२।।
ज्यौं ज्यौं पुग्गल बल करै, धरिधरि कर्मज भेष।
रागदोषकौ परिनमन, त्यौं त्यौं होइविशेष।। ६३।।
શબ્દાર્થઃ– પરિનામ = ભાવ. જોરાવરી = જબરદસ્તી. ભેષ (વેષ) = રૂપ.
વિશેષ = વધારે.
અર્થઃ– કોઈ કોઈ મૂર્ખ એમ કહે છે કે આત્મામાં રાગ-દ્વેષભાવ પુદ્ગલની
જબરદસ્તીથી થાય છે. ૬૨. તેઓ કહે છે કે પુદ્ગલ કર્મરૂપ પરિણમનના ઉદયમાં જેમ
જેમ જોર કરે છે, તેમ તેમ અતિશયપણે રાગ-દ્વેષ પરિણામ થાય છે. ૬૩.
_________________________________________________________________
यदिह भवति रागद्वेषदोषप्रसूतिः
कतरदपि परेषां दूषणं नास्ति तत्र।
स्वयमयमपराधी तत्र सर्पत्यबोधो
भवतु विदितमस्तं यात्वबोधोऽस्मि बोधः।। २७।।