Page 272 of 380
PDF/HTML Page 301 of 409
single page version
इह हि निखिलगुणधरगणधरदेवप्रभृतिजिनमुनिनाथकथिततत्त्वेषु विपरीताभिनिवेश- विवर्जितात्मभाव एव निश्चयपरमयोग इत्युक्त : ।
अपरसमयतीर्थनाथाभिहिते विपरीते पदार्थे ह्यभिनिवेशो दुराग्रह एव विपरीताभि- निवेशः । अमुं परित्यज्य जैनकथिततत्त्वानि निश्चयव्यवहारनयाभ्यां बोद्धव्यानि । सकलजिनस्य भगवतस्तीर्थाधिनाथस्य पादपद्मोपजीविनो जैनाः, परमार्थतो गणधरदेवादय इत्यर्थः । तैरभिहितानि निखिलजीवादितत्त्वानि तेषु यः परमजिनयोगीश्वरः स्वात्मानं युनक्ति , तस्य च निजभाव एव परमयोग इति ।
anvayArtha — [विपरीताभिनिवेशं परित्यज्य] viparIt abhiniveshano parityAg karIne [यः] je [जैनकथिततत्त्वेषु] jainakathit tattvomAn [आत्मानं] AtmAne [युनक्ति ] joDe chhe, [निजभावः] teno nij bhAv [सः योगः भवेत्] te yog chhe.
TIkA — ahIn, samasta guNonA dharanArA gaNadharadev vagere jinamuninAthoe kahelAn tattvomAn viparIt abhinivesh rahit AtmabhAv te ja nishchay-paramayog chhe em kahyun chhe.
anya samayanA tIrthanAthe kahelA ( – jain darshan sivAy anya darshananA tIrthapravartake kahelA) viparIt padArthamAn abhinivesh — durAgrah te ja viparIt abhinivesh chhe. teno parityAg karIne jainoe kahelAn tattvo nishchayavyavahAranayathI jANavAyogya chhe. 1sakalajin evA bhagavAn tIrthAdhinAthanAn charaNakamaLanA 2upajIvako te jaino chhe; paramArthe gaNadharadev vagere evo teno artha chhe. temaNe ( – gaNadharadev vagere jainoe) kahelAn je samasta jIvAdi tattvo temAn je param jinayogIshvar nij AtmAne joDe chhe, teno nijabhAv ja param yog chhe.
[have A 139mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
272 ]
1deh sahit hovA chhatAn tIrthankaradeve rAgadveSh ane agnAnane sampUrNa rIte jItyA chhe tethI teo
sakalajin chhe.
2upajIvak = sevA karanAr; sevak; Ashrit; dAs.
Page 273 of 380
PDF/HTML Page 302 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
व्यक्तेषु भव्यजनताभवघातकेषु ।
साक्षाद्युनक्ति निजभावमयं स योगः ।।२३०।।
भक्त्यधिकारोपसंहारोपन्यासोयम् ।
अस्मिन् भारते वर्षे पुरा किल श्रीनाभेयादिश्रीवर्धमानचरमाः चतुर्विंशति- तीर्थकरपरमदेवाः सर्वज्ञवीतरागाः त्रिभुवनवर्तिकीर्तयो महादेवाधिदेवाः परमेश्वराः सर्वे
[shlokArtha — ] A durAgrahane ( – uparokta viparIt abhiniveshane) chhoDIne, jain- muninAthonA ( – gaNadharadevAdik jainamuninAthonA) mukhAravindathI pragaT thayelAn, bhavya janonA bhavono nAsh karanArAn tattvomAn je jinayogInAth (jain munivar) nij bhAvane sAkShAt joDe chhe, teno e nij bhAv te yog chhe. 230.
anvayArtha — [वृषभादिजिनवरेन्द्राः] vRuShabhAdi jinavarendro [एवम्] e rIte [योगवरभक्ति म्] yoganI uttam bhakti [कृत्वा] karIne [निर्वृतिसुखम्] nirvRutisukhane [आपन्नाः] pAmyA; [तस्मात्] tethI [योगवरभक्ति म्] yoganI uttam bhaktine [धारय] tun dhAraN kar.
TIkA — A, bhakti adhikAranA upasanhAranun kathan chhe.
A bhAratavarShamAn pUrve shrI nAbhiputrathI mAnDIne shrI vardhamAn sudhInA chovIsh tIrthankar- paramadevo — sarvagnavItarAg, trilokavartI kIrtivALA mahAdevAdhidev parameshvaro — badhA, yathokta
Page 274 of 380
PDF/HTML Page 303 of 409
single page version
एवमुक्त प्रकारस्वात्मसंबन्धिनीं शुद्धनिश्चययोगवरभक्तिं कृत्वा परमनिर्वाणवधूटिकापीवरस्तन- भरगाढोपगूढनिर्भरानंदपरमसुधारसपूरपरितृप्तसर्वात्मप्रदेशा जाताः, ततो यूयं महाजनाः स्फु टितभव्यत्वगुणास्तां स्वात्मार्थपरमवीतरागसुखप्रदां योगभक्तिं कुरुतेति ।
श्रीदेवेन्द्रकिरीटकोटिविलसन्माणिक्यमालार्चितान् ।
शक्रेणोद्भवभोगहासविमलान् श्रीकीर्तिनाथान् स्तुवे ।।२३१।।
prakAre nij AtmA sAthe sambandh rAkhanArI shuddhanishchayayoganI uttam bhakti karIne, param- nirvANavadhUnA ati puShTa stananA gADh AlinganathI sarva Atmapradeshe atyant-AnandarUpI paramasudhArasanA pUrathI paritRupta thayA; mATe 1sphuTitabhavyatvaguNavALA he mahAjano! tame nij AtmAne param vItarAg sukhanI denArI evI te yogabhakti karo.
[have A param-bhakti adhikAranI chhellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev sAt shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] guNamAn jeo moTA chhe, jeo trilokanAn puNyanA rAshi chhe (arthAt jemanAmAn jANe ke traN lokanAn puNya ekaThAn thayAn chhe), devendronA mugaTanI kinArI par prakAshatI mANekapanktithI jeo pUjit chhe (arthAt jemanAn charaNAravindamAn devendronA mugaT jhUke chhe), (jemanI AgaL) shachI Adi prasiddha indrANIonA sAthamAn shakrendra vaDe karavAmAn AvatAn nRitya, gAn ane AnandathI jeo shobhe chhe, ane 2shrI tathA kIrtinA jeo svAmI chhe, te shrI nAbhiputrAdi jineshvarone hun stavun chhun. 231.
[shlokArtha — ] shrI vRuShabhathI mAnDIne shrI vIr sudhInA jinapatio paN yathokta mArge
274 ]
1. sphuTit = prakaTit; pragaT thayel; pragaT.
2. shrI = shobhA; saundarya; bhavyatA.
Page 275 of 380
PDF/HTML Page 304 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
शुद्धध्यानसमाहितेन मनसानंदात्मतत्त्वस्थितः ।
ज्ञानापास्तसमस्तमोहमहिमा लीये परब्रह्मणि ।।२३४।।
(pUrvokta prakAre) yogabhakti karIne nirvANavadhUnA sukhane pAmyA chhe. 232.
[shlokArtha — ] apunarbhavasukhanI (muktisukhanI) siddhi arthe hun shuddha yoganI uttam bhakti karun chhun; sansAranI ghor bhItithI sarva jIvo nitya te uttam bhakti karo. 233.
[shlokArtha — ] gurunA sAnnidhyamAn nirmaLasukhakArI dharmane prApta karIne, gnAn vaDe jeNe samasta mohano mahimA naShTa karyo chhe evo hun, have rAgadveShanI paramparArUpe pariNat chittane chhoDIne, shuddha dhyAn vaDe samAhit ( – ekAgra, shAnt) karelA manathI AnandAtmak tattvamAn sthit raheto thako, parabrahmamAn (paramAtmAmAn) lIn thAun chhun. 234.
[shlokArtha — ] indriyalolupatA jemane nivRutta thaI chhe ane tattvalolup (tattvaprApti mATe ati utsuk) jemanun chitta chhe, temane sundar-Anandajharatun uttam tattva pragaTe chhe. 235.
[shlokArtha — ] ati apUrva nijAtmajanit bhAvanAthI utpanna thatA sukh mATe
Page 276 of 380
PDF/HTML Page 305 of 409
single page version
संभावयामि तदहं पुनरेकमेकम् ।
मुक्ति स्पृहस्य भवशर्मणि निःस्पृहस्य ।।२३७।।
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां
नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ परमभक्त्यधिकारो दशमः श्रुतस्कन्धः ।।
je yatio yatna kare chhe, teo kharekhar jIvanmukta thAy chhe, bIjAo nahi. 236.
[shlokArtha — ] je paramAtmatattva (rAgadveShAdi) dvandvamAn rahelun nathI ane anagh (nirdoSh, maL rahit) chhe, te kevaL ekanI hun pharIpharIne sambhAvanA (samyak bhAvanA) karun chhun. muktinI spRuhAvALA ane bhavanA sukh pratye nispRuh evA mane A lokamAn pelA anyapadArthasamUhothI shun phaL chhe? 237.
A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAn chhe ane pAnch indriyonA phelAv rahit dehamAtra jemane parigrah hato evA shrI padmaprabhamaladhAridev vaDe rachAyelI niyamasAranI tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamanI nirgranth munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn) param-bhakti adhikAr nAmano dashamo shrutaskandh samApta thayo.
276 ]niyamasAr
Page 277 of 380
PDF/HTML Page 306 of 409
single page version
अथ सांप्रतं व्यवहारषडावश्यकप्रतिपक्षशुद्धनिश्चयाधिकार उच्यते ।
अत्रानवरतस्ववशस्य निश्चयावश्यककर्म भवतीत्युक्त म् ।
have vyavahAr chha AvashyakothI pratipakSha shuddhanishchayano (shuddhanishchay-Avashyakano) adhikAr kahevAmAn Ave chhe.
anvayArtha — [यः अन्यवशः न भवति] je anyavash nathI (arthAt je jIv anyane vash nathI) [तस्य तु आवश्यकम् कर्म भणन्ति] tene Avashyak karma kahe chhe (arthAt te jIvane Avashyak karma chhe em param yogIshvaro kahe chhe). [कर्मविनाशनयोगः] karmano vinAsh karanAro yog ( – evun je A Avashyak karma) [निर्वृतिमार्गः] te nirvANano mArga chhe [इति प्ररूपितः] em kahyun chhe.
TIkA — ahIn (A gAthAmAn), nirantar svavashane nishchay-Avashyak-karma chhe em kahyun chhe.
Page 278 of 380
PDF/HTML Page 307 of 409
single page version
यः खलु यथाविधि परमजिनमार्गाचरणकुशलः सर्वदैवान्तर्मुखत्वादनन्यवशो भवति किन्तु साक्षात्स्ववश इत्यर्थः । तस्य किल व्यावहारिकक्रियाप्रपंचपराङ्मुखस्य स्वात्माश्रय- निश्चयधर्मध्यानप्रधानपरमावश्यककर्मास्तीत्यनवरतं परमतपश्चरणनिरतपरमजिनयोगीश्वरा वदन्ति । किं च यस्त्रिगुप्तिगुप्तपरमसमाधिलक्षणपरमयोगः सकलकर्मविनाशहेतुः स एव साक्षान्मोक्षकारणत्वान्निर्वृतिमार्ग इति निरुक्ति र्व्युत्पत्तिरिति ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचन्द्रसूरिभिः —
नित्यानन्दप्रसरसरसे ज्ञानतत्त्वे निलीय ।
स्फू र्जज्ज्योतिःसहजविलसद्रत्नदीपस्य लक्ष्मीम् ।।’’
vidhi anusAr paramajinamArganA AcharaNamAn kushaL evo je jIv sadAy antarmukhapaNAne lIdhe anyavash nathI parantu sAkShAt svavash chhe 1evo artha chhe, te vyAvahArik kriyAprapanchathI parAngmukh jIvane 2svAtmAshrit-nishchayadharmadhyAnapradhAn param Avashyak karma chhe em nirantar paramatapashcharaNamAn lIn paramajinayogIshvaro kahe chhe. vaLI, sakaL karmanA vinAshano hetu evo je 3triguptigupta-paramasamAdhilakShaN param yog te ja sAkShAt mokShanun kAraN hovAne lIdhe nirvANano mArga chhe. Am nirukti arthAt vyutpatti chhe.
evI rIte (AchAryadev) shrImad amRutachandrasUrie (shrI pravachanasAranI tattvadIpikA nAmanI TIkAmAn pAnchamA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] e rIte shuddhopayogane prApta karIne AtmA svayam dharma thato arthAt pote dharmapaNe pariNamato thako nitya AnandanA phelAvathI saras (arthAt je shAshvat AnandanA phelAvathI rasayukta chhe) evA gnAnatattvamAn lIn thaIne, atyant avichaLapaNAne lIdhe, dedIpyamAn jyotivALA ane sahajapaNe vilasatA ( – svabhAvathI ja prakAshatA)
278 ]
1. ‘anyavash nathI’ e kathanano ‘sAkShAt svavash chhe’ evo artha chhe.
2. nij AtmA jeno Ashray chhe evun nishchayadharmadhyAn param Avashyak karmamAn pradhAn chhe.
3. param yoganun lakShaN traN gupti vaDe gupta ( – antarmukh) evI param samAdhi chhe. [param Avashyak
karma te ja param yog chhe ane param yog te nirvANano mArga chhe.]
Page 279 of 380
PDF/HTML Page 308 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
तथा हि —
धर्मः साक्षात् स्ववशजनितावश्यकर्मात्मकोऽयम् ।
तेनैवाहं किमपि तरसा यामि शं निर्विकल्पम् ।।२३८।।
ratnadIpakanI niShkamp-prakAshavALI shobhAne pAme chhe (arthAt ratnadIpakanI mAphak svabhAvathI ja niShkampapaNe atyant prakAshyA — jANyA kare chhe).’’
vaLI (A 141mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] svavashatAthI utpanna Avashyak-karmasvarUp A sAkShAt dharma niyamathI (chokkas) sachchidAnandamUrti AtmAmAn (sat-chid-AnandasvarUp AtmAmAn) atishayapaNe hoy chhe. te A (Atmasthit dharma), karmakShay karavAmAn kushaL evo nirvANano ek mArga chhe. tenAthI ja hun shIghra koI ( – adbhut) nirvikalpa sukhane prApta karun chhun. 238.
anvayArtha — [न वशः अवशः] je (anyane) vash nathI te ‘avash’ chhe [वा] ane [अवशस्य कर्म] avashanun karma te [आवश्यकम्] ‘Avashyak’ chhe [इति बोद्धव्यम्] em jANavun; [युक्ति : इति] te (asharIr thavAnI) yukti chhe, [उपायः इति च] te (asharIr thavAno) upAy chhe, [निरवयवः भवति] tenAthI jIv niravayav (arthAt asharIr) thAy chhe. [निरुक्ति :] Am nirukti chhe.
Page 280 of 380
PDF/HTML Page 309 of 409
single page version
अवशस्य परमजिनयोगीश्वरस्य परमावश्यककर्मावश्यं भवतीत्यत्रोक्त म् ।
यो हि योगी स्वात्मपरिग्रहादन्येषां पदार्थानां वशं न गतः, अत एव अवश इत्युक्त :, अवशस्य तस्य परमजिनयोगीश्वरस्य निश्चयधर्मध्यानात्मकपरमावश्यक- कर्मावश्यं भवतीति बोद्धव्यम् । निरवयवस्योपायो युक्ति : । अवयवः कायः, अस्याभावात् अवयवाभावः । अवशः परद्रव्याणां निरवयवो भवतीति निरुक्ति : व्युत्पत्तिश्चेति ।
अन्येषां यो न वश इति या संस्थितिः सा निरुक्ति : ।
स्फू र्जज्ज्योतिःस्फु टितसहजावस्थयाऽमूर्तता स्यात् ।।२३9।।
TIkA — ahIn, *avash paramajinayogIshvarane param Avashyak karma jarUr chhe em kahyun chhe.
je yogI nij AtmAnA parigrah sivAy anya padArthone vash thato nathI ane tethI ja jene ‘avash’ kahevAmAn Ave chhe, te avash paramajinayogIshvarane nishchay- dharmadhyAnasvarUp param-Avashyak-karma jarUr chhe em jANavun. (te param-Avashyak-karma) niravayavapaNAno upAy chhe, yukti chhe. avayav eTale kAy; teno (kAyano) abhAv te avayavano abhAv (arthAt niravayavapaNun). paradravyone avash jIv niravayav thAy chhe (arthAt je jIv paradravyone vash thato nathI te akAy thAy chhe). A pramANe nirukti — vyutpatti — chhe.
[have A 142 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] koI yogI svahitamAn lIn raheto thako shuddhajIvAstikAy sivAyanA anya padArthone vash thato nathI. Am je susthit rahevun te nirukti (arthAt avashapaNAno vyutpatti-artha) chhe. em karavAthI ( – potAmAn lIn rahI parane vash nahi
280 ]
*avash = parane vash na hoy evA; svavash; svAdhIn; svatantra.
Page 281 of 380
PDF/HTML Page 310 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
इह हि भेदोपचाररत्नत्रयपरिणतेर्जीवस्यावशत्वं न समस्तीत्युक्त म् ।
अप्रशस्तरागाद्यशुभभावेन यः श्रमणाभासो द्रव्यलिङ्गी वर्तते स्वस्वरूपादन्येषां
परद्रव्याणां वशो भूत्वा, ततस्तस्य जघन्यरत्नत्रयपरिणतेर्जीवस्य स्वात्माश्रयनिश्चयधर्मध्यान- लक्षणपरमावश्यककर्म न भवेदिति अशनार्थं द्रव्यलिङ्गं गृहीत्वा स्वात्मकार्यविमुखः सन् परमतपश्चरणादिकमप्युदास्य जिनेन्द्रमन्दिरं वा तत्क्षेत्रवास्तुधनधान्यादिकं वा सर्वमस्मदीयमिति मनश्चकारेति ।
thavAthI) *duritarUpI timirapunjano jeNe nAsh karyo chhe evA te yogIne sadA prakAshamAn jyoti vaDe sahaj avasthA pragaTavAthI amUrtapaNun thAy chhe. 239.
anvayArtha — [यः] je [अशुभभावेन] ashubh bhAv sahit [वर्तते] varte chhe, [सः श्रमणः] te shramaN [अन्यवशः भवति] anyavash chhe; [तस्मात्] tethI [तस्य तु] tene [आवश्यकलक्षणं कर्म] AvashyakasvarUp karma [न भवेत्] nathI.
TIkA — ahIn, bhedopachAr-ratnatrayapariNativALA jIvane avashapaNun nathI em kahyun chhe.
je shramaNAbhAs – dravyalingI aprashasta rAgAdirUp ashubhabhAv sahit varte chhe, te nij svarUpathI anya ( – bhinna) evAn paradravyone vash chhe; tethI te jaghanya ratnatrayapariNativALA jIvane svAtmAshrit nishchay-dharmadhyAnasvarUp param-Avashyak-karma nathI. (te shramaNAbhAs) bhojan arthe dravyaling grahIne svAtmakAryathI vimukh raheto thako param tapashcharaNAdi pratye paN udAsIn (bedarakAr) rahIne jinendramandir athavA tenun kShetra, makAn, dhan, dhAnyAdik badhun amArun chhe em buddhi kare chhe.
*durit = duShkRut; duShkarma. (pAp tem ja puNya banne kharekhar durit chhe.)
Page 282 of 380
PDF/HTML Page 311 of 409
single page version
त्रिभुवनभुवनान्तर्ध्वांतपुंजायमानम् ।
वसतिमनुपमां तामस्मदीयां स्मरन्ति ।।२४०।।
मिथ्यात्वादिकलंकपंकरहितः सद्धर्मरक्षामणिः ।
मुक्तानेकपरिग्रहव्यतिकरः पापाटवीपावकः ।।२४१।।
नमस्या सा योग्या शतमखशतस्यापि सततम् ।
सुखं रेमे कश्चिद्बत कलिहतोऽसौ जडमतिः ।।२४२।।
[have A 143mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj pAnch shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] trilokarUpI makAnamAn rahelA (mahA) timirapunj jevun munionun A (koI) navun tIvra mohanIy chhe ke (pahelAn) teo tIvra vairAgyabhAvathI ghAsanA gharane paN chhoDIne (pachhI) ‘amArun te anupam ghar!’ em smaraN kare chhe! 240.
[shlokArtha — ] kaLikALamAn paN kyAnk koIk bhAgyashALI jIv mithyAtvAdirUp maLakAdavathI rahit ane *saddharmarakShAmaNi evo samartha muni thAy chhe. jeNe anek parigrahonA vistArane chhoDyo chhe ane je pAparUpI aTavIne bALanAro agni chhe te A muni A kALe bhUtaLamAn tem ja devalokamAn devothI paN sArI rIte pUjAy chhe. 241.
[shlokArtha — ] A lokamAn tapashcharyA samasta subuddhione prANapyArI chhe; te yogya
282 ]
*saddharmarakShAmaNi = saddharmanI rakShA karanAro maNi. (rakShAmaNi = ApattiothI athavA pishAch vagerethI
potAnI jAtane bachAvavA mATe paheravAmAn Avato maNi).
Page 283 of 380
PDF/HTML Page 312 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
tapashcharyA so indrone paN satat vandanIy chhe. tene pAmIne je koI jIv kAmAndhakArayukta sansArathI janit sukhamAn rame chhe, te jaDamati arere! kaLithI haNAyelo chhe ( – kaLikALathI ijA pAmelo chhe). 242.
[shlokArtha — ] je jIv anyavash chhe te bhale muniveshadhArI hoy topaN sansArI chhe, nitya dukhano bhogavanAr chhe; je jIv svavash chhe te jIvanmukta chhe, jineshvarathI kinchit nyUn chhe (arthAt tenAmAn jineshvaradev karatAn jarAk ja UNap chhe). 243.
[shlokArtha — ] Am hovAthI ja jinanAthanA mArgane viShe munivargamAn svavash muni sadA shobhe chhe; ane anyavash muni nokaranA samUhomAn *rAjavallabh nokar samAn shobhe chhe (arthAt jem AvaDat vinAno, khushAmatiyo nokar shobhato nathI tem anyavash muni shobhato nathI). 244.
anvayArtha — [यः] je (jIv) [संयतः] sanyat raheto thako [खलु] kharekhar [शुभभावे] shubh bhAvamAn [चरति] chare — pravarte chhe, [सः] te [अन्यवशः भवेत्] anyavash
*rAjavallabh = (khushAmatathI) rAjAno mAnIto thayelo
Page 284 of 380
PDF/HTML Page 313 of 409
single page version
अत्राप्यन्यवशस्याशुद्धान्तरात्मजीवस्य लक्षणमभिहितम् ।
यः खलु जिनेन्द्रवदनारविन्दविनिर्गतपरमाचारशास्त्रक्रमेण सदा संयतः सन्
शुभोपयोगे चरति, व्यावहारिकधर्मध्यानपरिणतः अत एव चरणकरणप्रधानः, स्वाध्यायकालमवलोकयन् स्वाध्यायक्रियां करोति, दैनं दैनं भुक्त्वा भुक्त्वा चतुर्विधाहारप्रत्याख्यानं च करोति, तिसृषु संध्यासु भगवदर्हत्परमेश्वरस्तुतिशत- सहस्रमुखरमुखारविन्दो भवति, त्रिकालेषु च नियमपरायणः इत्यहोरात्रेऽप्येकादशक्रिया-तत्परः, पाक्षिकमासिकचातुर्मासिकसांवत्सरिकप्रतिक्रमणाकर्णनसमुपजनितपरितोषरोमांच- कंचुकितधर्मशरीरः, अनशनावमौदर्यरसपरित्यागवृत्तिपरिसंख्यानविविक्त शयनासनकाय- क्लेशाभिधानेषु षट्सु बाह्यतपस्सु च संततोत्साहपरायणः, स्वाध्यायध्यानशुभाचरणप्रच्युत- प्रत्यवस्थापनात्मकप्रायश्चित्तविनयवैयावृत्त्यव्युत्सर्गनामधेयेषु चाभ्यन्तरतपोनुष्ठानेषु च
chhe; [तस्मात्] tethI [तस्य तु] tene [आवश्यकलक्षणं कर्म] AvashyakasvarUp karma [न भवेत्] nathI.
TIkA — ahIn paN (A gAthAmAn paN), anyavash evA ashuddha-antarAtmajIvanun lakShaN kahyun chhe.
je (shramaN) kharekhar jinendranA vadanAravindamAnthI nIkaLelA param-AchArashAstranA kramathI (rItathI) sadA sanyat raheto thako shubhopayogamAn chare — pravarte chhe; vyAvahArik dharmadhyAnamAn pariNat rahe chhe tethI ja *charaNakaraNapradhAn chhe; svAdhyAyakALane avalokato thako ( – svAdhyAyayogya kALanun dhyAn rAkhIne) svAdhyAyakriyA kare chhe, pratidin bhojan karIne chaturvidh AhAranun pratyAkhyAn kare chhe, traN sandhyAo vakhate ( – savAre, bapore ne sAnje) bhagavAn arhat parameshvaranI lAkho stuti mukhakamaLathI bole chhe, traNe kALe niyamaparAyaN rahe chhe (arthAt traNe vakhatanA niyamomAn tatpar rahe chhe), — e rIte aharnish (divas-rAt thaIne) agiyAr kriyAmAn tatpar rahe chhe; pAkShik, mAsik, chAturmAsik ane sAmvatsarik pratikramaN sAmbhaLavAthI UpajelA santoShathI jenun dharmasharIr romAnchathI chhavAI jAy chhe; anashan, avamaudarya, rasaparityAg, vRuttiparisankhyAn, vivikta shayyAsan ane kAyaklesh nAmanAn chha bAhya tapamAn je satat utsAhaparAyaN rahe chhe; svAdhyAy, dhyAn, shubh AcharaNathI chyut thatAn pharI temAn sthApanasvarUp prAyashchitta, vinay, vaiyAvRuttya ane vyutsarga nAmanAn
284 ]
*charaNakaraNapradhAn = shubh AcharaNanA pariNAm jene mukhya chhe evo
Page 285 of 380
PDF/HTML Page 314 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
कुशलबुद्धिः, किन्तु स निरपेक्षतपोधनः साक्षान्मोक्षकारणं स्वात्माश्रयावश्यककर्म निश्चयतः परमात्मतत्त्वविश्रान्तिरूपं निश्चयधर्मध्यानं शुक्लध्यानं च न जानीते, अतः परद्रव्यगतत्वादन्यवश इत्युक्त : । अस्य हि तपश्चरणनिरतचित्तस्यान्यवशस्य नाकलोकादिक्लेशपरंपरया शुभोपयोगफलात्मभिः प्रशस्तरागांगारैः पच्यमानः सन्नासन्न- भव्यतागुणोदये सति परमगुरुप्रसादासादितपरमतत्त्वश्रद्धानपरिज्ञानानुष्ठानात्मकशुद्ध- निश्चयरत्नत्रयपरिणत्या निर्वाणमुपयातीति ।
भजतु परमानन्दं निर्वाणकारणकारणम् ।
सहजपरमात्मानं दूरं नयानयसंहतेः ।।२४५।।
abhyantar tapanA anuShThAnamAn (AcharaNamAn) je kushaLabuddhivALo chhe; parantu te nirapekSha tapodhan sAkShAt mokShanA kAraNabhUt svAtmAshrit Avashyak-karmane — nishchayathI paramAtmatattvamAn vishrAntirUp nishchayadharmadhyAnane tathA shukladhyAnane — jANato nathI; tethI paradravyamAn pariNat hovAthI tene anyavash kahevAmAn Avyo chhe. jenun chitta tapashcharaNamAn lIn chhe evo A anyavash shramaN devalokAdinA kleshanI paramparA pAmavAthI shubhopayoganA phaLasvarUp prashasta rAgarUpI angArAothI shekAto thako, AsannabhavyatArUpI guNano uday thatAn paramagurunA prasAdathI prApta paramatattvanAn shraddhAn-gnAn-anuShThAnasvarUp shuddha-nishchay-ratnatrayapariNati vaDe nirvANane pAme chhe (arthAt kyArek shuddha-nishchay-ratnatrayapariNatine prApta kare to ja ane tyAre ja nirvANane pAme chhe).
[have A 144mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] munivar devalokAdinA klesh pratye rati tajo ane *nirvANanA kAraNanun kAraN evA sahajaparamAtmAne bhajo — ke je sahajaparamAtmA paramAnandamay chhe, sarvathA nirmaL gnAnanun raheThAN chhe, nirAvaraNasvarUp chhe ane nay-anayanA samUhathI (sunayo tathA kunayonA samUhathI) dUr chhe. 245.
*nirvANanun kAraN paramashuddhopayog chhe ane paramashuddhopayoganun kAraN sahajaparamAtmA chhe.
Page 286 of 380
PDF/HTML Page 315 of 409
single page version
अत्राप्यन्यवशस्य स्वरूपमुक्त म् ।
यः कश्चिद् द्रव्यलिङ्गधारी भगवदर्हन्मुखारविन्दविनिर्गतमूलोत्तरपदार्थसार्थप्रति- पादनसमर्थः क्वचित् षण्णां द्रव्याणां मध्ये चित्तं धत्ते, क्वचित्तेषां मूर्तामूर्तचेतनाचेतनगुणानां मध्ये मनश्चकार, पुनस्तेषामर्थव्यंजनपर्यायाणां मध्ये बुद्धिं करोति, अपि तु त्रिकाल- निरावरणनित्यानंदलक्षणनिजकारणसमयसारस्वरूपनिरतसहजज्ञानादिशुद्धगुणपर्यायाणामाधार- भूतनिजात्मतत्त्वे चित्तं कदाचिदपि न योजयति, अत एव स तपोधनोऽप्यन्यवश इत्युक्त : ।
anvayArtha — [यः] je [द्रव्यगुणपर्यायाणां] dravya-guN-paryAyomAn (arthAt temanA vikalpomAn) [चित्तं करोति] man joDe chhe, [सः अपि] te paN [अन्यवशः] anyavash chhe; [मोहान्धकारव्यपगतश्रमणाः] mohAndhakAr rahit shramaNo [ईद्रशम्] Am [कथयन्ति] kahe chhe.
TIkA — ahIn paN anyavashanun svarUp kahyun chhe.
bhagavAn arhatnA mukhAravindathI nIkaLelA ( – kahevAyelA) mUL ane uttar padArthonun sArtha ( – artha sahit) pratipAdan karavAmAn samartha evo je koI dravyalingadhArI (muni) kyArek chha dravyomAn chitta joDe chhe, kyArek temanA mUrta-amUrta chetan-achetan guNomAn man joDe chhe ane vaLI kyArek temanA arthaparyAyo ane vyanjanaparyAyomAn buddhi joDe chhe, parantu trikAL- nirAvaraN, nityAnand jenun lakShaN chhe evA nijakAraNasamayasAranA svarUpamAn lIn sahajagnAnAdi shuddhaguNaparyAyonA AdhArabhUt nij AtmatattvamAn chitta kyArey joDato nathI, te tapodhanane paN te kAraNe ja (arthAt par vikalpone vash thato hovAnA kAraNe ja) anyavash kahevAmAn Avyo chhe.
286 ]
Page 287 of 380
PDF/HTML Page 316 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
प्रध्वस्तदर्शनचारित्रमोहनीयकर्मध्वांतसंघाताः परमात्मतत्त्वभावनोत्पन्नवीतराग- सुखामृतपानोन्मुखाः श्रवणा हि महाश्रवणाः परमश्रुतकेवलिनः, ते खलु कथयन्तीद्रशम् अन्यवशस्य स्वरूपमिति ।
तथा चोक्त म् —
तथा हि —
jemaNe darshanamohanIy ane chAritramohanIy karmarUpI timirasamUhano nAsh karyo chhe ane paramAtmatattvanI bhAvanAthI utpanna vItarAgasukhAmRutanA pAnamAn je unmukh (tatpar) chhe evA shramaNo kharekhar mahAshramaNo chhe, param shrutakevaLIo chhe; teo kharekhar anyavashanun Avun ( – upar kahyA pramANe) svarUp kahe chhe.
evI rIte (anyatra shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] AtmakAryane chhoDIne draShTa tathA adraShTathI viruddha evI te chintAthI ( – pratyakSha tathA parokShathI viruddha evA vikalpothI) brahmaniShTha yatione shun prayojan chhe?’’
vaLI (A 145mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] jem indhanayukta agni vRuddhi pAme chhe (arthAt jyAn sudhI indhan chhe tyAn sudhI agninI vRuddhi thAy chhe), tem jyAn sudhI jIvone chintA (vikalpo) chhe tyAn sudhI sansAr chhe. 246.
Page 288 of 380
PDF/HTML Page 317 of 409
single page version
परिचत्ता परभावं अप्पाणं झादि णिम्मलसहावं ।
अप्पवसो सो होदि हु तस्स दु कम्मं भणंति आवासं ।।१४६।।
अत्र हि साक्षात् स्ववशस्य परमजिनयोगीश्वरस्य स्वरूपमुक्त म् ।
यस्तु निरुपरागनिरंजनस्वभावत्वादौदयिकादिपरभावानां समुदयं परित्यज्य काय- करणवाचामगोचरं सदा निरावरणत्वान्निर्मलस्वभावं निखिलदुरघवीरवैरिवाहिनीपताकालुंटाकं निजकारणपरमात्मानं ध्यायति स एवात्मवश इत्युक्त : । तस्याभेदानुपचाररत्नत्रयात्मकस्य निखिलबाह्यक्रियाकांडाडंबरविविधविकल्पमहाकोलाहलप्रतिपक्षमहानंदानंदप्रदनिश्चयधर्मशुक्ल- ध्यानात्मकपरमावश्यककर्म भवतीति ।
anvayArtha — [परभावं परित्यज्य] je parabhAvane parityAgIne [निर्मलस्वभावम्] nirmaL svabhAvavALA [आत्मानं] AtmAne [ध्यायति] dhyAve chhe, [सः खलु] te kharekhar [आत्मवशः भवति] Atmavash chhe [तस्य तु] ane tene [आवश्यम् कर्म] Avashyak karma [भणन्ति] (jino) kahe chhe.
TIkA — ahIn kharekhar sAkShAt svavash paramajinayogIshvaranun svarUp kahyun chhe.
je (shramaN) niruparAg niranjan svabhAvavALo hovAne lIdhe audayikAdi parabhAvonA samudAyane parityAgIne, nij kAraNaparamAtmAne — ke je (kAraNaparamAtmA) kAyA, indriy ane vANIne agochar chhe, sadA nirAvaraN hovAthI nirmaL svabhAvavALo chhe ane samasta ja) Atmavash kahevAmAn Avyo chhe. te abhed-anupachAraratnatrayAtmak shramaNane samasta bAhyakriyAkAnD-ADambaranA vividh vikalponA mahA kolAhalathI pratipakSha +mahA-AnandAnandaprad nishchayadharmadhyAn tathA nishchayashukladhyAnasvarUp paramAvashyak-karma chhe.
288 ]
*duragharUpI vIr shatruonI senAnA dhvajane lUnTanAro chhe tene — dhyAve chhe, tene ja ( – te shramaNane
*duragh = duShTa agh; duShTa pAp. (ashubh tem ja shubh karma banne duragh chhe.)
+param Avashyak karma nishchayadharmadhyAn tathA nishchayashukladhyAnasvarUp chhe — ke je dhyAno mahA Anand- AnandanA denArAn chhe. A mahA Anand-Anand vikalponA mahA kolAhalathI viruddha chhe.
Page 289 of 380
PDF/HTML Page 318 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
प्रनष्टभवकारणः प्रहतपूर्वकर्मावलिः ।
सदाशिवमयां मुदा व्रजति सर्वथा निर्वृतिम् ।।२४७।।
प्रहतचारुवधूकनकस्पृह ।
स्मरकिरातशरक्षतचेतसाम् ।।२५०।।
[have A 146mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj ATh shloko kahe chhe]
[shlokArtha — ] udAr jenI buddhi chhe, bhavanun kAraN jeNe naShTa karyun chhe, pUrva karmAvali jeNe haNI nAkhI chhe ane spaShTa utkaT vivek dvArA pragaT-shuddhabodhasvarUp sadAshivamay sampUrNa muktine je pramodathI pAme chhe, te A svavash munishreShTha jayavant chhe. 247.
[shlokArtha — ] kAmadevano jemaNe nAsh karyo chhe ane (gnAn-darshan-chAritra-tap- vIryAtmak) panchAchArathI sushobhit jemanI AkRuti chhe — evA avanchak (mAyAchAr rahit) gurunun vAkya muktisampadAnun kAraN chhe. 248.
[shlokArtha — ] nirvANanun kAraN evo je jinendrano mArga tene A rIte jANIne je nirvANasampadAne pAme chhe, tene hun pharIpharIne vandun chhun. 249.
[shlokArtha — ] jeNe sundar strInI ane suvarNanI spRuhAne naShTa karI chhe evA he
Page 290 of 380
PDF/HTML Page 319 of 409
single page version
तनुविशोषणमेव न चापरम् ।
स्ववश जन्म सदा सफलं मम ।।२५१।।
स्वरसविसरपूरक्षालितांहः समंतात् ।
स्ववशमनसि नित्यं संस्थितः शुद्धसिद्धः ।।२५२।।
yogIsamUhamAn shreShTha svavash yogI! tun amArun — kAmadevarUpI bhIlanA tIrathI ghavAyelA chittavALAnun — bhavarUpI araNyamAn sharaN chhe. 250.
[shlokArtha — ] anashanAdi tapashcharaNonun phaL sharIranun shoShaN ( – sukAvun) ja chhe, bIjun nahi. (parantu) he svavash! (he Atmavash muni!) tArA charaNakamaLayugalanA chintanathI mAro janma sadA saphaL chhe. 251.
[shlokArtha — ] jeNe nij rasanA vistArarUpI pUr vaDe pApane sarva taraphathI dhoI nAkhyAn chhe, je sahaj samatArasathI pUrNa bharelo hovAthI pavitra chhe, je purAN (sanAtan) chhe, je svavash manamAn sadA susthit chhe (arthAt je sadA manane – bhAvane svavash karIne birAjamAn chhe) ane je shuddha siddha chhe (arthAt je shuddha siddhabhagavAn samAn chhe) — evo sahaj tejarAshimAn magna jIv jayavant chhe. 252.
[shlokArtha — ] sarvagna-vItarAgamAn ane A svavash yogImAn kyArey kAI paN bhed nathI; chhatAn arere! ApaNe jaD chhIe ke temanAmAn bhed gaNIe chhIe. 253.
[shlokArtha — ] A janmamAn svavash mahAmuni ek ja sadA dhanya chhe ke je
290 ]
Page 291 of 380
PDF/HTML Page 320 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
आवासं जइ इच्छसि अप्पसहावेसु कुणदि थिरभावं ।
तेण दु सामण्णगुणं संपुण्णं होदि जीवस्स ।।१४७।।
शुद्धनिश्चयावश्यकप्राप्त्युपायस्वरूपाख्यानमेतत् ।
इह हि बाह्यषडावश्यकप्रपंचकल्लोलिनीकलकलध्वानश्रवणपराङ्मुख हे शिष्य शुद्ध-
निश्चयधर्मशुक्लध्यानात्मकस्वात्माश्रयावश्यकं संसारव्रततिमूललवित्रं यदीच्छसि, समस्त- विकल्पजालविनिर्मुक्त निरंजननिजपरमात्मभावेषु सहजज्ञानसहजदर्शनसहजचारित्रसहजसुख- प्रमुखेषु सततनिश्चलस्थिरभावं करोषि, तेन हेतुना निश्चयसामायिकगुणे जाते मुमुक्षोर्जीवस्य बाह्यषडावश्यकक्रियाभिः किं जातम्, अप्यनुपादेयं फलमित्यर्थः । अतः परमावश्यकेन
ananyabuddhivALo raheto thako ( – nijAtmA sivAy anya pratye lIn nahi thato thako) sarva karmothI bahAr rahe chhe. 254.
anvayArtha — [यदि] jo tun [आवश्यकम् इच्छसि] Avashyakane ichchhe chhe to tun [आत्मस्वभावेषु] AtmasvabhAvomAn [स्थिरभावम्] sthirabhAv [करोषि] kare chhe; [तेन तु] tenAthI [जीवस्य] jIvane [सामायिकगुणं] sAmAyikaguN [सम्पूर्णं भवति] sampUrNa thAy chhe.
TIkA — A, shuddhanishchay-AvashyakanI prAptino je upAy tenA svarUpanun kathan chhe.
bAhya ShaT-AvashyakaprapancharUpI nadInA kolAhalanA shravaNathI ( – vyavahAr chha AvashyakanA vistArarUpI nadInA kakaLATanA shravaNathI) parAngmukh he shiShya! shuddhanishchay- dharmadhyAn tathA shuddhanishchay-shukladhyAnasvarUp svAtmAshrit Avashyakane — ke je sansArarUpI latAnA mULane chhedavAno kuhADo chhe tene — jo tun ichchhe chhe, to tun samasta vikalpajAL rahit niranjan nij paramAtmAnA bhAvomAn — sahaj gnAn, sahaj darshan, sahaj chAritra ane sahaj sukh vageremAn — satat-nishchaL sthirabhAv kare chhe; te hetuthI (arthAt te kAraN vaDe) nishchayasAmAyikaguN UpajatAn, mumukShu jIvane bAhya chha AvashyakakriyAothI shun Upajyun?