Page 252 of 380
PDF/HTML Page 281 of 409
single page version
स्फु टितसहजतेजःपुंजदूरीकृतांहः- ।
जयति जगति नित्यं चिच्चमत्कारमात्रम् ।।२१०।।
महामुनिगणाधिनाथहृदयारविन्दस्थितम् ।
सदा निजमहिम्नि लीनमपि सद्रºशां गोचरम् ।।२११।।
(arthAt chAr gatinA janmomAn sukhadukh shubhAshubh kRutyothI thAy chhe). vaLI bIjI rIte ( – nishchayanaye), AtmAne shubhano paN abhAv chhe tem ja ashubh pariNati paN nathI — nathI, kAraN ke A lokamAn ek AtmAne (arthAt AtmA sadA ekarUp hovAthI tene) chokkas bhavano parichay bilakul nathI. A rIte je bhavaguNonA samUhathI sannyasta chhe (arthAt je shubh-ashubh, rAg-dveSh vagere bhavanA guNothI — vibhAvothI — rahit chhe) tene ( – nityashuddha AtmAne) hun stavun chhun. 209.
[shlokArtha — ] sadA shuddha-shuddha evun A (pratyakSha) chaitanyachamatkAramAtra tattva jagatamAn nitya jayavant chhe — ke jeNe pragaT thayelA sahaj tejapunj vaDe svadharmatyAgarUp (moharUp) atiprabaL timirasamUhane dUr karyo chhe ane je pelI *aghasenAnI dhajAne harI le chhe. 210.
[shlokArtha — ] A anagh (nirdoSh) Atmatattva jayavant chhe — ke jeNe sansArane asta karyo chhe, je mahAmunigaNanA adhinAthanA ( – gaNadharonA) hRudayAravindamAn sthit chhe, jeNe bhavanun kAraN tajI dIdhun chhe, je ekAnte shuddha pragaT thayun chhe (arthAt je sarvathA- shuddhapaNe spaShTa jaNAy chhe) ane je sadA (TankotkIrNa chaitanyasAmAnyarUp) nij mahimAmAn lIn hovA chhatAn samyagdraShTione gochar chhe. 211.
252 ]
*agh = doSh; pAp.
Page 253 of 380
PDF/HTML Page 282 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अत्राप्यात्मैवोपादेय इत्युक्त : ।
यस्य खलु बाह्यप्रपंचपराङ्मुखस्य निर्जिताखिलेन्द्रियव्यापारस्य भाविजिनस्य पाप- क्रियानिवृत्तिरूपे बाह्यसंयमे कायवाङ्मनोगुप्तिरूपसकलेन्द्रियव्यापारवर्जितेऽभ्यन्तरात्मनि परिमितकालाचरणमात्रे नियमे परमब्रह्मचिन्मयनियतनिश्चयान्तर्गताचारे स्वरूपेऽविचलस्थितिरूपे व्यवहारप्रपंचितपंचाचारे पंचमगतिहेतुभूते किंचनभावप्रपंचपरिहीणे सकलदुराचारनिवृत्तिकारणे परमतपश्चरणे च परमगुरुप्रसादासादितनिरंजननिजकारणपरमात्मा सदा सन्निहित इति
anvayArtha — [यस्य] jene [संयमे] sanyamamAn, [नियमे] niyamamAn ane [तपसि] tapamAn [आत्मा] AtmA [सन्निहितः] samIp chhe, [तस्य] tene [सामायिकं] sAmAyik [स्थायि] sthAyI chhe [इति केवलिशासने] em kevaLInA shAsanamAn kahyun chhe.
TIkA — ahIn (A gAthAmAn) paN AtmA ja upAdey chhe em kahyun chhe.
bAhya prapanchathI parAngmukh ane samasta indriyavyApArane jItelA evA je bhAvI jinane pApakriyAnI nivRuttirUp bAhyasanyamamAn, kAy-vachan-manoguptirUp, samasta indriyavyApAr rahit abhyantarasanyamamAn, mAtra parimit (maryAdit) kALanA AcharaNasvarUp niyamamAn, nijasvarUpamAn avichaL sthitirUp, chinmay-paramabrahmamAn niyat (nishchaL rahelA) evA nishchayaantargat- AchAramAn (arthAt nishchay-abhyantar niyamamAn), vyavahArathI *prapanchit (gnAn-darshan-chAritra- tap-vIryAchArarUp) panchAchAramAn (arthAt vyavahAr – tapashcharaNamAn), tathA panchamagatinA hetubhUt, kAI paN parigrahaprapanchathI sarvathA rahit, sakaL durAchAranI nivRuttinA kAraNabhUt evA param tapashcharaNamAn ( – A badhAmAn) param gurunA prasAdathI prApta karAyelo niranjan nij
*prapanchit = darshAvavAmAn AvelA; vistAr pAmelA.
Page 254 of 380
PDF/HTML Page 283 of 409
single page version
केवलिनां शासने तस्य परद्रव्यपराङ्मुखस्य परमवीतरागसम्यग्द्रष्टेर्वीतरागचारित्रभाजः सामायिकव्रतं स्थायि भवतीति ।
तिष्ठत्युच्चैः परमयमिनः शुद्धद्रष्टेर्मनश्चेत् ।
साक्षादेषा सहजसमता प्रास्तरागाभिरामे ।।२१२।।
kAraNaparamAtmA sadA samIp chhe (arthAt je munine sanyamamAn, niyamamAn ane tapamAn nij kAraNaparamAtmA sadA nikaT chhe), te paradravyaparAngmukh paramavItarAg-samyagdraShTi vItarAg- chAritravantane sAmAyikavrat sthAyI chhe em kevaLIonA shAsanamAn kahyun chhe.
[have A 127mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] jo shuddhadraShTivant (-samyagdraShTi) jIv em samaje chhe ke param munine tapamAn, niyamamAn, sanyamamAn ane satchAritramAn sadA AtmA Urdhva rahe chhe (arthAt darek kAryamAn nirantar shuddhAtmadravya ja mukhya rahe chhe) to (em siddha thayun ke) rAganA nAshane lIdhe *abhirAm evA te bhavabhayahar bhAvi tIrthAdhinAthane A sAkShAt sahaj-samatA chokkas chhe. 212.
anvayArtha — [यस्य] jene [रागः तु] rAg ke [द्वेषः तु] dveSh (nahi Upajato thako) [विकृतिं] vikRuti [न तु जनयति] utpanna karato nathI, [तस्य] tene [सामायिकं] sAmAyik [स्थायि] sthAyI chhe [इति केवलिशासने] em kevaLInA shAsanamAn kahyun chhe.
254 ]
*abhirAm = manohar; sundar. (bhavabhayanA haranArA evA A bhAvi tIrthankare rAgano nAsh karyo
hovAthI te manohar chhe.)
Page 255 of 380
PDF/HTML Page 284 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
इह हि रागद्वेषाभावादपरिस्पंदरूपत्वं भवतीत्युक्त म् ।
यस्य परमवीतरागसंयमिनः पापाटवीपावकस्य रागो वा द्वेषो वा विकृतिं नावतरति, तस्य महानन्दाभिलाषिणः जीवस्य पंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहस्य सामायिकनामव्रतं शाश्वतं भवतीति केवलिनां शासने प्रसिद्धं भवतीति ।
ज्ञानज्योतिःप्रहतदुरितानीकघोरान्धकारे ।
तस्मिन्नित्ये समरसमये को विधिः को निषेधः ।।२१३।।
TIkA — ahIn, rAgadveShanA abhAvathI 1aparispandarUpatA hoy chhe em kahyun chhe.
pAparUpI aTavIne bALavAmAn agni samAn evA je paramavItarAg sanyamIne rAg ke dveSh ravikRuti utpanna karato nathI, te mahA AnandanA abhilAShI jIvane — ke jene pAnch indriyonA phelAv rahit dehamAtra parigrah chhe tene — sAmAyik nAmanun vrat shAshvat chhe em kevaLIonA shAsanamAn prasiddha chhe.
[have A 128mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] jeNe gnAnajyoti vaDe pApasamUharUpI ghor andhakArano nAsh karyo chhe evun sahaj paramAnandarUpI amRutanun pUr (arthAt gnAnAnandasvabhAvI Atmatattva) jyAn nikaT chhe, tyAn pelA rAgadveSho vikRuti karavAne samartha nathI ja. te nitya (shAshvat) samarasamay AtmatattvamAn vidhi sho ane niShedh sho? (samarasasvabhAvI AtmatattvamAn ‘A karavA jevun chhe ane A chhoDavA jevun chhe’ evA vidhiniShedhanA vikalparUp svabhAv nahi hovAthI te Atmatattvane draDhapaNe AlambanAr munine svabhAvapariNaman thavAne lIdhe samarasarUp pariNAm thAy chhe, vidhiniShedhanA vikalparUp — rAgadveSharUp pariNAm thatA nathI.) 213.
1aparispandarUpatA = akampatA; akShubdhatA; samatA.
2vikRuti = vikAr; svAbhAvik pariNatithI viruddha pariNati. [paramavItarAgasanyamIne samatAsvabhAvI
shuddhAtmadravyano draDh Ashray hovAthI vikRutibhUt (vibhAvabhUt) viShamatA (rAgadveShapariNati) thatI nathI,
parantu prakRitibhUt (svabhAvabhUt) samatApariNAm thAy chhe.]
Page 256 of 380
PDF/HTML Page 285 of 409
single page version
आर्तरौद्रध्यानपरित्यागात् सनातनसामायिकव्रतस्वरूपाख्यानमेतत् ।
यस्तु नित्यनिरंजननिजकारणसमयसारस्वरूपनियतशुद्धनिश्चयपरमवीतरागसुखामृत- पानपरायणो जीवः तिर्यग्योनिप्रेतावासनारकादिगतिप्रायोग्यतानिमित्तम् आर्तरौद्रध्यानद्वयं नित्यशः संत्यजति, तस्य खलु केवलदर्शनसिद्धं शाश्वतं सामायिकव्रतं भवतीति ।
anvayArtha — [यः तु] je [आर्त्तं] Arta [च] ane [रौद्रं च] raudra [ध्यानं] dhyAnane [नित्यशः] nitya [वर्जयति] varje chhe, [तस्य] tene [सामायिकं] sAmAyik [स्थायि] sthAyI chhe [इति केवलिशासने] em kevaLInA shAsanamAn kahyun chhe.
TIkA — A, Arta ane raudra dhyAnanA parityAg dvArA sanAtan (shAshvat) sAmAyikavratanA svarUpanun kathan chhe.
nitya-niranjan nij kAraNasamayasAranA svarUpamAn niyat ( – niyamathI rahelA) shuddha- nishchay-param-vItarAg-sukhAmRutanA pAnamAn parAyaN evo je jIv tiryanchayoni, pretavAs ane nArakAdigatinI yogyatAnA hetubhUt Arta ane raudra be dhyAnone nitya taje chhe, tene kharekhar kevaLadarshanasiddha ( – kevaLadarshanathI nakkI thayelun) shAshvat sAmAyikavrat chhe.
[have A 129mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] e rIte, je muni Arta ane raudra nAmanAn be dhyAnone nitya taje chhe tene jinashAsanasiddha ( – jinashAsanathI nakkI thayelun) aNuvratarUp sAmAyikavrat chhe. 214.
256 ]
Page 257 of 380
PDF/HTML Page 286 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
शुभाशुभपरिणामसमुपजनितसुकृतदुरितकर्मसंन्यासविधानाख्यानमेतत् ।
बाह्याभ्यन्तरपरित्यागलक्षणलक्षितानां परमजिनयोगीश्वराणां चरणनलिनक्षालन- संवाहनादिवैयावृत्यकरणजनितशुभपरिणतिविशेषसमुपार्जितं पुण्यकर्म, हिंसानृतस्तेयाब्रह्म- परिग्रहपरिणामसंजातमशुभकर्म, यः सहजवैराग्यप्रासादशिखरशिखामणिः संसृतिपुरंध्रिका- विलासविभ्रमजन्मभूमिस्थानं तत्कर्मद्वयमिति त्यजति, तस्य नित्यं केवलिमतसिद्धं सामायिकव्रतं भवतीति ।
anvayArtha — [यः तु] je [पुण्यं च] puNya tathA [पापं भावं च] pAparUp bhAvane [नित्यशः] nitya [वर्जयति] varje chhe, [तस्य] tene [सामायिकं] sAmAyik [स्थायि] sthAyI chhe [इति केवलिशासने] em kevaLInA shAsanamAn kahyun chhe.
TIkA — A, shubhAshubh pariNAmathI UpajatAn sukRutaduShkRutarUp karmanA sanyAsanI vidhinun ( – shubhAshubh karmanA tyAganI rItanun) kathan chhe.
bAhya-abhyantar parityAgarUp lakShaNathI lakShit paramajinayogIshvaronun charaNakamaL- prakShAlan, 1charaNakamaLasamvAhan vagere vaiyAvRutya karavAthI UpajatI shubhapariNativisheShathI (vishiShTa shubh pariNatithI) upArjit puNyakarmane tathA hinsA, asatya, chaurya, abrahma ne parigrahanA pariNAmathI UpajatA ashubhakarmane, te banne karma sansArarUpI strInA 2vilAs- vibhramanun janmabhUmisthAn hovAthI, je sahaj vairAgyarUpI mahelanA shikharano shikhAmaNi ( – je param sahaj vairAgyavant muni) taje chhe, tene nitya kevaLImatasiddha (kevaLIonA matamAn nakkI thayelun) sAmAyikavrat chhe.
1charaNakamaLasamvAhan = pag dAbavA te; pagachampI karavI te.
2vilAsavibhram = vilAsayukta hAvabhAv; krIDA.
Page 258 of 380
PDF/HTML Page 287 of 409
single page version
नित्यानंदं व्रजति सहजं शुद्धचैतन्यरूपम् ।
महामोहध्वान्तप्रबलतरतेजोमयमिदम् ।
यजाम्येतन्नित्यं भवपरिभवध्वंसनिपुणम् ।।२१६।।
तदेकं संत्यक्त्वा पुनरपि स सिद्धो न चलति ।।२१७।।
[have A 130mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj traN shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] samyagdraShTi jIv sansAranA mULabhUt sarva puNyapApane tajIne, nityAnandamay, sahaj, shuddhachaitanyarUp jIvAstikAyane prApta kare chhe; te shuddha jIvAstikAyamAn te sadA vihare chhe ane pachhI tribhuvanajanothI (traN lokanA jIvothI) atyant pUjAto evo jin thAy chhe. 215.
[shlokArtha — ] A svatasiddha gnAn pApapuNyarUpI vanane bALanAro agni chhe, mahA- mohAndhakAranAshak atiprabaL tejamay chhe, vimuktinun mUL chhe ane *nirupadhi mahA Anandasukhanun dAyak chhe. bhavabhavano dhvans karavAmAn nipuN evA A gnAnane hun nitya pUjun chhun. 216.
[shlokArtha — ] A jIv aghasamUhanA vashe sansRutivadhUnun patipaNun pAmIne (arthAt shubhAshubh karmonA vashe sansArarUpI strIno pati banIne) kAmajanit sukh mATe AkuL mativALo
258 ]
*nirupadhi = chhetarapinDI vinAnA; sAchA; vAstavik.
Page 259 of 380
PDF/HTML Page 288 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
नवनोकषायविजयेन समासादितसामायिकचारित्रस्वरूपाख्यानमेतत् । thaIne jIve chhe. kyArek bhavyatva vaDe shIghra muktisukhane pAme chhe, tyAre pachhI pharIne tene ekane chhoDIne te siddha chalit thato nathI (arthAt ek muktisukh ja evun ananya, anupam ane paripUrNa chhe ke tene pAmIne temAn AtmA sadAkAL tRupta tRupta rahe chhe, temAnthI kadIye chyut thaIne anya sukh meLavavA mATe AkuL thato nathI). 217.
anvayArtha — [यः तु] je [हास्यं] hAsya, [रतिं] rati, [शोकं] shok ane [अरतिं] aratine [नित्यशः] nitya [वर्जयति] varje chhe, [तस्य] tene [सामायिकं] sAmAyik [स्थायि] sthAyI chhe [इति केवलिशासने] em kevaLInA shAsanamAn kahyun chhe.
[यः] je [जुगुप्सां] jugupsA, [भयं] bhay ane [सर्वं वेदं] sarva vedane [नित्यशः] nitya [वर्जयति] varje chhe, [तस्य] tene [सामायिकं] sAmAyik [स्थायि] sthAyI chhe [इति केवलिशासने] em kevaLInA shAsanamAn kahyun chhe.
TIkA — A, nav nokaShAyanA vijay vaDe prApta thatA sAmAyikachAritranA svarUpanun kathan chhe.
Page 260 of 380
PDF/HTML Page 289 of 409
single page version
मोहनीयकर्मसमुपजनितस्त्रीपुंनपुंसकवेदहास्यरत्यरतिशोकभयजुगुप्साभिधाननवनोकषाय- कलितकलंकपंकात्मकसमस्तविकारजालकं परमसमाधिबलेन यस्तु निश्चयरत्नत्रयात्मक- परमतपोधनः संत्यजति, तस्य खलु केवलिभट्टारकशासनसिद्धपरमसामायिकाभिधानव्रतं शाश्वतरूपमनेन सूत्रद्वयेन कथितं भवतीति ।
मुदा संसारस्त्रीजनितसुखदुःखावलिकरम् ।
समाधौ निष्ठानामनवरतमानन्दमनसाम् ।।२१८।।
mohanIyakarmajanit strIved, puruShaved, napunsakaved, hAsya, rati, arati, shok, bhay ane jugupsA nAmanA nav nokaShAyathI thatA kalankapankasvarUp (maL-kAdavasvarUp) samasta vikAr- samUhane param samAdhinA baLathI je nishchayaratnatrayAtmak param tapodhan taje chhe, tene kharekhar kevaLIbhaTTArakanA shAsanathI siddha thayelun param sAmAyik nAmanun vrat shAshvatarUp chhe em A be sUtrothI kahyun chhe.
[have A 131-132mI gAthAonI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] sansArastrIjanit *sukhadukhAvalinun karanArun nav kaShAyAtmak A badhun ( – nav nokaShAyasvarUp sarva vikAr) hun kharekhar pramodathI tajun chhun — ke je nav nokaShAyAtmak vikAr mahAmohAndha jIvone nirantar sulabh chhe ane nirantar Anandit manavALA samAdhiniShTha (samAdhimAn lIn) jIvone ati durlabh chhe. 218.
260 ]
*sukhadukhAvali = sukhadukhanI Avali; sukhadukhanI pankti — hAramALA. (nav nokaShAyAtmak vikAr sansArarUpI strIthI utpanna sukhadukhanI hAramALAno karanAr chhe.)
Page 261 of 380
PDF/HTML Page 290 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
परमसमाध्यधिकारोपसंहारोपन्यासोऽयम् ।
यस्तु सकलविमलकेवलज्ञानदर्शनलोलुपः परमजिनयोगीश्वरः स्वात्माश्रयनिश्चयधर्म- ध्यानेन निखिलविकल्पजालनिर्मुक्त निश्चयशुक्लध्यानेन च अनवरतमखंडाद्वैतसहजचिद्विलास- लक्षणमक्षयानन्दाम्भोधिमज्जंतं सकलबाह्यक्रियापराङ्मुखं शश्वदंतःक्रियाधिकरणं स्वात्मनिष्ठ- निर्विकल्पपरमसमाधिसंपत्तिकारणाभ्यां ताभ्यां धर्मशुक्लध्यानाभ्यां सदाशिवात्मकमात्मानं ध्यायति हि तस्य खलु जिनेश्वरशासननिष्पन्नं नित्यं शुद्धं त्रिगुप्तिगुप्तपरमसमाधिलक्षणं शाश्वतं सामायिकव्रतं भवतीति
anvayArtha — [यः तु] je [धर्मं च] dharmadhyAn [शुक्लं च ध्यानं] ane shukladhyAnane [नित्यशः] nitya [ध्यायति] dhyAve chhe, [तस्य] tene [सामायिकं] sAmAyik [स्थायि] sthAyi chhe [इति केवलिशासने] em kevaLInA shAsanamAn kahyun chhe.
TIkA — A, param-samAdhi adhikAranA upasanhAranun kathan chhe.
je sakaL-vimaL kevaLagnAnadarshanano lolup (sarvathA nirmaL kevaLagnAn ane kevaLadarshananI tIvra abhilAShAvALo — bhAvanAvALo) param jinayogIshvar svAtmAshrit nishchay-dharmadhyAn vaDe ane samasta vikalpajAL rahit nishchay-shukladhyAn vaDe — svAtmaniShTha (nij AtmAmAn lIn evI) nirvikalpa param samAdhirUp sampattinA kAraNabhUt evAn te dharma-shukla dhyAno vaDe, akhanD-advait-sahaj-chidvilAsalakShaN (arthAt akhanD advait svAbhAvik chaitanyavilAs jenun lakShaN chhe evA), akShay AnandasAgaramAn magna thatA (DUbatA), sakaL bAhyakriyAthI parAngmukh, shAshvatapaNe (sadA) antakriyAnA adhikaraNabhUt, sadAshivasvarUp AtmAne nirantar dhyAve chhe, tene kharekhar jineshvaranA shAsanathI niShpanna thayelun, nityashuddha, trigupti vaDe gupta evI param samAdhi jenun lakShaN chhe evun, shAshvat sAmAyikavrat chhe.
[have A param-samAdhi adhikAranI chhellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahe chhe]
Page 262 of 380
PDF/HTML Page 291 of 409
single page version
धर्मध्यानेप्यनघपरमानन्दतत्त्वाश्रितेऽस्मिन् ।
भेदाभावात् किमपि भविनां वाङ्मनोमार्गदूरम् ।।२१9।।
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ परमसमाध्यधिकारो नवमः श्रुतस्कन्धः ।।
[shlokArtha — ] A anagh (nirdoSh) paramAnandamay tattvane Ashrit dharmadhyAnamAn ane shukladhyAnamAn jenI buddhi pariNamI chhe evo shuddharatnatrayAtmak jIv evA koI vishAL tattvane atyant pAme chhe ke jemAnthI ( – je tattvamAnthI) mahA dukhasamUh naShTa thayo chhe ane je (tattva) bhedonA abhAvane lIdhe jIvone vachan ane mananA mArgathI dUr chhe. 219.
A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAn chhe ane pAnch indriyonA phelAv rahit dehamAtra jemane parigrah hato evA shrI padmaprabhamaladhAridev vaDe rachAyelI niyamasAranI tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamanI nirgranth munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn) param-samAdhi adhikAr nAmano navamo shrutaskandh samApta thayo.
262 ]niyamasAr
Page 263 of 380
PDF/HTML Page 292 of 409
single page version
अथ संप्रति हि भक्त्यधिकार उच्यते ।
रत्नत्रयस्वरूपाख्यानमेतत् ।
चतुर्गतिसंसारपरिभ्रमणकारणतीव्रमिथ्यात्वकर्मप्रकृतिप्रतिपक्षनिजपरमात्मतत्त्वसम्यक् -
have bhakti adhikAr kahevAmAn Ave chhe.
anvayArtha — [यः श्रावकः श्रमणः] je shrAvak athavA shramaN [सम्यक्त्वज्ञानचरणेषु] samyagdarshan, samyaggnAn ane samyakchAritranI [भक्तिं ] bhakti [करोति] kare chhe, [तस्य तु] tene [निर्वृतिभक्ति : भवति] nirvRutibhakti (nirvANanI bhakti) chhe [इति] em [जिनैः प्रज्ञप्तम्] jinoe kahyun chhe.
TIkA — A, ratnatrayanA svarUpanun kathan chhe.
chaturgati sansAramAn paribhramaNanA kAraNabhUt tIvra mithyAtvakarmanI prakRitithI pratipakSha (viruddha) nij paramAtmatattvanAn samyak shraddhAn-avabodh-AcharaNasvarUp shuddharatnatray-
Page 264 of 380
PDF/HTML Page 293 of 409
single page version
श्रद्धानावबोधाचरणात्मकेषु शुद्धरत्नत्रयपरिणामेषु भजनं भक्ति राराधनेत्यर्थः । एकादशपदेषु श्रावकेषु जघन्याः षट्, मध्यमास्त्रयः, उत्तमौ द्वौ च, एते सर्वे शुद्धरत्नत्रयभक्तिं कुर्वन्ति । अथ भवभयभीरवः परमनैष्कर्म्यवृत्तयः परमतपोधनाश्च रत्नत्रयभक्तिं कुर्वन्ति । तेषां परमश्रावकाणां परमतपोधनानां च जिनोत्तमैः प्रज्ञप्ता निर्वृतिभक्ति रपुनर्भवपुरंध्रिकासेवा भवतीति ।
भक्तिं कुर्यादनिशमतुलां यो भवच्छेददक्षाम् ।
भक्तो भक्तो भवति सततं श्रावकः संयमी वा ।।२२०।।
pariNAmonun je bhajan te bhakti chhe; ArAdhanA evo teno artha chhe. *ekAdashapadI shrAvakomAn jaghanya chha chhe, madhyam traN chhe ane uttam be chhe. — A badhA shuddharatnatrayanI bhakti kare chhe. tem ja bhavabhayabhIru, paramanaiShkarmyavRuttivALA (param niShkarma pariNativALA) param tapodhano paN (shuddha) ratnatrayanI bhakti kare chhe. te param shrAvako ane param tapodhanone jinavaroe kahelI nirvANabhakti — apunarbhavarUpI strInI sevA — varte chhe.
[have A 134mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] je jIv bhavabhayanA haranArA A samyaktvanI, shuddha gnAnanI ane chAritranI bhavachhedak atul bhakti nirantar kare chhe, te kAmakrodhAdi samasta duShTa pApasamUhathI mukta chittavALo jIv — shrAvak ho ke sanyamI ho — nirantar bhakta chhe, bhakta chhe. 220.
264 ]
*ekAdashapadI = jemanAn agiyAr pado (guNAnusAr bhUmikAo) chhe evA. [shrAvakonAn nIche pramANe
agiyAr pado chhe (1) darshan, (2) vrat, (3) sAmAyik, (4) proShadhopavAs, (5) sachittatyAg,
(6) rAtribhojanatyAg, (7) brahmacharya, (8) ArambhatyAg, (9) parigrahatyAg, (10) anumatityAg
ane (11) uddiShTAhAratyAg. temAn chhaThThA pad sudhI (chhaThThI pratimA sudhI) jaghanya shrAvak chhe, navamA
pad sudhI madhyam shrAvak chhe ane dasamA athavA agiyAramA pade hoy te uttam shrAvak chhe. A
badhAn pado samyaktvapUrvak, haTh vinAnI sahaj dashAnAn chhe e dhyAnamAn rAkhavA yogya chhe.]
Page 265 of 380
PDF/HTML Page 294 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
व्यवहारनयप्रधानसिद्धभक्ति स्वरूपाख्यानमेतत् ।
ये पुराणपुरुषाः समस्तकर्मक्षयोपायहेतुभूतं कारणपरमात्मानमभेदानुपचार- रत्नत्रयपरिणत्या सम्यगाराध्य सिद्धा जातास्तेषां केवलज्ञानादिशुद्धगुणभेदं ज्ञात्वा निर्वाणपरंपराहेतुभूतां परमभक्ति मासन्नभव्यः करोति, तस्य मुमुक्षोर्व्यवहारनयेन निर्वृति- भक्ति र्भवतीति ।
anvayArtha — [यः] je jIv [मोक्षगतपुरुषाणाम्] mokShagat puruShono [गुणभेदं] guNabhed [ज्ञात्वा] jANIne [तेषाम् अपि] temanI paN [परमभक्तिं ] param bhakti [करोति] kare chhe, [व्यवहारनयेन] te jIvane vyavahAranaye [परिकथितम्] nirvANabhakti kahI chhe.
TIkA — A, vyavahAranayapradhAn siddhabhaktinA svarUpanun kathan chhe.
je purAN puruSho samastakarmakShayanA upAyanA hetubhUt kAraNaparamAtmAne abhed- anupachAr-ratnatrayapariNatithI samyakpaNe ArAdhIne siddha thayA temanA kevaLagnAnAdi shuddha guNonA bhedane jANIne nirvANanI paramparAhetubhUt evI param bhakti je Asannabhavya jIv kare chhe, te mumukShune vyavahAranaye nirvANabhakti chhe.
[have A 135 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj chha shloko kahe chhe]
[shlokArtha — ] jemaNe karmasamUhane khankherI nAkhyo chhe, jeo siddhivadhUnA (muktirUpI
Page 266 of 380
PDF/HTML Page 295 of 409
single page version
ये निर्वाणवधूटिकास्तनभराश्लेषोत्थसौख्याकराः ।
तान् सिद्धानभिनौम्यहं प्रतिदिनं पापाटवीपावकान् ।।२२४।।
मुक्ति श्रीवनितामुखाम्बुजरवीन् स्वाधीनसौख्यार्णवान् ।
नित्यान् तान् शरणं व्रजामि सततं पापाटवीपावकान् ।।२२५।।
strInA) pati chhe, jemaNe aShTa guNarUp aishvaryane samprApta karyun chhe ane jeo kalyANanAn dhAm chhe, te siddhone hun nitya vandun chhun. 221.
[shlokArtha — ] A pramANe (siddhabhagavantonI bhaktine) vyavahAranayathI nirvANabhakti jinavaroe kahI chhe; nishchay-nirvANabhakti ratnatrayabhaktine kahI chhe. 222.
[shlokArtha — ] AchAryoe siddhatvane nisheSh (samasta) doShathI dUr, kevaLagnAnAdi shuddha guNonun dhAm ane shuddhopayoganun phaL kahyun chhe. 223.
[shlokArtha — ] jeo lokAgre vase chhe, jeo bhavabhavanA klesharUpI samudranA pArane pAmyA chhe, jeo nirvANavadhUnA puShTa stananA AlinganathI utpanna saukhyanI khAN chhe ane jeo shuddhAtmAnI bhAvanAthI utpanna kaivalyasampadAnA ( – mokShasampadAnA) mahA guNovALA chhe, te pApATavIpAvak ( – pAparUpI vanane bALavAmAn agni samAn) siddhone hun pratidin namun chhun. 224.
[shlokArtha — ] jeo traN lokanA agre vase chhe, jeo guNamAn moTA chhe, jeo
266 ]
Page 267 of 380
PDF/HTML Page 296 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
योग्याः सदा शिवमयाः प्रवराः प्रसिद्धाः ।
पंकेरुहोरुमकरंदमधुव्रताः स्युः ।।२२६।।
gneyarUpI mahAsAgaranA pArane pAmyA chhe, jeo muktilakShmIrUpI strInA mukhakamaLanA sUrya chhe, jeo svAdhIn sukhanA sAgar chhe, jemaNe aShTa guNone siddha (prApta) karyA chhe, jeo bhavano nAsh karanArA chhe ane jemaNe ATh karmonA samUhane naShTa karel chhe, te pApATavIpAvak ( – pAparUpI aTavIne bALavAmAn agni samAn) nitya (avinAshI) siddhabhagavantonun hun nirantar sharaN grahun chhun. 225.
[shlokArtha — ] jeo manuShyonA tathA devonA samUhanI parokSha bhaktine yogya chhe, jeo sadA shivamay chhe, jeo shreShTha chhe ane jeo prasiddha chhe, te siddhabhagavanto susiddhirUpI ramaNInA ramaNIy mukhakamaLanA mahA 1makarandanA bhramar chhe (arthAt anupam muktisukhane nirantar anubhave chhe). 226.
anvayArtha — [मोक्षपथे] mokShamArgamAn [आत्मानं] (potAnA) AtmAne [संस्थाप्य च] samyak prakAre sthApIne [निर्वृतेः] nirvRutinI (nirvANanI) [भक्ति म्] bhakti [करोति] kare chhe, [तेन तु] tethI [जीवः] jIv [असहायगुणं] 2asahAyaguNavALA [निजात्मानम्] nij AtmAne [प्राप्नोति] prApta kare chhe.
1. makarand = phUlanun madh; phUlano ras.
2. asahAyaguNavALo = jene koInI sahAy nathI evA guNavALo. [AtmA svatasiddha sahaj svatantra
guNavALo hovAthI asahAyaguNavALo chhe.]
Page 268 of 380
PDF/HTML Page 297 of 409
single page version
निजपरमात्मभक्ति स्वरूपाख्यानमेतत् ।
भेदकल्पनानिरपेक्षनिरुपचाररत्नत्रयात्मके निरुपरागमोक्षमार्गे निरंजननिजपरमात्मानंद पीयूषपानाभिमुखो जीवः स्वात्मानं संस्थाप्यापि च करोति निर्वृतेर्मुक्त्यङ्गनायाः चरणनलिने परमां भक्तिं, तेन कारणेन स भव्यो भक्ति गुणेन निरावरणसहजज्ञानगुणत्वादसहायगुणात्मकं निजात्मानं प्राप्नोति ।
नित्ये निर्मुक्ति हेतौ निरुपमसहजज्ञानद्रक्शीलरूपे ।
संस्थाप्यानंदभास्वन्निरतिशयगृहं चिच्चमत्कारभक्त्या प्राप्नोत्युच्चैरयं यं विगलितविपदं सिद्धिसीमन्तिनीशः ।।२२७।।
TIkA — A, nij paramAtmAnI bhaktinA svarUpanun kathan chhe.
niranjan nij paramAtmAnun AnandAmRut pIvAmAn abhimukh jIv bhedakalpanAnirapekSha nirupachAr-ratnatrayAtmak 1niruparAg mokShamArgamAn potAnA AtmAne samyak prakAre sthApIne nirvRutinAn — muktirUpI strInAn — charaNakamaLanI param bhakti kare chhe, te kAraNathI te bhavya jIv bhaktiguN vaDe nij AtmAne — ke je nirAvaraN sahaj gnAnaguNavALo hovAthI asahAyaguNAtmak chhe tene — prApta kare chhe.
[have A 136mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha – ] A avichalit-mahAshuddha-ratnatrayavALA, muktinA hetubhUt nirupam- sahaj-gnAnadarshanachAritrarUp, nitya AtmAmAn AtmAne kharekhar samyak prakAre sthApIne, A AtmA chaitanyachamatkAranI bhakti vaDe 2niratishay gharane — ke jemAnthI vipadAo dUr thaI chhe ane je AnandathI bhavya (shobhItun) chhe tene — atyant prApta kare chhe arthAt siddhirUpI strIno svAmI thAy chhe. 227.
268 ]
1. niruparAg = uparAg rahit; nirvikAr; nirmaL; shuddha.
2. niratishay = jenAthI koI chaDiyAtun nathI evA; anuttam; shreShTha; ajoD.
Page 269 of 380
PDF/HTML Page 298 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
निश्चययोगभक्ति स्वरूपाख्यानमेतत् ।
निरवशेषेणान्तर्मुखाकारपरमसमाधिना निखिलमोहरागद्वेषादिपरभावानां परिहारे सति यस्तु साधुरासन्नभव्यजीवः निजेनाखंडाद्वैतपरमानंदस्वरूपेण निजकारणपरमात्मानं युनक्ति , स परमतपोधन एव शुद्धनिश्चयोपयोगभक्ति युक्त : । इतरस्य बाह्यप्रपंचसुखस्य कथं योगभक्ति र्भवति ।
तथा चोक्त म् —
anvayArtha — [यः साधुः तु] je sAdhu [रागादिपरिहारे आत्मानं युनक्ति ] rAgAdinA parihAramAn AtmAne joDe chhe (arthAt AtmAmAn AtmAne joDIne rAg vagereno tyAg kare chhe), [सः] te [योगभक्ति युक्त :] yogabhaktiyukta (yoganI bhaktivALo) chhe; [इतरस्य च] bIjAne [योगः] yog [कथम्] kaI rIte [भवेत्] hoy?
TIkA — A, nishchayayogabhaktinA svarUpanun kathan chhe.
niravasheShapaNe antarmukhAkAr ( – sarvathA antarmukh jenun svarUp chhe evI) param samAdhi vaDe samasta moharAgadveShAdi parabhAvono parihAr hotAn, je sAdhu — Asannabhavya jIv — nij akhanD advait paramAnandasvarUp sAthe nij kAraNaparamAtmAne joDe chhe, te param tapodhan ja shuddhanishchay-upayogabhaktivALo chhe; bIjAne — bAhya prapanchamAn sukhI hoy tene — yogabhakti kaI rIte hoy?
evI rIte (anyatra shlok dvArA) kahyun chhe ke —
Page 270 of 380
PDF/HTML Page 299 of 409
single page version
तथा हि —
अत्रापि पूर्वसूत्रवन्निश्चययोगभक्ति स्वरूपमुक्त म् ।
‘‘[shlokArtha — ] AtmaprayatnasApekSha vishiShTa je manogati teno brahmamAn sanyog thavo ( – AtmaprayatnanI apekShAvALI khAs prakAranI chittapariNatinun AtmAmAn joDAvun) tene yog kahevAmAn Ave chhe.’’
vaLI (A 137mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] je A AtmA AtmAne AtmA sAthe nirantar joDe chhe, te munIshvar nishchayathI yogabhaktivALo chhe. 228.
anvayArtha — [यः साधुः तु] je sAdhu [सर्वविकल्पाभावे आत्मानं युनक्ति ] sarva vikalponA abhAvamAn AtmAne joDe chhe (arthAt AtmAmAn AtmAne joDIne sarva vikalpono abhAv kare chhe), [सः] te [योगभक्ति युक्त :] yogabhaktivALo chhe; [इतरस्य च] bIjAne [योगः] yog [कथम्] kaI rIte [भवेत्] hoy?
TIkA — ahIn paN pUrva sUtranI mAphak nishchay-yogabhaktinun svarUp kahyun chhe.
270 ]
Page 271 of 380
PDF/HTML Page 300 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अत्यपूर्वनिरुपरागरत्नत्रयात्मकनिजचिद्विलासलक्षणनिर्विकल्पपरमसमाधिना निखिल- मोहरागद्वेषादिविविधविकल्पाभावे परमसमरसीभावेन निःशेषतोऽन्तर्मुखनिजकारणसमय- सारस्वरूपमत्यासन्नभव्यजीवः सदा युनक्त्येव, तस्य खलु निश्चययोगभक्ति र्नान्येषाम् इति ।
ati-apUrva 1niruparAg ratnatrayAtmak, 2nijachiddavilAsalakShaN nirvikalpa param samAdhi vaDe samasta moharAgadveShAdi vividh vikalpono abhAv hotAn, param sam- rasIbhAv sAthe 3niravasheShapaNe antarmukh nij kAraNasamayasArasvarUpane je ati- Asannabhavya jIv sadA joDe chhe ja, tene kharekhar nishchayayogabhakti chhe; bIjAone nahi.
[have A 138mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] bhedano abhAv hotAn A 4anuttam yogabhakti hoy chhe; tenA vaDe yogIone AtmalabdhirUp evI te ( – prasiddha) mukti thAy chhe. 229.
1. niruparAg = nirvikAr; shuddha. [param samAdhi ati-apUrva shuddha ratnatrayasvarUp chhe.]
2. param samAdhinun lakShaN nij chaitanyano vilAs chhe.
3. niravasheSh = pUrepUrun. [kAraNasamayasArasvarUp pUrepUrun antarmukh chhe.]
4. anuttam = jenAthI bIjun kAI uttam nathI evI; sarvashreShTha.