Niyamsar-Gujarati (English transliteration). Shlok: 230-254 ; Gatha: 140-147 ; Nishchay-Paramavshyak Adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 16 of 21

 

Page 272 of 380
PDF/HTML Page 301 of 409
single page version

272 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
विपरीताभिनिवेशं परित्यज्य जैनकथिततत्त्वेषु ।
यो युनक्ति आत्मानं निजभावः स भवेद्योगः ।।१३9।।
इह हि निखिलगुणधरगणधरदेवप्रभृतिजिनमुनिनाथकथिततत्त्वेषु विपरीताभिनिवेश-
विवर्जितात्मभाव एव निश्चयपरमयोग इत्युक्त : ।
अपरसमयतीर्थनाथाभिहिते विपरीते पदार्थे ह्यभिनिवेशो दुराग्रह एव विपरीताभि-
निवेशः । अमुं परित्यज्य जैनकथिततत्त्वानि निश्चयव्यवहारनयाभ्यां बोद्धव्यानि । सकलजिनस्य
भगवतस्तीर्थाधिनाथस्य पादपद्मोपजीविनो जैनाः, परमार्थतो गणधरदेवादय इत्यर्थः ।
तैरभिहितानि निखिलजीवादितत्त्वानि तेषु यः परमजिनयोगीश्वरः स्वात्मानं युनक्ति , तस्य च
निजभाव एव परमयोग इति ।
anvayArtha — [विपरीताभिनिवेशं परित्यज्य] viparIt abhiniveshano parityAg karIne
[यः] je [जैनकथिततत्त्वेषु] jainakathit tattvomAn [आत्मानं] AtmAne [युनक्ति ] joDe chhe,
[निजभावः] teno nij bhAv [सः योगः भवेत्] te yog chhe.
TIkA — ahIn, samasta guNonA dharanArA gaNadharadev vagere jinamuninAthoe
kahelAn tattvomAn viparIt abhinivesh rahit AtmabhAv te ja nishchay-paramayog chhe em
kahyun chhe.
anya samayanA tIrthanAthe kahelA ( – jain darshan sivAy anya darshananA tIrthapravartake
kahelA) viparIt padArthamAn abhinivesh — durAgrah te ja viparIt abhinivesh chhe. teno
parityAg karIne jainoe kahelAn tattvo nishchayavyavahAranayathI jANavAyogya chhe. 1sakalajin
evA bhagavAn tIrthAdhinAthanAn charaNakamaLanA 2upajIvako te jaino chhe; paramArthe gaNadharadev
vagere evo teno artha chhe. temaNe ( – gaNadharadev vagere jainoe) kahelAn je samasta
jIvAdi tattvo temAn je param jinayogIshvar nij AtmAne joDe chhe, teno nijabhAv ja
param yog chhe.
[have A 139mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
1deh sahit hovA chhatAn tIrthankaradeve rAgadveSh ane agnAnane sampUrNa rIte jItyA chhe tethI teo
sakalajin chhe.
2upajIvak = sevA karanAr; sevak; Ashrit; dAs.

Page 273 of 380
PDF/HTML Page 302 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
param-bhakti adhikAr
[ 273
[shlokArtha — ] A durAgrahane ( – uparokta viparIt abhiniveshane) chhoDIne, jain-
muninAthonA ( – gaNadharadevAdik jainamuninAthonA) mukhAravindathI pragaT thayelAn, bhavya janonA
bhavono nAsh karanArAn tattvomAn je jinayogInAth (jain munivar) nij bhAvane sAkShAt joDe
chhe, teno e nij bhAv te yog chhe. 230.
vRuShabhAdi jinavar e rIte karI shreShTha bhakti yoganI,
shivasaukhya pAmyA; tethI kar tun bhakti uttam yoganI. 140.
anvayArtha — [वृषभादिजिनवरेन्द्राः] vRuShabhAdi jinavarendro [एवम्] e rIte
[योगवरभक्ति म्] yoganI uttam bhakti [कृत्वा] karIne [निर्वृतिसुखम्] nirvRutisukhane [आपन्नाः]
pAmyA; [तस्मात्] tethI [योगवरभक्ति म्] yoganI uttam bhaktine [धारय] tun dhAraN kar.
TIkA — A, bhakti adhikAranA upasanhAranun kathan chhe.
A bhAratavarShamAn pUrve shrI nAbhiputrathI mAnDIne shrI vardhamAn sudhInA chovIsh tIrthankar-
paramadevo — sarvagnavItarAg, trilokavartI kIrtivALA mahAdevAdhidev parameshvaro — badhA, yathokta
(वसंततिलका)
तत्त्वेषु जैनमुनिनाथमुखारविंद-
व्यक्तेषु भव्यजनताभवघातकेषु ।
त्यक्त्वा दुराग्रहममुं जिनयोगिनाथः
साक्षाद्युनक्ति निजभावमयं स योगः ।।२३०।।
उसहादिजिणवरिंदा एवं काऊण जोगवरभत्तिं ।
णिव्वुदिसुहमावण्णा तम्हा धरु जोगवरभत्तिं ।।१४०।।
वृषभादिजिनवरेन्द्रा एवं कृत्वा योगवरभक्ति म् ।
निर्वृतिसुखमापन्नास्तस्माद्धारय योगवरभक्ति म् ।।१४०।।
भक्त्यधिकारोपसंहारोपन्यासोयम् ।
अस्मिन् भारते वर्षे पुरा किल श्रीनाभेयादिश्रीवर्धमानचरमाः चतुर्विंशति-
तीर्थकरपरमदेवाः सर्वज्ञवीतरागाः त्रिभुवनवर्तिकीर्तयो महादेवाधिदेवाः परमेश्वराः सर्वे

Page 274 of 380
PDF/HTML Page 303 of 409
single page version

274 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
prakAre nij AtmA sAthe sambandh rAkhanArI shuddhanishchayayoganI uttam bhakti karIne, param-
nirvANavadhUnA ati puShTa stananA gADh AlinganathI sarva Atmapradeshe atyant-AnandarUpI
paramasudhArasanA pUrathI paritRupta thayA; mATe 1sphuTitabhavyatvaguNavALA he mahAjano! tame nij
AtmAne param vItarAg sukhanI denArI evI te yogabhakti karo.
[have A param-bhakti adhikAranI chhellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr
munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev sAt shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] guNamAn jeo moTA chhe, jeo trilokanAn puNyanA rAshi chhe (arthAt
jemanAmAn jANe ke traN lokanAn puNya ekaThAn thayAn chhe), devendronA mugaTanI kinArI par prakAshatI
mANekapanktithI jeo pUjit chhe (arthAt jemanAn charaNAravindamAn devendronA mugaT jhUke chhe),
(jemanI AgaL) shachI Adi prasiddha indrANIonA sAthamAn shakrendra vaDe karavAmAn AvatAn nRitya,
gAn ane AnandathI jeo shobhe chhe, ane 2shrI tathA kIrtinA jeo svAmI chhe, te shrI
nAbhiputrAdi jineshvarone hun stavun chhun. 231.
[shlokArtha — ] shrI vRuShabhathI mAnDIne shrI vIr sudhInA jinapatio paN yathokta mArge
एवमुक्त प्रकारस्वात्मसंबन्धिनीं शुद्धनिश्चययोगवरभक्तिं कृत्वा परमनिर्वाणवधूटिकापीवरस्तन-
भरगाढोपगूढनिर्भरानंदपरमसुधारसपूरपरितृप्तसर्वात्मप्रदेशा जाताः, ततो यूयं महाजनाः
स्फु टितभव्यत्वगुणास्तां स्वात्मार्थपरमवीतरागसुखप्रदां योगभक्तिं कुरुतेति ।
(शार्दूलविक्रीडित)
नाभेयादिजिनेश्वरान् गुणगुरून् त्रैलोक्यपुण्योत्करान्
श्रीदेवेन्द्रकिरीटकोटिविलसन्माणिक्यमालार्चितान् ।
पौलोमीप्रभृतिप्रसिद्धदिविजाधीशांगनासंहतेः
शक्रेणोद्भवभोगहासविमलान् श्रीकीर्तिनाथान् स्तुवे ।।२३१।।
(आर्या)
वृषभादिवीरपश्चिमजिनपतयोप्येवमुक्त मार्गेण ।
कृत्वा तु योगभक्तिं निर्वाणवधूटिकासुखं यान्ति ।।२३२।।
1. sphuTit = prakaTit; pragaT thayel; pragaT.
2. shrI = shobhA; saundarya; bhavyatA.

Page 275 of 380
PDF/HTML Page 304 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
param-bhakti adhikAr
[ 275
(pUrvokta prakAre) yogabhakti karIne nirvANavadhUnA sukhane pAmyA chhe. 232.
[shlokArtha — ] apunarbhavasukhanI (muktisukhanI) siddhi arthe hun shuddha yoganI uttam
bhakti karun chhun; sansAranI ghor bhItithI sarva jIvo nitya te uttam bhakti karo. 233.
[shlokArtha — ] gurunA sAnnidhyamAn nirmaLasukhakArI dharmane prApta karIne, gnAn vaDe
jeNe samasta mohano mahimA naShTa karyo chhe evo hun, have rAgadveShanI paramparArUpe pariNat
chittane chhoDIne, shuddha dhyAn vaDe samAhit ( – ekAgra, shAnt) karelA manathI AnandAtmak
tattvamAn sthit raheto thako, parabrahmamAn (paramAtmAmAn) lIn thAun chhun. 234.
[shlokArtha — ] indriyalolupatA jemane nivRutta thaI chhe ane tattvalolup
(tattvaprApti mATe ati utsuk) jemanun chitta chhe, temane sundar-Anandajharatun uttam tattva
pragaTe chhe. 235.
[shlokArtha — ] ati apUrva nijAtmajanit bhAvanAthI utpanna thatA sukh mATe
(आर्या)
अपुनर्भवसुखसिद्धयै कुर्वेहं शुद्धयोगवरभक्ति म् ।
संसारघोरभीत्या सर्वे कुर्वन्तु जन्तवो नित्यम् ।।२३३।।
(शार्दूलविक्रीडित)
रागद्वेषपरंपरापरिणतं चेतो विहायाधुना
शुद्धध्यानसमाहितेन मनसानंदात्मतत्त्वस्थितः ।
धर्मं निर्मलशर्मकारिणमहं लब्ध्वा गुरोः सन्निधौ
ज्ञानापास्तसमस्तमोहमहिमा लीये परब्रह्मणि ।।२३४।।
(अनुष्टुभ्)
निर्वृतेन्द्रियलौल्यानां तत्त्वलोलुपचेतसाम् ।
सुन्दरानन्दनिष्यन्दं जायते तत्त्वमुत्तमम् ।।२३५।।
(अनुष्टुभ्)
अत्यपूर्वनिजात्मोत्थभावनाजातशर्मणे ।
यतन्ते यतयो ये ते जीवन्मुक्ता हि नापरे ।।२३६।।

Page 276 of 380
PDF/HTML Page 305 of 409
single page version

(वसंततिलका)
अद्वन्द्वनिष्ठमनघं परमात्मतत्त्वं
संभावयामि तदहं पुनरेकमेकम् ।
किं तैश्च मे फलमिहान्यपदार्थसार्थैः
मुक्ति स्पृहस्य भवशर्मणि निःस्पृहस्य ।।२३७।।
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां
नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ परमभक्त्यधिकारो दशमः श्रुतस्कन्धः ।।
276 ]niyamasAr
je yatio yatna kare chhe, teo kharekhar jIvanmukta thAy chhe, bIjAo nahi. 236.
[shlokArtha — ] je paramAtmatattva (rAgadveShAdi) dvandvamAn rahelun nathI ane anagh
(nirdoSh, maL rahit) chhe, te kevaL ekanI hun pharIpharIne sambhAvanA (samyak bhAvanA) karun
chhun. muktinI spRuhAvALA ane bhavanA sukh pratye nispRuh evA mane A lokamAn pelA
anyapadArthasamUhothI shun phaL chhe? 237.
A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAn chhe ane pAnch indriyonA
phelAv rahit dehamAtra jemane parigrah hato evA shrI padmaprabhamaladhAridev vaDe rachAyelI
niyamasAranI tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI
niyamasAr paramAgamanI nirgranth munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavRutti nAmanI
TIkAmAn) param-bhakti adhikAr nAmano dashamo shrutaskandh samApta thayo.

Page 277 of 380
PDF/HTML Page 306 of 409
single page version

277
— 11 —
nishchay-paramAvashyak adhikAr
अथ सांप्रतं व्यवहारषडावश्यकप्रतिपक्षशुद्धनिश्चयाधिकार उच्यते ।
जो ण हवदि अण्णवसो तस्स दु कम्मं भणंति आवासं ।
कम्मविणासणजोगो णिव्वुदिमग्गो त्ति पिज्जुत्तो ।।१४१।।
यो न भवत्यन्यवशः तस्य तु कर्म भणन्त्यावश्यकम् ।
कर्मविनाशनयोगो निर्वृतिमार्ग इति प्ररूपितः ।।१४१।।
अत्रानवरतस्ववशस्य निश्चयावश्यककर्म भवतीत्युक्त म् ।
have vyavahAr chha AvashyakothI pratipakSha shuddhanishchayano (shuddhanishchay-Avashyakano)
adhikAr kahevAmAn Ave chhe.
nathI anyavash je jIv, Avashyak karam chhe tehane;
A karmanAshanayogane nirvANamArga kahel chhe. 141.
anvayArtha — [यः अन्यवशः न भवति] je anyavash nathI (arthAt je jIv anyane
vash nathI) [तस्य तु आवश्यकम् कर्म भणन्ति] tene Avashyak karma kahe chhe (arthAt te
jIvane Avashyak karma chhe em param yogIshvaro kahe chhe). [कर्मविनाशनयोगः] karmano vinAsh
karanAro yog ( – evun je A Avashyak karma) [निर्वृतिमार्गः] te nirvANano mArga chhe [इति
प्ररूपितः] em kahyun chhe.
TIkA — ahIn (A gAthAmAn), nirantar svavashane nishchay-Avashyak-karma chhe em
kahyun chhe.

Page 278 of 380
PDF/HTML Page 307 of 409
single page version

278 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
यः खलु यथाविधि परमजिनमार्गाचरणकुशलः सर्वदैवान्तर्मुखत्वादनन्यवशो भवति
किन्तु साक्षात्स्ववश इत्यर्थः । तस्य किल व्यावहारिकक्रियाप्रपंचपराङ्मुखस्य स्वात्माश्रय-
निश्चयधर्मध्यानप्रधानपरमावश्यककर्मास्तीत्यनवरतं परमतपश्चरणनिरतपरमजिनयोगीश्वरा
वदन्ति । किं च यस्त्रिगुप्तिगुप्तपरमसमाधिलक्षणपरमयोगः सकलकर्मविनाशहेतुः स एव
साक्षान्मोक्षकारणत्वान्निर्वृतिमार्ग इति निरुक्ति र्व्युत्पत्तिरिति ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचन्द्रसूरिभिः —
(मंदाक्रांता)
‘‘आत्मा धर्मः स्वयमिति भवन् प्राप्य शुद्धोपयोगं
नित्यानन्दप्रसरसरसे ज्ञानतत्त्वे निलीय ।
प्राप्स्यत्युच्चैरविचलतया निःप्रकम्पप्रकाशां
स्फू र्जज्ज्योतिःसहजविलसद्रत्नदीपस्य लक्ष्मीम् ।।’’
vidhi anusAr paramajinamArganA AcharaNamAn kushaL evo je jIv sadAy
antarmukhapaNAne lIdhe anyavash nathI parantu sAkShAt svavash chhe 1evo artha chhe, te vyAvahArik
kriyAprapanchathI parAngmukh jIvane 2svAtmAshrit-nishchayadharmadhyAnapradhAn param Avashyak karma chhe
em nirantar paramatapashcharaNamAn lIn paramajinayogIshvaro kahe chhe. vaLI, sakaL karmanA
vinAshano hetu evo je 3triguptigupta-paramasamAdhilakShaN param yog te ja sAkShAt mokShanun
kAraN hovAne lIdhe nirvANano mArga chhe. Am nirukti arthAt vyutpatti chhe.
evI rIte (AchAryadev) shrImad amRutachandrasUrie (shrI pravachanasAranI tattvadIpikA
nAmanI TIkAmAn pAnchamA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] e rIte shuddhopayogane prApta karIne AtmA svayam dharma thato
arthAt pote dharmapaNe pariNamato thako nitya AnandanA phelAvathI saras (arthAt je shAshvat
AnandanA phelAvathI rasayukta chhe) evA gnAnatattvamAn lIn thaIne, atyant avichaLapaNAne
lIdhe, dedIpyamAn jyotivALA ane sahajapaNe vilasatA ( – svabhAvathI ja prakAshatA)
1. ‘anyavash nathI’ e kathanano ‘sAkShAt svavash chhe’ evo artha chhe.
2. nij AtmA jeno Ashray chhe evun nishchayadharmadhyAn param Avashyak karmamAn pradhAn chhe.
3. param yoganun lakShaN traN gupti vaDe gupta ( – antarmukh) evI param samAdhi chhe. [param Avashyak
karma te ja param yog chhe ane param yog te nirvANano mArga chhe.]

Page 279 of 380
PDF/HTML Page 308 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
nishchay-paramAvashyak adhikAr
[ 279
तथा हि —
(मंदाक्रांता)
आत्मन्युच्चैर्भवति नियतं सच्चिदानन्दमूर्तौ
धर्मः साक्षात् स्ववशजनितावश्यकर्मात्मकोऽयम् ।
सोऽयं कर्मक्षयकरपटुर्निर्वृतेरेकमार्गः
तेनैवाहं किमपि तरसा यामि शं निर्विकल्पम् ।।२३८।।
ण वसो अवसो अवसस्स कम्म वावस्सयं ति बोद्धव्वं ।
जुत्ति त्ति उवाअं ति य णिरवयवो होदि णिज्जुत्ती ।।१४२।।
न वशो अवशः अवशस्य कर्म वाऽवश्यकमिति बोद्धव्यम् ।
युक्ति रिति उपाय इति च निरवयवो भवति निरुक्ति : ।।१४२।।
ratnadIpakanI niShkamp-prakAshavALI shobhAne pAme chhe (arthAt ratnadIpakanI mAphak svabhAvathI
ja niShkampapaNe atyant prakAshyA — jANyA kare chhe).’’
vaLI (A 141mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI
padmaprabhamaladhAridev shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] svavashatAthI utpanna Avashyak-karmasvarUp A sAkShAt dharma niyamathI
(chokkas) sachchidAnandamUrti AtmAmAn (sat-chid-AnandasvarUp AtmAmAn) atishayapaNe hoy
chhe. te A (Atmasthit dharma), karmakShay karavAmAn kushaL evo nirvANano ek mArga chhe. tenAthI
ja hun shIghra koI ( – adbhut) nirvikalpa sukhane prApta karun chhun. 238.
vash je nahIn te ‘avash’, ‘Avashyak’ avashanun karma chhe;
te yukti agar upAy chhe, asharIr tethI thAy chhe. 142.
anvayArtha — [न वशः अवशः] je (anyane) vash nathI te ‘avash’ chhe [वा] ane
[अवशस्य कर्म] avashanun karma te [आवश्यकम्] ‘Avashyak’ chhe [इति बोद्धव्यम्] em jANavun;
[युक्ति : इति] te (asharIr thavAnI) yukti chhe, [उपायः इति च] te (asharIr thavAno)
upAy chhe, [निरवयवः भवति] tenAthI jIv niravayav (arthAt asharIr) thAy chhe.
[निरुक्ति :] Am nirukti chhe.

Page 280 of 380
PDF/HTML Page 309 of 409
single page version

280 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
अवशस्य परमजिनयोगीश्वरस्य परमावश्यककर्मावश्यं भवतीत्यत्रोक्त म् ।
यो हि योगी स्वात्मपरिग्रहादन्येषां पदार्थानां वशं न गतः, अत एव अवश
इत्युक्त :, अवशस्य तस्य परमजिनयोगीश्वरस्य निश्चयधर्मध्यानात्मकपरमावश्यक-
कर्मावश्यं भवतीति बोद्धव्यम् । निरवयवस्योपायो युक्ति : । अवयवः कायः,
अस्याभावात् अवयवाभावः । अवशः परद्रव्याणां निरवयवो भवतीति निरुक्ति :
व्युत्पत्तिश्चेति ।
(मंदाक्रांता)
योगी कश्चित्स्वहितनिरतः शुद्धजीवास्तिकायाद्
अन्येषां यो न वश इति या संस्थितिः सा निरुक्ति : ।
तस्मादस्य प्रहतदुरितध्वान्तपुंजस्य नित्यं
स्फू र्जज्ज्योतिःस्फु टितसहजावस्थयाऽमूर्तता स्यात् ।।२३9।।
TIkA — ahIn, *avash paramajinayogIshvarane param Avashyak karma jarUr chhe em
kahyun chhe.
je yogI nij AtmAnA parigrah sivAy anya padArthone vash thato nathI ane
tethI ja jene ‘avash’ kahevAmAn Ave chhe, te avash paramajinayogIshvarane nishchay-
dharmadhyAnasvarUp param-Avashyak-karma jarUr chhe em jANavun. (te param-Avashyak-karma)
niravayavapaNAno upAy chhe, yukti chhe. avayav eTale kAy; teno (kAyano) abhAv te
avayavano abhAv (arthAt niravayavapaNun). paradravyone avash jIv niravayav thAy chhe
(arthAt je jIv paradravyone vash thato nathI te akAy thAy chhe). A pramANe
nirukti — vyutpatti — chhe.
[have A 142 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe
chhe]
[shlokArtha — ] koI yogI svahitamAn lIn raheto thako shuddhajIvAstikAy
sivAyanA anya padArthone vash thato nathI. Am je susthit rahevun te nirukti (arthAt
avashapaNAno vyutpatti-artha) chhe. em karavAthI ( – potAmAn lIn rahI parane vash nahi
*avash = parane vash na hoy evA; svavash; svAdhIn; svatantra.

Page 281 of 380
PDF/HTML Page 310 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
nishchay-paramAvashyak adhikAr
[ 281
वट्टदि जो सो समणो अण्णवसो होदि असुहभावेण ।
तम्हा तस्स दु कम्मं आवस्सयलक्खणं ण हवे ।।१४३।।
वर्तते यः स श्रमणोऽन्यवशो भवत्यशुभभावेन ।
तस्मात्तस्य तु कर्मावश्यकलक्षणं न भवेत् ।।१४३।।
इह हि भेदोपचाररत्नत्रयपरिणतेर्जीवस्यावशत्वं न समस्तीत्युक्त म् ।
अप्रशस्तरागाद्यशुभभावेन यः श्रमणाभासो द्रव्यलिङ्गी वर्तते स्वस्वरूपादन्येषां
परद्रव्याणां वशो भूत्वा, ततस्तस्य जघन्यरत्नत्रयपरिणतेर्जीवस्य स्वात्माश्रयनिश्चयधर्मध्यान-
लक्षणपरमावश्यककर्म न भवेदिति अशनार्थं द्रव्यलिङ्गं गृहीत्वा स्वात्मकार्यविमुखः सन्
परमतपश्चरणादिकमप्युदास्य जिनेन्द्रमन्दिरं वा तत्क्षेत्रवास्तुधनधान्यादिकं वा सर्वमस्मदीयमिति
मनश्चकारेति ।
thavAthI) *duritarUpI timirapunjano jeNe nAsh karyo chhe evA te yogIne sadA prakAshamAn
jyoti vaDe sahaj avasthA pragaTavAthI amUrtapaNun thAy chhe. 239.
varte ashubh pariNAmamAn, te shramaN chhe vash anyane;
te kAraNe AvashyakAtmak karma chhe nahi tehane. 143.
anvayArtha — [यः] je [अशुभभावेन] ashubh bhAv sahit [वर्तते] varte chhe, [सः
श्रमणः] te shramaN [अन्यवशः भवति] anyavash chhe; [तस्मात्] tethI [तस्य तु] tene
[आवश्यकलक्षणं कर्म] AvashyakasvarUp karma [न भवेत्] nathI.
TIkA — ahIn, bhedopachAr-ratnatrayapariNativALA jIvane avashapaNun nathI em kahyun chhe.
je shramaNAbhAs – dravyalingI aprashasta rAgAdirUp ashubhabhAv sahit varte chhe, te nij
svarUpathI anya ( – bhinna) evAn paradravyone vash chhe; tethI te jaghanya ratnatrayapariNativALA
jIvane svAtmAshrit nishchay-dharmadhyAnasvarUp param-Avashyak-karma nathI. (te shramaNAbhAs)
bhojan arthe dravyaling grahIne svAtmakAryathI vimukh raheto thako param tapashcharaNAdi pratye paN
udAsIn (bedarakAr) rahIne jinendramandir athavA tenun kShetra, makAn, dhan, dhAnyAdik badhun
amArun chhe em buddhi kare chhe.
*durit = duShkRut; duShkarma. (pAp tem ja puNya banne kharekhar durit chhe.)

Page 282 of 380
PDF/HTML Page 311 of 409
single page version

282 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
(मालिनी)
अभिनवमिदमुच्चैर्मोहनीयं मुनीनां
त्रिभुवनभुवनान्तर्ध्वांतपुंजायमानम् ।
तृणगृहमपि मुक्त्वा तीव्रवैराग्यभावाद्
वसतिमनुपमां तामस्मदीयां स्मरन्ति ।।२४०।।
(शार्दूलविक्रीडित)
कोपि क्वापि मुनिर्बभूव सुकृती काले कलावप्यलं
मिथ्यात्वादिकलंकपंकरहितः सद्धर्मरक्षामणिः ।
सोऽयं संप्रति भूतले दिवि पुनर्देवैश्च संपूज्यते
मुक्तानेकपरिग्रहव्यतिकरः पापाटवीपावकः ।।२४१।।
(शिखरिणी)
तपस्या लोकेस्मिन्निखिलसुधियां प्राणदयिता
नमस्या सा योग्या शतमखशतस्यापि सततम् ।
परिप्राप्यैतां यः स्मरतिमिरसंसारजनितं
सुखं रेमे कश्चिद्बत कलिहतोऽसौ जडमतिः ।।२४२।।
[have A 143mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj pAnch shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] trilokarUpI makAnamAn rahelA (mahA) timirapunj jevun munionun A
(koI) navun tIvra mohanIy chhe ke (pahelAn) teo tIvra vairAgyabhAvathI ghAsanA gharane paN
chhoDIne (pachhI) ‘amArun te anupam ghar!’ em smaraN kare chhe! 240.
[shlokArtha — ] kaLikALamAn paN kyAnk koIk bhAgyashALI jIv mithyAtvAdirUp
maLakAdavathI rahit ane *saddharmarakShAmaNi evo samartha muni thAy chhe. jeNe anek parigrahonA
vistArane chhoDyo chhe ane je pAparUpI aTavIne bALanAro agni chhe te A muni A kALe
bhUtaLamAn tem ja devalokamAn devothI paN sArI rIte pUjAy chhe. 241.
[shlokArtha — ] A lokamAn tapashcharyA samasta subuddhione prANapyArI chhe; te yogya
*saddharmarakShAmaNi = saddharmanI rakShA karanAro maNi. (rakShAmaNi = ApattiothI athavA pishAch vagerethI
potAnI jAtane bachAvavA mATe paheravAmAn Avato maNi).

Page 283 of 380
PDF/HTML Page 312 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
nishchay-paramAvashyak adhikAr
[ 283
(आर्या)
अन्यवशः संसारी मुनिवेषधरोपि दुःखभाङ्नित्यम् ।
स्ववशो जीवन्मुक्त : किंचिन्न्यूनो जिनेश्वरादेषः ।।२४३।।
(आर्या)
अत एव भाति नित्यं स्ववशो जिननाथमार्गमुनिवर्गे ।
अन्यवशो भात्येवं भृत्यप्रकरेषु राजवल्लभवत् ।।२४४।।
जो चरदि संजदो खलु सुहभावे सो हवेइ अण्णवसो ।
तम्हा तस्स दु कम्मं आवासयलक्खणं ण हवे ।।१४४।।
यश्चरति संयतः खलु शुभभावे स भवेदन्यवशः ।
तस्मात्तस्य तु कर्मावश्यकलक्षणं न भवेत् ।।१४४।।
tapashcharyA so indrone paN satat vandanIy chhe. tene pAmIne je koI jIv kAmAndhakArayukta
sansArathI janit sukhamAn rame chhe, te jaDamati arere! kaLithI haNAyelo chhe ( – kaLikALathI ijA
pAmelo chhe). 242.
[shlokArtha — ] je jIv anyavash chhe te bhale muniveshadhArI hoy topaN sansArI chhe,
nitya dukhano bhogavanAr chhe; je jIv svavash chhe te jIvanmukta chhe, jineshvarathI kinchit nyUn
chhe (arthAt tenAmAn jineshvaradev karatAn jarAk ja UNap chhe). 243.
[shlokArtha — ] Am hovAthI ja jinanAthanA mArgane viShe munivargamAn svavash muni
sadA shobhe chhe; ane anyavash muni nokaranA samUhomAn *rAjavallabh nokar samAn shobhe
chhe (arthAt jem AvaDat vinAno, khushAmatiyo nokar shobhato nathI tem anyavash muni
shobhato nathI). 244.
sanyat rahI shubhamAn chare, te shramaN chhe vash anyane;
te kAraNe AvashyakAtmak karma chhe nahi tehane. 144.
anvayArtha — [यः] je (jIv) [संयतः] sanyat raheto thako [खलु] kharekhar
[शुभभावे] shubh bhAvamAn [चरति] chare — pravarte chhe, [सः] te [अन्यवशः भवेत्] anyavash
*rAjavallabh = (khushAmatathI) rAjAno mAnIto thayelo

Page 284 of 380
PDF/HTML Page 313 of 409
single page version

284 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
अत्राप्यन्यवशस्याशुद्धान्तरात्मजीवस्य लक्षणमभिहितम् ।
यः खलु जिनेन्द्रवदनारविन्दविनिर्गतपरमाचारशास्त्रक्रमेण सदा संयतः सन्
शुभोपयोगे चरति, व्यावहारिकधर्मध्यानपरिणतः अत एव चरणकरणप्रधानः,
स्वाध्यायकालमवलोकयन् स्वाध्यायक्रियां करोति, दैनं दैनं भुक्त्वा भुक्त्वा
चतुर्विधाहारप्रत्याख्यानं च करोति, तिसृषु संध्यासु भगवदर्हत्परमेश्वरस्तुतिशत-
सहस्रमुखरमुखारविन्दो भवति, त्रिकालेषु च नियमपरायणः इत्यहोरात्रेऽप्येकादशक्रिया-तत्परः,
पाक्षिकमासिकचातुर्मासिकसांवत्सरिकप्रतिक्रमणाकर्णनसमुपजनितपरितोषरोमांच-
कंचुकितधर्मशरीरः, अनशनावमौदर्यरसपरित्यागवृत्तिपरिसंख्यानविविक्त शयनासनकाय-
क्लेशाभिधानेषु षट्सु बाह्यतपस्सु च संततोत्साहपरायणः, स्वाध्यायध्यानशुभाचरणप्रच्युत-
प्रत्यवस्थापनात्मकप्रायश्चित्तविनयवैयावृत्त्यव्युत्सर्गनामधेयेषु चाभ्यन्तरतपोनुष्ठानेषु च
chhe; [तस्मात्] tethI [तस्य तु] tene [आवश्यकलक्षणं कर्म] AvashyakasvarUp karma [न भवेत्]
nathI.
TIkA — ahIn paN (A gAthAmAn paN), anyavash evA ashuddha-antarAtmajIvanun
lakShaN kahyun chhe.
je (shramaN) kharekhar jinendranA vadanAravindamAnthI nIkaLelA param-AchArashAstranA kramathI
(rItathI) sadA sanyat raheto thako shubhopayogamAn chare — pravarte chhe; vyAvahArik dharmadhyAnamAn
pariNat rahe chhe tethI ja *charaNakaraNapradhAn chhe; svAdhyAyakALane avalokato thako
( – svAdhyAyayogya kALanun dhyAn rAkhIne) svAdhyAyakriyA kare chhe, pratidin bhojan karIne
chaturvidh AhAranun pratyAkhyAn kare chhe, traN sandhyAo vakhate ( – savAre, bapore ne sAnje)
bhagavAn arhat parameshvaranI lAkho stuti mukhakamaLathI bole chhe, traNe kALe niyamaparAyaN
rahe chhe (arthAt traNe vakhatanA niyamomAn tatpar rahe chhe), — e rIte aharnish (divas-rAt
thaIne) agiyAr kriyAmAn tatpar rahe chhe; pAkShik, mAsik, chAturmAsik ane sAmvatsarik
pratikramaN sAmbhaLavAthI UpajelA santoShathI jenun dharmasharIr romAnchathI chhavAI jAy chhe;
anashan, avamaudarya, rasaparityAg, vRuttiparisankhyAn, vivikta shayyAsan ane kAyaklesh
nAmanAn chha bAhya tapamAn je satat utsAhaparAyaN rahe chhe; svAdhyAy, dhyAn, shubh AcharaNathI
chyut thatAn pharI temAn sthApanasvarUp prAyashchitta, vinay, vaiyAvRuttya ane vyutsarga nAmanAn
*charaNakaraNapradhAn = shubh AcharaNanA pariNAm jene mukhya chhe evo

Page 285 of 380
PDF/HTML Page 314 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
nishchay-paramAvashyak adhikAr
[ 285
कुशलबुद्धिः, किन्तु स निरपेक्षतपोधनः साक्षान्मोक्षकारणं स्वात्माश्रयावश्यककर्म
निश्चयतः परमात्मतत्त्वविश्रान्तिरूपं निश्चयधर्मध्यानं शुक्लध्यानं च न जानीते, अतः
परद्रव्यगतत्वादन्यवश इत्युक्त : । अस्य हि तपश्चरणनिरतचित्तस्यान्यवशस्य
नाकलोकादिक्लेशपरंपरया शुभोपयोगफलात्मभिः प्रशस्तरागांगारैः पच्यमानः सन्नासन्न-
भव्यतागुणोदये सति परमगुरुप्रसादासादितपरमतत्त्वश्रद्धानपरिज्ञानानुष्ठानात्मकशुद्ध-
निश्चयरत्नत्रयपरिणत्या निर्वाणमुपयातीति ।
(हरिणी)
त्यजतु सुरलोकादिक्लेशे रतिं मुनिपुंगवो
भजतु परमानन्दं निर्वाणकारणकारणम् ।
सकलविमलज्ञानावासं निरावरणात्मकं
सहजपरमात्मानं दूरं नयानयसंहतेः ।।२४५।।
abhyantar tapanA anuShThAnamAn (AcharaNamAn) je kushaLabuddhivALo chhe; parantu te nirapekSha tapodhan
sAkShAt mokShanA kAraNabhUt svAtmAshrit Avashyak-karmane — nishchayathI paramAtmatattvamAn
vishrAntirUp nishchayadharmadhyAnane tathA shukladhyAnane — jANato nathI; tethI paradravyamAn pariNat
hovAthI tene anyavash kahevAmAn Avyo chhe. jenun chitta tapashcharaNamAn lIn chhe evo A
anyavash shramaN devalokAdinA kleshanI paramparA pAmavAthI shubhopayoganA phaLasvarUp prashasta
rAgarUpI angArAothI shekAto thako, AsannabhavyatArUpI guNano uday thatAn paramagurunA
prasAdathI prApta paramatattvanAn shraddhAn-gnAn-anuShThAnasvarUp shuddha-nishchay-ratnatrayapariNati vaDe
nirvANane pAme chhe (arthAt kyArek shuddha-nishchay-ratnatrayapariNatine prApta kare to ja ane
tyAre ja nirvANane pAme chhe).
[have A 144mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe
chhe]
[shlokArtha — ] munivar devalokAdinA klesh pratye rati tajo ane *nirvANanA
kAraNanun kAraN evA sahajaparamAtmAne bhajo — ke je sahajaparamAtmA paramAnandamay chhe,
sarvathA nirmaL gnAnanun raheThAN chhe, nirAvaraNasvarUp chhe ane nay-anayanA samUhathI (sunayo
tathA kunayonA samUhathI) dUr chhe. 245.
*nirvANanun kAraN paramashuddhopayog chhe ane paramashuddhopayoganun kAraN sahajaparamAtmA chhe.

Page 286 of 380
PDF/HTML Page 315 of 409
single page version

286 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
दव्वगुणपज्जयाणं चित्तं जो कुणइ सो वि अण्णवसो ।
मोहंधयारववगयसमणा कहयंति एरिसयं ।।१४५।।
द्रव्यगुणपर्यायाणां चित्तं यः करोति सोप्यन्यवशः ।
मोहान्धकारव्यपगतश्रमणाः कथयन्तीद्रशम् ।।१४५।।
अत्राप्यन्यवशस्य स्वरूपमुक्त म् ।
यः कश्चिद् द्रव्यलिङ्गधारी भगवदर्हन्मुखारविन्दविनिर्गतमूलोत्तरपदार्थसार्थप्रति-
पादनसमर्थः क्वचित् षण्णां द्रव्याणां मध्ये चित्तं धत्ते, क्वचित्तेषां मूर्तामूर्तचेतनाचेतनगुणानां
मध्ये मनश्चकार, पुनस्तेषामर्थव्यंजनपर्यायाणां मध्ये बुद्धिं करोति, अपि तु त्रिकाल-
निरावरणनित्यानंदलक्षणनिजकारणसमयसारस्वरूपनिरतसहजज्ञानादिशुद्धगुणपर्यायाणामाधार-
भूतनिजात्मतत्त्वे चित्तं कदाचिदपि न योजयति, अत एव स तपोधनोऽप्यन्यवश
इत्युक्त : ।
je chitta joDe dravya-guN-paryAyanI chintA viShe,
teney mohavihIn shramaNo anyavash bhAkhe are! 145.
anvayArtha — [यः] je [द्रव्यगुणपर्यायाणां] dravya-guN-paryAyomAn (arthAt temanA
vikalpomAn) [चित्तं करोति] man joDe chhe, [सः अपि] te paN [अन्यवशः] anyavash chhe;
[मोहान्धकारव्यपगतश्रमणाः] mohAndhakAr rahit shramaNo [ईद्रशम्] Am [कथयन्ति] kahe chhe.
TIkA — ahIn paN anyavashanun svarUp kahyun chhe.
bhagavAn arhatnA mukhAravindathI nIkaLelA ( – kahevAyelA) mUL ane uttar padArthonun
sArtha ( – artha sahit) pratipAdan karavAmAn samartha evo je koI dravyalingadhArI (muni) kyArek
chha dravyomAn chitta joDe chhe, kyArek temanA mUrta-amUrta chetan-achetan guNomAn man joDe chhe
ane vaLI kyArek temanA arthaparyAyo ane vyanjanaparyAyomAn buddhi joDe chhe, parantu trikAL-
nirAvaraN, nityAnand jenun lakShaN chhe evA nijakAraNasamayasAranA svarUpamAn lIn
sahajagnAnAdi shuddhaguNaparyAyonA AdhArabhUt nij AtmatattvamAn chitta kyArey joDato nathI,
te tapodhanane paN te kAraNe ja (arthAt par vikalpone vash thato hovAnA kAraNe ja)
anyavash kahevAmAn Avyo chhe.

Page 287 of 380
PDF/HTML Page 316 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
nishchay-paramAvashyak adhikAr
[ 287
प्रध्वस्तदर्शनचारित्रमोहनीयकर्मध्वांतसंघाताः परमात्मतत्त्वभावनोत्पन्नवीतराग-
सुखामृतपानोन्मुखाः श्रवणा हि महाश्रवणाः परमश्रुतकेवलिनः, ते खलु कथयन्तीद्रशम्
अन्यवशस्य स्वरूपमिति ।
तथा चोक्त म् —
(अनुष्टुभ्)
‘‘आत्मकार्यं परित्यज्य द्रष्टाद्रष्टविरुद्धया ।
यतीनां ब्रह्मनिष्ठानां किं तया परिचिन्तया ।।’’
तथा हि —
(अनुष्टुभ्)
यावच्चिन्तास्ति जन्तूनां तावद्भवति संसृतिः ।
यथेंधनसनाथस्य स्वाहानाथस्य वर्धनम् ।।२४६।।
jemaNe darshanamohanIy ane chAritramohanIy karmarUpI timirasamUhano nAsh karyo chhe
ane paramAtmatattvanI bhAvanAthI utpanna vItarAgasukhAmRutanA pAnamAn je unmukh (tatpar)
chhe evA shramaNo kharekhar mahAshramaNo chhe, param shrutakevaLIo chhe; teo kharekhar
anyavashanun Avun ( – upar kahyA pramANe) svarUp kahe chhe.
evI rIte (anyatra shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] AtmakAryane chhoDIne draShTa tathA adraShTathI viruddha evI te
chintAthI ( – pratyakSha tathA parokShathI viruddha evA vikalpothI) brahmaniShTha yatione shun
prayojan chhe?’’
vaLI (A 145mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe
chhe) —
[shlokArtha — ] jem indhanayukta agni vRuddhi pAme chhe (arthAt jyAn sudhI
indhan chhe tyAn sudhI agninI vRuddhi thAy chhe), tem jyAn sudhI jIvone chintA (vikalpo)
chhe tyAn sudhI sansAr chhe. 246.

Page 288 of 380
PDF/HTML Page 317 of 409
single page version

288 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
परिचत्ता परभावं अप्पाणं झादि णिम्मलसहावं ।
अप्पवसो सो होदि हु तस्स दु कम्मं भणंति आवासं ।।१४६।।
परित्यज्य परभावं आत्मानं ध्यायति निर्मलस्वभावम् ।
आत्मवशः स भवति खलु तस्य तु कर्म भणन्त्यावश्यम् ।।१४६।।
अत्र हि साक्षात् स्ववशस्य परमजिनयोगीश्वरस्य स्वरूपमुक्त म् ।
यस्तु निरुपरागनिरंजनस्वभावत्वादौदयिकादिपरभावानां समुदयं परित्यज्य काय-
करणवाचामगोचरं सदा निरावरणत्वान्निर्मलस्वभावं निखिलदुरघवीरवैरिवाहिनीपताकालुंटाकं
निजकारणपरमात्मानं ध्यायति स एवात्मवश इत्युक्त : । तस्याभेदानुपचाररत्नत्रयात्मकस्य
निखिलबाह्यक्रियाकांडाडंबरविविधविकल्पमहाकोलाहलप्रतिपक्षमहानंदानंदप्रदनिश्चयधर्मशुक्ल-
ध्यानात्मकपरमावश्यककर्म भवतीति ।
parabhAv chhoDI, Atmane dhyAve vishuddhasvabhAvane,
chhe Atmavash te sAdhu, Avashyak karam chhe tehane. 146.
anvayArtha — [परभावं परित्यज्य] je parabhAvane parityAgIne [निर्मलस्वभावम्] nirmaL
svabhAvavALA [आत्मानं] AtmAne [ध्यायति] dhyAve chhe, [सः खलु] te kharekhar [आत्मवशः
भवति] Atmavash chhe [तस्य तु] ane tene [आवश्यम् कर्म] Avashyak karma [भणन्ति] (jino)
kahe chhe.
TIkA — ahIn kharekhar sAkShAt svavash paramajinayogIshvaranun svarUp kahyun chhe.
je (shramaN) niruparAg niranjan svabhAvavALo hovAne lIdhe audayikAdi parabhAvonA
samudAyane parityAgIne, nij kAraNaparamAtmAne — ke je (kAraNaparamAtmA) kAyA, indriy ane
vANIne agochar chhe, sadA nirAvaraN hovAthI nirmaL svabhAvavALo chhe ane samasta
*duragharUpI vIr shatruonI senAnA dhvajane lUnTanAro chhe tene — dhyAve chhe, tene ja ( – te shramaNane
ja) Atmavash kahevAmAn Avyo chhe. te abhed-anupachAraratnatrayAtmak shramaNane samasta
bAhyakriyAkAnD-ADambaranA vividh vikalponA mahA kolAhalathI pratipakSha +mahA-AnandAnandaprad
nishchayadharmadhyAn tathA nishchayashukladhyAnasvarUp paramAvashyak-karma chhe.
*duragh = duShTa agh; duShTa pAp. (ashubh tem ja shubh karma banne duragh chhe.)
+param Avashyak karma nishchayadharmadhyAn tathA nishchayashukladhyAnasvarUp chhe — ke je dhyAno mahA Anand-
AnandanA denArAn chhe. A mahA Anand-Anand vikalponA mahA kolAhalathI viruddha chhe.

Page 289 of 380
PDF/HTML Page 318 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
nishchay-paramAvashyak adhikAr
[ 289
(पृथ्वी)
जयत्ययमुदारधीः स्ववशयोगिवृन्दारकः
प्रनष्टभवकारणः प्रहतपूर्वकर्मावलिः ।
स्फु टोत्कटविवेकतः स्फु टितशुद्धबोधात्मिकां
सदाशिवमयां मुदा व्रजति सर्वथा निर्वृतिम् ।।२४७।।
(अनुष्टुभ्)
प्रध्वस्तपंचबाणस्य पंचाचारांचिताकृतेः ।
अवंचकगुरोर्वाक्यं कारणं मुक्ति संपदः ।।२४८।।
(अनुष्टुभ्)
इत्थं बुद्ध्वा जिनेन्द्रस्य मार्गं निर्वाणकारणम् ।
निर्वाणसंपदं याति यस्तं वंदे पुनः पुनः ।।२४9।।
(द्रुतविलंबित)
स्ववशयोगिनिकायविशेषक
प्रहतचारुवधूकनकस्पृह ।
त्वमसि नश्शरणं भवकानने
स्मरकिरातशरक्षतचेतसाम् ।।२५०।।
[have A 146mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj ATh shloko kahe
chhe]
[shlokArtha — ] udAr jenI buddhi chhe, bhavanun kAraN jeNe naShTa karyun chhe, pUrva karmAvali
jeNe haNI nAkhI chhe ane spaShTa utkaT vivek dvArA pragaT-shuddhabodhasvarUp sadAshivamay sampUrNa
muktine je pramodathI pAme chhe, te A svavash munishreShTha jayavant chhe. 247.
[shlokArtha — ] kAmadevano jemaNe nAsh karyo chhe ane (gnAn-darshan-chAritra-tap-
vIryAtmak) panchAchArathI sushobhit jemanI AkRuti chhe — evA avanchak (mAyAchAr rahit)
gurunun vAkya muktisampadAnun kAraN chhe. 248.
[shlokArtha — ] nirvANanun kAraN evo je jinendrano mArga tene A rIte jANIne je
nirvANasampadAne pAme chhe, tene hun pharIpharIne vandun chhun. 249.
[shlokArtha — ] jeNe sundar strInI ane suvarNanI spRuhAne naShTa karI chhe evA he

Page 290 of 380
PDF/HTML Page 319 of 409
single page version

290 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
(द्रुतविलंबित)
अनशनादितपश्चरणैः फलं
तनुविशोषणमेव न चापरम् ।
तव पदांबुरुहद्वयचिंतया
स्ववश जन्म सदा सफलं मम ।।२५१।।
(मालिनी)
जयति सहजतेजोराशिनिर्मग्नलोकः
स्वरसविसरपूरक्षालितांहः समंतात् ।
सहजसमरसेनापूर्णपुण्यः पुराणः
स्ववशमनसि नित्यं संस्थितः शुद्धसिद्धः ।।२५२।।
(अनुष्टुभ्)
सर्वज्ञवीतरागस्य स्ववशस्यास्य योगिनः ।
न कामपि भिदां क्वापि तां विद्मो हा जडा वयम् ।।२५३।।
(अनुष्टुभ्)
एक एव सदा धन्यो जन्मन्यस्मिन्महामुनिः ।
स्ववशः सर्वकर्मभ्यो बहिस्तिष्ठत्यनन्यधीः ।।२५४।।
yogIsamUhamAn shreShTha svavash yogI! tun amArun — kAmadevarUpI bhIlanA tIrathI ghavAyelA
chittavALAnun — bhavarUpI araNyamAn sharaN chhe. 250.
[shlokArtha — ] anashanAdi tapashcharaNonun phaL sharIranun shoShaN ( – sukAvun) ja chhe, bIjun
nahi. (parantu) he svavash! (he Atmavash muni!) tArA charaNakamaLayugalanA chintanathI mAro
janma sadA saphaL chhe. 251.
[shlokArtha — ] jeNe nij rasanA vistArarUpI pUr vaDe pApane sarva taraphathI dhoI
nAkhyAn chhe, je sahaj samatArasathI pUrNa bharelo hovAthI pavitra chhe, je purAN (sanAtan)
chhe, je svavash manamAn sadA susthit chhe (arthAt je sadA manane – bhAvane svavash karIne
birAjamAn chhe) ane je shuddha siddha chhe (arthAt je shuddha siddhabhagavAn samAn chhe) — evo
sahaj tejarAshimAn magna jIv jayavant chhe. 252.
[shlokArtha — ] sarvagna-vItarAgamAn ane A svavash yogImAn kyArey kAI paN bhed
nathI; chhatAn arere! ApaNe jaD chhIe ke temanAmAn bhed gaNIe chhIe. 253.
[shlokArtha — ] A janmamAn svavash mahAmuni ek ja sadA dhanya chhe ke je

Page 291 of 380
PDF/HTML Page 320 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
nishchay-paramAvashyak adhikAr
[ 291
आवासं जइ इच्छसि अप्पसहावेसु कुणदि थिरभावं ।
तेण दु सामण्णगुणं संपुण्णं होदि जीवस्स ।।१४७।।
आवश्यकं यदीच्छसि आत्मस्वभावेषु करोषि स्थिरभावम् ।
तेन तु सामायिकगुणं सम्पूर्णं भवति जीवस्य ।।१४७।।
शुद्धनिश्चयावश्यकप्राप्त्युपायस्वरूपाख्यानमेतत् ।
इह हि बाह्यषडावश्यकप्रपंचकल्लोलिनीकलकलध्वानश्रवणपराङ्मुख हे शिष्य शुद्ध-
निश्चयधर्मशुक्लध्यानात्मकस्वात्माश्रयावश्यकं संसारव्रततिमूललवित्रं यदीच्छसि, समस्त-
विकल्पजालविनिर्मुक्त निरंजननिजपरमात्मभावेषु सहजज्ञानसहजदर्शनसहजचारित्रसहजसुख-
प्रमुखेषु सततनिश्चलस्थिरभावं करोषि, तेन हेतुना निश्चयसामायिकगुणे जाते मुमुक्षोर्जीवस्य
बाह्यषडावश्यकक्रियाभिः किं जातम्, अप्यनुपादेयं फलमित्यर्थः । अतः परमावश्यकेन
ananyabuddhivALo raheto thako ( – nijAtmA sivAy anya pratye lIn nahi thato thako) sarva
karmothI bahAr rahe chhe. 254.
AvashyakArthe tun nijAtmasvabhAvamAn sthiratA kare;
tenAthI sAmAyik taNo guN pUrNa thAye jIvane. 147.
anvayArtha — [यदि] jo tun [आवश्यकम् इच्छसि] Avashyakane ichchhe chhe to tun
[आत्मस्वभावेषु] AtmasvabhAvomAn [स्थिरभावम्] sthirabhAv [करोषि] kare chhe; [तेन तु] tenAthI
[जीवस्य] jIvane [सामायिकगुणं] sAmAyikaguN [सम्पूर्णं भवति] sampUrNa thAy chhe.
TIkA — A, shuddhanishchay-AvashyakanI prAptino je upAy tenA svarUpanun kathan chhe.
bAhya ShaT-AvashyakaprapancharUpI nadInA kolAhalanA shravaNathI ( – vyavahAr chha
AvashyakanA vistArarUpI nadInA kakaLATanA shravaNathI) parAngmukh he shiShya! shuddhanishchay-
dharmadhyAn tathA shuddhanishchay-shukladhyAnasvarUp svAtmAshrit Avashyakane — ke je sansArarUpI
latAnA mULane chhedavAno kuhADo chhe tene — jo tun ichchhe chhe, to tun samasta vikalpajAL rahit
niranjan nij paramAtmAnA bhAvomAn — sahaj gnAn, sahaj darshan, sahaj chAritra ane sahaj
sukh vageremAn — satat-nishchaL sthirabhAv kare chhe; te hetuthI (arthAt te kAraN vaDe)
nishchayasAmAyikaguN UpajatAn, mumukShu jIvane bAhya chha AvashyakakriyAothI shun Upajyun?