Page 192 of 380
PDF/HTML Page 221 of 409
single page version
इह हि संसारावस्थायां मुक्तौ च निःसहायो जीव इत्युक्त : ।
नित्यमरणे तद्भवमरणे च सहायमन्तरेण व्यवहारतश्चैक एव म्रियते; सादि- सनिधनमूर्तिविजातीयविभावव्यंजननरनारकादिपर्यायोत्पत्तौ चासन्नगतानुपचरितासद्भूतव्यवहार- नयादेशेन स्वयमेवोज्जीवत्येव । सर्वैर्बंधुभिः परिरक्ष्यमाणस्यापि महाबलपराक्रमस्यैकस्य जीवस्याप्रार्थितमपि स्वयमेव जायते मरणम्; एक एव परमगुरुप्रसादासादितस्वात्माश्रय- निश्चयशुक्लध्यानबलेन स्वात्मानं ध्यात्वा नीरजाः सन् सद्यो निर्वाति ।
तथा चोक्त म् —
anvayArtha — [जीवः एकः च] jIv ekalo [म्रियते] mare chhe [च] ane [स्वयम् एकः] svayam ekalo [जीवति] janme chhe; [एकस्य] ekalAnun [मरणं जायते] maraN thAy chhe ane [एकः] ekalo [नीरजाः] raj rahit thayo thako [सिध्यति] siddha thAy chhe.
TIkA — ahIn ( – A gAthAmAn), sansArAvasthAmAn ane muktimAn jIv nisahAy chhe em kahyun chhe.
nitya maraNamAn (arthAt samaye samaye thatAn AyukarmanA niShekonA kShayamAn) ane te bhav sambandhI maraNamAn, (bIjA koInI) sahAy vinA vyavahArathI (jIv) ekalo ja mare chhe; tathA sAdi-sAnt mUrtik vijAtIyavibhAvavyanjanaparyAyarUp naranArakAdiparyAyonI utpattimAn, Asanna-anupacharit-asadbhUt-vyavahAranayanA kathanathI (jIv ekalo ja) svayamev janme chhe. sarva bandhujanothI rakShaN karavAmAn Avatun hovA chhatAn paN, mahAbaL- parAkramavALA jIvanun ekalAnun ja, anichchhit hovA chhatAn, svayamev maraN thAy chhe; (jIv) ekalo ja param gurunA prasAdathI prApta svAtmAshrit nishchayashukladhyAnanA baLe nij AtmAne dhyAIne raj rahit thayo thako shIghra nirvAN pAme chhe.
evI rIte (anyatra shlok dvArA) kahyun chhe ke —
192 ]
Page 193 of 380
PDF/HTML Page 222 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
उक्तं च श्रीसोमदेवपंडितदेवैः —
भोक्तुं स्वयं स्वकृतकर्मफलानुबन्धम् ।
स्वाजीवनाय मिलितं विटपेटकं ते ।।’’
तथा हि —
कर्मद्वन्द्वोद्भवफलमयं चारुसौख्यं च दुःखम् ।
देकं तत्त्वं किमपि गुरुतः प्राप्य तिष्ठत्यमुष्मिन् ।।१३७।।
‘‘[shlokArtha — ] AtmA svayam karma kare chhe, svayam tenun phaL bhogave chhe, svayam sansAramAn bhame chhe ane svayam sansArathI mukta thAy chhe.’’
vaLI shrI somadevapanDitadeve (yashastilakachampUkAvyamAn bIjA adhikAranI andar ekatvAnuprekShA varNavatAn 119mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] pote karelA karmanA phaLAnubandhane svayam bhogavavA mATe tun ekalo janmamAn tem ja mRutyumAn praveshe chhe, bIjun koI (strIputramitrAdik) sukhadukhanA prakAromAn bilakul sahAyabhUt thatun nathI; potAnI AjIvikA mATe (mAtra potAnA svArtha mATe strIputramitrAdik) dhutArAonI ToLI tane maLI chhe.’’
vaLI (A 101mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] jIv ekalo prabaL duShkRutathI janma ane mRutyune pAme chhe; jIv ekalo sadA tIvra mohane lIdhe svasukhathI vimukh thayo thako karmadvandvajanit phaLamay ( – shubh
Page 194 of 380
PDF/HTML Page 223 of 409
single page version
एकत्वभावनापरिणतस्य सम्यग्ज्ञानिनो लक्षणकथनमिदम् ।
अखिलसंसृतिनन्दनतरुमूलालवालांभःपूरपरिपूर्णप्रणालिकावत्संस्थितकलेवरसंभवहेतु-
भूतद्रव्यभावकर्माभावादेकः, स एव निखिलक्रियाकांडाडंबरविविधविकल्पकोला- हलनिर्मुक्त सहजशुद्धज्ञानचेतनामतीन्द्रियं भुंजानः सन् शाश्वतो भूत्वा ममोपादेय- रूपेण तिष्ठति, यस्त्रिकालनिरुपाधिस्वभावत्वात् निरावरणज्ञानदर्शनलक्षणलक्षितः कारणपरमात्मा; ये शुभाशुभकर्मसंयोगसंभवाः शेषा बाह्याभ्यन्तरपरिग्रहाः, स्वस्वरूपा-
ane ashubh karmanAn phaLarUp) sundar sukh ane dukhane vAramvAr bhogave chhe; jIv ekalo guru dvArA koI evA ek tattvane ( – avarNanIy param chaitanyatattvane) pAmIne temAn sthit rahe chhe. 137.
anvayArtha — [ज्ञानदर्शनलक्षणः] gnAnadarshanalakShaNavALo [शाश्वतः] shAshvat [एकः] ek [आत्मा] AtmA [मे] mAro chhe; [शेषाः सर्वे] bAkInA badhA [संयोगलक्षणाः भावाः] sanyogalakShaNavALA bhAvo [मे बाह्याः] mArAthI bAhya chhe.
TIkA — ekatvabhAvanArUpe pariNamelA samyaggnAnInA lakShaNanun A kathan chhe.
traNe kALe nirupAdhik svabhAvavALo hovAthI nirAvaraN-gnAnadarshanalakShaNathI lakShit evo je kAraNaparamAtmA te, samasta sansArarUpI nandanavananAn vRukShonA mUL pharatA kyArAomAn pANI bharavA mATe jaLapravAhathI paripUrNa dhoriyA samAn vartatun je sharIr tenI utpattimAn hetubhUt dravyakarma-bhAvakarma vinAno hovAthI ek chhe, ane te ja (kAraNaparamAtmA) samasta kriyAkAnDanA ADambaranA vividh vikalparUp kolAhalathI rahit sahajashuddha-gnAnachetanAne atIndriyapaNe bhogavato thako shAshvat rahIne mArA mATe upAdeyapaNe
194 ]
Page 195 of 380
PDF/HTML Page 224 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
द्वाह्यास्ते सर्वे; इति मम निश्चयः ।
सहजपरमचिच्चिन्तामणिर्नित्यशुद्धः ।
आत्मगतदोषनिर्मुक्त्युपायकथनमिदम् । rahe chhe; je shubhAshubh karmanA sanyogathI utpanna thatA bAkInA bAhya-abhyantar parigraho, te badhA nij svarUpathI bAhya chhe. — Am mAro nishchay chhe.
[have A 102mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] aho! mAro paramAtmA shAshvat chhe, ek chhe, sahaj param chaitanyachintAmaNi chhe, sadA shuddha chhe ane anant nij divya gnAnadarshanathI samRuddha chhe. Am chhe to pachhI bahu prakAranA bAhya bhAvothI mane shun phaL chhe? 138.
anvayArtha — [मे] mArun [यत् किंचित्] je kAI paN [दुश्चरित्रं] duchAritra [सर्वं] te sarvane hun [त्रिविधेन] trividhe (man-vachan-kAyAthI) [विसृजामि] tajun chhun [तु] ane [त्रिविधं सामायिकं] trividh je sAmAyik ( – chAritra) [सर्वं] te sarvane [निराकारं करोमि] nirAkAr ( – nirvikalpa) karun chhun.
TIkA — Atmagat doShothI mukta thavAnA upAyanun A kathan chhe.
Page 196 of 380
PDF/HTML Page 225 of 409
single page version
भेदविज्ञानिनोऽपि मम परमतपोधनस्य पूर्वसंचितकर्मोदयबलाच्चारित्रमोहोदये सति यत्किंचिदपि दुश्चरित्रं भवति चेत्तत् सर्वं मनोवाक्कायसंशुद्धया संत्यजामि । सामायिकशब्देन तावच्चारित्रमुक्तं सामायिकछेदोपस्थापनपरिहारविशुद्धयभिधानभेदात्त्रि- विधम् । अथवा जघन्यरत्नत्रयमुत्कृष्टं करोमि; नवपदार्थपरद्रव्यश्रद्धानपरिज्ञानाचरण- स्वरूपं रत्नत्रयं साकारं, तत् स्वस्वरूपश्रद्धानपरिज्ञानानुष्ठानरूपस्वभावरत्नत्रय- स्वीकारेण निराकारं शुद्धं करोमि इत्यर्थः । किं च, भेदोपचारचारित्रम् अभेदोपचारं करोमि, अभेदोपचारम् अभेदानुपचारं करोमि इति त्रिविधं सामायिकमुत्तरोत्तर- स्वीकारेण सहजपरमतत्त्वाविचलस्थितिरूपसहजनिश्चयचारित्रं, निराकारतत्त्वनिरतत्वान्निराकार- चारित्रमिति ।
तथा चोक्तं प्रवचनसारव्याख्यायाम् —
mane param-tapodhanane, bhedavignAnI hovA chhatAn, pUrvasanchit karmanA udayane lIdhe chAritramohano uday hotAn jo kAI paN duchAritra hoy, to te sarvane man-vachan- kAyAnI sanshuddhithI hun samyak prakAre tajun chhun. ‘sAmAyik’ shabdathI chAritra kahyun chhe — ke je (chAritra) sAmAyik, chhedopasthApan ane parihAravishuddhi nAmanA traN bhedone lIdhe traN prakAranun chhe. (hun te chAritrane nirAkAr karun chhun.) athavA hun jaghanya ratnatrayane utkRuShTa karun chhun; nav padArtharUp paradravyanAn shraddhAn-gnAn-AcharaNasvarUp ratnatray sAkAr ( – savikalpa) chhe, tene nij svarUpanAn shraddhAn-gnAn-anuShThAnarUp svabhAvaratnatrayanA svIkAr ( – angIkAr) vaDe nirAkAr – shuddha karun chhun, em artha chhe. vaLI (bIjI rIte kahIe to), hun bhedopachAr chAritrane abhedopachAr karun chhun ane abhedopachAr chAritrane abhedAnupachAr karun chhun — em trividh sAmAyikane ( – chAritrane) uttarottar svIkRut (angIkRut) karavAthI sahaj param tattvamAn avichaL sthitirUp sahaj nishchayachAritra hoy chhe — ke je (nishchayachAritra) nirAkAr tattvamAn lIn hovAthI nirAkAr chAritra chhe.
evI rIte shrI pravachanasAranI (amRutachandrAchAryadevakRut tattvadIpikA nAmanI) TIkAmAn (12mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
196 ]
Page 197 of 380
PDF/HTML Page 226 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
द्रव्यं मिथो द्वयमिदं ननु सव्यपेक्षम् ।
द्रव्यं प्रतीत्य यदि वा चरणं प्रतीत्य ।।’’
तथा हि —
‘‘[shlokArtha — ] charaN dravyAnusAr hoy chhe ane dravya charaNAnusAr hoy chhe — e rIte te banne paraspar apekShAsahit chhe; tethI kAn to dravyano Ashray karIne athavA to charaNano Ashray karIne mumukShu (gnAnI, muni) mokShamArgamAn ArohaN karo.’’
vaLI (A 103mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] jemanI buddhi chaitanyatattvanI bhAvanAmAn Asakta (rat, lIn) chhe evA yatio yamamAn prayatnashIl rahe chhe (arthAt sanyamamAn sAvadhAn rahe chhe) — ke je yam ( – sanyam) yAtanAshIl yamanA ( – dukhamay maraNanA) nAshanun kAraN chhe. 139.
anvayArtha — [सर्वभूतेषु] sarva jIvo pratye [मे] mane [साम्यं] samatA chhe, [मह्यं]
Page 198 of 380
PDF/HTML Page 227 of 409
single page version
इहान्तर्मुखस्य परमतपोधनस्य भावशुद्धिरुक्ता ।
विमुक्त सकलेन्द्रियव्यापारस्य मम भेदविज्ञानिष्वज्ञानिषु च समता; मित्रामित्र- परिणतेरभावान्न मे केनचिज्जनेन सह वैरम्; सहजवैराग्यपरिणतेः न मे काप्याशा विद्यते; परमसमरसीभावसनाथपरमसमाधिं प्रपद्येऽहमिति ।
तथा चोक्तं श्रीयोगीन्द्रदेवैः —
स्मृत्वा परां च समतां कुलदेवतां त्वम् ।
मज्ञानमन्त्रियुतमोहरिपूपमर्दि ।।’’
तथा हि — mAre [केनचित्] koI sAthe [वैरं न] ver nathI; [नूनम्] kharekhar [आशाम् उत्सृज्य] AshAne chhoDIne [समाधिः प्रतिपद्यते] hun samAdhine prApta karun chhun.
TIkA — ahIn (A gAthAmAn) antarmukh param-tapodhananI bhAvashuddhinun kathan chhe.
jeNe samasta indriyonA vyApArane chhoDyo chhe evA mane bhedavignAnIo tem ja agnAnIo pratye samatA chhe; mitra-amitrarUp (mitrarUp ke shatrurUp) pariNatinA abhAvane lIdhe mane koI prANI sAthe ver nathI; sahaj vairAgyapariNatine lIdhe mane koI paN AshA vartatI nathI; param samarasIbhAvasanyukta param samAdhino hun Ashray karun chhun (arthAt param samAdhine prApta karun chhun).
evI rIte shrI yogIndradeve (amRutAshItimAn 21mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] he bhAI! svAbhAvik baLasampanna evo tun ALas tajIne, utkRuShTa samatArUpI kuLadevIne smarIne, agnAnamantrI sahit mohashatruno nAsh karanArA A samyaggnAnarUpI chakrane shIghra grahaN kar.’’
vaLI (A 104mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj be shlok kahe chhe) —
198 ]
Page 199 of 380
PDF/HTML Page 228 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
दुर्भावनातिमिरसंहतिचन्द्रकीर्तिम् ।
या संमता भवति संयमिनामजस्रम् ।।१४०।।
निजमुखसुखवार्धिप्रस्फारपूर्णशशिप्रभा ।
मुनिवरगणस्योच्चैः सालंक्रिया जगतामपि ।।१४१।।
[shlokArtha — ] je (samatA) muktisundarInI sakhI chhe, je mokShasaukhyanun mUL chhe, je durbhAvanArUpI timirasamUhane (haNavA) mATe chandranA prakAsh samAn chhe ane je sanyamIone nirantar sammat chhe, te samatAne hun atyant bhAvun chhun. 140.
[shlokArtha — ] je yogIone paN durlabh chhe, je nijAbhimukh sukhanA sAgaramAn bharatI lAvavA mATe pUrNa chandranI prabhA (samAn) chhe, je param sanyamIonI dIkShArUpI strInA manane vahAlI sakhI chhe ane je munivaronA samUhanun tem ja traN lokanun paN atishayapaNe AbhUShaN chhe, te samatA sadA jayavant chhe. 141.
anvayArtha — [निःकषायस्य] je nikaShAy chhe, [दान्तस्य] *dAnta chhe, [शूरस्य] shUravIr chhe, [व्यवसायिनः] vyavasAyI ( – shuddhatA pratye udyamavant) chhe ane [संसारभयभीतस्य]
*dAnta = jeNe indriyonun daman karyun hoy evo; jeNe indriyone vash karI hoy evo; sanyamI.
Page 200 of 380
PDF/HTML Page 229 of 409
single page version
निश्चयप्रत्याख्यानयोग्यजीवस्वरूपाख्यानमेतत् ।
सकलकषायकलंकपंकविमुक्त स्य निखिलेन्द्रियव्यापारविजयोपार्जितपरमदान्त-
रूपस्य अखिलपरीषहमहाभटविजयोपार्जितनिजशूरगुणस्य निश्चयपरमतपश्चरणनिरत- शुद्धभावस्य संसारदुःखभीतस्य व्यवहारेण चतुराहारविवर्जनप्रत्याख्यानम् । किं च पुनः व्यवहारप्रत्याख्यानं कुद्रष्टेरपि पुरुषस्य चारित्रमोहोदयहेतुभूतद्रव्यभावकर्म-
क्षयोपशमेन क्वचित् कदाचित् संभवति । अत एव निश्चयप्रत्याख्यानं हितम् अत्यासन्न-
भव्यजीवानाम्; यतः स्वर्णनामधेयधरस्य पाषाणस्योपादेयत्वं न तथांधपाषाणस्येति । ततः
संसारशरीरभोगनिर्वेगता निश्चयप्रत्याख्यानस्य कारणं, पुनर्भाविकाले संभाविनां निखिलमोहरागद्वेषादिविविधविभावानां परिहारः परमार्थप्रत्याख्यानम्, अथवानागतकालोद्भव-
sansArathI bhayabhIt chhe, tene [सुखं प्रत्याख्यानं] sukhamay pratyAkhyAn (arthAt nishchay- pratyAkhyAn) [भवेत्] hoy chhe.
TIkA — je jIv nishchayapratyAkhyAnane yogya hoy evA jIvanA svarUpanun A kathan chhe.
je samasta kaShAyakalankarUp kAdavathI vimukta chhe, sarva indriyonA vyApAr upar vijay meLavyo hovAthI jeNe param dAntarUpatA prApta karI chhe, sakaL pariShaharUpI mahA subhaTone jItyA hovAthI jeNe nij shUraguN prApta karyo chhe, nishchay-param-tapashcharaNamAn shuddhatA sahit) vyavahArathI chAr AhAranA tyAgarUp pratyAkhyAn chhe. parantu (shuddhatA vinAnun) vyavahArapratyAkhyAn to kudraShTi ( – mithyAtvI) puruShane paN chAritramohanA udayanA hetubhUt dravyakarma-bhAvakarmanA kShayopasham vaDe kvachit kadAchit sambhave chhe. tethI ja nishchayapratyAkhyAn ati-Asannabhavya jIvone hitarUp chhe; kAraN ke jem 2suvarNapAShAN nAmano pAShAN upAdey chhe tem andhapAShAN nathI. mATe (yathochit shuddhatA sahit) sansAr ane sharIr sambandhI bhoganI nirvegatA nishchayapratyAkhyAnanun kAraN chhe ane bhaviShya kALe thanArA samasta moharAgadveShAdi vividh vibhAvono parihAr te paramArtha pratyAkhyAn chhe
200 ]
1nirat evo shuddhabhAv jene varte chhe ane je sansAradukhathI bhayabhIt chhe, tene (yathochit
1. nirat = rat; tatpar; parAyaN; lIn.
2. je pAShANamAn suvarNa hoy chhe tene suvarNapAShAN kahe chhe ane je pAShANamAn suvarNa hotun nathI tene
andhapAShAN kahe chhe.
Page 201 of 380
PDF/HTML Page 230 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
विविधान्तर्जल्पपरित्यागः शुद्धनिश्चयप्रत्याख्यानम् इति ।
परमयमिनामेतन्निर्वाणसौख्यकरं परम् ।
मुनिप शृणु ते दीक्षाकान्तातियौवनकारणम् ।।१४२।।
निश्चयप्रत्याख्यानाध्यायोपसंहारोपन्यासोयम् । athavA anAgat kALe utpanna thanArA vividh antarjalpono ( – vikalpono) parityAg te shuddha nishchayapratyAkhyAn chhe.
[have A 105 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] he munivar! sAmbhaL; jinendranA matamAn utpanna thatun pratyAkhyAn satat jayavant chhe. te pratyAkhyAn param sanyamIone utkRuShTapaNe nirvANasukhanun karanArun chhe, sahaj samatAdevInA sundar karNanun mahA AbhUShaN chhe ane tArI dIkShArUpI priy strInA atishay yauvananun kAraN chhe. 142.
anvayArtha — [एवं] e rIte [यः] je [नित्यम्] sadA [जीवकर्मणोः] jIv ane karmanA [भेदाभ्यासं] bhedano abhyAs [करोति] kare chhe, [सः संयतः] te sanyat [नियमात्] niyamathI [प्रत्याख्यानं] pratyAkhyAn [धर्तुं] dhAraN karavAne [शक्त :] shaktimAn chhe.
TIkA — A, nishchay-pratyAkhyAn adhikAranA upasanhAranun kathan chhe.
Page 202 of 380
PDF/HTML Page 231 of 409
single page version
यः श्रीमदर्हन्मुखारविन्दविनिर्गतपरमागमार्थविचारक्षमः अशुद्धान्तस्तत्त्वकर्मपुद्गलयो- रनादिबन्धनसंबन्धयोर्भेदं भेदाभ्यासबलेन करोति, स परमसंयमी निश्चयव्यवहारप्रत्याख्यानं स्वीकरोतीति ।
सोहमित्यनुदिनं मुनिनाथः ।
स्वस्वरूपममलं मलमुक्त्यै ।।१४३।।
द्यानपात्रमिदमाह जिनेन्द्रः ।
भावयाम्यहमतो जितमोहः ।।१४४।।
shrImad arhantanA mukhAravindamAnthI nikaLelAn paramAgamanA arthano vichAr karavAmAn samartha evo je param sanyamI anAdi bandhanarUp sambandhavALAn ashuddha antatattva ane karma- pudgalano bhed bhedAbhyAsanA baLathI kare chhe, te param sanyamI nishchayapratyAkhyAn tathA vyavahArapratyAkhyAnane svIkRut ( – angIkRut) kare chhe.
[have A nishchay-pratyAkhyAn adhikAranI chhellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev nav shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] ‘je bhAvi kALanA bhav-bhAvothI (sansArabhAvothI) nivRutta chhe te hun chhun’ em munIshvare maLathI mukta thavA mATe paripUrNa saukhyanA nidhAnabhUt nirmaL nij svarUpane pratidin bhAvavun. 143.
[shlokArtha — ] ghor sansAramahArNavanun A (param tattva) dedIpyamAn nAv chhe em jinendradeve kahyun chhe; tethI hun mohane jItIne nirantar param tattvane tattvata ( – pAramArthik rIte) bhAvun chhun. 144.
202 ]
Page 203 of 380
PDF/HTML Page 232 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
भ्रान्तिध्वंसात्सहजपरमानंदचिन्निष्टबुद्धेः ।
भूयो भूयो भवति भविनां संसृतिर्घोररूपा ।।१४५।।
कथं कांक्षंत्येनं बत कलिहतास्ते जडधियः ।।१४६।।
सच्चारित्रं दुरघतरुसांद्राटवीवह्निरूपम् ।
यत्किंभूतं सहजसुखदं शीलमूलं मुनीनाम् ।।१४७।।
[shlokArtha — ] bhrAntinA nAshathI jenI buddhi sahaj-paramAnandayukta chetanamAn niShThit ( – lIn, ekAgra) chhe evA shuddhachAritramUrtine satat pratyAkhyAn chhe. parasamayamAn ( – anya darshanamAn) jemanun sthAn chhe evA anya yogIone pratyAkhyAn hotun nathI; te sansArIone pharIpharIne ghor sansaraN ( – paribhramaN) thAy chhe. 145.
[shlokArtha – ] je shAshvat mahA AnandAnand jagatamAn prasiddha chhe, te nirmaL guNavALA siddhAtmAmAn atishayapaNe ane niyatapaNe rahe chhe. (to pachhI,) arere! A vidvAno paN kAmanAn tIkShNa shastrothI ijA pAmyA thakA kleshapIDit thaIne tene (kAmane) kem ichchhe chhe! teo jaDabuddhi chhe. 146.
[shlokArtha — ] je duShTa pAparUpI vRukShonI gIch aTavIne bALavAne agnirUp chhe evun pragaT shuddha-shuddha satchAritra sanyamIone pratyAkhyAnathI thAy chhe; (mATe) he bhavyashArdUl! ( – bhavyottam) tun shIghra tArI matimAn tattvane nitya dhAraN kar — ke je tattva sahaj sukhanun denArun chhe ane munionA chAritranun mUL chhe. 147.
Page 204 of 380
PDF/HTML Page 233 of 409
single page version
हृदयसरसिजाताभ्यन्तरे संस्थितं यत् ।
स्वरसविसरभास्वद्बोधविस्फू र्तिमात्रम् ।।१४८।।
भवांबुनिधिमग्नजीवततियानपात्रोपमम् ।
नमामि सततं पुनः सहजमेव तत्त्वं मुदा ।।१४9।।
मुनीश्वरमनोगृहान्तरसुरत्नदीपप्रभम् ।
[shlokArtha — ] tattvamAn niShNAt buddhivALA jIvanA hRudayakamaLarUp abhyantaramAn je susthit chhe, te sahaj tattva jayavant chhe. te sahaj teje mohAndhakArano nAsh karyo chhe ane te (sahaj tej) nij rasanA phelAvathI prakAshatA gnAnanA prakAshanamAtra chhe. 148.
[shlokArtha — ] vaLI, je (sahaj tattva) akhanDit chhe, shAshvat chhe, sakaL doShathI dUr chhe, utkRuShTa chhe, bhavasAgaramAn DUbelA jIvasamUhane naukA samAn chhe ane prabaL sankaTonA samUharUpI dAvAnaLane (shAnt karavA) mATe jaL samAn chhe, te sahaj tattvane hun pramodathI satat namun chhun. 149.
[shlokArtha — ] je jinaprabhunA mukhAravindathI vidit (prasiddha) chhe, je svarUpamAn sthit chhe, je munIshvaronA manograhanI andar sundar ratnadIpanI mAphak prakAshe chhe, je A lokamAn darshanamohAdi par vijay meLavelA yogIothI namaskAr karavAyogya chhe ane je sukhanun mandir chhe, te sahaj tattvane hun sadA atyant namun chhun. 150.
20
Page 205 of 380
PDF/HTML Page 234 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
प्रधूतमदनादिकं प्रबलबोधसौधालयम् ।
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ निश्चयप्रत्याख्यानाधिकारः षष्ठः श्रुतस्कन्धः ।।
[shlokArtha — ] jeNe pApanA rAshine naShTa karyo chhe, jeNe puNyakarmanA samUhane haNyo chhe, jeNe madan ( – kAm) vagerene khankherI nAkhyA chhe, je prabaL gnAnano mahel chhe, jene tattvavettAo praNAm kare chhe, je prakaraNanA nAshasvarUp chhe (arthAt jene koI kArya karavAnun nathI — je kRutakRutya chhe), je puShTa guNonun dhAm chhe ane jeNe moharAtrino nAsh karyo chhe, tene ( – te sahaj tattvane) ame namIe chhIe. 151.
A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAn chhe ane pAnch indriyonA phelAv rahit dehamAtra jemane parigrah hato evA shrI padmaprabhamaladhAridev vaDe rachAyelI niyamasAranI tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamanI nirgranth munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn) nishchay-pratyAkhyAn adhikAr nAmano chhaThTho shrutaskandh samApta thayo.
Page 206 of 380
PDF/HTML Page 235 of 409
single page version
आलोचनाधिकार उच्यते —
निश्चयालोचनास्वरूपाख्यानमेतत् ।
औदारिकवैक्रियिकाहारकतैजसकार्मणानि शरीराणि हि नोकर्माणि, ज्ञानदर्शना- वरणांतरायमोहनीयवेदनीयायुर्नामगोत्राभिधानानि हि द्रव्यकर्माणि । कर्मोपाधिनिरपेक्ष-
anvayArtha — [नोकर्मकर्मरहितं] nokarma ne karmathI rahit tathA [विभावगुणपर्ययैः व्यतिरिक्त म्] vibhAvaguNaparyAyothI *vyatirikta [आत्मानं] AtmAne [यः] je [ध्यायति] dhyAve chhe, [श्रमणस्य] te shramaNane [आलोचना] AlochanA [भवति] chhe.
TIkA — A, nishchay-AlochanAnA svarUpanun kathan chhe.
audArik, vaikriyik, AhArak, taijas ane kArmaN sharIro te nokarmo chhe; gnAnAvaraN,
206
Page 207 of 380
PDF/HTML Page 236 of 409
single page version
सत्ताग्राहकशुद्धनिश्चयद्रव्यार्थिकनयापेक्षया हि एभिर्नोकर्मभिर्द्रव्यकर्मभिश्च निर्मुक्त म् । मतिज्ञानादयो विभावगुणा नरनारकादिव्यंजनपर्यायाश्चैव विभावपर्यायाः । सहभुवो गुणाः क्रमभाविनः पर्यायाश्च । एभिः समस्तैः व्यतिरिक्तं , स्वभावगुणपर्यायैः संयुक्तं, त्रिकाल- निरावरणनिरंजनपरमात्मानं त्रिगुप्तिगुप्तपरमसमाधिना यः परमश्रमणो नित्यमनुष्ठानसमये वचनरचनाप्रपंचपराङ्मुखः सन् ध्यायति, तस्य भावश्रमणस्य सततं निश्चयालोचना भवतीति ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचंद्रसूरिभिः —
darshanAvaraN, antarAy, mohanIy, vedanIy, Ayu, nAm ane gotra nAmanAn dravyakarmo chhe. ane dravyakarmothI rahit chhe. matignAnAdik te vibhAvaguNo chhe ane nar-nArakAdi vyanjanaparyAyo te ja vibhAvaparyAyo chhe; guNo sahabhAvI hoy chhe ane paryAyo kramabhAvI hoy chhe. paramAtmA A badhAthI ( – vibhAvaguNo ane vibhAvaparyAyothI) vyatirikta chhe. uparokta nokarmo ane dravyakarmothI rahit tathA uparokta samasta vibhAvaguNaparyAyothI vyatirikta tem ja svabhAvaguNaparyAyothI sanyukta, trikAL-nirAvaraN niranjan paramAtmAne triguptigupta ( – traN gupti vaDe gupta evI) paramasamAdhi vaDe je param shramaN sadA anuShThAnasamaye vachanarachanAnA prapanchathI ( – vistArathI) parAngmukh vartato thako dhyAve chhe, te bhAvashramaNane satat nishchayaAlochanA chhe.
evI rIte (AchAryadev) shrImad amRutachandrasUrie (shrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAn 227mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] mohanA vilAsathI phelAyelun je A udayamAn ( – udayamAn Avatun) karma te samastane AlochIne ( – te sarva karmanI AlochanA karIne), hun niShkarma (arthAt sarva
*karmopAdhinirapekSha sattAgrAhak shuddhanishchayadravyArthikanayanI apekShAe paramAtmA A nokarmo
Page 208 of 380
PDF/HTML Page 237 of 409
single page version
उक्तं चोपासकाध्ययने —
तथा हि —
शुद्धात्मानं निरुपधिगुणं चात्मनैवावलम्बे ।
नीत्वा नाशं सहजविलसद्बोधलक्ष्मीं व्रजामि ।।१५२।।
karmothI rahit) chaitanyasvarUp AtmAmAn AtmAthI ja ( – potAthI ja) nirantar vartun chhun.’’
vaLI upAsakAdhyayanamAn (shrI samantabhadrasvAmIkRut ratnakaranDashrAvakAchAramAn 125mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] karelA, karAvelA ane anumodelA sarva pApane kapaTarahitapaNe AlochIne, maraNaparyant rahenArun, nisheSh ( – paripUrNa) mahAvrat dhAraN karavun.’’
vaLI (A 107 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] ghor sansAranAn mUL evAn sukRut ane duShkRutane sadA AlochI AlochIne hun nirupAdhik (-svAbhAvik) guNavALA shuddha AtmAne AtmAthI ja avalambun chhun. pachhI dravyakarmasvarUp samasta prakRitine atyant nAsh pamADIne sahajavilasatI gnAnalakShmIne hun pAmIsh. 152.
208 ]
Page 209 of 380
PDF/HTML Page 238 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
आलोचनालक्षणभेदकथनमेतत् ।
भगवदर्हन्मुखारविन्दविनिर्गतसकलजनताश्रुतिसुभगसुन्दरानन्दनिष्यन्द्यनक्षरात्मकदिव्य- ध्वनिपरिज्ञानकुशलचतुर्थज्ञानधरगौतममहर्षिमुखकमलविनिर्गतचतुरसन्दर्भगर्भीकृतराद्धान्तादि- समस्तशास्त्रार्थसार्थसारसर्वस्वीभूतशुद्धनिश्चयपरमालोचनायाश्चत्वारो विकल्पा भवन्ति । ते वक्ष्यमाणसूत्रचतुष्टये निगद्यन्त इति ।
anvayArtha — [इह] have, [आलोचनलक्षणं] AlochanAnun svarUp [आलोचनम्] [भावशुद्धिः च] 4bhAvashuddhi [चतुर्विधं] em chAr prakAranun [समये] shAstramAn [परिकथितम्] kahyun chhe.
TIkA — A, AlochanAnA svarUpanA bhedonun kathan chhe.
bhagavAn arhantanA mukhAravindathI nIkaLelo, (shravaN mATe Avel) sakaL janatAne shravaNanun saubhAgya maLe evo, sundar-AnandasyandI (sundar-Anandajharato), anakSharAtmak je divyadhvani, tenA parignAnamAn kushaL chaturthagnAnadhar (manaparyayagnAnadhArI) gautamamaharShinA mukhakamaLathI nIkaLelI je chatur vachanarachanA, tenA garbhamAn rahelAn rAddhAntAdi ( – siddhAntAdi) samasta shAstronA arthasamUhanA sArasarvasvarUp shuddha-nishchay-param-AlochanAnA chAr bhedo chhe. te bhedo have pachhI kahevAmAn AvatAn chAr sUtromAn kahevAshe.
[have A 108mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
1Alochan, [आलुंछनम्] 2Alunchhan, [अविकृतिकरणम्] 3avikRutikaraN [च] ane
1. pote potAnA doSho sUkShmatAthI joI javA athavA guru pAse potAnA doShonun nivedan karavun te vyavahAr-Alochan chhe. nishchay-Alochananun svarUp 109mI gAthAmAn kahevAmAn Avashe.
2. Alunchhan = (doShonun) Alunchan arthAt ukheDI nAkhavun te
3. avikRutikaraN = vikArarahitatA karavI te
4. bhAvashuddhi = bhAvone shuddha karavA te
Page 210 of 380
PDF/HTML Page 239 of 409
single page version
मुक्त्यंगनासंगमहेतुभूतम् ।
तस्मै नमः स्वात्मनि निष्ठिताय ।।१५३।।
इहालोचनास्वीकारमात्रेण परमसमताभावनोक्ता ।
यः सहजवैराग्यसुधासिन्धुनाथडिंडीरपिंडपरिपांडुरमंडनमंडलीप्रवृद्धिहेतुभूतराका- निशीथिनीनाथः सदान्तर्मुखाकारमत्यपूर्वं निरंजननिजबोधनिलयं कारणपरमात्मानं निरव-
[shlokArtha — ] muktirUpI strInA sangamanA hetubhUt evA A AlochanAnA bhedone jANIne je bhavya jIv kharekhar nij AtmAmAn sthiti pAme chhe, te svAtmaniShThitane ( – te nijAtmAmAn lIn bhavya jIvane) namaskAr ho. 153.
anvayArtha — [यः] je (jIv) [परिणामम्] pariNAmane [समभावे] samabhAvamAn [संस्थाप्य] sthApIne [आत्मानं] (nij) AtmAne [पश्यति] dekhe chhe, [आलोचनम्] te Alochan chhe. [इति] em [परमजिनेन्द्रस्य] param jinendrano [उपदेशम्] upadesh [जानीहि] jAN.
TIkA — ahIn, AlochanAnA svIkAramAtrathI paramasamatAbhAvanA kahevAmAn AvI chhe.
sahajavairAgyarUpI amRutasAgaranA phIN-samUhanA shvet shobhAmanDaLanI vRuddhinA hetubhUt pUrNa chandra samAn (arthAt sahaj vairAgyamAn bharatI lAvIne tenI ujjvaLatA vadhAranAr) je jIv sadA antarmukhAkAr ( – sadA antarmukh jenun svarUp chhe evA), ati apUrva, niranjan nijabodhanA sthAnabhUt kAraNaparamAtmAne niravasheShapaNe antarmukh nij svabhAvanirat sahaj-
210 ]
Page 211 of 380
PDF/HTML Page 240 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
शेषेणान्तर्मुखस्वस्वभावनिरतसहजावलोकनेन निरन्तरं पश्यति; किं कृत्वा ? पूर्वं निज- परिणामं समतावलंबनं कृत्वा परमसंयमीभूत्वा तिष्ठति; तदेवालोचनास्वरूपमिति हे शिष्य त्वं जानीहि परमजिननाथस्योपदेशात् इत्यालोचनाविकल्पेषु प्रथमविकल्पोऽयमिति ।
यो मुक्ति श्रीविलासानतनुसुखमयान् स्तोककालेन याति ।
तं वंदे सर्ववंद्यं सकलगुणनिधिं तद्गुणापेक्षयाहम् ।।१५४।।
ज्ञानज्योतिःप्रहतदुरितध्वान्तपुंजः पुराणः ।
न्नारातीये परमपुरुषे को विधिः को निषेधः ।।१५५।।
avalokan vaDe nirantar dekhe chhe (arthAt je jIv kAraNaparamAtmAne sarvathA antarmukh evun je nij svabhAvamAn lIn sahaj-avalokan tenA vaDe nirantar dekhe chhe — anubhave chhe); shun karIne dekhe chhe? pahelAn nij pariNAmane samatAvalambI karIne, paramasanyamIbhUtapaNe rahIne dekhe chhe; te ja AlochanAnun svarUp chhe em, he shiShya! tun param jinanAthanA upadesh dvArA jAN. — Am A, AlochanAnA bhedomAn pratham bhed thayo.
[have A 109mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj chha shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] A pramANe je AtmA AtmAne AtmA vaDe AtmAmAn avichaL raheThANavALo dekhe chhe, te anang-sukhamay (atIndriy Anandamay) evA muktilakShmInA vilAsone alpa kALamAn pAme chhe. te AtmA sureshothI, sanyamadharonI panktiothI, khecharothI ( – vidyAdharothI) ane bhUcharothI ( – bhUmigocharIothI) vandya chhe. hun te sarvavandya sakaLaguNanidhine ( – sarvathI vandya evA samasta guNonA bhanDArane) tenA guNonI apekShAthI ( – abhilAShAthI) vandun chhun. 154.
[shlokArtha — ] jeNe gnAnajyoti vaDe pApatimiranA punjano nAsh karyo chhe ane je