Page 172 of 380
PDF/HTML Page 201 of 409
single page version
अत्र निश्चयोत्तमार्थप्रतिक्रमणस्वरूपमुक्त म् ।
इह हि जिनेश्वरमार्गे मुनीनां सल्लेखनासमये हि द्विचत्वारिंशद्भिराचार्यैर्दत्तोत्तमार्थ- प्रतिक्रमणाभिधानेन देहत्यागो धर्मो व्यवहारेण । निश्चयेन नवार्थेषूत्तमार्थो ह्यात्मा तस्मिन् सच्चिदानंदमयकारणसमयसारस्वरूपे तिष्ठन्ति ये तपोधनास्ते नित्यमरणभीरवः, अत एव कर्मविनाशं कुर्वन्ति । तस्मादध्यात्मभाषयोक्त भेदकरणध्यानध्येयविकल्पविरहितनिरव- शेषेणान्तर्मुखाकारसकलेन्द्रियागोचरनिश्चयपरमशुक्लध्यानमेव निश्चयोत्तमार्थप्रतिक्रमण- मित्यवबोद्धव्यम् । किं च, निश्चयोत्तमार्थप्रतिक्रमणं स्वात्माश्रयनिश्चयधर्मशुक्लध्यान- मयत्वादमृतकुंभस्वरूपं भवति, व्यवहारोत्तमार्थप्रतिक्रमणं व्यवहारधर्मध्यानमयत्वाद्विष- कुंभस्वरूपं भवति ।
anvayArtha — [उत्तमार्थः] uttamArtha ( – uttam padArtha) [आत्मा] AtmA chhe. [तस्मिन् स्थिताः] temAn sthit [मुनिवराः] munivaro [कर्म घ्नन्ति] karmane haNe chhe. [तस्मात् तु] tethI [ध्यानम् एव] dhyAn ja [हि] kharekhar [उत्तमार्थस्य] uttamArthanun [प्रतिक्रमणम्] pratikramaN chhe.
TIkA — ahIn (A gAthAmAn), nishchay-uttamArthapratikramaNanun svarUp kahyun chhe.
jineshvaranA mArgamAn munionI sallekhanAnA vakhate, bentAlIs AchAryo vaDe, jenun nAm uttamArthapratikramaN chhe te ApavAmAn Avatun hovAne lIdhe, dehatyAg vyavahArathI dharma chhe. nishchayathI — nav arthomAn uttam artha AtmA chhe; sachchidAnandamay kAraNasamayasArasvarUp evA te AtmAmAn je tapodhano sthit rahe chhe, te tapodhano nitya maraNabhIru chhe; tethI ja teo karmano vinAsh kare chhe. mATe adhyAtmabhAShAe, pUrvokta *bhedakaraN vinAnun, dhyAn ane dhyeyanA vikalpo rahit, niravasheShapaNe antarmukh jeno AkAr chhe evun ane sakaL indriyothI agochar nishchay-paramashukladhyAn ja nishchay-uttamArthapratikramaN chhe em jANavun.
vaLI, nishchay-uttamArthapratikramaN svAtmAshrit evAn nishchayadharmadhyAn ane nishchay- shukladhyAnamay hovAthI amRutakumbhasvarUp chhe; vyavahAr-uttamArthapratikramaN vyavahAradharmadhyAnamay hovAthI viShakumbhasvarUp chhe.
172 ]
*bhedakaraN = bhed karavA te; bhed pADavA te.
Page 173 of 380
PDF/HTML Page 202 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
तथा चोक्तं समयसारे —
तथा चोक्तं समयसारव्याख्यायाम् —
तत्राप्रतिक्रमणमेव सुधा कुतः स्यात् ।
किं नोर्ध्वमूर्ध्वमधिरोहति निष्प्रमादः ।।’’
evI rIte (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt) shrI samayasAramAn (306mI gAthA dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[gAthArtha — ] 1pratikramaN, 2pratisaraN, 3parihAr, 4dhAraNA, 5nivRutti, 6nindA,
vaLI evI rIte shrI samayasAranI (amRutachandrAchAryadevakRut AtmakhyAti nAmanI) TIkAmAn (189mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] (are! bhAI,) jyAn pratikramaNane ja viSh kahyun chhe, tyAn apratikramaN amRut kyAthi hoy? (arthAt na ja hoy.) to pachhI mANaso nIche nIche paDatA thakA pramAdI kAn thAy chhe? niShpramAdI thayA thakA Unche Unche kAn chaDatA nathI?’’
7garhA ane 8shuddhi — e ATh prakArano viShakumbh chhe.’’
1. pratikramaN = karelA doShonun nirAkaraN karavun te
2. pratisaraN = samyaktvAdi guNomAn preraNA
3. parihAr = mithyAtvarAgAdi doShonun nivAraN
4. dhAraNA = panchanamaskArAdi mantra, pratimA vagere bAhya dravyonA Alamban vaDe chittane sthir karavun te
5. nivRutti = bAhya viShayakaShAyAdi ichchhAmAn vartatA chittane pAchhun vALavun te
6. nindA = AtmasAkShIe doShonun pragaT karavun te
7. garhA = gurusAkShIe doShonun pragaT karavun te
8. shuddhi = doSh thatAn prAyashchitta laIne vishuddhi karavI te
Page 174 of 380
PDF/HTML Page 203 of 409
single page version
तथा हि —
ध्यानध्येयप्रमुखसुतपःकल्पनामात्ररम्यम् ।
निर्मज्जन्तं सहजपरमात्मानमेकं प्रपेदे ।।१२३।।
अत्र ध्यानमेकमुपादेयमित्युक्त म् ।
vaLI (A 92mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] AtmadhyAn sivAyanun bIjun badhun ghor sansAranun mUL chhe, (ane) dhyAn-dhyeyAdik sutap (arthAt dhyAn, dhyey vagerenA vikalpavALun shubh tap paN) kalpanAmAtra ramya chhe; — Avun jANIne dhImAn ( – buddhimAn puruSh) sahaj paramAnandarUpI pIyUShanA pUramAn DUbatA ( – lIn thatA) evA sahaj paramAtmAno ekano Ashray kare chhe. 123.
anvayArtha — [ध्याननिलीनः] dhyAnamAn lIn [साधुः] sAdhu [सर्वदोषाणाम्] sarva doShono [परित्यागं] parityAg [करोति] kare chhe; [तस्मात् तु] tethI [ध्यानम् एव] dhyAn ja [हि] kharekhar [सर्वातिचारस्य] sarva atichAranun [प्रतिक्रमणम्] pratikramaN chhe.
TIkA — ahIn (A gAthAmAn), dhyAn ek upAdey chhe em kahyun chhe.
174 ]
Page 175 of 380
PDF/HTML Page 204 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
कश्चित् परमजिनयोगीश्वरः साधुः अत्यासन्नभव्यजीवः अध्यात्मभाषयोक्त - स्वात्माश्रितनिश्चयधर्मध्याननिलीनः निर्भेदरूपेण स्थितः, अथवा सकलक्रियाकांडाडंबर- व्यवहारनयात्मकभेदकरणध्यानध्येयविकल्पनिर्मुक्त निखिलकरणग्रामागोचरपरमतत्त्वशुद्धान्तस्तत्त्व- विषयभेदकल्पनानिरपेक्षनिश्चयशुक्लध्यानस्वरूपे तिष्ठति च, स च निरवशेषेणान्तर्मुखतया प्रशस्ताप्रशस्तसमस्तमोहरागद्वेषाणां परित्यागं करोति, तस्मात् स्वात्माश्रितनिश्चयधर्म- शुक्लध्यानद्वितयमेव सर्वातिचाराणां प्रतिक्रमणमिति ।
je koI paramajinayogIshvar sAdhu — ati-Asannabhavya jIv, adhyAtmabhAShAe pUrvokta svAtmAshrit nishchayadharmadhyAnamAn lIn thayo thako abhedarUpe sthit rahe chhe, athavA sakaL kriyAkAnDanA ADambar vinAnun ane vyavahAranayAtmak 1bhedakaraN tathA dhyAn-dhyeyanA vikalpa vinAnun, samasta indriyasamUhathI agochar evun je param tattva — shuddha antatattva, te sambandhI bhedakalpanAthI 2nirapekSha nishchayashukladhyAnasvarUpe sthit rahe chhe, te (sAdhu) niravasheShapaNe antarmukh hovAthI prashasta-aprashasta samasta moharAgadveShano parityAg kare chhe; tethI (em siddha thayun ke) svAtmAshrit evAn je nishchayadharmadhyAn ane nishchayashukladhyAn, te be dhyAn ja sarva atichAronun pratikramaN chhe.
[have A 93mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] A shukladhyAnarUpI dIpak jenA manomandiramAn prakAshyo, te yogI chhe; tene shuddha AtmA svayam pratyakSha hoy chhe. 124.
1. bhedakaraN = bhed karavA te; bhed pADavA te. [samasta bhedakaraN — dhyAn-dhyeyanA vikalpa suddhAn — vyavahAranayasvarUp chhe.]
2. nirapekSha = udAsIn; nispRuh; apekShA vinAnun. [nishchayashukladhyAn shuddha antatattva sambandhI bhedonI kalpanAthI paN nirapekSha chhe.]
Page 176 of 380
PDF/HTML Page 205 of 409
single page version
अत्र व्यवहारप्रतिक्रमणस्य सफलत्वमुक्त म् ।
यथा हि निर्यापकाचार्यैः समस्तागमसारासारविचारचारुचातुर्यगुणकदम्बकैः प्रतिक्रमणाभिधानसूत्रे द्रव्यश्रुतरूपे व्यावर्णितमतिविस्तरेण प्रतिक्रमणं, तथा ज्ञात्वा जिननीतिमलंघयन् चारुचरित्रमूर्तिः सकलसंयमभावनां करोति, तस्य महामुनेर्बाह्यप्रपंच- विमुखस्य पंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहस्य परमगुरुचरणस्मरणासक्त चित्तस्य तदा प्रतिक्रमणं भवतीति ।
anvayArtha — [प्रतिक्रमणनामधेये] pratikramaN nAmanA [सूत्रे] sUtramAn [यथा] je pramANe [प्रतिक्रमणम्] pratikramaN [वर्णितं] varNavavAmAn Avyun chhe [तथा ज्ञात्वा] te pramANe jANIne [यः] je [भावयति] bhAve chhe, [तस्य] tene [तदा] tyAre [प्रतिक्रमणम् भवति] pratikramaN chhe.
TIkA — ahIn, vyavahArapratikramaNanun saphaLapaNun kahyun chhe (arthAt dravyashrutAtmak pratikramaNasUtramAn varNavelA pratikramaNane sAmbhaLIne — jANIne, sakaL sanyamanI bhAvanA karavI te ja vyavahArapratikramaNanun saphaLapaNun – sArthakapaNun chhe em A gAthAmAn kahyun chhe).
samasta AgamanA sArAsArano vichAr karavAmAn sundar chAturya tem ja guNasamUhanA dharanAr niryApak AchAryoe je pramANe dravyashrutarUp pratikramaNanAmak sUtramAn pratikramaNane ati vistArathI varNavyun chhe, te pramANe jANIne jinanItine aNaullanghato thako je sundarachAritramUrti mahAmuni sakaL sanyamanI bhAvanA kare chhe, te mahAmunine — ke je (mahAmuni) bAhya prapanchathI vimukh chhe, panchendriyanA phelAv rahit dehamAtra jene parigrah chhe ane param gurunAn charaNonA smaraNamAn Asakta jenun chitta chhe, tene — tyAre (te kALe) pratikramaN chhe.
176 ]
Page 177 of 380
PDF/HTML Page 206 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
मुक्तिं सदाकर्ण्य च यस्य चित्तम् ।
र्नास्त्यप्रतिक्रमणमप्यणुमात्रमुच्चैः ।
श्रीवीरनन्दिमुनिनामधराय नित्यम् ।।१२६।।
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ निश्चयप्रतिक्रमणाधिकारः पंचमः श्रुतस्कन्धः ।।
[have A paramArtha-pratikramaN adhikAranI chhellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev be shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] niryApak AchAryonI nirukti ( – vyAkhyA) sahit (pratikramaNAdi sambandhI) kathan sadA sAmbhaLIne jenun chitta samasta chAritranun niketan ( – dhAm) bane chhe, te A sanyamadhArIne namaskAr ho. 125.
[shlokArtha — ] mumukShu evA jemane ( – mokShArthI evA je vIranandI munine) sadA pratikramaN ja chhe ane aNumAtra paN apratikramaN bilakul nathI, te sakaLasanyamarUpI bhUShaNanA dharanAr shrI vIranandI nAmanA munine nitya namaskAr ho. 126.
A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAn chhe ane pAnch indriyonA phelAv rahit dehamAtra jemane parigrah hato evA shrI padmaprabhamaladhAridev vaDe rachAyelI niyamasAranI tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamanI nirgranth munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn) nishchay-pratikramaN adhikAr nAmano pAnchamo shrutaskandh samApta thayo.
Page 178 of 380
PDF/HTML Page 207 of 409
single page version
अथेदानीं सकलप्रव्रज्यासाम्राज्यविजयवैजयन्तीपृथुलदंडमंडनायमानसकलकर्मनिर्जराहेतु- भूतनिःश्रेयसनिश्रेणीभूतमुक्ति भामिनीप्रथमदर्शनोपायनीभूतनिश्चयप्रत्याख्यानाधिकारः कथ्यते । तद्यथा —
अत्र सूत्रावतारः ।
have nIche pramANe nishchay-pratyAkhyAn adhikAr kahevAmAn Ave chhe — ke je nishchay- pratyAkhyAn sakaL pravrajyArUp sAmrAjyanI vijay-dhajAnA vishAL danDanI shobhA samAn chhe, samasta karmonI nirjarAnA hetubhUt chhe, mokShanI sIDI chhe ane muktirUpI strInA pratham darshananI bheT chhe.
ahIn gAthAsUtranun avataraN karavAmAn Ave chhe.
anvayArtha — [सकलजल्पम्] samasta jalpane ( – vachanavistArane) [मुक्त्वा] chhoDIne ane [अनागतशुभाशुभनिवारणं] anAgat shubh-ashubhanun nivAraN [कृत्वा] karIne [यः]
Page 179 of 380
PDF/HTML Page 208 of 409
single page version
निश्चयनयप्रत्याख्यानस्वरूपाख्यानमेतत् ।
अत्र व्यवहारनयादेशात् मुनयो भुक्त्वा दैनं दैनं पुनर्योग्यकालपर्यन्तं प्रत्यादिष्टान्नपानखाद्यलेह्यरुचयः, एतद् व्यवहारप्रत्याख्यानस्वरूपम् । निश्चयनयतः प्रशस्ता- प्रशस्तसमस्तवचनरचनाप्रपंचपरिहारेण शुद्धज्ञानभावनासेवाप्रसादादभिनवशुभाशुभद्रव्यभाव- कर्मणां संवरः प्रत्याख्यानम् । यः सदान्तर्मुखपरिणत्या परमकलाधारमत्यपूर्वमात्मानं ध्यायति तस्य नित्यं प्रत्याख्यानं भवतीति ।
तथा चोक्तं समयसारे —
je [आत्मानं] AtmAne [ध्यायति] dhyAve chhe, [तस्य] tene [प्रत्याख्यानं] pratyAkhyAn [भवेत्] chhe.
TIkA — A, nishchayanayanA pratyAkhyAnanA svarUpanun kathan chhe.
ahIn em kahyun chhe ke — vyavahAranayanA kathanathI, munio dine dine bhojan karIne pachhI yogya kAL paryant anna, pAn, khAdya ane lehyanI ruchi chhoDe chhe; A vyavahAr-pratyAkhyAnanun svarUp chhe. nishchayanayathI, prashasta-aprashasta samasta vachanarachanAnA dravyakarmono tem ja bhAvakarmono samvar thavo te pratyAkhyAn chhe. je sadA antarmukh pariNamanathI param kaLAnA AdhArarUp ati-apUrva AtmAne dhyAve chhe, tene nitya pratyAkhyAn chhe.
evI rIte (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt) shrI samayasAramAn (34mI gAthA dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[gAthArtha — ] ‘potAnA sivAy sarva padArtho par chhe’ em jANIne pratyAkhyAn kare chhe — tyAge chhe, tethI pratyAkhyAn gnAn ja chhe (arthAt potAnA gnAnamAn tyAgarUp avasthA te ja pratyAkhyAn chhe) em niyamathI jANavun.’’
*prapanchanA parihAr vaDe shuddhagnAnabhAvanAnI sevAnA prasAd dvArA je navAn shubhAshubh
*prapanch = vistAr. (anek prakAranI samasta vachanarachanAne chhoDIne shuddha gnAnane bhAvavAthI — te bhAvanAnA sevananI kRupAthI — bhAvakarmono ane dravyakarmono samvar thAy chhe.)
Page 180 of 380
PDF/HTML Page 209 of 409
single page version
तथा समयसारव्याख्यायां च —
तथा हि —
तं वंदेहं भवपरिभवक्लेशनाशाय नित्यम् ।।१२७।।
evI rIte samayasAranI (amRutachandrAchAryadevakRut AtmakhyAti nAmanI) TIkAmAn paN (228mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] (pratyAkhyAn karanAr gnAnI kahe chhe ke — ) bhaviShyanA samasta karmane pachakhIne ( – tyAgIne), jeno moh naShTa thayo chhe evo hun niShkarma (arthAt sarva karmothI rahit) chaitanyasvarUp AtmAmAn AtmAthI ja ( – potAthI ja) nirantar vartun chhun.’’
vaLI (A 95mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabh- maladhAridev shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] je samyagdraShTi samasta karma-nokarmanA samUhane chhoDe chhe, te samyaggnAnanI mUrtine hammeshAn pratyAkhyAn chhe ane tene pApasamUhano nAsh karanArAn evAn sat- chAritro atishayapaNe chhe. bhav-bhavanA kleshano nAsh karavA mATe tene hun nitya vandun chhun. 127.
180 ]
Page 181 of 380
PDF/HTML Page 210 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अनन्तचतुष्टयात्मकनिजात्मध्यानोपदेशोपन्यासोयम् ।
समस्तबाह्यप्रपंचवासनाविनिर्मुक्त स्य निरवशेषेणान्तर्मुखस्य परमतत्त्वज्ञानिनो जीवस्य शिक्षा प्रोक्ता । कथंकारम् ? साद्यनिधनामूर्तातीन्द्रियस्वभावशुद्धसद्भूतव्यवहारेण, शुद्ध- स्पर्शरसगंधवर्णानामाधारभूतशुद्धपुद्गलपरमाणुवत्केवलज्ञानकेवलदर्शनकेवलसुखकेवलशक्ति - युक्त परमात्मा यः सोहमिति भावना कर्तव्या ज्ञानिनेति; निश्चयेन सहजज्ञानस्वरूपोहम्, सहजदर्शनस्वरूपोहम्, सहजचारित्रस्वरूपोहम्, सहजच्छिक्ति स्वरूपोहम्, इति भावना कर्तव्या चेति —
तथा चोक्त मेकत्वसप्ततौ —
anvayArtha — [केवलज्ञानस्वभावः] kevaLagnAnasvabhAvI, [केवलदर्शनस्वभावः] kevaL- darshanasvabhAvI, [सुखमयः] sukhamay ane [केवलशक्ति स्वभावः] kevaLashaktisvabhAvI [सः अहम्] te hun chhun — [इति] em [ज्ञानी] gnAnI [चिंतयेत्] chintave chhe.
TIkA — A, anantachatuShTayAtmak nij AtmAnA dhyAnanA upadeshanun kathan chhe.
samasta bAhya prapanchanI vAsanAthI vimukta, niravasheShapaNe antarmukh paramatattvagnAnI jIvane shikhAmaN devAmAn AvI chhe. kayA prakAre? A prakAre — sAdi-anant amUrta atIndriyasvabhAvavALA shuddhasadbhUtavyavahArathI, shuddha sparsha-ras-gandh-varNanA AdhArabhUt shuddha pudgal-paramANunI mAphak, je kevaLagnAn, kevaLadarshan, kevaLasukh ane kevaLashaktiyukta paramAtmA te hun chhun em gnAnIe bhAvanA karavI; ane nishchayathI, hun sahajagnAnasvarUp chhun, hun sahajadarshanasvarUp chhun, hun sahajachAritrasvarUp chhun ane hun sahajachitshaktisvarUp chhun em bhAvanA karavI.
evI rIte ekatvasaptatimAn ( – shrI padmanandI-AchAryavarakRut padmanandipanchavinshatinA ekatvasaptati nAmanA adhikAramAn 20mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
Page 182 of 380
PDF/HTML Page 211 of 409
single page version
तथा हि —
सकलविमलद्रष्टिः शाश्वतानंदरूपः ।
निखिलमुनिजनानां चित्तपंकेजहंसः ।।१२८।।
‘‘[shlokArtha — ] te param tej kevaLagnAn, kevaLadarshan ane kevaLasaukhyasvabhAvI chhe. te jANatAn shun na jANyun? te dekhatAn shun na dekhyun? tenun shravaN karatAn shun na shravaN karyun?’’
vaLI (A 96mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabh- maladhAridev shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] samasta munijanonA hRudayakamaLano hans evo je A shAshvat, kevaLagnAnanI mUrtirUp, sakaLavimaL draShTimay ( – sarvathA nirmaL darshanamay), shAshvat AnandarUp, sahaj param chaitanyashaktimay paramAtmA te jayavant chhe. 128.
anvayArtha — [निजभावं] je nijabhAvane [न अपि मुंचति] chhoDato nathI, [कम् अपि परभावं] kAI paN parabhAvane [न एव गृह्णाति] grahato nathI, [सर्वं] sarvane [जानाति
182 ]
Page 183 of 380
PDF/HTML Page 212 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अत्र परमभावनाभिमुखस्य ज्ञानिनः शिक्षणमुक्त म् ।
यस्तु कारणपरमात्मा सकलदुरितवीरवैरिसेनाविजयवैजयन्तीलुंटाकं त्रिकाल- निरावरणनिरंजननिजपरमभावं क्वचिदपि नापि मुंचति, पंचविधसंसारप्रवृद्धिकारणं विभावपुद्गलद्रव्यसंयोगसंजातं रागादिपरभावं नैव गृह्णाति, निश्चयेन निजनिरावरणपरम- बोधेन निरंजनसहजज्ञानसहजद्रष्टिसहजशीलादिस्वभावधर्माणामाधाराधेयविकल्पनिर्मुक्त मपि सदामुक्तं सहजमुक्ति भामिनीसंभोगसंभवपरतानिलयं कारणपरमात्मानं जानाति, तथाविध- सहजावलोकेन पश्यति च, स च कारणसमयसारोहमिति भावना सदा कर्तव्या सम्यग्ज्ञानिभिरिति ।
तथा चोक्तं श्रीपूज्यपादस्वामिभिः — पश्यति] jANe-dekhe chhe, [सः अहम्] te hun chhun — [इति] em [ज्ञानी] gnAnI [चिंतयेत्] chintave chhe.
TIkA — ahIn, param bhAvanAnI sammukh evA gnAnIne shikhAmaN dIdhI chhe.
je kAraNaparamAtmA (1) samasta pAparUpI bahAdur shatrusenAnI vijay-dhajAne lUnTanArA, trikAL-nirAvaraN, niranjan, nij paramabhAvane kyArey chhoDato nathI; (2) panchavidh ( – pAnch parAvartanarUp) sansAranI vRuddhinA kAraNabhUt, 1vibhAvapudgaladravyanA sanyogathI janit rAgAdiparabhAvane grahato nathI; ane (3) niranjan sahajagnAn- sahajadraShTi-sahajachAritrAdi svabhAvadharmonA AdhAr-Adhey sambandhI vikalpo rahit, sadA mukta tathA sahaj muktirUpI strInA sambhogathI utpanna thatA saukhyanA sthAnabhUt — evA sahaj avalokan vaDe ( – sahaj nij nirAvaraN paramadarshan vaDe) dekhe chhe; te kAraNasamayasAr hun chhun — em samyaggnAnIoe sadA bhAvanA karavI.
evI rIte shrI pUjyapAdasvAmIe (samAdhitantramAn 20mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
2kAraNaparamAtmAne nishchayathI nij nirAvaraN paramagnAn vaDe jANe chhe ane te prakAranA
1. rAgAdiparabhAvanI utpattimAn pudgalakarma nimitta bane chhe.
2. kAraNaparamAtmA ‘pote AdhAr chhe ane svabhAvadharmo Adhey chhe’ evA vikalpo vinAno chhe, sadA
mukta chhe ane muktisukhanun raheThAN chhe.
Page 184 of 380
PDF/HTML Page 213 of 409
single page version
तथा हि —
जानाति पश्यति च पंचमभावमेकम् ।
गृह्णाति नैव खलु पौद्गलिकं विकारम् ।।१२9।।
वन्यद्रव्यकृताग्रहोद्भवमिमं मुक्त्वाधुना विग्रहम् ।
देवानाममृताशनोद्भवरुचिं ज्ञात्वा किमन्याशने ।।१३०।।
‘‘[shlokArtha — ] je agrAhyane ( – nahi grahavAyogyane) grahatun nathI tem ja gRuhItane ( – grahelAne, shAshvat svabhAvane) chhoDatun nathI, sarvane sarva prakAre jANe chhe, te svasamvedya (tattva) hun chhun.’’
vaLI (A 97mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj chAr shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] AtmA AtmAmAn nij Atmik guNothI samRuddha AtmAne — ek panchamabhAvane — jANe chhe ane dekhe chhe; te sahaj ek panchamabhAvane eNe chhoDyo nathI ja ane anya evA parabhAvane — ke je kharekhar paudgalik vikAr chhe tene — e grahato nathI ja. 129.
[shlokArtha — ] anya dravyano 1Agrah karavAthI utpanna thatA A 2vigrahane have chhoDIne, vishuddha-pUrNa-sahajagnAnAtmak saukhyanI prApti arthe, mArun A nij antar
184 ]
1Agrah = pakaD; lAgyA rahevun te; grahaN.
2vigrah = (1) rAgadveShAdi kalah; (2) sharIr.
Page 185 of 380
PDF/HTML Page 214 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
नान्यद्रव्यविभावनोद्भवमिदं शर्मामृतं निर्मलम् ।
प्राप्नोति स्फु टमद्वितीयमतुलं चिन्मात्रचिंतामणिम् ।।१३१।।
mArAmAn — chaitanyamAtra-chintAmaNimAn — nirantar lAgyun chhe temAn Ashcharya nathI, kAraN ke amRutabhojanajanit svAdane jANIne devone anya bhojanathI shun prayojan chhe? (jem amRutabhojananA svAdane jANIne devonun dil anya bhojanamAn lAgatun nathI, tem gnAnAtmak saukhyane jANIne amArun dil te saukhyanA nidhAn chaitanyamAtra-chintAmaNi sivAy bIje kyAy lAgatun nathI.) 130.
[shlokArtha — ] dvandva rahit, upadrav rahit, upamA rahit, nitya, nij AtmAthI utpanna thatA, anya dravyanI vibhAvanAthI ( – anya dravyo sambandhI vikalpo karavAthI) nahi utpanna thatA — evA A nirmaL sukhAmRutane pIne ( – e sukhAmRutanA svAd pAse sukRut paN dukharUp lAgavAthI), je jIv 1sukRutAtmak chhe te have e sukRutane paN chhoDIne advitIy atul chaitanyamAtra-chintAmaNine sphuTapaNe ( – pragaTapaNe) prApta kare chhe. 131.
[shlokArtha — ] gurucharaNonA 2samarchanathI utpanna thayelA nij mahimAne jANato koN vidvAn ‘A paradravya mArun chhe’ em kahe? 132.
1sukRutAtmak = sukRutavALo; shubhakRutyavALo; puNyakarmavALo; shubh bhAvavALo.
2samarchan = samyak archan; samyak pUjan; samyak bhakti.
Page 186 of 380
PDF/HTML Page 215 of 409
single page version
अत्र बन्धनिर्मुक्त मात्मानं भावयेदिति भव्यस्य शिक्षणमुक्त म् ।
शुभाशुभमनोवाक्कायकर्मभिः प्रकृतिप्रदेशबंधौ स्याताम्; चतुर्भिः कषायैः स्थित्यनुभागबन्धौ स्तः; एभिश्चतुर्भिर्बन्धैर्निर्मुक्त : सदानिरुपाधिस्वरूपो ह्यात्मा सोहमिति सम्यग्ज्ञानिना निरन्तरं भावना कर्तव्येति ।
संग्राह्यं तैर्निरुपममिदं मुक्ति साम्राज्यमूलम् ।
श्रुत्वा शीघ्रं कुरु तव मतिं चिच्चमत्कारमात्रे ।।१३३।।
anvayArtha — [प्रकृतिस्थित्यनुभागप्रदेशबंधैः विवर्जितः] prakRitibandh, sthitibandh, anu- bhAgabandh ane pradeshabandh rahit [आत्मा] je AtmA [सः अहम्] te hun chhun — [इति] em [चिंतयन्] chintavato thako, (gnAnI) [तत्र एव च] temAn ja [स्थिरभावं करोति] sthirabhAv kare chhe.
TIkA — ahIn ( – A gAthAmAn), bandharahit AtmAne bhAvavo — em bhavyane shikhAmaN dIdhI chhe.
shubhAshubh manavachanakAyasambandhI karmothI prakRitibandh ane pradeshabandh thAy chhe; chAr kaShAyothI sthitibandh ane anubhAgabandh thAy chhe; A chAr bandho rahit sadA nirupAdhisvarUp je AtmA te hun chhun — em samyaggnAnIe nirantar bhAvanA karavI.
[have A 98mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] je muktisAmrAjyanun mUL chhe evA A nirupam, sahaj- paramAnandavALA chidrUpane ( – chaitanyanA svarUpane) ekane DAhyA puruShoe samyak prakAre grahavun yogya chhe; tethI, he mitra! tun paN mArA upadeshanA sArane sAmbhaLIne, turat ja ugrapaNe A chaitanyachamatkAramAtra pratye tArun valaN kar. 133.
186 ]
Page 187 of 380
PDF/HTML Page 216 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अत्र सकलविभावसंन्यासविधिः प्रोक्त : ।
कमनीयकामिनीकांचनप्रभृतिसमस्तपरद्रव्यगुणपर्यायेषु ममकारं संत्यजामि । परमो- पेक्षालक्षणलक्षिते निर्ममकारात्मनि आत्मनि स्थित्वा ह्यात्मानमवलम्ब्य च संसृति- पुरंध्रिकासंभोगसंभवसुखदुःखाद्यनेकविभावपरिणतिं परिहरामि ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचंद्रसूरिभिः —
anvayArtha — [ममत्वं] hun mamatvane [परिवर्जयामि] parivarjun chhun ane [निर्ममत्वम्] nirmamatvamAn [उपस्थितः] sthit rahun chhun; [आत्मा] AtmA [मे] mArun [आलम्बनं च] Alamban chhe [अवशेषं च] ane bAkInun [विसृजामि] hun tajun chhun.
TIkA — ahIn sakaL vibhAvanA sanyAsanI ( – tyAganI) vidhi kahI chhe.
sundar kAminI, 1kAnchan vagere samasta paradravya-guN-paryAyo pratye mamakArane hun tajun chhun. paramopekShAlakShaNathI lakShit 2nirmamakArAtmak AtmAmAn sthit rahIne ane AtmAne avalambIne, 3sansRutirUpI strInA sambhogathI utpanna sukhadukhAdi anek vibhAvarUp pariNatine hun pariharun chhun.
evI rIte (AchAryadev) shrImad amRutachandrasUrie (shrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAn 104mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
1. kAnchan = suvarNa; dhan.
2. nirmamakArAtmak = nirmamatvamay; nirmamatvasvarUp. (nirmamatvanun lakShaN param upekShA chhe.)
3. sansRuti = sansAr.
Page 188 of 380
PDF/HTML Page 217 of 409
single page version
प्रवृत्ते नैष्कर्म्ये न खलु मुनयः संत्यशरणाः ।
स्वयं विंदंत्येते परमममृतं तत्र निरताः ।।’’
तथा हि —
भववनधिसमुत्थं मोहयादःसमूहम् ।
प्रबलतरविशुद्धध्यानमय्या त्यजामि ।।१३४।।
‘‘[shlokArtha — ] shubh AcharaNarUp karma ane ashubh AcharaNarUp karma — evA samasta karmano niShedh karavAmAn AvatAn ane e rIte niShkarma avasthA pravartatAn, munio kAI asharaN nathI; (kAraN ke) jyAre niShkarma avasthA (nivRutti-avasthA) pravarte chhe tyAre gnAnamAn AcharaN karatun — ramaN karatun — pariNamatun gnAn ja te munione sharaN chhe; teo te gnAnamAn lIn thayA thakA param amRutane pote anubhave chhe — AsvAde chhe.’’
vaLI (A 99mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] man-vachan-kAyA sambandhI ane samasta indriyo sambandhI ichchhAnun jeNe tem ja kanak ane yuvatInI vAnchhAne atiprabaL-vishuddhadhyAnamayI sarva shaktithI tajun chhun. 134.
188 ]
*niyantraN karyun chhe evo hun have bhavasAgaramAn utpanna thatA moharUpI jaLachar prANIonA samUhane
Page 189 of 380
PDF/HTML Page 218 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अत्र सर्वत्रात्मोपादेय इत्युक्त : ।
अनाद्यनिधनामूर्तातीन्द्रियस्वभावशुद्धसहजसौख्यात्मा ह्यात्मा । स खलु सहज- शुद्धज्ञानचेतनापरिणतस्य मम सम्यग्ज्ञाने च, स च प्रांचितपरमपंचमगतिप्राप्तिहेतुभूतपंचम- भावभावनापरिणतस्य मम सहजसम्यग्दर्शनविषये च, साक्षान्निर्वाणप्राप्त्युपायस्वस्वरूपा- विचलस्थितिरूपसहजपरमचारित्रपरिणतेर्मम सहजचारित्रेऽपि स परमात्मा सदा संनिहितश्च, स चात्मा सदासन्नस्थः शुभाशुभपुण्यपापसुखदुःखानां षण्णां सकलसंन्यासात्मकनिश्चयप्रत्याख्याने च मम भेदविज्ञानिनः परद्रव्यपराङ्मुखस्य पंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहस्य, मम सहजवैराग्यप्रासादशिखरशिखामणेः स्वरूपगुप्तस्य पापाटवीपावकस्य शुभाशुभसंवरयोश्च,
anvayArtha — [खलु] kharekhar [मम ज्ञाने] mArA gnAnamAn [आत्मा] AtmA chhe, [मे दर्शने] mArA darshanamAn [च] tathA [चरित्रे] chAritramAn [आत्मा] AtmA chhe, [प्रत्याख्याने] mArA pratyAkhyAnamAn [आत्मा] AtmA chhe, [मे संवरे योगे] mArA samvaramAn tathA yogamAn ( – shuddhopayogamAn) [आत्मा] AtmA chhe.
TIkA — ahIn ( – A gAthAmAn), sarvatra AtmA upAdey ( – grahaN karavAyogya) chhe em kahyun chhe.
AtmA kharekhar anAdi-anant, amUrta, atIndriyasvabhAvavALo, shuddha, sahajasaukhyAtmak chhe. sahaj shuddha gnAnachetanArUpe pariNamelo je hun tenA (arthAt mArA) samyaggnAnamAn kharekhar te (AtmA) chhe; pUjit param panchamagatinI prAptinA hetubhUt panchamabhAvanI bhAvanArUpe pariNamelo je hun tenA sahaj samyagdarshanaviShaye (arthAt mArA sahaj samyagdarshanamAn) te (AtmA) chhe; sAkShAt nirvANaprAptinA upAyabhUt, nij svarUpamAn avichaL sthitirUp sahaj- paramachAritrapariNativALo je hun tenA (arthAt mArA) sahaj chAritramAn paN te paramAtmA sadA sannihit (-nikaT) chhe; bhedavignAnI, paradravyathI parAngmukh ane panchendriyanA phelAv rahit dehamAtraparigrahavALo je hun tenA nishchayapratyAkhyAnamAn — ke je (nishchayapratyAkhyAn) shubh, ashubh, puNya, pAp, sukh ane dukh e chhanA sakaLasannyAsasvarUp chhe (arthAt e chha vastuonA sampUrNa tyAgasvarUp chhe) temAn — te AtmA sadA Asanna (-nikaT) rahelo chhe; sahaj vairAgyarUpI mahelanA shikharano shikhAmaNi, svarUpagupta ane pAparUpI aTavIne bALavA
Page 190 of 380
PDF/HTML Page 219 of 409
single page version
अशुभोपयोगपराङ्मुखस्य शुभोपयोगेऽप्युदासीनपरस्य साक्षाच्छुद्धोपयोगाभिमुखस्य मम परमागममकरंदनिष्यन्दिमुखपद्मप्रभस्य शुद्धोपयोगेऽपि च स परमात्मा सनातनस्वभाव- त्वात्तिष्ठति ।
तथा चोक्त मेकत्वसप्ततौ —
mATe pAvak samAn je hun tenA shubhAshubhasamvaramAn (te paramAtmA chhe), tathA ashubhopayogathI parAngmukh, shubhopayog pratye paN udAsInatAvALo ane sAkShAt shuddhopayoganI sammukh je hun — paramAgamarUpI puShparas jenA mukhamAnthI jhare chhe evo padmaprabh — tenA shuddhopayogamAn paN te paramAtmA rahelo chhe kAraN ke te (paramAtmA) sanAtan svabhAvavALo chhe.
evI rIte ekatvasaptatimAn ( – shrI padmanandI-AchAryavarakRut padmanandipanchavinshatikAnA ekatvasaptati nAmanA adhikAramAn 39, 40 ne 41mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] te ja ek ( – te chaitanyajyoti ja ek) param gnAn chhe, te ja ek pavitra darshan chhe, te ja ek chAritra chhe ane te ja ek nirmaL tap chhe.
[shlokArtha — ] satpuruShone te ja ek namaskArayogya chhe, te ja ek mangaL chhe, te ja ek uttam chhe ane te ja ek sharaN chhe.
[shlokArtha — ] apramatta yogIne te ja ek AchAr chhe, te ja ek Avashyak kriyA chhe ane te ja ek svAdhyAy chhe.’’
190 ]
Page 191 of 380
PDF/HTML Page 220 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
तथा हि —
न च न च भुवि कोऽप्यन्योस्ति मुक्त्यै पदार्थः ।।१३५।।
क्वचित्पुनरनिर्मलं गहनमेवमज्ञस्य यत् ।
सतां हृदयपद्मसद्मनि च संस्थितं निश्चलम् ।।१३६।।
vaLI (A 100mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj be shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] mArA sahaj samyagdarshanamAn, shuddha gnAnamAn, chAritramAn, sukRut ane duShkRutarUpI karmadvandvanA sannyAsakALamAn (arthAt pratyAkhyAnamAn), samvaramAn ane shuddha yogamAn ( – shuddhopayogamAn) te paramAtmA ja chhe (arthAt samyagdarshanAdi badhayano Ashray – avalamban shuddhAtmA ja chhe); muktinI prApti mATe jagatamAn bIjo koI paN padArtha nathI, nathI. 135.
[shlokArtha — ] je kyArek nirmaL dekhAy chhe, kyArek nirmaL tem ja anirmaL dekhAy chhe, vaLI kyArek anirmaL dekhAy chhe ane tethI agnAnIne mATe je gahan chhe, te ja — ke jeNe nijagnAnarUpI dIpak vaDe pApatimirane naShTa karyun chhe te (Atmatattva) ja — satpuruShonA hRudayakamaLarUpI gharamAn nishchaLapaNe sansthit chhe. 136.