Page 232 of 380
PDF/HTML Page 261 of 409
single page version
इह हि परमतपश्चरणनिरतपरमजिनयोगीश्वराणां निश्चयप्रायश्चित्तम् । एवं समस्ता- चरणानां परमाचरणमित्युक्त म् ।
बहुभिरसत्प्रलापैरलमलम् । पुनः सर्वं निश्चयव्यवहारात्मकपरमतपश्चरणात्मकं परम- जिनयोगीनामासंसारप्रतिबद्धद्रव्यभावकर्मणां निरवशेषेण विनाशकारणं शुद्धनिश्चयप्रायश्चित्त- मिति हे शिष्य त्वं जानीहि ।
anvayArtha — [बहुना] bahu [भणितेन तु] kahevAthI [किम्] shun? [अनेककर्मणाम्] anek karmonA [क्षयहेतुः] kShayano hetu evun je [महर्षीणाम्] maharShionun [वरतपश्चरणम्] uttam tapashcharaN [सर्वम्] te badhun [प्रायश्चित्तं जानीहि] prAyashchitta jAN.
TIkA — ahIn em kahyun chhe ke param tapashcharaNamAn lIn param jinayogIshvarone nishchayaprAyashchitta chhe; e rIte nishchayaprAyashchitta samasta AcharaNomAn param AcharaN chhe em kahyun chhe.
bahu asat pralApothI bas thAo, bas thAo. nishchayavyavahArasvarUp param- tapashcharaNAtmak evun je param jinayogIone anAdi sansArathI bandhAyelAn dravyabhAv- karmonA niravasheSh vinAshanun kAraN te badhun shuddhanishchayaprAyashchitta chhe em, he shiShya! tun jAN.
[have A 117mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj pAnch shlok kahe chhe]
232 ]
Page 233 of 380
PDF/HTML Page 262 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
सहजशुद्धचिदात्मविदामिदम् ।
सहजतत्त्वमघक्षयकारणम् ।।१८४।।
लीनं स्वस्मिन्निर्विकारे महिम्नि ।।१८५।।
ज्ञानज्योतिर्निहतकरणग्रामघोरान्धकारा ।
प्रध्वंसेऽस्मिन् शमजलमयीमाशु धारां वमन्ती ।।१८६।।
[shlokArtha — ] anashanAditapashcharaNAtmak (arthAt svarUpapratapanarUpe pariNamelun, pratApavant eTale ke ugra svarUpapariNatie pariNamelun) evun A sahaj-shuddha-chaitanyasvarUpane jANanArAonun 1sahajagnAnakaLAparigochar sahajatattva 2aghakShayanun kAraN chhe. 184.
[shlokArtha — ] je (prAyashchitta) A svadravyanun 3dharma ane shuklarUp chintan chhe, je karmasamUhanA andhakArane naShTa karavA mATe samyaggnAnarUpI tej chhe ane je potAnA nirvikAr mahimAmAn lIn chhe — evun A prAyashchitta kharekhar uttam puruShone hoy chhe. 185.
[shlokArtha — ] yamIone ( – sanyamIone) AtmagnAnathI krame Atmalabdhi (AtmAnI prApti) thAy chhe — ke je Atmalabdhie gnAnajyoti vaDe indriyasamUhanA ghor andhakArano nAsh karyo chhe ane je Atmalabdhi karmavanathI utpanna (bhavarUpI) dAvAnaLanI shikhAjALano
1. sahajagnAnakaLAparigochar = sahaj gnAnanI kaLA vaDe sarva prakAre jaNAvAyogya
2. agh = ashuddhi; doSh; pAp. (pAp tem ja puNya banne kharekhar agh chhe.)
3. dharmadhyAn ane shukladhyAnarUp je svadravyachintan te prAyashchitta chhe.
Page 234 of 380
PDF/HTML Page 263 of 409
single page version
र्मयोद्धृता संयमरत्नमाला ।
सालंकृतिर्मुक्ति वधूधवानाम् ।।१८७।।
मुनीन्द्रचित्ताम्बुजगर्भवासम् ।
विनष्टसंसारद्रुमूलमेतत् ।।१८८।।
(shikhAonA samUhano) nAsh karavA mATe tenA par satat shamajalamayI dhArAne jhaDapathI chhoDe chhe — varasAve chhe. 186.
[shlokArtha — ] adhyAtmashAstrarUpI amRutasamudramAnthI men je sanyamarUpI ratnamALA bahAr kADhI chhe te (ratnamALA) muktivadhUnA vallabh evA tattvagnAnIonA sukanThanun AbhUShaN banI chhe. 187.
[shlokArtha — ] munIndronA chittakamaLanI ( – hRudayakamaLanI) andar jeno vAs chhe, je vimuktirUpI kAntAnA ratisaukhyanun mUL chhe (arthAt je muktinA atIndriy Anandanun mUL chhe) ane jeNe sansAravRukShanA mULano vinAsh karyo chhe — evA A paramAtmatattvane hun nitya namun chhun. 188.
anvayArtha — [अनन्तानन्तभवेन] anantAnant bhavo vaDe [समर्जितशुभाशुभकर्मसंदोहः]
234 ]
Page 235 of 380
PDF/HTML Page 264 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अत्र प्रसिद्धशुद्धकारणपरमात्मतत्त्वे सदान्तर्मुखतया प्रतपनं यत्तत्तपः प्रायश्चित्तं भवतीत्युक्त म् ।
आसंसारत एव समुपार्जितशुभाशुभकर्मसंदोहो द्रव्यभावात्मकः पंचसंसारसंवर्धनसमर्थः परमतपश्चरणेन भावशुद्धिलक्षणेन विलयं याति, ततः स्वात्मानुष्ठाननिष्ठं परमतपश्चरणमेव शुद्धनिश्चयप्रायश्चित्तमित्यभिहितम् ।
प्राहुः सन्तस्तप इति चिदानंदपीयूषपूर्णम् ।
ज्वालाजालं शमसुखमयं प्राभृतं मोक्षलक्ष्म्याः ।।१८9।।
upArjit shubhAshubh karmarAshi [तपश्चरणेन] tapashcharaNathI [विनश्यति] vinAsh pAme chhe; [तस्मात्] tethI [तपः] tap [प्रायश्चित्तम्] prAyashchitta chhe.
TIkA — ahIn (A gAthAmAn), prasiddha shuddhakAraNaparamAtmatattvamAn sadA antarmukh rahIne je pratapan te tap prAyashchitta chhe (arthAt shuddhAtmasvarUpamAn lIn rahIne pratapavun — pratApavant vartavun te tap chhe ane e tap prAyashchitta chhe) em kahyun chhe.
anAdi sansArathI ja upArjit dravyabhAvAtmak shubhAshubh karmono samUh — ke je pAnch prakAranA ( – pAnch parAvartanarUp) sansAranun samvardhan karavAmAn samartha chhe te — bhAvashuddhilakShaN (bhAvashuddhi jenun lakShaN chhe evA) paramatapashcharaNathI vilay pAme chhe; tethI svAtmAnuShThAnaniShTha ( – nij AtmAnA AcharaNamAn lIn) paramatapashcharaN ja shuddhanishchay- prAyashchitta chhe em kahevAmAn Avyun chhe.
[have A 118mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] je (tap) anAdi sansArathI samRuddha thayelI karmonI mahA aTavIne bALI nAkhavA mATe agninI jvALAnA samUh samAn chhe, shamasukhamay chhe ane mokShalakShmI mATenI bheT chhe, te chidAnandarUpI amRutathI bharelA tapane santo karmakShay karanArun prAyashchitta kahe chhe, parantu anya koI kAryane nahi. 189.
Page 236 of 380
PDF/HTML Page 265 of 409
single page version
अत्र सकलभावानामभावं कर्तुं स्वात्माश्रयनिश्चयधर्मध्यानमेव समर्थमित्युक्त म् ।
अखिलपरद्रव्यपरित्यागलक्षणलक्षिताक्षुण्णनित्यनिरावरणसहजपरमपारिणामिकभाव - भावनया भावान्तराणां चतुर्णामौदयिकौपशमिकक्षायिकक्षायोपशमिकानां परिहारं
anvayArtha — [आत्मस्वरूपालम्बनभावेन तु] AtmasvarUp jenun Alamban chhe evA bhAvathI [जीवः] jIv [सर्वभावपरिहारं] sarvabhAvono parihAr [कर्तुम् शक्नोति] karI shake chhe, [तस्मात्] tethI [ध्यानम्] dhyAn te [सर्वम् भवेत्] sarvasva chhe.
TIkA — ahIn (A gAthAmAn), nij AtmA jeno Ashray chhe evun nishchay- dharmadhyAn ja sarva bhAvono abhAv karavAne samartha chhe em kahyun chhe.
samasta paradravyonA parityAgarUp lakShaNathI lakShit akhanD-nityanirAvaraN-sahaj- paramapAriNAmikabhAvanI bhAvanAthI audayik, aupashamik, kShAyik ane kShAyopashamik e chAr bhAvAntarono *parihAr karavAne ati-Asannabhavya jIv samartha chhe, tethI ja te
236 ]
*ahIn chAr bhAvonA parihAramAn kShAyikabhAvarUp shuddha paryAyano paN parihAr (tyAg) karavAnun
kahyun chhe tenun kAraN A pramANe chhe shuddhAtmadravyanun ja — sAmAnyanun ja — Alamban levAthI
kShAyikabhAvarUp shuddha paryAy pragaTe chhe. kShAyikabhAvanun — shuddha paryAyanun (visheShanun) — Alamban
karavAthI kShAyikabhAvarUp shuddha paryAy kadI pragaTato nathI. mATe kShAyikabhAvanun paN Alamban
tyAjya chhe. A je kShAyikabhAvanA Alambanano tyAg tene ahIn kShAyikabhAvano tyAg kahevAmAn
Avyo chhe.
Page 237 of 380
PDF/HTML Page 266 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
कर्तुमत्यासन्नभव्यजीवः समर्थो यस्मात्, तत एव पापाटवीपावक इत्युक्त म् । अतः पंच- महाव्रतपंचसमितित्रिगुप्तिप्रत्याख्यानप्रायश्चित्तालोचनादिकं सर्वं ध्यानमेवेति ।
नित्यज्योतिःप्रतिहततमःपुंजमाद्यन्तशून्यम् ।
जीवन्मुक्तो भवति तरसा सोऽयमाचारराशिः ।।१9०।।
jIvane pApATavIpAvak ( – pAparUpI aTavIne bALanAro agni) kahyo chhe; Am hovAthI pAnch mahAvrat, pAnch samiti, traN gupti, pratyAkhyAn, prAyashchitta, AlochanA vagere badhun dhyAn ja chhe (arthAt paramapAriNAmik bhAvanI bhAvanArUp je dhyAn te ja mahAvrat- prAyashchittAdi badhuy chhe).
[have A 119mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] jeNe nitya jyoti vaDe timirapunjano nAsh karyo chhe, je Adi- ant rahit chhe, je param kaLA sahit chhe ane je AnandamUrti chhe — evA ek shuddha AtmAne je jIv shuddha AtmAmAn avichaL 1manavALo thaIne nirantar dhyAve chhe, te A
2AchArarAshi jIv shIghra jIvanmukta thAy chhe. 190.
besI gayel hoy evA jaL samAn aupashamik samyaktvAdinun), kShAyopashamikabhAvonun (apUrNa
gnAn-darshan-chAritrAdi paryAyonun) tem ja kShAyikabhAvonun (kShAyik samyaktvAdi sarvathA shuddha
paryAyonun) paN Alamban chhoDavun; mAtra paramapAriNAmikabhAvanun — shuddhAtmadravyasAmAnyanun — Alamban
levun. tene AlambanAro bhAv ja mahAvrat, samiti, gupti, pratikramaN, AlochanA, pratyAkhyAn,
prAyashchitta vagere badhuy chhe. (AtmasvarUpanun Alamban, AtmasvarUpano Ashray, AtmasvarUp pratye
sammukhatA, AtmasvarUp pratye valaN, AtmasvarUp pratye jhok, AtmasvarUpanun dhyAn, param-
pAriNAmikabhAvanI bhAvanA, ‘hun dhruv shuddha AtmadravyasAmAnya chhun’ evI pariNati — e badhAnno
ek artha chhe.)
1.man = bhAv
2.AchArarAshi = chAritrapunj; chAritrasamUharUp.
Page 238 of 380
PDF/HTML Page 267 of 409
single page version
शुद्धनिश्चयनियमस्वरूपाख्यानमेतत् ।
यः परमतत्त्वज्ञानी महातपोधनो दैनं संचितसूक्ष्मकर्मनिर्मूलनसमर्थनिश्चय- प्रायश्चित्तपरायणो नियमितमनोवाक्कायत्वाद्भववल्लीमूलकंदात्मकशुभाशुभस्वरूपप्रशस्ता- प्रशस्तसमस्तवचनरचनानां निवारणं करोति, न केवलमासां तिरस्कारं करोति किन्तु निखिलमोहरागद्वेषादिपरभावानां निवारणं च करोति, पुनरनवरतमखंडाद्वैतसुन्दरानन्द- निष्यन्द्यनुपमनिरंजननिजकारणपरमात्मतत्त्वं नित्यं शुद्धोपयोगबलेन संभावयति, तस्य नियमेन शुद्धनिश्चयनियमो भवतीत्यभिप्रायो भगवतां सूत्रकृतामिति
anvayArtha — [शुभाशुभवचनरचनानाम्] shubhAshubh vachanarachanAnun ane [रागादिभाव- वारणम्] rAgAdibhAvonun nivAraN [कृत्वा] karIne [यः] je [आत्मानम्] AtmAne [ध्यायति] dhyAve chhe, [तस्य तु] tene [नियमात्] niyamathI ( – nishchitapaNe) [नियमः भवेत्] niyam chhe.
TIkA — A, shuddhanishchayaniyamanA svarUpanun kathan chhe.
je paramatattvagnAnI mahAtapodhan sadA sanchit sUkShmakarmone mULathI ukheDI nAkhavAmAn samartha nishchayaprAyashchittamAn parAyaN raheto thako man-vachan-kAyAne niyamit (sanyamit) karyAn hovAthI bhavarUpI velanAn mUL-kandAtmak shubhAshubhasvarUp prashasta-aprashasta samasta vachanarachanAnun nivAraN kare chhe, kevaL te vachanarachanAno ja tiraskAr karato nathI parantu samasta moharAgadveShAdi parabhAvonun nivAraN kare chhe, vaLI anavaratapaNe ( – nirantar) akhanD, advait, sundar-AnandasyandI (sundar AnandajharatA), anupam, niranjan nijakAraNaparamAtmatattvanI sadA shuddhopayoganA baLathI sambhAvanA (samyak bhAvanA) kare chhe, tene (te mahAtapodhanane) niyamathI shuddhanishchayaniyam chhe em bhagavAn sUtrakArano abhiprAy chhe.
238 ]
Page 239 of 380
PDF/HTML Page 268 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
सहजपरमात्मानं नित्यं सुभावयति स्फु टम् ।
भवति नियमः शुद्धो मुक्त्यंगनासुखकारणम् ।।१9१।।
निखिलनयविलासो न स्फु रत्येव किंचित् ।
तमहमभिनमामि स्तौमि संभावयामि ।।१9२।।
(अनुष्टुभ्)
(अनुष्टुभ्)
[have A 120mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj chAr shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] je bhavya shubhAshubhasvarUp vachanarachanAne chhoDIne sadA sphuTapaNe sahajaparamAtmAne samyak prakAre bhAve chhe, te gnAnAtmak param yamIne muktirUpI strInA sukhanun kAraN evo A shuddha niyam niyamathI ( – avashya) chhe. 191.
[shlokArtha — ] je anavaratapaNe ( – nirantar) akhanD advait chaitanyane lIdhe nirvikAr chhe temAn ( – te paramAtmapadArthamAn) samasta nayavilAs jarAy sphurato ja nathI. jemAnthI samasta bhedavAd ( – nayAdi vikalpa) dUr thayel chhe tene ( – te paramAtmapadArthane) hun namun chhun, stavun chhun, samyak prakAre bhAvun chhun. 192.
[shlokArtha — ] A dhyAn chhe, A dhyey chhe, A dhyAtA chhe ane pelun phaL chhe — AvI vikalpajALothI je mukta ( – rahit) chhe tene ( – te paramAtmatattvane) hun namun chhun. 193.
[shlokArtha — ] je yogaparAyaNamAn kadAchit bhedavAdo utpanna thAy chhe (arthAt je
Page 240 of 380
PDF/HTML Page 269 of 409
single page version
निश्चयकायोत्सर्गस्वरूपाख्यानमेतत् ।
सादिसनिधनमूर्तविजातीयविभावव्यंजनपर्यायात्मकः स्वस्याकारः कायः । आदि-
शब्देन क्षेत्रवास्तुकनकरमणीप्रभृतयः । एतेषु सर्वेषु स्थिरभावं सनातनभावं परिहृत्य
नित्यरमणीयनिरंजननिजकारणपरमात्मानं व्यवहारक्रियाकांडाडम्बरविविधविकल्पकोलाहल- विनिर्मुक्त सहजपरमयोगबलेन नित्यं ध्यायति यः सहजतपश्चरणक्षीरवारांराशिनिशीथिनी- हृदयाधीश्वरः, तस्य खलु सहजवैराग्यप्रासादशिखरशिखामणेर्निश्चयकायोत्सर्गो भवतीति ।
yoganiShTha yogIne kyArek vikalpo UThe chhe), tenI arhatnA matamAn mukti thashe ke nahi thAy te koN jANe chhe? 194.
anvayArtha — [कायादिपरद्रव्ये] kAyAdi paradravyamAn [स्थिरभावम् परिहृत्य] sthirabhAv chhoDIne [यः] je [आत्मानम्] AtmAne [निर्विकल्पेन] nirvikalpapaNe [ध्यायति] dhyAve chhe, [तस्य] tene [तनूत्सर्गः] kAyotsarga [भवेत्] chhe.
TIkA — A, nishchayakAyotsarganA svarUpanun kathan chhe.
sAdi-sAnt mUrta vijAtIy-vibhAv-vyanjanaparyAyAtmak potAno AkAr te kAy. ‘Adi’ shabdathI kShetra, ghar, kanak, ramaNI vagere. A badhAmAn sthirabhAv — sanAtanabhAv pariharIne ( – kAyAdik sthir chhe evo bhAv chhoDIne) nitya-ramaNIy niranjan nij kAraN- paramAtmAne vyavahAr kriyAkAnDanA ADambar sambandhI vividh vikalparUp kolAhal vinAnA sahaj- param-yoganA baLathI je sahaj-tapashcharaNarUpI kShIrasAgarano chandra ( – sahaj taparUpI kShIrasAgarane uchhALavAmAn chandra samAn evo je jIv) nitya dhyAve chhe, te sahaj vairAgyarUpI mahelanA shikharanA shikhAmaNine ( – te param sahaj-vairAgyavant jIvane) kharekhar nishchayakAyotsarga chhe.
240 ]
Page 241 of 380
PDF/HTML Page 270 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
कायोद्भूतप्रबलतरसत्कर्ममुक्ते : सकाशात् ।
स्वात्मध्यानादपि च नियतं स्वात्मनिष्ठापराणाम् ।।१9५।।
तदखिलमपि नित्यं संत्यजाम्यात्मशक्त्या ।
स्फु टितनिजविलासं सर्वदा चेतयेहम् ।।१9७।।
[have A shuddhanishchay-prAyashchitta adhikAranI chhellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev pAnch shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] je nirantar svAtmaniShThAparAyaN ( – nij AtmAmAn lIn) chhe te sanyamIone, kAyAthI utpanna thatAn ati prabaL sat-karmonA ( – kAyA sambandhI prabaL shubh kriyAonA) tyAgane lIdhe, vANInA jalpasamUhanI viratine lIdhe ane mAnasik bhAvonI (vikalponI) nivRuttine lIdhe, tem ja nij AtmAnA dhyAnane lIdhe, nishchayathI satat kAyotsarga chhe. 195.
[shlokArtha — ] sahaj tejapunjamAn nimagna evun te prakAshamAn sahaj param tattva jayavant chhe — ke jeNe mohAndhakArane dUr karyo chhe (arthAt je mohAndhakAr rahit chhe), je sahaj param draShTithI paripUrNa chhe ane je vRuthA-utpanna bhavabhavanA paritApothI tathA kalpanAothI mukta chhe. 196.
[shlokArtha — ] alpa (-tuchchha) ane kalpanAmAtraramya ( – mAtra kalpanAthI ja ramaNIy
Page 242 of 380
PDF/HTML Page 271 of 409
single page version
समाधिविषयामहो क्षणमहं न जाने पुरा ।
प्रभुत्वगुणशक्ति तः खलु हतोस्मि हा संसृतौ ।।१9८।।
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां
नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ शुद्धनिश्चयप्रायश्चित्ताधिकारः अष्टमः श्रुतस्कन्धः ।।
lAgatun) evun je bhavabhavanun sukh te saghaLuy hun AtmashaktithI nitya samyak prakAre tajun chhun; (ane) jeno nij vilAs pragaT thayo chhe, je sahaj param saukhyavALun chhe ane je chaitanyachamatkAramAtra chhe, tene ( – te Atmatattvane) hun sarvadA anubhavun chhun. 197.
[shlokArtha — ] aho! mArA hRudayamAn sphurAyamAn A nij AtmaguNasampadAne — ke je samAdhino viShay chhe tene — men pUrve ek kShaN paN jANI nahi. kharekhar, traN lokanA vaibhavanA pralayanA hetubhUt duShkarmonI prabhutvaguNashaktithI ( – duShTa karmonA prabhutva- guNanI shaktithI), arere! hun sansAramAn mAryo gayo chhun ( – herAn thaI gayo chhun). 198.
[shlokArtha — ] bhavotpanna ( – sansAramAn utpanna thatA) viShavRukShanA samasta phaLane dukhanun kAraN jANIne hun chaitanyAtmak AtmAmAn utpanna vishuddhasaukhyane anubhavun chhun. 199.
A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAn chhe ane pAnch indriyonA phelAv rahit dehamAtra jemane parigrah hato evA shrI padmaprabhamaladhAridev vaDe rachAyelI niyamasAranI tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamanI nirgranth munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn) shuddhanishchay-prAyashchitta adhikAr nAmano AThamo shrutaskandh samApta thayo.
242 ]niyamasAr
Page 243 of 380
PDF/HTML Page 272 of 409
single page version
अथ अखिलमोहरागद्वेषादिपरभावविध्वंसहेतुभूतपरमसमाध्यधिकार उच्यते ।
परमसमाधिस्वरूपाख्यानमेतत् ।
क्वचिदशुभवंचनार्थं वचनप्रपंचांचितपरमवीतरागसर्वज्ञस्तवनादिकं कर्तव्यं परम- जिनयोगीश्वरेणापि । परमार्थतः प्रशस्ताप्रशस्तसमस्तवाग्विषयव्यापारो न कर्तव्यः । अत
have samasta moharAgadveShAdi parabhAvonA vidhvansanA hetubhUt param-samAdhi adhikAr kahevAmAn Ave chhe.
anvayArtha — [वचनोच्चारणक्रियां] vachanochchAraNanI kriyA [परित्यज्य] parityAgIne [वीतरागभावेन] vItarAg bhAvathI [यः] je [आत्मानं] AtmAne [ध्यायति] dhyAve chhe, [तस्य] tene [परमसमाधिः] param samAdhi [भवेत्] chhe.
TIkA — A, param samAdhinA svarUpanun kathan chhe.
kyArek *ashubhavanchanArthe vachanavistArathI shobhatun paramavItarAg sarvagnanun stavanAdik param jinayogIshvare paN karavAyogya chhe. paramArthathI prashasta-aprashasta samasta vachanasambandhI
* ashubhavanchanArthe=ashubhathI chhUTavA mATe; ashubhathI bachavA mATe; ashubhanA tyAg mATe.
Page 244 of 380
PDF/HTML Page 273 of 409
single page version
एव वचनरचनां परित्यज्य सकलकर्मकलंकपंकविनिर्मुक्त प्रध्वस्तभावकर्मात्मक- परमवीतरागभावेन त्रिकालनिरावरणनित्यशुद्धकारणपरमात्मानं स्वात्माश्रयनिश्चयधर्म- ध्यानेन टंकोत्कीर्णज्ञायकैकस्वरूपनिरतपरमशुक्लध्यानेन च यः परमवीतरागतपश्चरणनिरतः निरुपरागसंयतः ध्यायति, तस्य खलु द्रव्यभावकर्मवरूथिनीलुंटाकस्य परमसमाधि- र्भवतीति
हृदि स्फु रन्तीं समतानुयायिनीम् ।
न माद्रशां या विषया विदामहि ।।२००।।
vyApAr karavAyogya nathI. Am hovAthI ja, vachanarachanA parityAgIne je samasta karmakalankarUp kAdavathI vimukta chhe ane jemAnthI bhAvakarma naShTa thayelAn chhe evA bhAve — param vItarAg bhAve — trikAL-nirAvaraN nitya-shuddha kAraNaparamAtmAne svAtmAshrit nishchayadharma- dhyAnathI ane TankotkIrNa gnAyak ek svarUpamAn lIn paramashukladhyAnathI je paramavItarAg tapashcharaNamAn lIn, niruparAg (nirvikAr) sanyamI dhyAve chhe, te dravyakarma-bhAvakarmanI senAne lUTanAr sanyamIne kharekhar param samAdhi chhe.
[have A 122mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] koI evI ( – avarNanIy, param) samAdhi vaDe uttam AtmAonA hRudayamAn sphuratI, samatAnI 1anuyAyinI sahaj AtmasampadAne jyAn sudhI ame anubhavatA nathI, tyAn sudhI amArA jevAono je 2viShay chhe tene ame anubhavatA nathI. 200.
244 ]
1. anuyAyinI=anugAminI; sAthe sAthe rahenArI; pAchhaL pAchhaL AvanArI. (sahaj AtmasampadA samAdhinI anuyAyinI chhe.)
2. sahaj AtmasampadA muniono viShay chhe.
Page 245 of 380
PDF/HTML Page 274 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
इह हि समाधिलक्षणमुक्त म् ।
संयमः सकलेन्द्रियव्यापारपरित्यागः । नियमेन स्वात्माराधनातत्परता । आत्मा- नमात्मन्यात्मना संधत्त इत्यध्यात्मं तपनम् । सकलबाह्यक्रियाकांडाडम्बरपरित्यागलक्षणान्तः- क्रियाधिकरणमात्मानं निरवधित्रिकालनिरुपाधिस्वरूपं यो जानाति, तत्परिणतिविशेषः स्वात्माश्रयनिश्चयधर्मध्यानम् । ध्यानध्येयध्यातृतत्फलादिविविधविकल्पनिर्मुक्तान्तर्मुखाकार- निखिलकरणग्रामागोचरनिरंजननिजपरमतत्त्वाविचलस्थितिरूपं निश्चयशुक्लध्यानम् । एभिः
anvayArtha — [संयमनियमतपसा तु] sanyam, niyam ne tapathI tathA [धर्मध्यानेन शुक्लध्यानेन] dharmadhyAn ne shukladhyAnathI [यः] je [आत्मानं] AtmAne [ध्यायति] dhyAve chhe, [तस्य] tene [परमसमाधिः] param samAdhi [भवेत्] chhe.
TIkA — ahIn (A gAthAmAn) samAdhinun lakShaN (arthAt svarUp) kahyun chhe.
samasta indriyonA vyApArano parityAg te sanyam chhe. nij AtmAnI ArAdhanAmAn tatparatA te niyam chhe. je AtmAne AtmAmAn AtmAthI dhArI – TakAvI – joDI rAkhe chhe te adhyAtma chhe ane e adhyAtma te tap chhe. samasta bAhyakriyAkAnDanA ADambarano parityAg jenun lakShaN chhe evI antakriyAnA *adhikaraNabhUt AtmAne — ke jenun svarUp avadhi vinAnA traNe kALe (anAdi kALathI anant kAL sudhI) nirupAdhik chhe tene — je jIv jANe chhe, te jIvanI pariNativisheSh te svAtmAshrit nishchayadharmadhyAn chhe. dhyAn-dhyey-dhyAtA, dhyAnanun phaL vagerenA vividh vikalpothI vimukta (arthAt evA vikalpo vinAnun), antarmukhAkAr (arthAt antarmukh jenun svarUp chhe evun), samasta indriyasamUhathI agochar niranjan-nij-paramatattvamAn
*adhikaraN = AdhAr. (antarang kriyAno AdhAr AtmA chhe.)
Page 246 of 380
PDF/HTML Page 275 of 409
single page version
सामग्रीविशेषैः सार्धमखंडाद्वैतपरमचिन्मयमात्मानं यः परमसंयमी नित्यं ध्यायति, तस्य खलु परमसमाधिर्भवतीति ।
अत्र समतामन्तरेण द्रव्यलिङ्गधारिणः श्रमणाभासिनः किमपि परलोककारणं नास्ती- त्युक्त म् । avichaL sthitirUp ( – evun je dhyAn) te nishchayashukladhyAn chhe. A sAmagrIvisheSho sahit ( – A uparyukta khAs Antarik sAdhanasAmagrI sahit) akhanD advait param chaitanyamay AtmAne je param sanyamI nitya dhyAve chhe, tene kharekhar param samAdhi chhe.
[have A 123mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] je sadA chaitanyamay nirvikalpa samAdhimAn rahe chhe, te dvaitAdvaitavimukta (dvait-advaitanA vikalpothI mukta) AtmAne hun namun chhun. 201.
anvayArtha — [वनवासः] vanavAs, [कायक्लेशः विचित्रोपवासः] kAyaklesharUp anek prakAranA upavAs, [अध्ययनमौनप्रभृतयः] adhyayan, maun vagere (kAryo) [समतारहितस्य श्रमणस्य] samatArahit shramaNane [किं करिष्यति] shun kare chhe ( – sho lAbh kare chhe)?
TIkA — ahIn (A gAthAmAn), samatA vinA dravyalingadhArI shramaNAbhAsane kinchit paralokanun kAraN nathI (arthAt jarAy mokShanun sAdhan nathI) em kahyun chhe.
246 ]
Page 247 of 380
PDF/HTML Page 276 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
सकलकर्मकलंकपंकविनिर्मुक्त महानंदहेतुभूतपरमसमताभावेन विना कान्तारवासावासेन प्रावृषि वृक्षमूले स्थित्या च ग्रीष्मेऽतितीव्रकरकरसंतप्तपर्वताग्रग्रावनिषण्णतया वा हेमन्ते च रात्रिमध्ये ह्याशांबरदशाफलेन च, त्वगस्थिभूतसर्वाङ्गक्लेशदायिना महोपवासेन वा, सदाध्ययनपटुतया च, वाग्विषयव्यापारनिवृत्तिलक्षणेन संततमौनव्रतेन वा किमप्युपादेयं फलमस्ति केवलद्रव्यलिंगधारिणः श्रमणाभासस्येति ।
तथा चोक्त म् अमृताशीतौ —
स्थितिकरणनिरोधध्यानतीर्थोपसेवा- ।
मृगय तदपरं त्वं भोः प्रकारं गुरुभ्यः ।।’’
तथा हि —
kevaL dravyalingadhArI shramaNAbhAsane samasta karmakalankarUp kAdavathI vimukta mahA AnandanA hetubhUt paramasamatAbhAv vinA, (1) vanavAse vasIne varShARUtumAn vRukSha nIche sthiti karavAthI, grIShmaRUtumAn prachanD sUryanAn kiraNothI santapta parvatanA shikharanI shilA upar besavAthI ane hemantaRUtumAn rAtrimadhye digambaradashAe rahevAthI, (2) tvachA ane asthirUp (mAtra hAD- chAmarUp) thaI gayelA AkhA sharIrane kleshadAyak mahA upavAsathI, (3) sadA adhyayanapaTutAthI (arthAt sadA shAstrapaThan karavAthI), athavA (4) vachanasambandhI vyApAranI nivRuttisvarUp satat maunavratathI shun jarAy *upAdey phaL chhe? (arthAt mokShanA sAdhanarUp phaL jarAy nathI.)
evI rIte (shrI yogIndradevakRut) amRutAshItimAn (59mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] parvatanI UnDI guphA vageremAn ke vananA shUnya pradeshamAn rahevAthI, indriyanirodhathI, dhyAnathI, tIrthasevAthI (tIrthasthAnamAn vasavAthI), paThanathI, japathI ane homathI brahmanI (AtmAnI) siddhi nathI; mATe, he bhAI! tun guruo dvArA tenAthI anya prakArane shodh.’’
vaLI (A 124mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
*upAdey = pasand karavA jevun; vakhANavA jevun.
Page 248 of 380
PDF/HTML Page 277 of 409
single page version
समतया रहितस्य यतेर्न हि ।
भज मुने समताकुलमंदिरम् ।।२०२।।
इह हि सकलसावद्यव्यापाररहितस्य त्रिगुप्तिगुप्तस्य सकलेन्द्रियव्यापारविमुखस्य तस्य च मुनेः सामायिकं व्रतं स्थायीत्युक्त म् ।
अथात्रैकेन्द्रियादिप्राणिनिकुरंबक्लेशहेतुभूतसमस्तसावद्यव्यासंगविनिर्मुक्त :, प्रशस्ता-
[shlokArtha — ] kharekhar samatA rahit yatine anashanAdi tapashcharaNothI phaL nathI; mATe, he muni! samatAnun *kulamandir evun je A anAkuL nij tattva tene bhaj. 202.
anvayArtha — [सर्वसावद्ये विरतः] je sarva sAvadyamAn virat chhe, [त्रिगुप्तः] je traN guptivALo chhe ane [पिहितेन्द्रियः] jeNe indriyone bandh (niruddha) karI chhe, [तस्य] tene [सामायिकं] sAmAyik [स्थायि] sthAyI chhe [इति केवलिशासने] em kevaLInA shAsanamAn kahyun chhe.
TIkA — ahIn (A gAthAmAn), je sarva sAvadya vyApArathI rahit chhe, je trigupti vaDe gupta chhe ane je samasta indriyonA vyApArathI vimukh chhe, te munine sAmAyikavrat sthAyI chhe em kahyun chhe.
ahIn (A lokamAn) je ekendriyAdi prANIsamUhane kleshanA hetubhUt samasta sAvadyanA
248 ]
*kulamandir = (1) uttam ghar; (2) vanshaparamparAnun ghar.
Page 249 of 380
PDF/HTML Page 278 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
प्रशस्तसमस्तकायवाङ्मनसां व्यापाराभावात् त्रिगुप्तः, स्पर्शनरसनघ्राणचक्षुःश्रोत्राभिधान- पंचेन्द्रियाणां मुखैस्तत्तद्योग्यविषयग्रहणाभावात् पिहितेन्द्रियः, तस्य खलु महामुमुक्षोः परमवीतरागसंयमिनः सामायिकं व्रतं शश्वत् स्थायि भवतीति ।
नीत्वा नाशं विकृतिमनिशं कायवाङ्मानसानाम् ।
बुद्ध्वा जन्तुः स्थिरशममयं शुद्धशीलं प्रयाति ।।२०३।।
trigupta (traN guptivALo) chhe ane sparshan, rasan, ghrAN, chakShu ne shrotra nAmanI pAnch indriyo dvArA te te indriyane yogya viShayanA grahaNano abhAv hovAthI bandh karelI indriyovALo chhe, te mahAmumukShu paramavItarAgasanyamIne kharekhar sAmAyikavrat shAshvat – sthAyI chhe.
[have A 125mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] A rIte bhavabhayanA karanArA samasta sAvadyasamUhane chhoDIne, kAy- vachan-mananI vikRutine nirantar nAsh pamADIne, antarang shuddhithI param kaLA sahit (param gnAnakaLA sahit) ek AtmAne jANIne jIv sthirashamamay shuddha shIlane prApta kare chhe (arthAt shAshvat samatAmay shuddha chAritrane prApta kare chhe). 203.
anvayArtha — [यः] je [स्थावरेषु] sthAvar [वा] ke [त्रसेषु] tras [सर्वभूतेषु] sarva jIvo
*vyAsangathI vimukta chhe, prashasta-aprashasta samasta kAy-vachan-mananA vyApAranA abhAvane lIdhe
*vyAsang = gADh sang; sang; Asakti.
Page 250 of 380
PDF/HTML Page 279 of 409
single page version
परममाध्यस्थ्यभावाद्यारूढस्थितस्य परममुमुक्षोः स्वरूपमत्रोक्त म् ।
यः सहजवैराग्यप्रासादशिखरशिखामणिः विकारकारणनिखिलमोहरागद्वेषाभावाद् भेद- कल्पनापोढपरमसमरसीभावसनाथत्वात्र्रसस्थावरजीवनिकायेषु समः, तस्य च परमजिन- योगीश्वरस्य सामायिकाभिधानव्रतं सनातनमिति वीतरागसर्वज्ञमार्गे सिद्धमिति ।
परमजिनमुनीनां चित्तमुच्चैरजस्रम् ।
तदहमभिनमामि स्तौमि संभावयामि ।।२०४।।
(अनुष्टुभ्)
pratye [समः] samabhAvavALo chhe, [तस्य] tene [सामायिकं] sAmAyik [स्थायि] sthAyI chhe [इति केवलिशासने] em kevaLInA shAsanamAn kahyun chhe.
TIkA — ahIn, param mAdhyasthabhAv vageremAn ArUDh thaIne rahelA paramamumukShunun svarUp kahyun chhe.
je sahaj vairAgyarUpI mahelanA shikharano shikhAmaNi (arthAt param sahajavairAgyavant muni) vikAranA kAraNabhUt samasta moharAgadveShanA abhAvane lIdhe bhedakalpanAvimukta param samarasIbhAv sahit hovAthI tras-sthAvar (samasta) jIvanikAyo pratye samabhAvavALo chhe, te param jinayogIshvarane sAmAyik nAmanun vrat sanAtan (sthAyI) chhe em vItarAg sarvagnanA mArgamAn siddha chhe.
[have A 126mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj ATh shloko kahe chhe] [shlokArtha — ] param jinamunionun je chitta (chaitanyapariNaman) nirantar tras jIvonA ghAtathI tem ja sthAvar jIvonA vadhathI atyant vimukta chhe, vaLI je (chitta) antim avasthAne pAmelun ane nirmaL chhe, tene hun karmathI mukta thavAne arthe namun chhun, stavun chhun, samyak prakAre bhAvun chhun. 204.
[shlokArtha — ] koI jIvo advaitamArgamAn sthit chhe ane koI jIvo dvaitamArgamAn sthit
250 ]
Page 251 of 380
PDF/HTML Page 280 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अखंडानन्दात्मा निखिलनयराशेरविषयः ।
शुभाभावो भूयोऽशुभपरिणतिर्वा न च न च ।
य एवं संन्यस्तो भवगुणगणैः स्तौमि तमहम् ।।२०9।।
chhe; dvait ane advaitathI vimukta mArgamAn (arthAt jemAn dvait ke advaitanA vikalpo nathI evA mArgamAn) ame vartIe chhIe. 205.
[shlokArtha — ] koI jIvo advaitane ichchhe chhe ane anya koI jIvo dvaitane ichchhe chhe; hun dvait ane advaitathI vimukta AtmAne namun chhun. 206.
[shlokArtha — ] hun — sukhane ichchhanAro AtmA — ajanma ane avinAshI evA nij AtmAne AtmA vaDe ja AtmAmAn sthit rahIne vAramvAr bhAvun chhun. 207.
[shlokArtha — ] bhavanA karanArA evA A vikalpa-kathanothI bas thAo, bas thAo. je akhanDAnandasvarUp chhe te (A AtmA) samasta nayarAshino aviShay chhe; mATe A koI (avarNanIy) AtmA dvait ke advaitarUp nathI (arthAt dvait-advaitanA vikalpothI par chhe). tene ekane hun alpa kALamAn bhavabhayano nAsh karavA mATe satat vandun chhun. 208.
[shlokArtha — ] yonimAn sukh ane dukh sukRut ane duShkRutanA samUhathI thAy chhe