Niyamsar-Gujarati (English transliteration). Shlok: 255-271 ; Gatha: 148-158.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 17 of 21

 

Page 292 of 380
PDF/HTML Page 321 of 409
single page version

292 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
निष्क्रियेण अपुनर्भवपुरन्ध्रिकासंभोगहासप्रवीणेन जीवस्य सामायिकचारित्रं सम्पूर्णं भवतीति ।
तथा चोक्तं श्रीयोगीन्द्रदेवैः —
(मालिनी)
‘‘यदि चलति कथञ्चिन्मानसं स्वस्वरूपाद्
भ्रमति बहिरतस्ते सर्वदोषप्रसङ्गः ।
तदनवरतमंतर्मग्नसंविग्नचित्तो
भव भवसि भवान्तस्थायिधामाधिपस्त्वम् ।।’’
तथा हि —
(शार्दूलविक्रीडित)
यद्येवं चरणं निजात्मनियतं संसारदुःखापहं
मुक्ति श्रीललनासमुद्भवसुखस्योच्चैरिदं कारणम् ।
बुद्ध्वेत्थं समयस्य सारमनघं जानाति यः सर्वदा
सोयं त्यक्त बहिःक्रियो मुनिपतिः पापाटवीपावकः ।।२५५।।
1anupAdey phaL Upajyun evo artha chhe. mATe apunarbhavarUpI (muktirUpI) strInAn sambhog
ane hAsya prApta karavAmAn pravIN evA niShkriy param-AvashyakathI jIvane sAmAyikachAritra
sampUrNa thAy chhe.
evI rIte (AchAryavar) shrI yogIndradeve (amRutAshItimAn 64 mA shlok dvArA) kahyun
chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] jo koI prakAre man nij svarUpathI chalit thAy ane tenAthI
bahAr bhame to tane sarva doShano prasang Ave chhe, mATe tun satat antarmagna ane 2samvigna
chittavALo thA ke jethI tun mokSharUpI sthAyI dhAmano adhipati thashe.’’
vaLI (A 147mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] jo e rIte (jIvane) sansAradukhanAshak 3nijAtmaniyat chAritra
1anupAdey = hey; nApasand karavA jevun; nahi vakhANavA jevun.
2samvigna = samvegI; vairAgI; virakta.
3nijAtmaniyat = nij AtmAne vaLagelun; nij AtmAne avalambatun; nijAtmAshrit; nij AtmAmAn
ekAgra.

Page 293 of 380
PDF/HTML Page 322 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
nishchay-paramAvashyak adhikAr
[ 293
आवासएण हीणो पब्भट्ठो होदि चरणदो समणो ।
पुव्वुत्तकमेण पुणो तम्हा आवासयं कुज्जा ।।१४८।।
आवश्यकेन हीनः प्रभ्रष्टो भवति चरणतः श्रमणः ।
पूर्वोक्त क्रमेण पुनः तस्मादावश्यकं कुर्यात् ।।१४८।।
अत्र शुद्धोपयोगाभिमुखस्य शिक्षणमुक्त म् ।
अत्र व्यवहारनयेनापि समतास्तुतिवंदनाप्रत्याख्यानादिषडावश्यकपरिहीणः
श्रमणश्चारित्रपरिभ्रष्ट इति यावत्, शुद्धनिश्चयेन परमाध्यात्मभाषयोक्त निर्विकल्प-
समाधिस्वरूपपरमावश्यकक्रियापरिहीणश्रमणो निश्चयचारित्रभ्रष्ट इत्यर्थः । पूर्वोक्त स्ववशस्य
परमजिनयोगीश्वरस्य निश्चयावश्यकक्रमेण स्वात्माश्रयनिश्चयधर्मशुक्लध्यान-
hoy, to te chAritra muktishrIrUpI (muktilakShmIrUpI) sundarIthI utpanna thatA sukhanun
atishayapaNe kAraN thAy chhe; — Am jANIne je (munivar) nirdoSh samayanA sArane sarvadA
jANe chhe, te A munipati — ke jeNe bAhya kriyA chhoDI chhe te — pAparUpI aTavIne
bALanAro agni chhe. 255.
Avashyake virahit shramaN chAritrathI prabhraShTa chhe;
tethI yathokta prakAr Avashyak karam kartavya chhe. 148.
anvayArtha — [आवश्यकेन हीनः] Avashyak rahit [श्रमणः] shramaN [चरणतः]
charaNathI [प्रभ्रष्टः भवति] prabhraShTa (ati bhraShTa) chhe; [तस्मात् पुनः] ane tethI [पूर्वोक्त क्रम्*ोण]
pUrvokta kramathI (pUrve kahelI vidhithI) [आवश्यकं कुर्यात्] Avashyak karavun.
TIkA — ahIn (A gAthAmAn) shuddhopayogasammukh jIvane shikhAmaN kahI chhe.
ahIn (A lokamAn) vyavahAranaye paN, samatA, stuti, vandanA, pratyAkhyAn vagere
chha AvashyakathI rahit shramaN chAritraparibhraShTa (chAritrathI sarvathA bhraShTa) chhe; shuddhanishchaye,
param-adhyAtmabhAShAthI jene nirvikalpa-samAdhisvarUp kahevAmAn Ave chhe evI param
Avashyak kriyAthI rahit shramaN nishchayachAritrabhraShTa chhe; — Am artha chhe. (mATe) svavash
paramajinayogIshvaranA nishchay-Avashyakano je kram pUrve kahevAmAn Avyo chhe te kramathI
( – te vidhithI), svAtmAshrit evAn nishchay-dharmadhyAn ane nishchay-shukladhyAnasvarUpe, param

Page 294 of 380
PDF/HTML Page 323 of 409
single page version

294 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
स्वरूपेण सदावश्यकं करोतु परममुनिरिति ।
(मंदाक्रांता)
आत्मावश्यं सहजपरमावश्यकं चैकमेकं
कुर्यादुच्चैरघकुलहरं निर्वृतेर्मूलभूतम् ।
सोऽयं नित्यं स्वरसविसरापूर्णपुण्यः पुराणः
वाचां दूरं किमपि सहजं शाश्वतं शं प्रयाति ।।२५६।।
(अनुष्टुभ्)
स्ववशस्य मुनीन्द्रस्य स्वात्मचिन्तनमुत्तमम् ।
इदं चावश्यकं कर्म स्यान्मूलं मुक्ति शर्मणः ।।२५७।।
आवासएण जुत्तो समणो सो होदि अंतरंगप्पा ।
आवासयपरिहीणो समणो सो होदि बहिरप्पा ।।१४9।।
muni sadA Avashyak karo.
[have A 148mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj be shlok kahe
chhe]
[shlokArtha — ] AtmAe avashya mAtra sahaj-param-Avashyakane ekane ja — ke
je *aghasamUhanun nAshak chhe ane muktinun mUL ( – kAraN) chhe tene ja — atishayapaNe
karavun. (em karavAthI,) sadA nij rasanA phelAvathI pUrNa bharelo hovAne lIdhe pavitra
ane purAN (sanAtan) evo te AtmA vANIthI dUr (vachan-agochar) evA koI
sahaj shAshvat sukhane pAme chhe. 256.
[shlokArtha — ] svavash munIndrane uttam svAtmachintan (nijAtmAnubhavan) hoy chhe;
ane A (nijAtmAnubhavanarUp) Avashyak karma (tene) muktisaukhyanun kAraN thAy chhe. 257.
Avashyake sanyukta yogI antarAtmA jANavo;
Avashyake virahit shramaN bahirang AtmA jANavo. 149.
*agh = doSh; pAp. (ashubh tem ja shubh banne agh chhe.)

Page 295 of 380
PDF/HTML Page 324 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
nishchay-paramAvashyak adhikAr
[ 295
आवश्यकेन युक्त : श्रमणः स भवत्यंतरंगात्मा ।
आवश्यकपरिहीणः श्रमणः स भवति बहिरात्मा ।।१४9।।
अत्रावश्यककर्माभावे तपोधनो बहिरात्मा भवतीत्युक्त : ।
अभेदानुपचाररत्नत्रयात्मकस्वात्मानुष्ठाननियतपरमावश्यककर्मणानवरतसंयुक्त : स्व-
वशाभिधानपरमश्रमणः सर्वोत्कृष्टोऽन्तरात्मा, षोडशकषायाणामभावादयं क्षीणमोहपदवीं
परिप्राप्य स्थितो महात्मा । असंयतसम्यग्द्रष्टिर्जघन्यांतरात्मा । अनयोर्मध्यमाः सर्वे
मध्यमान्तरात्मानः । निश्चयव्यवहारनयद्वयप्रणीतपरमावश्यकक्रियाविहीनो बहिरात्मेति ।
उक्तं च मार्गप्रकाशे —
(अनुष्टुभ्)
‘‘बहिरात्मान्तरात्मेति स्यादन्यसमयो द्विधा ।
बहिरात्मानयोर्देहकरणाद्युदितात्मधीः ।।’’
anvayArtha — [आवश्यकेन युक्त :] Avashyak sahit [श्रमणः] shramaN [सः] te
[अंतरंगात्मा] antarAtmA [भवति] chhe; [आवश्यकपरिहीणः] Avashyak rahit [श्रमणः] shramaN
[सः] te [बहिरात्मा] bahirAtmA [भवति] chhe.
TIkA — ahIn, Avashyak karmanA abhAvamAn tapodhan bahirAtmA hoy chhe em kahyun chhe.
abhed-anupachAr-ratnatrayAtmak *svAtmAnuShThAnamAn niyat paramAvashyak-karmathI nirantar
sanyukta evo je ‘svavash’ nAmano param shramaN te sarvotkRuShTa antarAtmA chhe; A mahAtmA soL
kaShAyonA abhAv dvArA kShINamohapadavIne prApta karIne sthit chhe. asanyat samyagdraShTi jaghanya
antarAtmA chhe. A benI madhyamAn rahelA sarve madhyam antarAtmA chhe. nishchay ane vyavahAr e
be nayothI praNIt je param Avashyak kriyA tenAthI je rahit hoy te bahirAtmA chhe.
shrI mArgaprakAshamAn paN (be shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] anyasamay (arthAt paramAtmA sivAyanA jIvo) bahirAtmA ane
antarAtmA em be prakAre chhe; temAn bahirAtmA deh-indriy vageremAn AtmabuddhivALo hoy
chhe.’’
*
svAtmAnuShThAn = nij AtmAnun AcharaN. (param Avashyak karma abhed-anupachAr-ratnatrayasvarUp
svAtmAcharaNamAn niyamathI rahelun chhe arthAt te svAtmAcharaN ja param Avashyak karma chhe.)

Page 296 of 380
PDF/HTML Page 325 of 409
single page version

296 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
(अनुष्टुभ्)
‘‘जघन्यमध्यमोत्कृष्टभेदादविरतः सुद्रक् ।
प्रथमः क्षीणमोहोन्त्यो मध्यमो मध्यमस्तयोः ।।’’
तथा हि —
(मंदाक्रांता)
योगी नित्यं सहजपरमावश्यकर्मप्रयुक्त :
संसारोत्थप्रबलसुखदुःखाटवीदूरवर्ती ।
तस्मात्सोऽयं भवति नितरामन्तरात्मात्मनिष्ठः
स्वात्मभ्रष्टो भवति बहिरात्मा बहिस्तत्त्वनिष्ठः ।।२५८।।
अंतरबाहिरजप्पे जो वट्टइ सो हवेइ बहिरप्पा ।
जप्पेसु जो ण वट्टइ सो उच्चइ अंतरंगप्पा ।।१५०।।
अन्तरबाह्यजल्पे यो वर्तते स भवति बहिरात्मा ।
जल्पेषु यो न वर्तते स उच्यतेऽन्तरंगात्मा ।।१५०।।
‘‘[shlokArtha — ] antarAtmAnA jaghanya, madhyam ane utkRuShTa evA (traN) bhedo chhe;
avirat samyagdraShTi te pahelo (jaghanya) antarAtmA chhe, kShINamoh te chhello (utkRuShTa)
antarAtmA chhe ane te benI madhyamAn rahelo te madhyam antarAtmA chhe.’’
vaLI (A 149mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] yogI sadA sahaj param Avashyak karmathI yukta raheto thako
sansArajanit prabaL sukhadukharUpI aTavIthI dUravartI hoy chhe tethI te yogI atyant
AtmaniShTha antarAtmA chhe; je svAtmAthI bhraShTa hoy te bahitattvaniShTha (bAhya tattvamAn lIn)
bahirAtmA chhe. 258.
je bAhya-antar jalpamAn varte, are! bahirAtma chhe;
jalpo viShe varte nahIn, te antarAtmA jIv chhe. 150.
anvayArtha — [यः] je [अन्तरबाह्यजल्पे] antarbAhya jalpamAn [वर्तते] varte chhe, [सः] te
[बहिरात्मा] bahirAtmA [भवति] chhe; [यः] je [जल्पेषु] jalpomAn [न वर्तते] vartato nathI,
[सः] te [अन्तरंगात्मा] antarAtmA [उच्यते] kahevAy chhe.

Page 297 of 380
PDF/HTML Page 326 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
nishchay-paramAvashyak adhikAr
[ 297
बाह्याभ्यन्तरजल्पनिरासोऽयम् ।
यस्तु जिनलिंगधारी तपोधनाभासः पुण्यकर्मकांक्षया स्वाध्यायप्रत्याख्यान-
स्तवनादिबहिर्जल्पं करोति, अशनशयनयानस्थानादिषु सत्कारादिलाभलोभस्सन्नन्तर्जल्पे
मनश्चकारेति स बहिरात्मा जीव इति । स्वात्मध्यानपरायणस्सन् निरवशेषेणान्तर्मुखः
प्रशस्ताप्रशस्तसमस्तविकल्पजालकेषु कदाचिदपि न वर्तते अत एव परमतपोधनः
साक्षादंतरात्मेति ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचंद्रसूरिभिः —
(वसंततिलका)
‘‘स्वेच्छासमुच्छलदनल्पविकल्पजाला-
मेवं व्यतीत्य महतीं नयपक्षकक्षाम् ।
अन्तर्बहिः समरसैकरसस्वभावं
स्वं भावमेकमुपयात्यनुभूतिमात्रम् ।।’’
TIkA — A, bAhya tathA antar jalpano nirAs (nirAkaraN, khanDan) chhe.
je jinalingadhArI tapodhanAbhAs puNyakarmanI kAnkShAthI svAdhyAy, pratyAkhyAn,
stavan vagere bahirjalpa kare chhe ane ashan, shayan, gaman, sthiti vageremAn ( – khAvun,
sUvun, gaman karavun, sthir rahevun ityAdi kAryomAn) satkArAdinI prAptino lobhI vartato
thako antarjalpamAn manane joDe chhe, te bahirAtmA jIv chhe. nij AtmAnA dhyAnamAn
parAyaN vartato thako niravasheShapaNe (sampUrNapaNe) antarmukh rahIne (param tapodhan)
prashasta-aprashasta samasta vikalpajALomAn kyArey vartato nathI tethI ja param tapodhan
sAkShAt antarAtmA chhe.
evI rIte (AchAryadev) shrImad amRutachandrasUrie (shrI samayasAranI AtmakhyAti
nAmanI TIkAmAn 90 mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘
[shlokArtha — ] e pramANe jemAn bahu vikalponI jALo ApoAp UThe chhe
evI moTI nayapakShakakShAne (nayapakShanI bhUmine) oLangI jaIne (tattvavedI) andar ane
bahAr samatA-rasarUpI ek ras ja jeno svabhAv chhe evA anubhUtimAtra ek potAnA
bhAvane ( – svarUpane) pAme chhe.’’

Page 298 of 380
PDF/HTML Page 327 of 409
single page version

298 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
तथा हि —
(मंदाक्रांता)
मुक्त्वा जल्पं भवभयकरं बाह्यमाभ्यन्तरं च
स्मृत्वा नित्यं समरसमयं चिच्चमत्कारमेकम् ।
ज्ञानज्योतिःप्रकटितनिजाभ्यन्तरांगान्तरात्मा
क्षीणे मोहे किमपि परमं तत्त्वमन्तर्ददर्श ।।२५9।।
जो धम्मसुक्कझाणम्हि परिणदो सो वि अंतरंगप्पा ।
झाणविहीणो समणो बहिरप्पा इदि विजाणीहि ।।१५१।।
यो धर्मशुक्लध्यानयोः परिणतः सोप्यन्तरंगात्मा ।
ध्यानविहीनः श्रमणो बहिरात्मेति विजानीहि ।।१५१।।
अत्र स्वात्माश्रयनिश्चयधर्मशुक्लध्यानद्वितयमेवोपादेयमित्युक्त म् ।
vaLI (A 150 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe
chhe) —
[shlokArtha — ] bhavabhayanA karanArA, bAhya tem ja abhyantar jalpane chhoDIne,
samarasamay (samatArasamay) ek chaitanyachamatkArane sadA smarIne, gnAnajyoti vaDe jeNe nij
abhyantar ang pragaT karyun chhe evo antarAtmA, moh kShIN thatAn, koI (adbhut) param tattvane
andaramAn dekhe chhe. 259.
vaLI dharmashukladhyAnapariNat antarAtmA jANaje;
ne dhyAnavirahit shramaNane bahirang AtmA jANaje. 151.
anvayArtha — [यः] je [धर्मशुक्लध्यानयोः] dharmadhyAn ane shukladhyAnamAn [परिणतः]
pariNat chhe [सः अपि] te paN [अन्तरंगात्मा] antarAtmA chhe; [ध्यानविहीनः] dhyAnavihIn
[श्रमणः] shramaN [बहिरात्मा] bahirAtmA chhe [इति विजानीहि] em jAN.
TIkA — ahIn (A gAthAmAn), svAtmAshrit nishchay-dharmadhyAn ane nishchay-shukladhyAn
e be dhyAno ja upAdey chhe em kahyun chhe.

Page 299 of 380
PDF/HTML Page 328 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
nishchay-paramAvashyak adhikAr
[ 299
इह हि साक्षादन्तरात्मा भगवान् क्षीणकषायः । तस्य खलु भगवतः
क्षीणकषायस्य षोडशकषायाणामभावात् दर्शनचारित्रमोहनीयकर्मराजन्ये विलयं गते अत
एव सहजचिद्विलासलक्षणमत्यपूर्वमात्मानं शुद्धनिश्चयधर्मशुक्लध्यानद्वयेन नित्यं ध्यायति ।
आभ्यां ध्यानाभ्यां विहीनो द्रव्यलिंगधारी द्रव्यश्रमणो बहिरात्मेति हे शिष्य त्वं जानीहि ।
(वसंततिलका)
कश्चिन्मुनिः सततनिर्मलधर्मशुक्ल-
ध्यानामृते समरसे खलु वर्ततेऽसौ ।
ताभ्यां विहीनमुनिको बहिरात्मकोऽयं
पूर्वोक्त योगिनमहं शरणं प्रपद्ये ।।२६०।।
किं च केवलं शुद्धनिश्चयनयस्वरूपमुच्यते —
(अनुष्टुभ्)
बहिरात्मान्तरात्मेति विकल्पः कुधियामयम् ।
सुधियां न समस्त्येष संसाररमणीप्रियः ।।२६१।।
ahIn (A lokamAn) kharekhar sAkShAt antarAtmA bhagavAn kShINakaShAy chhe. kharekhar
te bhagavAn kShINakaShAyane soL kaShAyono abhAv hovAne lIdhe darshanamohanIy ane
chAritramohanIy karmarUpI yoddhAonAn daL nAsh pAmyAn chhe tethI te (bhagavAn kShINakaShAy)
*sahajachiddavilAsalakShaN ati-apUrva AtmAne shuddhanishchay-dharmadhyAn ane shuddhanishchay-
shukladhyAn e be dhyAno vaDe nitya dhyAve chhe. A be dhyAno vinAno dravyalingadhArI dravyashramaN
bahirAtmA chhe em he shiShya! tun jAN.
[have ahIn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] koI muni satat-nirmaL dharmashukla-dhyAnAmRutarUpI samarasamAn kharekhar
varte chhe; (te antarAtmA chhe;) e be dhyAno vinAno tuchchha muni te bahirAtmA chhe. hun pUrvokta
(samarasI) yogInun sharaN grahun chhun. 260.
vaLI (A 151 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj vaDe shlok dvArA)
kevaL shuddhanishchayanayanun svarUp kahevAmAn Ave chhe —
[shlokArtha — ] (shuddha Atmatattvane viShe) bahirAtmA ane antarAtmA evo A
* sahajachiddavilAsalakShaN = jenun lakShaN ( – chihna athavA svarUp) sahaj chaitanyano vilAs chhe evA

Page 300 of 380
PDF/HTML Page 329 of 409
single page version

300 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
पडिकमणपहुदिकिरियं कुव्वंतो णिच्छयस्स चारित्तं ।
तेण दु विरागचरिए समणो अब्भुट्ठिदो होदि ।।१५२।।
प्रतिक्रमणप्रभृतिक्रियां कुर्वन् निश्चयस्य चारित्रम् ।
तेन तु विरागचरिते श्रमणोभ्युत्थितो भवति ।।१५२।।
परमवीतरागचारित्रस्थितस्य परमतपोधनस्य स्वरूपमत्रोक्त म् ।
यो हि विमुक्तैहिकव्यापारः साक्षादपुनर्भवकांक्षी महामुमुक्षुः परित्यक्त सकलेन्द्रिय-
व्यापारत्वान्निश्चयप्रतिक्रमणादिसत्क्रियां कुर्वन्नास्ते, तेन कारणेन स्वस्वरूपविश्रान्तिलक्षणे
परमवीतरागचारित्रे स परमतपोधनस्तिष्ठति इति ।
vikalpa kubuddhione hoy chhe; sansArarUpI ramaNIne priy evo A vikalpa subuddhione hoto
nathI. 261.
pratikramaN Adi kriyA — charaN nishchay taNun — karato rahe,
tethI shramaN te vItarAg charitramAn ArUDh chhe. 152.
anvayArtha — [प्रतिक्रमणप्रभृतिक्रियां] pratikramaNAdi kriyAne — [निश्चयस्य चारित्रम्]
nishchayanA chAritrane — [कुर्वन्] (nirantar) karato rahe chhe [तेन तु] tethI [श्रमणः] te shramaN
[विरागचरिते] vItarAg chAritramAn [अभ्युत्थितः भवति] ArUDh chhe.
TIkA — ahIn param vItarAg chAritramAn sthit param tapodhananun svarUp kahyun
chhe.
jeNe aihik vyApAr (sAnsArik kAryo) tajel chhe evo je sAkShAt apunarbhavano
(mokShano) abhilAShI mahAmumukShu sakaL indriyavyApArane chhoDyo hovAthI nishchay-
pratikramaNAdi satkriyAne karato sthit chhe (arthAt nirantar kare chhe), te param tapodhan te
kAraNe nijasvarUpavishrAntilakShaN paramavItarAg-chAritramAn sthit chhe (arthAt te param
shramaN, nishchayapratikramaNAdi nishchayachAritramAn sthit hovAne lIdhe, jenun lakShaN nij
svarUpamAn vishrAnti chhe evA paramavItarAg chAritramAn sthit chhe).
[have A 152 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe
chhe]

Page 301 of 380
PDF/HTML Page 330 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
nishchay-paramAvashyak adhikAr
[ 301
(मंदाक्रांता)
आत्मा तिष्ठत्यतुलमहिमा नष्टद्रक्शीलमोहो
यः संसारोद्भवसुखकरं कर्म मुक्त्वा विमुक्तेः ।
मूले शीले मलविरहिते सोऽयमाचारराशिः
तं वंदेऽहं समरससुधासिन्धुराकाशशांकम् ।।२६२।।
वयणमयं पडिकमणं वयणमयं पच्चखाण णियमं च ।
आलोयण वयणमयं तं सव्वं जाण सज्झायं ।।१५३।।
वचनमयं प्रतिक्रमणं वचनमयं प्रत्याख्यानं नियमश्च ।
आलोचनं वचनमयं तत्सर्वं जानीहि स्वाध्यायम् ।।१५३।।
सकलवाग्विषयव्यापारनिरासोऽयम् ।
पाक्षिकादिप्रतिक्रमणक्रियाकारणं निर्यापकाचार्यमुखोद्गतं समस्तपापक्षयहेतुभूतं
द्रव्यश्रुतमखिलं वाग्वर्गणायोग्यपुद्गलद्रव्यात्मकत्वान्न ग्राह्यं भवति, प्रत्याख्यान-
[shlokArtha — ] darshanamoh ane chAritramoh jenA naShTa thayA chhe evo je atul
mahimAvALo AtmA sansArajanit sukhanA kAraNabhUt karmane chhoDIne muktinun mUL evA
maLarahit chAritramAn sthit chhe, te AtmA chAritrano punj chhe. samarasarUpI sudhAnA sAgarane
uchhALavAmAn pUrNa chandra samAn te AtmAne hun vandun chhun. 262.
re! vachanamay pratikramaN, niyamo, vachanamay pachakhAN je,
je vachanamay AlochanA, saghaLuy te svAdhyAy chhe. 153.
anvayArtha — [वचनमयं प्रतिक्रमणं] vachanamay pratikramaN, [वचनमयं प्रत्याख्यानं]
vachanamay pratyAkhyAn, [नियमः] (vachanamay) niyam [च] ane [वचनमयम् आलोचनं]
vachanamay AlochanA — [तत् सर्वं] e badhun [स्वाध्यायम्] (prashasta adhyavasAyarUp)
svAdhyAy [जानीहि] jAN.
TIkA — A, samasta vachanasambandhI vyApArano nirAs (nirAkaraN, khanDan) chhe.
pAkShik Adi pratikramaNakriyAnun kAraN evun je niryApak AchAryanA mukhathI

Page 302 of 380
PDF/HTML Page 331 of 409
single page version

30
2 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
नियमालोचनाश्च । पौद्गलिकवचनमयत्वात्तत्सर्वं स्वाध्यायमिति रे शिष्य त्वं जानीहि इति ।
(मंदाक्रांता)
मुक्त्वा भव्यो वचनरचनां सर्वदातः समस्तां
निर्वाणस्त्रीस्तनभरयुगाश्लेषसौख्यस्पृहाढयः ।
नित्यानंदाद्यतुलमहिमाधारके स्वस्वरूपे
स्थित्वा सर्वं तृणमिव जगज्जालमेको ददर्श ।।२६३।।
तथा चोक्त म् —
‘‘परियट्टणं च वायण पुच्छण अणुपेक्खणा य धम्मकहा ।
थुदिमंगलसंजुत्तो पंचविहो होदि सज्झाउ ।।’’
nIkaLelun, samasta pApakShayanA hetubhUt, saghaLun dravyashrut te vachanavargaNAyogya pudgaladravyAtmak
hovAthI grAhya nathI. pratyAkhyAn, niyam ane AlochanA paN (pudgaladravyAtmak hovAthI)
grahaN karavAyogya nathI. te badhun paudgalik vachanamay hovAthI svAdhyAy chhe em he
shiShya! tun jAN.
[have ahIn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] Am hovAthI, muktirUpI strInA puShTa stanayugalanA Alingan-
saukhyanI spRuhAvALo bhavya jIv samasta vachanarachanAne sarvadA chhoDIne, nityAnand Adi
atul mahimAnA dhArak nijasvarUpamAn sthit rahIne, ekalo (nirAlambapaNe) sarva
jagatajALane (samasta lokasamUhane) tRuN samAn (tuchchha) dekhe chhe. 263.
evI rIte (shrI mUlAchAramAn panchAchAr adhikArane viShe 219 mI gAthA dvArA) kahyun
chhe ke —
‘‘[gAthArtha — ] parivartan (bhaNelun pAchhun pheravI javun te), vAchanA (shAstra-
vyAkhyAn), pRuchchhanA (shAstrashravaN), anuprekShA (anityatvAdi bAr anuprekShA) ane dharmakathA
(63 shalAkApuruShonAn charitro) — Am pAnch prakArano, *stuti tathA mangaL sahit,
svAdhyAy chhe.’’
*stuti = dev ane munine vandan. (dharmakathA, stuti ane mangaL thaIne svAdhyAyano pAnchamo prakAr
gaNAy chhe.)

Page 303 of 380
PDF/HTML Page 332 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
nishchay-paramAvashyak adhikAr
[ 303
जदि सक्कदि कादुं जे पडिकमणादिं करेज्ज झाणमयं ।
सत्तिविहीणो जा जइ सद्दहणं चेव कायव्वं ।।१५४।।
यदि शक्यते कर्तुम् अहो प्रतिक्रमणादिकं करोषि ध्यानमयम् ।
शक्ति विहीनो यावद्यदि श्रद्धानं चैव कर्तव्यम् ।।१५४।।
अत्र शुद्धनिश्चयधर्मध्यानात्मकप्रतिक्रमणादिकमेव कर्तव्यमित्युक्त म् ।
मुक्ति सुंदरीप्रथमदर्शनप्राभृतात्मकनिश्चयप्रतिक्रमणप्रायश्चित्तप्रत्याख्यानप्रमुखशुद्धनिश्चय-
क्रियाश्चैव कर्तव्याः संहननशक्ति प्रादुर्भावे सति हंहो मुनिशार्दूल परमागममकरंदनिष्यन्दि-
मुखपद्मप्रभ सहजवैराग्यप्रासादशिखरशिखामणे परद्रव्यपराङ्मुखस्वद्रव्यनिष्णातबुद्धे पञ्चेन्द्रिय-
प्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रह । शक्ति हीनो यदि दग्धकालेऽकाले केवलं त्वया निजपरमात्म-
तत्त्वश्रद्धानमेव कर्तव्यमिति ।
karI jo shake, pratikramaN Adi dhyAnamay karaje aho!
kartavya chhe shraddhA ja, shaktivihIn jo tun hoy to. 154.
anvayArtha — [यदि] jo [कर्तुम् शक्यते] karI shakAy to [अहो] aho! [ध्यानमयम्]
dhyAnamay [प्रतिक्रमणादिकं] pratikramaNAdi [करोषि] kar; [यदि] jo [शक्ति विहीनः] tu
shaktivihIn hoy to [यावत्] tyAn sudhI [श्रद्धानं च एव] shraddhAn ja [कर्तव्यम्] kartavya chhe.
TIkA — ahIn, shuddhanishchayadharmadhyAnasvarUp pratikramaN vagere ja karavAyogya chhe em
kahyun chhe.
sahaj vairAgyarUpI mahelanA shikharanA shikhAmaNi, paradravyathI parAngmukh ane
svadravyamAn niShNAt buddhivALA, pAnch indriyonA phelAv rahit dehamAtra parigrahanA dhArI,
paramAgamarUpI *makarand jharatA mukhakamaLathI shobhAyamAn he munishArdUl! (athavA
paramAgamarUpI makarand jharatA mukhavALA he padmaprabh munishArdUl!) sanhanan ane shaktino
+prAdurbhAv hoy to muktisundarInA pratham darshananI bheTasvarUp nishchayapratikramaN,
nishchayaprAyashchitta, nishchayapratyAkhyAn vagere shuddhanishchayakriyAo ja kartavya chhe. jo A
*makarand = puShpa-ras; phUlanun madh.
+prAdurbhAv = pedA thavun te; prAkaTya; utpatti.

Page 304 of 380
PDF/HTML Page 333 of 409
single page version

30
4 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
(शिखरिणी)
असारे संसारे कलिविलसिते पापबहुले
न मुक्ति र्मार्गेऽस्मिन्ननघजिननाथस्य भवति ।
अतोऽध्यात्मं ध्यानं कथमिह भवेन्निर्मलधियां
निजात्मश्रद्धानं भवभयहरं स्वीकृतमिदम् ।।२६४।।
जिणकहियपरमसुत्ते पडिकमणादिय परीक्खऊण फु डं ।
मोणव्वएण जोई णियकज्जं साहए णिच्चं ।।१५५।।
जिनकथितपरमसूत्रे प्रतिक्रमणादिकं परीक्षयित्वा स्फु टम् ।
मौनव्रतेन योगी निजकार्यं साधयेन्नित्यम् ।।१५५।।
इह हि साक्षादन्तर्मुखस्य परमजिनयोगिनः शिक्षणमिदमुक्त म् ।
dagdhakALarUp (hInakALarUp) akALamAn tun shaktihIn ho to tAre kevaL nij paramAtmatattvanun
shraddhAn ja kartavya chhe.
[have A 154 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe
chhe]
[shlokArtha — ] asAr sansAramAn, pApathI bharapUr kaLikALano vilAs hotAn, A
nirdoSh jinanAthanA mArgane viShe mukti nathI. mATe A kALamAn adhyAtmadhyAn kem thaI
shake? tethI nirmaLabuddhivALAo bhavabhayano nAsh karanArI evI A nijAtmashraddhAne
angIkRut kare chhe. 264.
pratikramaN-Adi spaShTa parakhI jin-paramasUtro viShe,
munie nirantar maunavrat sah sAdhavun nij kAryane. 155.
anvayArtha — [जिनकथितपरमसूत्रे] jinakathit param sUtrane viShe [प्रतिक्रमणादिकं
स्फु टम् परीक्षयित्वा] pratikramaNAdikanI spaShTa parIkShA karIne [मौनव्रतेन] maunavrat sahit [योगी]
yogIe [निजकार्यम्] nij kAryane [नित्यम्] nitya
[साधयेत्] sAdhavun.
TIkA — ahIn sAkShAt antarmukh paramajinayogIne A shikhAmaN devAmAn AvI chhe.

Page 305 of 380
PDF/HTML Page 334 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
nishchay-paramAvashyak adhikAr
[ 305
श्रीमदर्हन्मुखारविन्दविनिर्गतसमस्तपदार्थगर्भीकृतचतुरसन्दर्भे द्रव्यश्रुते शुद्धनिश्चय-
नयात्मकपरमात्मध्यानात्मकप्रतिक्रमणप्रभृतिसत्क्रियां बुद्ध्वा केवलं स्वकार्यपरः
परमजिनयोगीश्वरः प्रशस्ताप्रशस्तसमस्तवचनरचनां परित्यज्य निखिलसंगव्यासंगं मुक्त्वा
चैकाकीभूय मौनव्रतेन सार्धं समस्तपशुजनैः निंद्यमानोऽप्यभिन्नः सन् निजकार्यं
निर्वाणवामलोचनासंभोगसौख्यमूलमनवरतं साधयेदिति ।
(मंदाक्रांता)
हित्वा भीतिं पशुजनकृतां लौकिकीमात्मवेदी
शस्ताशस्तां वचनरचनां घोरसंसारकर्त्रीम् ।
मुक्त्वा मोहं कनकरमणीगोचरं चात्मनात्मा
स्वात्मन्येव स्थितिमविचलां याति मुक्त्यै मुमुक्षुः ।।२६५।।
(वसंततिलका)
भीतिं विहाय पशुभिर्मनुजैः कृतां तं
मुक्त्वा मुनिः सकललौकिकजल्पजालम् ।
आत्मप्रवादकुशलः परमात्मवेदी
प्राप्नोति नित्यसुखदं निजतत्त्वमेकम् ।।२६६।।
shrImad arhatnA mukhAravindathI nIkaLel samasta padArtho jenI andar samAyel chhe evI
chaturashabdarachanArUp dravyashrutane viShe shuddhanishchayanayAtmak paramAtmadhyAnasvarUp pratikramaNAdi
satkriyAne jANIne, kevaL svakAryamAn parAyaN paramajinayogIshvare prashasta-aprashasta samasta
vachanarachanAne parityAgIne, sarva sanganI Asaktine chhoDI ekalo thaIne, maunavrat sahit,
samasta pashujano (pashu samAn agnAnI mUrkha manuShyo) vaDe nindavAmAn Avato hovA chhatAn
*abhinna rahIne, nijakAryane — ke je nijakArya nirvANarUpI sulochanAnA sambhogasaukhyanun mUL
chhe tene — nirantar sAdhavun.
[have A 155 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj be shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] AtmagnAnI mumukShu jIv pashujanakRut laukik bhayane tem ja ghor
sansAranI karanArI prashasta-aprashasta vachanarachanAne chhoDIne tathA kanak-kAminI sambandhI mohane
tajIne, muktine mATe pote potAnAthI potAnAmAn ja avichaL sthitine pAme chhe. 265.
[shlokArtha — ] AtmapravAdamAn (AtmapravAd nAmanA shrutamAn) kushaL evo
*abhinna = chhinnabhinna thayA vagarano; akhanDit; achyut.

Page 306 of 380
PDF/HTML Page 335 of 409
single page version

30
6 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
णाणाजीवा णाणाकम्मं णाणाविहं हवे लद्धी ।
तम्हा वयणविवादं सगपरसमएहिं वज्जिज्जो ।।१५६।।
नानाजीवा नानाकर्म नानाविधा भवेल्लब्धिः ।
तस्माद्वचनविवादः स्वपरसमयैर्वर्जनीयः ।।१५६।।
वाग्विषयव्यापारनिवृत्तिहेतूपन्यासोऽयम् ।
जीवा हि नानाविधाः मुक्ता अमुक्ताः, भव्या अभव्याश्च । संसारिणः त्रसाः स्थावराः;
द्वीन्द्रियत्रीन्द्रियचतुरिन्द्रियसंज्ञ्यसंज्ञिभेदात् पंच त्रसाः, पृथिव्यप्तेजोवायुवनस्पतयः स्थावराः ।
भाविकाले स्वभावानन्तचतुष्टयात्मसहजज्ञानादिगुणैः भवनयोग्या भव्याः, एतेषां विपरीता
paramAtmagnAnI muni pashujano vaDe karavAmAn AvatA bhayane chhoDIne ane pelI (prasiddha)
sakaL laukik jalpajALane (vachanasamUhane) tajIne, shAshvatasukhadAyak ek nij tattvane pAme
chhe. 266.
chhe jIv vidhavidh, karma vidhavidh, labdhi chhe vidhavidh are!
te kAraNe nijaparasamay sah vAd parihartavya chhe. 156.
anvayArtha — [नानाजीवाः] nAnA prakAranA jIvo chhe, [नानाकर्म] nAnA prakAranun karma
chhe, [नानाविधा लब्धिः भवेत्] nAnA prakAranI labdhi chhe; [तस्मात्] tethI [स्वपरसमयैः] svasamayo
ane parasamayo sAthe (svadharmIo ane paradharmIo sAthe) [वचनविवादः] vachanavivAd
[वर्जनीयः] varjavAyogya chhe.
TIkA — A, vachanasambandhI vyApAranI nivRuttinA hetunun kathan chhe (arthAt
vachanavivAd shA mATe chhoDavAyogya chhe tenun kAraN ahIn kahyun chhe).
jIvo nAnA prakAranA chhe mukta ane amukta, bhavya ane abhavya, sansArIo —
tras ane sthAvar. dvIndriy, trIndriy, chaturindriy tathA (panchendriy) sangnI ne (panchendriy) asangnI
evA bhedone lIdhe tras jIvo pAnch prakAranA chhe. pRithvI, pANI, tej, vAyu ane vanaspati
e (pAnch prakAranA) sthAvar jIvo chhe. bhaviShya kALe svabhAv-anant-chatuShTayAtmak sahaj-
gnAnAdi guNorUpe *bhavanane yogya (jIvo) te bhavyo chhe; AmanAthI viparIt (jIvo) te
*bhavan = pariNaman; thavun te.

Page 307 of 380
PDF/HTML Page 336 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
nishchay-paramAvashyak adhikAr
[ 307
ह्यभव्याः । कर्म नानाविधं द्रव्यभावनोकर्मभेदात्, अथवा मूलोत्तरप्रकृतिभेदाच्च, अथ
तीव्रतरतीव्रमंदमंदतरोदयभेदाद्वा । जीवानां सुखादिप्राप्तेर्लब्धिः कालकरणोपदेशोपशम-
प्रायोग्यताभेदात् पञ्चधा । ततः परमार्थवेदिभिः स्वपरसमयेषु वादो न कर्तव्य इति ।
(शिखरिणी)
विकल्पो जीवानां भवति बहुधा संसृतिकरः
तथा कर्मानेकविधमपि सदा जन्मजनकम् ।
असौ लब्धिर्नाना विमलजिनमार्गे हि विदिता
ततः कर्तव्यं नो स्वपरसमयैर्वादवचनम् ।।२६७।।
लद्धूणं णिहि एक्को तस्स फलं अणुहवेइ सुजणत्ते ।
तह णाणी णाणणिहिं भुंजेइ चइत्तु परतत्तिं ।।१५७।।
kharekhar abhavyo chhe. dravyakarma, bhAvakarma ane nokarma evA bhedone lIdhe, athavA (ATh) mUL
prakRiti ane (ek so ne aDatALIs) uttar prakRitirUp bhedone lIdhe, athavA tIvratar, tIvra,
mand ne mandatar udayabhedone lIdhe, karma nAnA prakAranun chhe. jIvone sukhAdinI prAptirUp labdhi
kAL, karaN, upadesh, upasham ane prAyogyatArUp bhedone lIdhe pAnch prakAranI chhe. mATe
paramArthanA jANanArAoe svasamayo ane parasamayo sAthe vAd karavAyogya nathI.
[bhAvArtha — jagatamAn jIvo, temanAn karma, temanI labdhio vagere anek prakAranAn chhe;
tethI sarva jIvo samAn vichAranA thAy te banavun asambhavit chhe. mATe par jIvone samajAvI
devAnI AkuLatA karavI yogya nathI. svAtmAvalambanarUp nij hitamAn pramAd na thAy em
rahevun e ja kartavya chhe.]
[have A 156 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] jIvonA, sansAranA kAraNabhUt evA (tras, sthAvar vagere) bahu
prakAranA bhedo chhe; evI rIte sadA janmanun utpanna karanArun karma paN anek prakAranun chhe; A
labdhi paN vimaL jinamArgamAn anek prakAranI prasiddha chhe; mATe svasamayo ane parasamayo
sAthe vachanavivAd kartavya nathI. 267.
nidhi pAmIne jan koI nij vatane rahI phaL bhogave,
tyam gnAnI parajanasang chhoDI gnAnanidhine bhogave. 157.

Page 308 of 380
PDF/HTML Page 337 of 409
single page version

30
8 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
anvayArtha — [एकः] jem koI ek (daridra mANas) [निधिम्] nidhine [लब्ध्वा]
pAmIne [सुजनत्वेन] potAnA vatanamAn (guptapaNe) rahI [तस्य फलम्] tenA phaLane
[अनुभवति] bhogave chhe, [तथा] tem [ज्ञानी] gnAnI [परततिम्] parajanonA samUhane [त्यक्त्वा]
chhoDIne [ज्ञाननिधिम्] gnAnanidhine [भुंक्ते ] bhogave chhe.
TIkA — ahIn draShTAnt dvArA sahaj tattvanI ArAdhanAno vidhi kahyo chhe.
koI ek daridra manuShya kvachit kadAchit puNyodayathI nidhine pAmIne, te nidhinA
phaLane saujanya arthAt janmabhUmi evun je gupta sthAn temAn rahIne ati guptapaNe bhogave
chhe; Am draShTAntapakSha chhe. 1dArShTAntapakShe paN (em chhe ke) — sahajaparamatattvagnAnI jIv
kvachit AsannabhavyanA (AsannabhavyatArUp) guNano uday thatAn sahajavairAgyasampatti
hotAn, param gurunA charaNakamaLayugalanI niratishay (uttam) bhakti vaDe muktisundarInA
mukhanA 2makarand samAn sahajagnAnanidhine pAmIne, 3svarUpavikaL evA par janonA samUhane
dhyAnamAn vighnanun kAraN samajIne taje chhe.
[have A 157 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj be shlok kahe
chhe]
लब्ध्वा निधिमेकस्तस्य फलमनुभवति सुजनत्वेन ।
तथा ज्ञानी ज्ञाननिधिं भुंक्ते त्यक्त्वा परततिम् ।।१५७।।
अत्र द्रष्टान्तमुखेन सहजतत्त्वाराधनाविधिरुक्त : ।
कश्चिदेको दरिद्रः क्वचित् कदाचित् सुकृतोदयेन निधिं लब्ध्वा तस्य निधेः फलं
हि सौजन्यं जन्मभूमिरिति रहस्ये स्थाने स्थित्वा अतिगूढवृत्त्यानुभवति इति द्रष्टान्तपक्षः ।
दार्ष्टान्तपक्षेऽपि सहजपरमतत्त्वज्ञानी जीवः क्वचिदासन्नभव्यस्य गुणोदये सति
सहजवैराग्यसम्पत्तौ सत्यां परमगुरुचरणनलिनयुगलनिरतिशयभक्त्या मुक्ति सुन्दरीमुख-
मकरन्दायमानं सहजज्ञाननिधिं परिप्राप्य परेषां जनानां स्वरूपविकलानां ततिं समूहं
ध्यानप्रत्यूहकारणमिति त्यजति ।
1. dArShTAnt = draShTAnt vaDe samajAvavAnI hoy te vAt; upamey.
2. makarand = puShpa-ras; phUlanun madh.
3. svarUpavikaL = svarUpaprApti vagaranA; agnAnI.

Page 309 of 380
PDF/HTML Page 338 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
nishchay-paramAvashyak adhikAr
[ 309
[shlokArtha — ] A lokamAn koI ek laukik jan puNyane lIdhe dhananA samUhane
pAmIne, sangane chhoDI gupta thaIne rahe chhe; tenI mAphak gnAnI (paranA sangane chhoDI guptapaNe
rahI) gnAnanI rakShA kare chhe. 268.
[shlokArtha — ] janmamaraNarUp roganA hetubhUt samasta sangane chhoDIne, hRudayakamaLamAn
1buddhipUrvak pUrNavairAgyabhAv karIne, sahaj paramAnand vaDe je avyagra (anAkuL) chhe evA nij
rUpamAn (potAnI) 2shaktithI sthit rahIne, moh kShIN hotAn, ame lokane sadA tRuNavat
avalokIe chhIe. 269.
sarve purAN jano aho e rIt Avashyak karI,
apramatta Adi sthAnane pAmI thayA prabhu kevaLI. 158.
anvayArtha — [सर्वे] sarve [पुराणपुरुषाः] purAN puruSho [एवम्] e rIte [आवश्यकं च]
(शालिनी)
अस्मिन् लोके लौकिकः कश्चिदेकः
लब्ध्वा पुण्यात्कांचनानां समूहम् ।
गूढो भूत्वा वर्तते त्यक्त संगो
ज्ञानी तद्वत् ज्ञानरक्षां करोति ।।२६८।।
(मंदाक्रांता)
त्यक्त्वा संगं जननमरणातंकहेतुं समस्तं
कृत्वा बुद्धया हृदयकमले पूर्णवैराग्यभावम् ।
स्थित्वा शक्त्या सहजपरमानंदनिर्व्यग्ररूपे
क्षीणे मोहे तृणमिव सदा लोकमालोकयामः ।।२६9।।
सव्वे पुराणपुरिसा एवं आवासयं च काऊण ।
अपमत्तपहुदिठाणं पडिवज्ज य केवली जादा ।।१५८।।
सर्वे पुराणपुरुषा एवमावश्यकं च कृत्वा ।
अप्रमत्तप्रभृतिस्थानं प्रतिपद्य च केवलिनो जाताः ।।१५८।।
1. buddhipUrvak = samajaNapUrvak; vivekapUrvak; vichArapUrvak.
2. shakti = sAmarthya; baL; vIrya; puruShArtha.

Page 310 of 380
PDF/HTML Page 339 of 409
single page version

31
0 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
Avashyak [कृत्वा] karIne, [अप्रमत्तप्रभृतिस्थानं] apramattAdi sthAnane [प्रतिपद्य च] prApta karI
[केवलिनः जाताः] kevaLI thayA.
TIkA — A, paramAvashyak adhikAranA upasanhAranun kathan chhe.
svAtmAshrit nishchayadharmadhyAn ane nishchayashukladhyAnasvarUp evun je bAhya-AvashyakAdi
kriyAthI pratipakSha shuddhanishchay-paramAvashyak — sAkShAt apunarbhavarUpI (muktirUpI) strInA anang
(asharIrI) sukhanun kAraN — tene karIne, sarve purAN puruSho — ke jemAnthI tIrthankar-paramadev
vagere svayambuddha thayA ane keTalAk bodhitabuddha thayA teo — apramattathI mAnDIne sayogIbhaTTArak
sudhInA guNasthAnonI panktimAn ArUDh thayA thakA, paramAvashyakarUp AtmArAdhanAnA prasAdathI
kevaLI — sakaLapratyakShagnAnadhArI — thayA.
[have A nishchay-paramAvashyak adhikAranI chhellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr
munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev be shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] pUrve je sarva purAN puruSho — yogIo — nij AtmAnI
ArAdhanAthI samasta karmarUpI rAkShasonA samUhano nAsh karIne *viShNu ane jayavant thayA
(arthAt sarvavyApI gnAnavALA jin thayA), temane je muktinI spRuhAvALo nispRuh jIv
ananya manathI nitya praName chhe, te jIv pAparUpI aTavIne bALavAmAn agni samAn chhe ane
tenAn charaNakamaLane sarva jano pUje chhe. 270.
परमावश्यकाधिकारोपसंहारोपन्यासोऽयम् ।
स्वात्माश्रयनिश्चयधर्मशुक्लध्यानस्वरूपं बाह्यावश्यकादिक्रियाप्रतिपक्षशुद्धनिश्चयपरमा-
वश्यकं साक्षादपुनर्भववारांगनानङ्गसुखकारणं कृत्वा सर्वे पुराणपुरुषास्तीर्थकरपरमदेवादयः
स्वयंबुद्धाः केचिद् बोधितबुद्धाश्चाप्रमत्तादिसयोगिभट्टारकगुणस्थानपंक्ति मध्यारूढाः सन्तः
केवलिनः सकलप्रत्यक्षज्ञानधराः परमावश्यकात्माराधनाप्रसादात् जाताश्चेति ।
(शार्दूलविक्रीडित)
स्वात्माराधनया पुराणपुरुषाः सर्वे पुरा योगिनः
प्रध्वस्ताखिलकर्मराक्षसगणा ये विष्णवो जिष्णवः ।
तान्नित्यं प्रणमत्यनन्यमनसा मुक्ति स्पृहो निस्पृहः
स स्यात् सर्वजनार्चितांघ्रिकमलः पापाटवीपावकः ।।२७०।।
*viShNu = vyApak. (kevaLI bhagavAnanun gnAn sarvane jANatun hovAthI te apekShAe temane sarvavyApak
kahevAmAn Ave chhe.)

Page 311 of 380
PDF/HTML Page 340 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
nishchay-paramAvashyak adhikAr
[ 311
[shlokArtha — ] heyarUp evo je kanak ane kAminI sambandhI moh tene chhoDIne, he
chitta! nirmaL sukhane arthe param guru dvArA dharmane prApta karIne tun avyagrarUp (shAntasvarUpI)
paramAtmAmAn — ke je (paramAtmA) nitya AnandavALo chhe, nirupam guNothI alankRut chhe ane
divya gnAnavALo chhe temAn — shIghra pravesh kar. 271.
A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAn chhe ane pAnch indriyonA
phelAv rahit dehamAtra jemane parigrah hato evA shrI padmaprabhamaladhAridev vaDe rachAyelI
niyamasAranI tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI
niyamasAr paramAgamanI nirgranth munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavRutti nAmanI
TIkAmAn) nishchay-paramAvashyak adhikAr nAmano agiyAramo shrutaskandh samApta thayo.
(मंदाक्रांता)
मुक्त्वा मोहं कनकरमणीगोचरं हेयरूपं
नित्यानन्दं निरुपमगुणालंकृतं दिव्यबोधम् ।
चेतः शीघ्रं प्रविश परमात्मानमव्यग्ररूपं
लब्ध्वा धर्मं परमगुरुतः शर्मणे निर्मलाय ।।२७१।।
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां
नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ निश्चयपरमावश्यकाधिकार एकादशमः श्रुतस्कन्धः ।।