Page 212 of 380
PDF/HTML Page 241 of 409
single page version
विमुक्त सकलेन्द्रियप्रकरजातकोलाहलम् ।
सदा शिवमयं परं परमदूरमज्ञानिनाम् ।।१५६।।
बुद्ध्वा भव्यः परमगुरुतः शाश्वतं शं प्रयाति ।
भेदाभावे किमपि सहजं सिद्धिभूसौख्यशुद्धम् ।।१५७।।
purAN ( – sanAtan) chhe evo AtmA paramasanyamIonA chittakamaLamAn spaShTa chhe. te AtmA sansArI jIvonA vachan-manomArgathI atikrAnt ( – vachan ane mananA mArgathI agochar) chhe. A nikaT paramapuruShamAn vidhi sho ane niShedh sho? 155.
Am A padya vaDe param jinayogIshvare kharekhar vyavahAr-AlochanAnA prapanchano
[shlokArtha — ] je sakaL indriyonA samUhathI utpanna thatA kolAhalathI vimukta chhe, je nay ane anayanA samUhathI dUr hovA chhatAn yogIone gochar chhe, je sadA shivamay chhe, utkRuShTa chhe ane je agnAnIone param dUr chhe, evun A 2anaghachaitanyamay sahajatattva atyant jayavant chhe. 156.
[shlokArtha — ] nij sukharUpI sudhAnA sAgaramAn DUbatA A shuddhAtmAne jANIne bhavya jIv param guru dvArA shAshvat sukhane pAme chhe; tethI, bhedanA abhAvanI draShTie je siddhithI utpanna thatA saukhya vaDe shuddha chhe evA koI (adbhut) sahaj tattvane hun paN sadA ati- apUrva rIte atyant bhAvun chhun. 157.
212 ]
1upahAs karyo chhe.
1upahAs = mashkarI; ThekaDI; hAnsI; tiraskAr.
2anagh = nirdoSh; maL rahit; shuddha.
Page 213 of 380
PDF/HTML Page 242 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
निर्मोहरूपमनघं परभावमुक्त म् ।
निर्वाणयोषिदतनूद्भवसंमदाय ।।१५८।।
चिन्मात्रमेकममलं परिभावयामि ।
निर्मुक्ति मार्गमपि नौम्यविभेदमुक्त म् ।।१५9।।
परमभावस्वरूपाख्यानमेतत् ।
[shlokArtha — ] sarva sangathI nirmukta, nirmoharUp, anagh ane parabhAvathI mukta evA A paramAtmatattvane hun nirvANarUpI strIthI utpanna thatA anang sukhane mATe nitya sambhAvun chhun ( – samyakpaNe bhAvun chhun) ane praNamun chhun. 158.
[shlokArtha — ] nij bhAvathI bhinna evA sakaL vibhAvane chhoDIne ek nirmaL chinmAtrane hun bhAvun chhun. sansArasAgarane tarI javA mATe, abhed kahelA ( – jene jinendroe bhed rahit kahyo chhe evA) muktinA mArgane paN hun nitya namun chhun. 159.
anvayArtha — [कर्ममहीरुहमूलछेदसमर्थः] karmarUpI vRukShanun mUL chhedavAmAn samartha evo je [समभावः] samabhAvarUp [स्वाधीनः] svAdhIn [स्वकीयपरिणामः] nij pariNAm [आलुंछनम् इति समुद्दिष्टम्] tene Alunchhan kahel chhe.
TIkA — A, paramabhAvanA svarUpanun kathan chhe.
Page 214 of 380
PDF/HTML Page 243 of 409
single page version
भव्यस्य पारिणामिकभावस्वभावेन परमस्वभावः । औदयिकादिचतुर्णां विभाव- स्वभावानामगोचरः स पंचमभावः । अत एवोदयोदीरणक्षयक्षयोपशमविविधविकारविवर्जितः । अतः कारणादस्यैकस्य परमत्वम्, इतरेषां चतुर्णां विभावानामपरमत्वम् । निखिल- कर्मविषवृक्षमूलनिर्मूलनसमर्थः त्रिकालनिरावरणनिजकारणपरमात्मस्वरूपश्रद्धानप्रतिपक्ष- तीव्रमिथ्यात्वकर्मोदयबलेन कुद्रष्टेरयं परमभावः सदा निश्चयतो विद्यमानोऽप्यविद्यमान एव । नित्यनिगोदक्षेत्रज्ञानामपि शुद्धनिश्चयनयेन स परमभावः अभव्यत्वपारिणामिक इत्यनेनाभिधानेन न संभवति । यथा मेरोरधोभागस्थितसुवर्णराशेरपि सुवर्णत्वं, अभव्यानामपि तथा परमस्वभावत्वं; वस्तुनिष्ठं, न व्यवहारयोग्यम् । सुद्रशामत्यासन्नभव्यजीवानां सफलीभूतोऽयं परमभावः सदा निरंजनत्वात्; यतः सकलकर्मविषमविषद्रुमपृथुमूल- निर्मूलनसमर्थत्वात् निश्चयपरमालोचनाविकल्पसंभवालुंछनाभिधानम् अनेन परमपंचमभावेन अत्यासन्नभव्यजीवस्य सिध्यतीति ।
bhavyane pAriNAmikabhAvarUp svabhAv hovAne lIdhe param svabhAv chhe. te pancham bhAv audayikAdi chAr vibhAvasvabhAvone agochar chhe. tethI ja te pancham bhAv uday, udIraNA, kShay, kShayopasham evA vividh vikAro vinAno chhe. A kAraNathI A ekane paramapaNun chhe, bAkInA chAr vibhAvone aparamapaNun chhe. samasta karmarUpI viShavRukShanA mULane ukheDI nAkhavAmAn samartha evo A paramabhAv, trikAL-nirAvaraN nij kAraNaparamAtmAnA svarUpanI shraddhAthI pratipakSha tIvra mithyAtvakarmanA udayane lIdhe kudraShTine, sadA nishchayathI vidyamAn hovA chhatAn, avidyamAn ja chhe (kAraN ke mithyAdraShTine te paramabhAvanA vidyamAnapaNAnI shraddhA nathI). nityanigodanA jIvone paN shuddhanishchayanayathI te paramabhAv ‘abhavyatvapAriNAmik’ evA nAm sahit nathI (parantu shuddhapaNe ja chhe). jem merunA adhobhAgamAn rahelA suvarNarAshine paN suvarNapaNun chhe, tem abhavyone paN paramasvabhAvapaNun chhe; te vastuniShTha chhe, vyavahArayogya nathI (arthAt jem merunI nIchenA suvarNarAshinun suvarNapaNun suvarNarAshimAn rahelun chhe paN te vaparAshamAn – upayogamAn Avatun nathI, tem abhavyonun paramasvabhAvapaNun AtmavastumAn rahelun chhe paN te kAmamAn Avatun nathI kAraN ke abhavya jIvo paramasvabhAvano Ashray karavAne ayogya chhe). sudraShTione — ati Asannabhavya jIvone — A paramabhAv sadA niranjanapaNAne lIdhe (arthAt sadA niranjanapaNe pratibhAsyo hovAne lIdhe) saphaL thayo chhe; jethI, A param panchamabhAv vaDe ati-Asannabhavya jIvane nishchay-param-AlochanAnA bhedarUpe utpanna thatun ‘Alunchhan’ nAm siddha thAy chhe, kAraN ke te paramabhAv samasta karmarUpI viSham-viShavRukShanA vishAL mULane ukheDI nAkhavAmAn samartha chhe.
214 ]
Page 215 of 380
PDF/HTML Page 244 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
कर्मारातिस्फु टितसहजावस्थया संस्थितो यः ।
एकाकारः स्वरसविसरापूर्णपुण्यः पुराणः ।।१६०।।
मत्ता नित्यं स्मरवशगता स्वात्मकार्यप्रमुग्धा ।
मोहाभावात्स्फु टितसहजावस्थमेषा प्रयाति ।।१६१।।
[have A 110mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj be shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] je karmanA dUrapaNAne lIdhe pragaT sahajAvasthApUrvak rahelo chhe, je AtmaniShThAparAyaN (Atmasthit) samasta munione muktinun mUL chhe, je ekAkAr chhe (arthAt sadA ekarUp chhe), je nij rasanA phelAvathI bharapUr hovAne lIdhe pavitra chhe ane je purAN (sanAtan) chhe, te shuddha-shuddha ek pancham bhAv sadA jayavant chhe. 160.
[shlokArtha — ] anAdi sansArathI samasta janatAne ( – janasamUhane) tIvra mohanA udayane lIdhe gnAnajyoti sadA matta chhe, kAmane vash chhe ane nij AtmakAryamAn mUDh chhe. mohanA abhAvathI A gnAnajyoti shuddhabhAvane pAme chhe — ke je shuddhabhAve dishAmanDaLane dhavalit ( – ujjvaL) karyun chhe ane sahaj avasthAne pragaT karI chhe. 161.
Page 216 of 380
PDF/HTML Page 245 of 409
single page version
यः पापाटवीपावको द्रव्यभावनोकर्मभ्यः सकाशाद् भिन्नमात्मानं सहजगुण-[निलयं मध्यस्थभावनायां भावयति तस्याविकृतिकरण-] अभिधानपरमालोचनायाः स्वरूपमस्त्येवेति ।
रन्तःशुद्धः शमदमगुणाम्भोजिनीराजहंसः ।
नित्यानंदाद्यनुपमगुणश्चिच्चमत्कारमूर्तिः ।।१६२।।
anvayArtha — [मध्यस्थभावनायाम्] je madhyasthabhAvanAmAn [कर्मणः भिन्नम्] karmathI bhinna [आत्मानं] AtmAne — [विमलगुणनिलयं] ke je vimaL guNonun raheThAN chhe tene — [भावयति] bhAve chhe, [अविकृतिकरणम् इति विज्ञेयम्] te jIvane avikRutikaraN jANavun.
TIkA — ahIn shuddhopayogI jIvanI pariNativisheShanun (khAs pariNatinun) kathan chhe.
pAparUpI aTavIne bALavA mATe agni samAn evo je jIv dravyakarma, bhAvakarma ane nokarmathI bhinna AtmAne — ke je sahaj guNonun nidhAn chhe tene — madhyasthabhAvanAmAn bhAve chhe, tene avikRutikaraN-nAmak param-AlochanAnun svarUp varte chhe ja.
[have A 111mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj nav shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] AtmA nirantar dravyakarma ane nokarmanA samUhathI bhinna chhe, antarangamAn shuddha chhe ane sham-damaguNarUpI kamaLono rAjahans chhe (arthAt jem rAjahans kamaLomAn keli kare chhe tem AtmA shAntabhAv ane jitendriyatArUpI guNomAn rame chhe). sadA AnandAdi anupam guNavALo ane chaitanyachamatkAranI mUrti evo te AtmA mohanA abhAvane lIdhe samasta parane ( – samasta paradravyabhAvone) grahato nathI ja. 162.
216 ]
Page 217 of 380
PDF/HTML Page 246 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
राशौ नित्यं विशदविशदे क्षालितांहःकलंकः ।
ज्ञानज्योतिःप्रतिहततमोवृत्तिरुच्चैश्चकास्ति ।।१६३।।
र्दुःखादिभिः प्रतिदिनं परितप्यमाने ।
यायादयं मुनिपतिः समताप्रसादात् ।।१६४।।
तद्धेतुभूतसुकृतासुकृतप्रणाशात् ।
मुक्त्वा मुमुक्षुपथमेकमिह व्रजामि ।।१६५।।
[shlokArtha — ] je akShay antarang guNamaNiono samUh chhe, jeNe sadA vishad-vishad (atyant nirmaL) shuddhabhAvarUpI amRutanA samudramAn pApakalankane dhoI nAkhyAn chhe ane jeNe indriyasamUhanA kolAhalane haNI nAkhyo chhe, te shuddha AtmA gnAnajyoti vaDe andhakAradashAno nAsh karIne atyant prakAshe chhe. 163.
[shlokArtha — ] sansAranAn ghor, *sahaj ityAdi raudra dukhAdikathI pratidin paritapta thatA A lokamAn A munivar samatAnA prasAdathI shamAmRutamay je him-rAshi (baraphano Dhagalo) tene pAme chhe. 164.
[shlokArtha — ] mukta jIv vibhAvasamUhane kadApi pAmato nathI kAraN ke teNe tenA hetubhUt sukRut ane duShkRutano nAsh karyo chhe. tethI have hun sukRut ane duShkRutarUpI karmajALane
*sahaj = sAthe janmel arthAt svAbhAvik. [nirantar vartatI AkuLatArUpI dukh to sansAramAn svAbhAvik ja chhe. arthAt sansAr svabhAvathI ja dukhamay chhe. te uparAnt tIvra ashAtA vagereno Ashray karanArAn ghor dukhothI paN sansAr bharelo chhe.]
Page 218 of 380
PDF/HTML Page 247 of 409
single page version
शुभमशुभसुकर्म प्रस्फु टं तद्विदित्वा ।
तमहमभिनमामि प्रत्यहं भावयामि ।।१६८।।
न विषयमिदमात्मज्योतिराद्यन्तशून्यम् ।
chhoDIne ek mumukShumArge jAun chhun (arthAt mumukShuo je mArge chAlyA chhe te ja ek mArge chAlun chhun). 165.
[shlokArtha — ] pudgalaskandho vaDe je asthir chhe (arthAt pudgalaskandhonA AvavA- javAthI je ekasarakhI rahetI nathI) evI A bhavamUrtine ( – bhavanI mUrtirUp kAyAne) chhoDIne hun sadAshuddha evo je gnAnasharIrI AtmA teno Ashray karun chhun. 166.
[shlokArtha — ] shubh ane ashubhathI rahit shuddhachaitanyanI bhAvanA mArA anAdi sansAraroganun uttam auShadh chhe. 167.
[shlokArtha — ] pAnch prakAranA (dravya, kShetra, kAL, bhav ne bhAvanA parAvartanarUp) sansAranun mUL vividh bhedavALun shubhAshubh karma chhe em spaShTa jANIne, je janmamaraN rahit chhe ane pAnch prakAranI mukti denAr chhe tene ( – shuddhAtmAne) hun namun chhun ane pratidin bhAvun chhun. 168.
[shlokArtha — ] A rIte Adi-ant rahit evI A Atmajyoti sulalit
218 ]
Page 219 of 380
PDF/HTML Page 248 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
मनसि मुनिवराणां गोचरः शुद्धशुद्धः ।
परमसुखसमुद्रः शुद्धबोधोऽस्तनिद्रः ।।१७०।।
भावशुद्धयभिधानपरमालोचनास्वरूपप्रतिपादनद्वारेण शुद्धनिश्चयालोचनाधिकारोप- संहारोपन्यासोऽयम् । (sumadhur) vANIno ke satya vANIno paN viShay nathI; topaN gurunAn vachano vaDe tene pAmIne je shuddha draShTivALo thAy chhe, te paramashrIrUpI kAminIno vallabh thAy chhe (arthAt muktisundarIno pati thAy chhe). 169.
[shlokArtha — ] jeNe sahaj tejathI rAgarUpI andhakArano nAsh karyo chhe, je munivaronA manamAn vase chhe, je shuddha-shuddha chhe, je viShayasukhamAn rat jIvone sarvadA durlabh chhe, je param sukhano samudra chhe, je shuddha gnAn chhe ane jeNe nidrAno nAsh karyo chhe, te A (shuddha AtmA) jayavant chhe. 170.
anvayArtha — [मदमानमायालोभविवर्जितभावः तु] mad (madan), mAn, mAyA ane lobh rahit bhAv te [भावशुद्धिः] bhAvashuddhi chhe [इति] em [भव्यानाम्] bhavyone [लोकालोकप्रदर्शिभिः] lokAlokanA draShTAoe [परिकथितः] kahyun chhe.
TIkA — A, bhAvashuddhinAmak param-AlochanAnA svarUpanA pratipAdan dvArA shuddha- nishchay-AlochanA adhikAranA upasanhAranun kathan chhe.
Page 220 of 380
PDF/HTML Page 249 of 409
single page version
तीव्रचारित्रमोहोदयबलेन पुंवेदाभिधाननोकषायविलासो मदः । अत्र मदशब्देन मदनः कामपरिणाम इत्यर्थः । चतुरसंदर्भगर्भीकृतवैदर्भकवित्वेन आदेयनामकर्मोदये सति सकलजनपूज्यतया, मातृपितृसम्बन्धकुलजातिविशुद्धया वा, शतसहस्रकोटिभटाभिधान- प्रधानब्रह्मचर्यव्रतोपार्जितनिरुपमबलेन च, दानादिशुभकर्मोपार्जितसंपद्वृद्धिविलासेन, अथवा बुद्धितपोवैकुर्वणौषधरसबलाक्षीणर्द्धिभिः सप्तभिर्वा, कमनीयकामिनीलोचनानन्देन वपुर्लावण्यरसविसरेण वा आत्माहंकारो मानः । गुप्तपापतो माया । युक्त स्थले धनव्ययाभावो लोभः; निश्चयेन निखिलपरिग्रहपरित्यागलक्षणनिरंजननिजपरमात्मतत्त्वपरिग्रहात् अन्यत् परमाणुमात्रद्रव्यस्वीकारो लोभः । एभिश्चतुर्भिर्वा भावैः परिमुक्त : शुद्धभाव एव भावशुद्धिरिति भव्यप्राणिनां लोकालोकप्रदर्शिभिः परमवीतरागसुखामृतपानपरितृप्तै- र्भगवद्भिरर्हद्भिरभिहित इति ।
tIvra chAritramohanA udayane lIdhe puruShaved nAmanA nokaShAyano vilAs te mad chhe. ahIn ‘mad’ shabdano ‘madan’ eTale ke kAmapariNAm evo artha chhe. (1) chatur vachanarachanAvALA *vaidarbhakavitvane lIdhe, AdeyanAmakarmano uday hotAn samasta jano vaDe pUjanIyapaNAthI, (2) mAtA-pitA sambandhI kuL-jAtinI vishuddhithI, (3) pradhAn brahmacharyavrat vaDe upArjit lakShakoTi subhaT samAn nirupam baLathI, (4) dAnAdi shubh karma vaDe upArjit sampattinI vRuddhinA vilAsathI, (5) buddhi, tap, vikriyA, auShadh, ras, baL ane akShIN — e sAt RIddhiothI, athavA (6) sundar kAminIonAn lochanane Anand pamADanArA sharIralAvaNyarasanA vistArathI thato je Atma-ahankAr (AtmAno ahankArabhAv) te mAn chhe. gupta pApathI mAyA hoy chhe. yogya sthaLe dhanavyayano abhAv te lobh chhe; nishchayathI samasta parigrahano parityAg jenun lakShaN (svarUp) chhe evA niranjan nij paramAtmatattvanA parigrahathI anya paramANumAtra dravyano svIkAr te lobh chhe. — A chArey bhAvothI parimukta (rahit) shuddhabhAv te ja bhAvashuddhi chhe em bhavya jIvone lokAlokadarshI, paramavItarAg sukhAmRutanA pAnathI paritRupta arhantabhagavantoe kahyun chhe.
[have A param-AlochanA adhikAranI chhellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev nav shlok kahe chhe]
220 ]
*vaidarbhakavi = ek prakAranI sAhityaprasiddha sundar kAvyarachanAmAn kushaL kavi
Page 221 of 380
PDF/HTML Page 250 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
परिहृतपरभावो भव्यलोकः समन्तात् ।
स भवति परमश्रीकामिनीकामरूपः ।।१७१।।
निर्मुक्ति मार्गफलदा यमिनामजस्रम् ।
स्यात्संयतस्य मम सा किल कामधेनुः ।।१७२।।
बुद्ध्वा बुद्ध्वा निर्विकल्पं मुमुक्षुः ।
सिद्धिं यायात् सिद्धिसीमन्तिनीशः ।।१७३।।
[shlokArtha — ] je bhavya lok (bhavyajanasamUh) jinapatinA mArgamAn kahel samasta AlochanAnI bhedajALane avalokIne tathA nij svarUpane jANIne sarva taraphathI parabhAvane chhoDe chhe, te paramashrIrUpI kAminIno vallabh thAy chhe (arthAt muktisundarIno pati thAy chhe). 171.
[shlokArtha — ] sanyamIone sadA mokShamArganun phaL denArI tathA shuddha AtmatattvamAn kharekhar kAmadhenurUp ho. 172.
[shlokArtha — ] mumukShu jIv traN lokane jANanArA nirvikalpa shuddha tattvane barAbar jANIne tenI siddhine arthe shuddha shIlane (chAritrane) AcharIne, siddhirUpI strIno svAmI thAy chhe — siddhine pAme chhe. 173.
*niyat AcharaNane anurUp evI je nirantar shuddhanayAtmak AlochanA te mane sanyamIne
*niyat = nishchit; draDh; lIn; parAyaN. [AcharaN shuddha Atmatattvane Ashrit hoy chhe.]
Page 222 of 380
PDF/HTML Page 251 of 409
single page version
निर्व्याबाधं विशुद्धं स्मरशरगहनानीकदावाग्निरूपम् ।
तद्वन्दे साधुवन्द्यं जननजलनिधौ लंघने यानपात्रम् ।।१७४।।
विदधति परं ब्रूमः किं ते तपस्विन एव हि ।
पदमिदमहो ज्ञात्वा भूयोऽपि यान्ति सरागताम् ।।१७५।।
सततसुलभं भास्वत्सम्यग्द्रशां समतालयम् ।
स्फु टितसहजावस्थं लीनं महिम्नि निजेऽनिशम् ।।१७६।।
[shlokArtha — ] tattvamAn magna evA jinamuninA hRudayakamaLanA kesaramAn je Anand sahit birAjamAn chhe, je bAdhA rahit chhe, je vishuddha chhe, je kAmadevanA bANonI gahan ( – durbhedya) senAne bALI nAkhavA mATe dAvAnaL samAn chhe ane jeNe shuddhagnAnarUp dIpak vaDe munionA manogRuhanA ghor andhakArano nAsh karyo chhe, tene — sAdhuo vaDe vandya ane janmArNavane oLangI javAmAn naukArUp te shuddha tattvane — hun vandun chhun. 174.
[shlokArtha — ] ame pUchhIe chhIe ke — jeo samagra buddhivALA hovA chhatAn bIjAne ‘A navun pAp kar’ em upadeshe chhe, teo shun kharekhar tapasvI chhe? aho! khed chhe ke teo hRudayamAn vilasit shuddhagnAnarUp ane sarvottam *pinDarUp A padane jANIne pharIne paN sarAgatAne pAme chhe! 175.
[shlokArtha — ] tattvomAn te sahaj tattva jayavant chhe — ke je sadA anAkuL chhe, je nirantar sulabh chhe, je prakAshavant chhe, je samyagdraShTione samatAnun ghar chhe, je param kaLA
222 ]
*pinD = (1) padArtha; (2) baL.
Page 223 of 380
PDF/HTML Page 252 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
सकलविमलज्ञानावासं निरावरणं शिवम् ।
किमपि मनसां वाचां दूरं मुनेरपि तन्नुमः ।।१७७।।
प्रतिदिनोदयचारुहिमद्युतिः ।
प्रहतमोहतमस्समितिर्जिनः ।।१७८।।
प्रहतदारुणरागकदम्बकः ।
जयति यः परमात्मपदस्थितः ।।१७9।।
sahit vikasit nij guNothI vikaselun ( – khIlelun) chhe, jenI sahaj avasthA sphuTit ( – prakaTit) chhe ane je nirantar nij mahimAmAn lIn chhe. 176.
[shlokArtha — ] sAt tattvomAn sahaj param tattva nirmaL chhe, sakaL-vimaL (sarvathA vimaL) gnAnanun raheThAN chhe, nirAvaraN chhe, shiv (kalyANamay) chhe, spaShTa-spaShTa chhe, nitya chhe, bAhya prapanchathI parAngmukh chhe ane munine paN manathI tathA vANIthI ati dUr chhe; tene ame namIe chhIe. 177.
[shlokArtha — ] je (jin) shAnt rasarUpI amRutanA samudrane (uchhALavA) mATe pratidin udayamAn sundar chandra samAn chhe ane jeNe atul gnAnarUpI sUryanAn kiraNothI mohatimiranA samUhano nAsh karyo chhe, te jin jayavant chhe. 178.
[shlokArtha — ] jeNe janma-jarA-mRutyunA samUhane jItI lIdho chhe, jeNe dAruN rAganA samUhane haNI nAkhyo chhe, je pAparUpI mahA andhakAranA samUhane mATe sUrya samAn chhe ane je paramAtmapadamAn sthit chhe, te jayavant chhe. 179.
Page 224 of 380
PDF/HTML Page 253 of 409
single page version
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ परमालोचनाधिकारः सप्तमः श्रुतस्कन्धः ।।
A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAn chhe ane pAnch indriyonA phelAv rahit dehamAtra jemane parigrah hato evA shrI padmaprabhamaladhAridev vaDe rachAyelI niyamasAranI tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamanI nirgranth munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn) param-AlochanA adhikAr nAmano sAtamo shrutaskandh samApta thayo.
224 ]niyamasAr
Page 225 of 380
PDF/HTML Page 254 of 409
single page version
अथाखिलद्रव्यभावनोकर्मसंन्यासहेतुभूतशुद्धनिश्चयप्रायश्चित्ताधिकारः कथ्यते ।
निश्चयप्रायश्चित्तस्वरूपाख्यानमेतत् ।
पंचमहाव्रतपंचसमितिशीलसकलेन्द्रियवाङ्मनःकायसंयमपरिणामः पंचेन्द्रियनिरोधश्च स खलु परिणतिविशेषः, प्रायः प्राचुर्येण निर्विकारं चित्तं प्रायश्चित्तम्, अनवरतं
have samasta dravyakarma, bhAvakarma tathA nokarmanA sannyAsanA hetubhUt shuddhanishchay-prAyashchitta adhikAr kahevAmAn Ave chhe.
anvayArtha — [व्रतसमितिशीलसंयमपरिणामः] vrat, samiti, shIl ne sanyamarUp pariNAm tathA [करणनिग्रहः भावः] indriyanigraharUp bhAv [सः] te [प्रायश्चित्तम्] prAyashchitta [भवति] chhe [च एव] ane te [अनवरतं] nirantar [कर्तव्यः] kartavya chhe.
TIkA — A, nishchay-prAyashchittanA svarUpanun kathan chhe.
pAnch mahAvratarUp, pAnch samitirUp, shIlarUp ane sarva indriyonA ne manavachanakAyAnA sanyamarUp pariNAm tathA pAnch indriyono nirodh — e pariNativisheSh te prAyashchitta chhe. prAyashchitta eTale prAya chitta — prachurapaNe nirvikAr chitta. antarmukhAkAr param-samAdhithI yukta,
Page 226 of 380
PDF/HTML Page 255 of 409
single page version
चान्तर्मुखाकारपरमसमाधियुक्तेन परमजिनयोगीश्वरेण पापाटवीपावकेन पंचेन्द्रियप्रसर- वर्जितगात्रमात्रपरिग्रहेण सहजवैराग्यप्रासादशिखरशिखामणिना परमागममकरंदनिष्यन्दि- मुखप्रद्मप्रभेण कर्तव्य इति ।
मुक्तिं यांति स्वसुखरतयस्तेन निर्धूतपापाः ।
पापाः पापं विदधति मुहुः किं पुनश्चित्रमेतत् ।।१८०।।
param jinayogIshvar, pAparUpI aTavIne (bALavA) mATe agni samAn, pAnch indriyonA phelAv rahit dehamAtra parigrahanA dhArI, sahajavairAgyarUpI mahelanA shikharanA shikhAmaNi samAn ane paramAgamarUpI puShparas-jharatA mukhavALA padmaprabhe A prAyashchitta nirantar kartavya chhe.
[have A 113mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] munione svAtmAnun chintan te nirantar prAyashchitta chhe; nij sukhamAn rativALA teo te prAyashchitta vaDe pApane khankherI muktine pAme chhe. jo munione (svAtmA sivAy) anya chintA hoy to te vimUDh kAmArta pApIo pharI pApane utpanna kare chhe. — AmAn shun Ashcharya chhe? 180.
anvayArtha — [क्रोधादिस्वकीयभावक्षयप्रभृतिभावनायां] krodh vagere svakIy bhAvonA ( – potAnA vibhAvabhAvonA) kShayAdikanI bhAvanAmAn [निर्ग्रहणम्] rahevun [च] ane [निजगुणचिंता]
226 ]
Page 227 of 380
PDF/HTML Page 256 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
इह हि सकलकर्मनिर्मूलनसमर्थनिश्चयप्रायश्चित्तमुक्त म् ।
क्रोधादिनिखिलमोहरागद्वेषविभावस्वभावक्षयकारणनिजकारणपरमात्मस्वभावभावनायां सत्यां निसर्गवृत्त्या प्रायश्चित्तमभिहितम्, अथवा परमात्मगुणात्मकशुद्धान्तस्तत्वस्वरूप- सहजज्ञानादिसहजगुणचिंता प्रायश्चित्तं भवतीति ।
कामक्रोधाद्यन्यभावक्षये च ।
सन्तो जानन्त्येतदात्मप्रवादे ।।१८१।।
nij guNonun chintan karavun te [निश्चयतः] nishchayathI [प्रायश्चित्तं भणितम्] prAyashchitta kahyun chhe.
TIkA — ahIn (A gAthAmAn) sakaL karmone mULathI ukheDI nAkhavAmAn samartha evun nishchay-prAyashchitta kahevAmAn Avyun chhe.
krodhAdik samasta moharAgadveSharUp vibhAvasvabhAvonA kShayanA kAraNabhUt nij kAraNaparamAtmAnA svabhAvanI bhAvanA hotAn nisargavRuttine lIdhe (arthAt svAbhAvik — sahaj pariNati hovAne lIdhe) prAyashchitta kahevAmAn Avyun chhe; athavA, paramAtmAnA guNAtmak evA je shuddha-antatattvarUp (nij) svarUpanA sahajagnAnAdik sahajaguNo temanun chintan karavun te prAyashchitta chhe.
[have A 114 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] munione kAmakrodhAdik anya bhAvonA kShayanI je sambhAvanA athavA to potAnA gnAnanI je sambhAvanA ( – samyak bhAvanA) te ugra prAyashchitta kahel chhe. santoe AtmapravAdamAn Am jANyun chhe (arthAt jANIne kahyun chhe). 181.
Page 228 of 380
PDF/HTML Page 257 of 409
single page version
चतुष्कषायविजयोपायस्वरूपाख्यानमेतत् ।
जघन्यमध्यमोत्तमभेदात्क्षमास्तिस्रो भवन्ति । अकारणादप्रियवादिनो मिथ्याद्रष्टेरकारणेन मां त्रासयितुमुद्योगो विद्यते, अयमपगतो मत्पुण्येनेति प्रथमा क्षमा । अकारणेन संत्रासकरस्य ताडनवधादिपरिणामोऽस्ति, अयं चापगतो मत्सुकृतेनेति द्वितीया क्षमा । वधे सत्यमूर्तस्य परमब्रह्मरूपिणो ममापकारहानिरिति परमसमरसीभावस्थितिरुत्तमा क्षमा । आभिः क्षमाभिः क्रोधकषायं जित्वा, मानकषायं मार्दवेन च, मायाकषायं चार्जवेण, परमतत्त्वलाभसन्तोषेण लोभकषायं चेति ।
anvayArtha — [क्रोधं क्षमया] krodhane kShamAthI, [मानं स्वमार्दवेन] mAnane nij mArdavathI, [मायां च आर्जवेन] mAyAne ArjavathI [च] tathA [लोभं संतोषेण] lobhane santoShathI — [चतुर्विधकषायान्] em chaturvidh kaShAyone [खलु जयति] (yogI) kharekhar jIte chhe.
TIkA — A, chAr kaShAyo par vijay meLavavAnA upAyanA svarUpanun kathan chhe.
jaghanya, madhyam ane uttam evA (traN) bhedone lIdhe kShamA traN (prakAranI) chhe. (1) ‘vinA-kAraN apriy bolanAr mithyAdraShTine vinA-kAraN mane trAs devAno udyog varte chhe, te mArA puNyathI dUr thayo;’ — Am vichArI kShamA karavI te pratham kShamA chhe. (2) (mArA par) ‘vinA-kAraN trAs gujAranArane 1tADanano ane 2vadhano pariNAm varte chhe, te mArA sukRutathI dUr thayo;’ — Am vichArI kShamA karavI te dvitIy kShamA chhe. (3) vadh thatAn amUrta paramabrahmarUp evA mane nukasAn thatun nathI — em samajI param samarasIbhAvamAn sthit rahevun te uttam kShamA chhe. A (traN) kShamAo vaDe krodhakaShAyane jItIne, 3mArdav vaDe mAnakaShAyane, 4Arjav vaDe mAyAkaShAyane tathA paramatattvanI prAptirUp santoShathI lobhakaShAyane (yogI) jIte chhe.
228 ]
1. tADan = mAr mAravo te
2. vadh = mArI nAkhavun te
3. mArdav = naramAsh; komaLatA; nirmAnatA.
4. Arjav = RUjutA; saraLatA.
Page 229 of 380
PDF/HTML Page 258 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
तथा चोक्तं श्रीगुणभद्रस्वामिभिः —
क्रोधोदयाद्भवति कस्य न कार्यहानिः ।।’’
यत्प्राव्रजन्ननु तदैव स तेन मुच्येत् ।
मानो मनागपि हतिं महतीं करोति ।।’’
evI rIte (AchAryavar) shrI guNabhadrasvAmIe (AtmAnushAsanamAn 216, 217,
‘‘[shlokArtha — ] kAmadev (potAnA) chittamAn rahel hovA chhatAn (potAnI) jaDatAne lIdhe tene nahi oLakhIne, shankare krodhI thaIne bahAramAn koIkane kAmadev samajI tene bALI nAkhyo. (chittamAn rahelo kAmadev to jIvato hovAne lIdhe) teNe karelI ghor avasthAne ( – kAmavihvaL dashAne) shankar pAmyA. krodhanA udayathI ( – krodh utpanna thavAthI) kone kAryahAni thatI nathI?’’
[shlokArtha — ] (yuddhamAn bharate bAhubalI par chakra chhoDyun parantu te chakra bAhubalInA jamaNA hAthamAn AvIne sthir thaI gayun.) potAnA jamaNA hAthamAn sthit (te) chakrane chhoDIne jyAre bAhubalIe pravrajyA lIdhI tyAre ja (turat ja) teo te kAraNe mukti pAmat, parantu teo (mAnane lIdhe mukti nahi pAmatAn) kharekhar lAmbA vakhat sudhI prasiddha (mAnakRut) kleshane pAmyA. thoDun paN mAn mahA hAni kare chhe!’’
‘‘[shlokArtha — ] jemAn ( – je khADAmAn) santAI rahelA krodhAdik bhayankar sarpo dekhI
221 tathA 223 mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
Page 230 of 380
PDF/HTML Page 259 of 409
single page version
किल जडतया लोलो वालव्रजेऽविचलं स्थितः ।
परिणततृषां प्रायेणैवंविधा हि विपत्तयः ।।’’
तथा हि —
rahevun yogya chhe.’’
‘‘[shlokArtha — ] *vanacharanA bhayathI bhAgatI chamarI gAyanun pUnchhaDun daivayoge velamAn gunchavAI jatA jaDatAne lIdhe vALanA guchchhA pratye lolupatAvALI te gAy (potAnA sundar vALane tUTavA nahi devAnA lobhane lIdhe) tyAn avichaLapaNe UbhI rahI gaI, ane arere! te gAyane vanachar vaDe prANathI paN vimukta karavAmAn AvI! (arthAt te gAye vALanA lobhamAn prAN paN gumAvyA!) jemane tRuShNA pariNamI chhe temane prAya AvI ja vipattio Ave chhe.’’
vaLI (A 115mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] krodhakaShAyane kShamAthI, mAnakaShAyane mArdavathI ja, mAyAne ArjavanI prAptithI ane lobhakaShAyane shauchathI ( – santoShathI) jIto. 182.
230 ]
*vanachar = vanamAn rahenAr, bhIl vagere manuShya athavA vAgh vagere jangalI pashu.
Page 231 of 380
PDF/HTML Page 260 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अत्र शुद्धज्ञानस्वीकारवतः प्रायश्चित्तमित्युक्त म् ।
उत्कृष्टो यो विशिष्टधर्मः स हि परमबोधः इत्यर्थः । बोधो ज्ञानं चित्तमित्यनर्थान्तरम् । अत एव तस्यैव परमधर्मिणो जीवस्य प्रायः प्रकर्षेण चित्तं । यः परमसंयमी नित्यं ताद्रशं चित्तं धत्ते, तस्य खलु निश्चयप्रायश्चित्तं भवतीति ।
प्रायश्चित्तमत्र चास्त्येव तस्य ।
वन्दे नित्यं तद्गुणप्राप्तयेऽहम् ।।१८३।।
anvayArtha — [तस्य एव आत्मनः] te ja (anantadharmavALA) AtmAno [यः] je [उत्कृष्टः बोधः] utkRuShTa bodh, [ज्ञानम्] gnAn athavA [चित्तम्] chitta tene [यः मुनिः] je muni [नित्यं धरति] nitya dhAraN kare chhe, [तस्य] tene [प्रायश्चित्तम् भवेत्] prAyashchitta chhe.
TIkA — ahIn, ‘shuddha gnAnanA svIkAravALAne prAyashchitta chhe’ em kahyun chhe.
utkRuShTa evo je vishiShTa dharma te kharekhar param bodh chhe — evo artha chhe. bodh, gnAn, ane chitta judA padArtho nathI. Am hovAthI ja te ja paramadharmI jIvane prAya chitta chhe arthAt prakRuShTapaNe chitta ( – gnAn) chhe. je paramasanyamI evA chittane nitya dhAraN kare chhe, tene kharekhar nishchay-prAyashchitta chhe.
[bhAvArtha — jIv dharmI chhe ane gnAnAdik tenA dharmo chhe. param chitta athavA param gnAnasvabhAv jIvano utkRuShTa visheShadharma chhe. mATe svabhAv-apekShAe jIvadravyane prAya chitta chhe arthAt prakRuShTapaNe gnAn chhe. je paramasanyamI AvA chittane ( – param gnAnasvabhAvane) shraddhe chhe ane temAn lIn rahe chhe, tene nishchayaprAyashchitta chhe.]
[have 116mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] A lokamAn je (munIndra) shuddhAtmagnAnanI samyak bhAvanAvant chhe, tene prAyashchitta chhe ja. jeNe pApasamUhane khankherI nAkhyo chhe evA te munIndrane hun tenA guNonI prApti arthe nitya vandun chhun. 183.