Page 152 of 380
PDF/HTML Page 181 of 409
single page version
मेकेन्द्रियादिजीवस्थानभेदं कुर्वे, सहजचिद्विलासात्मकमात्मानमेव संचिंतये । नाहं शरीरगतबालाद्यवस्थानभेदं कुर्वे, सहजचिद्विलासात्मकमात्मानमेव संचिंतये । नाहं रागादिभेदभावकर्मभेदं कुर्वे, सहजचिद्विलासात्मकमात्मानमेव संचिंतये । नाहं भावकर्मात्मकषायचतुष्कं कुर्वे, सहजचिद्विलासात्मकमात्मानमेव संचिंतये ।
स्वद्रव्यपर्ययगुणात्मनि दत्तचित्तः ।
प्राप्नोति मुक्ति मचिरादिति पंचरत्नात् ।।१०9।।
ja bhāvun chhun. hun mithyādraṣhṭi ādi guṇasthānabhedone karato nathī, sahaj chaitanyanā vilāsasvarūp ātmāne ja bhāvun chhun. hun ekendriyādi jīvasthānabhedone karato nathī, sahaj chaitanyanā vilāsasvarūp ātmāne ja bhāvun chhun.
hun sharīrasambandhī bālādi avasthābhedone karato nathī, sahaj chaitanyanā vilāsasvarūp ātmāne ja bhāvun chhun.
hun rāgādibhedarūp bhāvakarmanā bhedone karato nathī, sahaj chaitanyanā vilāsasvarūp ātmāne ja bhāvun chhun.
hun bhāvakarmātmak chār kaṣhāyone karato nathī, sahaj chaitanyanā vilāsasvarūp ātmāne ja bhāvun chhun.
(ahīn ṭīkāmān jem kartā viṣhe varṇan karyun, tem kārayitā ane anumantā — anumodak — viṣhe paṇ samajī levun.)
ā rīte pāñch ratnonā shobhit kathanavistār dvārā sakaḷ vibhāvaparyāyonā sannyāsanun ( – tyāganun) vidhān kahyun chhe.
[have ā pāñch gāthāonī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] ā pramāṇe pañcharatno dvārā jeṇe samasta viṣhayonā grahaṇanī chintāne
152 ]
Page 153 of 380
PDF/HTML Page 182 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अत्र भेदविज्ञानात् क्रमेण निश्चयचारित्रं भवतीत्युक्त म् ।
पूर्वोक्त पंचरत्नांचितार्थपरिज्ञानेन पंचमगतिप्राप्तिहेतुभूते जीवकर्मपुद्गलयोर्भेदाभ्यासे
सति, तस्मिन्नेव च ये मुमुक्षवः सर्वदा संस्थितास्ते ह्यत एव मध्यस्थाः, तेन कारणेन तेषां परमसंयमिनां वास्तवं चारित्रं भवति । तस्य चारित्राविचलस्थितिहेतोः प्रतिक्रमणादि- निश्चयक्रिया निगद्यते । अतीतदोषपरिहारार्थं यत्प्रायश्चित्तं क्रियते तत्प्रतिक्रमणम् ।
आदिशब्देन प्रत्याख्यानादीनां संभवश्चोच्यत इति ।
chhoḍī chhe ane nij dravyaguṇaparyāyanā svarūpamān chittane ekāgra karyun chhe, te bhavya jīv nij bhāvathī bhinna evā sakaḷ vibhāvane chhoḍī alpa kāḷamān muktine prāpta kare chhe. 109.
anvayārthaḥ — [ईद्रग्भेदाभ्यासे] āvo bhed-abhyās thatān [मध्यस्थः] jīv madhyastha thāy chhe, [तेन चारित्रम् भवति] tethī chāritra thāy chhe. [तद्दृढीकरणनिमित्तं] tene (chāritrane) draḍh karavā nimitte [प्रतिक्रमणादिं प्रवक्ष्यामि] hun pratikramaṇādi kahīsh.
ṭīkāḥ — ahīn, bhedavignān dvārā krame nishchay-chāritra thāy chhe em kahyun chhe.
pūrvokta pañcharatnothī shobhit arthaparignān ( – padārthonā gnān) vaḍe pañcham gatinī prāptinā hetubhūt evo jīvano ane karmapudgalano bhed-abhyās thatān, temān ja je mumukṣhuo sarvadā sansthit rahe chhe, teo te (satat bhedābhyās) dvārā madhyastha thāy chhe ane te kāraṇathī te param sanyamīone vāstavik chāritra thāy chhe. te chāritranī avichaḷ sthitinā hetue pratikramaṇādi nishchayakriyā kahevāmān āve chhe. atīt ( – bhūtakāḷanā) doṣhonā parihār arthe je prāyashchitta karavāmān āve chhe te pratikramaṇ chhe. ‘ādi’ shabdathī pratyākhyānādino sambhav kahevāmān āve chhe (arthāt pratikramaṇādimān je ‘ādi’ shabda chhe te pratyākhyān vagereno paṇ samāvesh karavā māṭe chhe).
Page 154 of 380
PDF/HTML Page 183 of 409
single page version
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचन्द्रसूरिभिः —
तथा हि —
स्वयमयमुपयोगाद्राजते मुक्त मोहः ।
स खलु समयसारस्यास्य भेदः क एषः ।।११०।।
evī rīte (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrie (shrī samayasāranī ātmakhyāti nāmanī ṭīkāmān 131mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] je koī siddha thayā chhe te bhedavignānathī siddha thayā chhe; je koī bandhāyā chhe te tenā ja (bhedavignānanā ja) abhāvathī bandhāyā chhe.’’
vaḷī (ā 82mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] e rīte jyāre munināthane atyant bhedabhāv (bhedavignānapariṇām) thāy chhe, tyāre ā (samayasār) svayam upayog hovāthī, muktamoh (moh rahit) thayo thako, shamajalanidhinā pūrathī (upashamasamudranī bharatīthī) pāpakalaṅkane dhoī nākhīne, virāje ( – shobhe) chhe; — te ā kharekhar, ā samayasārano kevo bhed chhe! 110.
154 ]
Page 155 of 380
PDF/HTML Page 184 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
दैनं दैनं मुमुक्षुजनसंस्तूयमानवाङ्मयप्रतिक्रमणनामधेयसमस्तपापक्षयहेतुभूतसूत्र- समुदयनिरासोऽयम् ।
यो हि परमतपश्चरणकारणसहजवैराग्यसुधासिन्धुनाथस्य राकानिशीथिनीनाथः अप्रशस्तवचनरचनापरिमुक्तोऽपि प्रतिक्रमणसूत्रविषमवचनरचनां मुक्त्वा संसारलतामूल- कंदानां निखिलमोहरागद्वेषभावानां निवारणं कृत्वाऽखंडानंदमयं निजकारणपरमात्मानं ध्यायति, तस्य खलु परमतत्त्वश्रद्धानावबोधानुष्ठानाभिमुखस्य सकलवाग्विषयव्यापारविरहित- निश्चयप्रतिक्रमणं भवतीति ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचंद्रसूरिभिः —
anvayārthaḥ — [वचनरचनां] vachanarachanāne [मुक्त्वा] chhoḍīne, [रागादिभाववारणं] rāgādibhāvonun nivāraṇ [कृत्वा] karīne, [यः] je [आत्मानं] ātmāne [ध्यायति] dhyāve chhe, [तस्य तु] tene [प्रतिक्रमणं] pratikramaṇ [भवति इति] hoy chhe.
ṭīkāḥ — dine dine mumukṣhu jano vaḍe uchchāravāmān āvato je vachanamay pratikramaṇ nāmano samasta pāpakṣhayanā hetubhūt sūtrasamudāy teno ā nirās chhe (arthāt tenun āmān nirākaraṇ – khaṇḍan karyun chhe).
param tapashcharaṇanā kāraṇabhūt sahajavairāgyasudhāsāgarane māṭe pūrṇimāno chandra evo je jīv ( – param tapanun kāraṇ evo je sahaj vairāgyarūpī amr̥utano sāgar tene uchhāḷavā māṭe arthāt temān bharatī lāvavā māṭe je pūrṇa chandra samān chhe evo je jīv) aprashasta vachanarachanāthī parimukta ( – sarva taraphathī chhūṭelo) hovā chhatān pratikramaṇasūtranī viṣham (vividh) vachanarachanāne (paṇ) chhoḍīne sansāralatānān mūḷ-kandabhūt samasta moharāgadveṣhabhāvonun nivāraṇ karīne akhaṇḍ-ānandamay nij kāraṇaparamātmāne dhyāve chhe, te jīvane — ke je kharekhar paramatattvanān shraddhān, gnān ane anuṣhṭhānanī sammukh chhe tene — vachanasambandhī sarva vyāpār vinānun nishchayapratikramaṇ hoy chhe.
evī rīte (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrie (shrī samayasāranī ātmakhyāti nāmanī ṭīkāmān 244mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
Page 156 of 380
PDF/HTML Page 185 of 409
single page version
रयमिह परमार्थश्चेत्यतां नित्यमेकः ।
न्न खलु समयसारादुत्तरं किंचिदस्ति ।।’’
तथा हि —
‘‘[shlokārthaḥ — ] bahu kahevāthī ane bahu durvikalpothī bas thāo, bas thāo; ahīn eṭalun ja kahevānun chhe ke ā param arthane ekane ja nirantar anubhavo; kāraṇ ke nij rasanā phelāvathī pūrṇa je gnān tenā sphurāyamān thavāmātra je samayasār ( – paramātmā) tenāthī ūñchun kharekhar bījun kāī paṇ nathī ( – samayasār sivāy bījun kāī paṇ sārabhūt nathī).’’
vaḷī (ā 83mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] ati tīvra mohanī utpattithī je pūrve upārjelun (karma) tene pratikramīne, hun sadbodhātmak (samyaggnānasvarūp) evā te ātmāmān ātmāthī nitya vartun chhun. 111.
anvayārthaḥ — [विराधनं] je (jīv) virādhanane [विशेषेण] visheṣhataḥ [मुक्त्वा]
156 ]
Page 157 of 380
PDF/HTML Page 186 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अत्रात्माराधनायां वर्तमानस्य जन्तोरेव प्रतिक्रमणस्वरूपमुक्त म् ।
यस्तु परमतत्त्वज्ञानी जीवः निरन्तराभिमुखतया ह्यत्रुटयत्परिणामसंतत्या साक्षात् स्वभावस्थितावात्माराधनायां वर्तते अयं निरपराधः । विगतात्माराधनः सापराधः, अत एव निरवशेषेण विराधनं मुक्त्वा । विगतो राधो यस्य परिणामस्य स विराधनः । यस्मान्निश्चयप्रतिक्रमणमयः स जीवस्तत एव प्रतिक्रमणस्वरूप इत्युच्यते ।
तथा चोक्तं समयसारे —
उक्तं हि समयसारव्याख्यायां च — chhoḍīne [आराधनायां] ārādhanāmān [वर्तते] varte chhe, [सः] te (jīv) [प्रतिक्रमणम्] pratikramaṇ [उच्यते] kahevāy chhe, [यस्मात्] kāraṇ ke te [प्रतिक्रमणमयः भवेत्] pratikramaṇamay chhe.
ṭīkāḥ — ahīn ātmānī ārādhanāmān vartatā jīvane ja pratikramaṇasvarūp kahel chhe.
je paramatattvagnānī jīv nirantar abhimukhapaṇe ( – ātmasammukhapaṇe) atūṭ ( – dhārāvāhī) pariṇāmasantati vaḍe sākṣhāt svabhāvasthitimān — ātmānī ārādhanāmān — varte chhe te niraparādh chhe. je ātmānā ārādhan rahit chhe te sāparādh chhe; tethī ja, niravasheṣhapaṇe virādhan chhoḍīne — em kahyun chhe. je pariṇām ‘vigatarādh’ arthāt *rādh rahit chhe te virādhan chhe. te (virādhan vināno-niraparādh) jīv nishchayapratikramaṇamay chhe, tethī ja tene pratikramaṇasvarūp kahevāmān āve chhe.
evī rīte (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt) shrī samayasāramān (304mī gāthā dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[gāthārthaḥ — ] sansiddhi, rādh, siddha, sādhit ane ārādhit — e shabdo ekārtha chhe; je ātmā ‘apagatarādh’ arthāt rādhathī rahit chhe te ātmā aparādh chhe.’’
shrī samayasāranī (amr̥utachandrāchāryadevakr̥ut ātmakhyāti nāmanī) ṭīkāmān paṇ (187mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
*rādh = ārādhanā; prasannatā; kr̥upā; siddhi; pūrṇatā; siddha karavun te; pūrṇa karavun te.
Page 158 of 380
PDF/HTML Page 187 of 409
single page version
स्पृशति निरपराधो बंधनं नैव जातु ।
भवति निरपराधः साधु शुद्धात्मसेवी ।।’’
तथा हि —
नियतमिह भवार्तः सापराधः स्मृतः सः ।
भवति निरपराधः कर्मसंन्यासदक्षः ।।११२।।
‘‘[shlokārthaḥ — ] sāparādh ātmā nirantar anant (pudgalaparamāṇurūp) karmothī bandhāy chhe; niraparādh ātmā bandhanane kadāpi sparshato nathī ja. je sāparādh ātmā chhe te to niyamathī potāne ashuddha sevato thako sāparādh chhe; niraparādh ātmā to bhalī rīte shuddha ātmāno sevanār hoy chhe.’’
vaḷī (ā 84mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] ā lokamān je jīv paramātmadhyānanī sambhāvanā rahit chhe (arthāt je jīv paramātmānā dhyānarūp pariṇamanathī rahit chhe — paramātmadhyāne pariṇamyo nathī) te bhavārta jīv niyamathī sāparādh gaṇavāmān āvyo chhe; je jīv nirantar akhaṇḍ-advait- chaitanyabhāvathī yukta chhe te karmasannyāsadakṣha ( – karmatyāgamān nipuṇ) jīv niraparādh chhe. 112.
158 ]
Page 159 of 380
PDF/HTML Page 188 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अत्र निश्चयचरणात्मकस्य परमोपेक्षासंयमधरस्य निश्चयप्रतिक्रमणस्वरूपं च भवतीत्युक्त म् ।
नियतं परमोपेक्षासंयमिनः शुद्धात्माराधनाव्यतिरिक्त : सर्वोऽप्यनाचारः, अत एव सर्वमनाचारं मुक्त्वा ह्याचारे सहजचिद्विलासलक्षणनिरंजने निजपरमात्मतत्त्वभावना- स्वरूपे यः सहजवैराग्यभावनापरिणतः स्थिरभावं करोति, स परमतपोधन एव प्रतिक्रमणस्वरूप इत्युच्यते, यस्मात् परमसमरसीभावनापरिणतः सहजनिश्चयप्रतिक्रमणमयो भवतीति ।
anvayārthaḥ — [यः तु] je (jīv) [अनाचारं] anāchār [मुक्त्वा] chhoḍīne [आचारे] āchāramān [स्थिरभावम्] sthirabhāv [करोति] kare chhe, [सः] te (jīv) [प्रतिक्रमणम्] pratikramaṇ [उच्यते] kahevāy chhe, [यस्मात्] kāraṇ ke te [प्रतिक्रमणमयः भवेत्] pratikramaṇamay chhe.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān) nishchayacharaṇātmak paramopekṣhāsanyamanā dharanārane nishchayapratikramaṇanun svarūp hoy chhe em kahyun chhe.
niyamathī paramopekṣhāsanyamavāḷāne shuddha ātmānī ārādhanā sivāyanun badhuy anāchār chhe; tethī ja saghaḷo anāchār chhoḍīne sahajachiddavilāsalakṣhaṇ nirañjan nij paramātmatattvanī bhāvanāsvarūp *āchāramān je (param tapodhan) sahajavairāgya- bhāvanārūpe pariṇamyo thako sthirabhāv kare chhe, te param tapodhan ja pratikramaṇasvarūp kahevāy chhe, kāraṇ ke te param samarasībhāvanārūpe pariṇamyo thako sahaj nishchay- pratikramaṇamay chhe.
[have ā 85mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj be shlok kahe chheḥ]
*sahajachaitanyavilāsātmak nirmaḷ nij paramātmatattvane bhāvavun – anubhavavun te ja āchāranun svarūp chhe; evā āchāramān je param tapodhan sthiratā kare chhe te pote ja pratikramaṇ chhe.
Page 160 of 380
PDF/HTML Page 189 of 409
single page version
स्फु रितसहजबोधात्मानमात्मानमात्मा ।
स्नपयतु बहुभिः किं लौकिकालापजालैः ।।११३।।
स्थित्वात्मन्यात्मनात्मा निरुपमसहजानंदद्रग्ज्ञप्तिशक्तौ ।
सोऽयं पुण्यः पुराणः क्षपितमलकलिर्भाति लोकोद्घसाक्षी ।।११४।।
[shlokārthaḥ — ] ātmā nij paramānandarūpī advitīy amr̥utathī gāḍh bharelā, jaḷ vaḍe snān karāvo; bahu laukik ālāpajāḷothī shun prayojan chhe (arthāt bījā anek laukik kathanasamūhothī shun kārya sare em chhe)? 113.
[shlokārthaḥ — ] je ātmā janma-maraṇane karanārā, sarva doṣhonā 2prasaṅgavāḷā anāchārane atyant chhoḍīne, nirupam sahaj ānand-darshan-gnān-vīryavāḷā ātmāmān ātmāthī sthit thaīne, bāhya āchārathī mukta thayo thako, shamarūpī samudranā jalabinduonā samūhathī pavitra thāy chhe, te ā pavitra purāṇ ( – sanātan) ātmā maḷarūpī kleshano kṣhay karīne lokano utkr̥uṣhṭa sākṣhī thāy chhe. 114.
160 ]
1sphurit-sahaj-gnānasvarūp ātmāne nirbhar ( – bharachak) ānand-bhaktipūrvak nij shamamay
1. sphurit = pragaṭ.
2. prasaṅg = saṅg; sahavās; sambandh; joḍāṇ.
Page 161 of 380
PDF/HTML Page 190 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अत्र उन्मार्गपरित्यागः सर्वज्ञवीतरागमार्गस्वीकारश्चोक्त : ।
यस्तु शंकाकांक्षाविचिकित्साऽन्यद्रष्टिप्रशंसासंस्तवमलकलंकपंकनिर्मुक्त : शुद्ध- निश्चयसद्दृष्टिः बुद्धादिप्रणीतमिथ्यादर्शनज्ञानचारित्रात्मकं मार्गाभासमुन्मार्गं परित्यज्य व्यवहारेण महादेवाधिदेवपरमेश्वरसर्वज्ञवीतरागमार्गे पंचमहाव्रतपंचसमितित्रिगुप्तिपंचेन्द्रियनिरोध- षडावश्यकाद्यष्टाविंशतिमूलगुणात्मके स्थिरपरिणामं करोति, शुद्धनिश्चयनयेन सहज- बोधादिशुद्धगुणालंकृते सहजपरमचित्सामान्यविशेषभासिनि निजपरमात्मद्रव्ये स्थिरभावं शुद्धचारित्रमयं करोति, स मुनिर्निश्चयप्रतिक्रमणस्वरूप इत्युच्यते, यस्मान्निश्चयप्रतिक्रमणं
anvayārthaḥ — [यः तु] je (jīv) [उन्मार्गं] unmārgane [परित्यज्य] parityāgīne [जिनमार्गे] jinamārgamān [स्थिरभावम्] sthirabhāv [करोति] kare chhe, [सः] te (jīv) [प्रतिक्रमणम्] pratikramaṇ [उच्यते] kahevāy chhe, [यस्मात्] kāraṇ ke te [प्रतिक्रमणमयः भवेत्] pratikramaṇamay chhe. ṭīkāḥ — ahīn unmārgano parityāg ane sarvagnavītarāg-mārgano svīkār varṇavavāmān āvel chhe.
je shaṅkā, kāṅkṣhā, vichikitsā, anyadraṣhṭiprashansā ane *anyadraṣhṭisanstavarūp maḷakalaṅkapaṅkathī vimukta ( – maḷakalaṅkarūpī kādavathī rahit) shuddhanishchayasamyagdraṣhṭi (jīv) buddhādipraṇīt mithyādarshanagnānachāritrātmak mārgābhāsarūp unmārgane parityāgīne, vyavahāre pāñch mahāvrat, pāñch samiti, traṇ gupti, pāñch indriyono nirodh, chha āvashyak ityādi aṭhyāvīsh mūḷaguṇasvarūp mahādevādhidev-parameshvar-sarvagna-vītarāganā mārgamān sthir pariṇām kare chhe, ane shuddhanishchayanaye sahajagnānādi shuddhaguṇothī alaṅkr̥ut, sahaj param chaitanyasāmānya ane (sahaj param) chaitanyavisheṣharūp jeno prakāsh chhe evā nij paramātmadravyamān shuddhachāritramay sthirabhāv kare chhe, (arthāt je shuddhanishchay-samyagdraṣhṭi jīv vyavahāre aṭhyāvīsh mūḷaguṇātmak mārgamān ane nishchaye shuddha guṇothī shobhit darshanagnānātmak paramātmadravyamān sthir
*anyadraṣhṭisanstav = (1) mithyādraṣhṭino parichay; (2) mithyādraṣhṭinī stuti. (manathī mithyādraṣhṭino
mahimā karavo te anyadraṣhṭiprashansā chhe ane mithyādraṣhṭinā mahimānān vachano bolavān te
anyadraṣhṭisanstav chhe.)
Page 162 of 380
PDF/HTML Page 191 of 409
single page version
परमतत्त्वगतं तत एव स तपोधनः सदा शुद्ध इति ।
तथा चोक्तं प्रवचनसारव्याख्यायाम् —
रुत्सर्गादपवादतश्च विचरद्बह्वीः पृथग्भूमिकाः ।
श्चित्सामान्यविशेषभासिनि निजद्रव्ये करोतु स्थितिम् ।।’’
तथा हि —
तपसि निरतचित्ताः शास्त्रसंघातमत्ताः ।
कथममृतवधूटीवल्लभा न स्युरेते ।।११५।।
bhāv kare chhe,) te muni nishchay pratikramaṇasvarūp kahevāy chhe, kāraṇ ke tene paramatattvagat ( – paramātmatattva sāthe sambandhavāḷun) nishchayapratikramaṇ chhe tethī ja te tapodhan sadā shuddha chhe.
evī rīte shrī pravachanasāranī (amr̥utachandrāchāryadevakr̥ut tattvadīpikā nāmanī) ṭīkāmān (15mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] e pramāṇe vishiṣhṭa 1ādaravāḷā purāṇ puruṣhoe sevelun, utsarga ane apavād dvārā ghaṇī pr̥uthak pr̥uthak bhūmikāomān vyāpatun je charaṇ ( – chāritra) tene yati prāpta karīne, kramashaḥ atul nivr̥utti karīne, chaitanyasāmānya ane chaitanyavisheṣharūp jeno prakāsh chhe evā nijadravyamān sarvataḥ sthiti karo.’’
vaḷī (ā 86mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] jeo viṣhayasukhathī virakta chhe, shuddha tattvamān anurakta chhe, tapamān līn jemanun chitta chhe, shāstrasamūhamān jeo 2matta chhe, guṇarūpī maṇionā samudāyathī yukta
162 ]
1. ādar = kāḷajī, sāvadhānī; prayatna; bahumān.
2. matta = masta; ghelā; atishay prītivant; ati ānandit.
Page 163 of 380
PDF/HTML Page 192 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
इह हि निःशल्यभावपरिणतमहातपोधन एव निश्चयप्रतिक्रमणस्वरूप इत्युक्त : ।
निश्चयतो निःशल्यस्वरूपस्य परमात्मनस्तावद् व्यवहारनयबलेन कर्मपंकयुक्त त्वात्
निदानमायामिथ्याशल्यत्रयं विद्यत इत्युपचारतः । अत एव शल्यत्रयं परित्यज्य परम-
निःशल्यस्वरूपे तिष्ठति यो हि परमयोगी स निश्चयप्रतिक्रमणस्वरूप इत्युच्यते, यस्मात्
स्वरूपगतवास्तवप्रतिक्रमणमस्त्येवेति ।
chhe ane sarva saṅkalpothī mukta chhe, teo muktisundarīnā vallabh kem na thāy? (avashya thāy ja.) 115.
anvayārthaḥ — [यः तु साधुः] je sādhu [शल्यभावं] shalyabhāv [मुक्त्वा] chhoḍīne [निःशल्ये] niḥshalyabhāve [परिणमति] pariṇame chhe, [सः] te (sādhu) [प्रतिक्रमणम्] pratikramaṇ [उच्यते] kahevāy chhe, [यस्मात्] kāraṇ ke te [प्रतिक्रमणमयः भवेत्] pratikramaṇamay chhe.
ṭīkāḥ — ahīn niḥshalyabhāve pariṇat mahātapodhanane ja nishchayapratikramaṇasvarūp kahel chhe.
pratham to, nishchayathī niḥshalyasvarūp paramātmāne, vyavahāranayanā baḷe karmapaṅkathī yuktapaṇun hovāne līdhe ( – vyavahāranaye karmarūpī kādav sāthe sambandh hovāne līdhe) ‘tene nidān, māyā ane mithyātvarūpī traṇ shalyo varte chhe’ em upachārathī kahevāy chhe. ām hovāthī ja traṇ shalyo parityāgīne je param yogī param niḥshalya svarūpamān rahe chhe tene nishchayapratikramaṇasvarūp kahevāmān āve chhe, kāraṇ ke tene svarūpagat ( – nij svarūp sāthe sambandhavāḷun) vāstavik pratikramaṇ chhe ja.
[have ā 87mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj be shlok kahe chheḥ]
Page 164 of 380
PDF/HTML Page 193 of 409
single page version
भवभ्रमणकारणं स्मरशराग्निदग्धं मुहुः ।
भज त्वमलिनं यते प्रबलसंसृतेर्भीतितः ।।११७।।
[shlokārthaḥ — ] traṇ shalyane parityāgī, niḥshalya paramātmāmān sthit rahī, vidvāne sadā shuddha ātmāne sphuṭapaṇe bhāvavo. 116.
[shlokārthaḥ — ] he yati! je (chitta) bhavabhramaṇanun kāraṇ chhe ane vāramvār kāmabāṇanā agnithī dagdha chhe — evā kaṣhāyakleshathī raṅgāyelā chittane tun atyant chhoḍ; je vidhivashāt ( – karmavashapaṇāne līdhe) aprāpta chhe evā nirmaḷ *svabhāvaniyat sukhane tun prabaḷ sansāranī bhītithī ḍarīne bhaj. 117.
anvayārthaḥ — [यः साधुः] je sādhu [अगुप्तिभावं] aguptibhāv [त्यक्त्वा] tajīne [त्रिगुप्तिगुप्तः भवेत्] triguptigupta rahe chhe, [सः] te (sādhu) [प्रतिक्रमणम्] pratikramaṇ [उच्यते] kahevāy chhe, [यस्मात्] kāraṇ ke te [प्रतिक्रमणमयः भवेत्] pratikramaṇamay chhe.
164 ]
*svabhāvaniyat = svabhāvamān nishchit rahel; svabhāvamān niyamathī rahel.
Page 165 of 380
PDF/HTML Page 194 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
त्रिगुप्तिगुप्तलक्षणपरमतपोधनस्य निश्चयचारित्राख्यानमेतत् ।
यः परमतपश्चरणसरःसरसिरुहाकरचंडचंडरश्मिरत्यासन्नभव्यो मुनीश्वरः बाह्यप्रपंचरूपम् अगुप्तिभावं त्यक्त्वा त्रिगुप्तिगुप्तनिर्विकल्पपरमसमाधिलक्षणलक्षितम् अत्यपूर्वमात्मानं ध्यायति, यस्मात् प्रतिक्रमणमयः परमसंयमी अत एव स च निश्चयप्रतिक्रमणस्वरूपो भवतीति ।
सहजपरमां गुप्तिं संज्ञानपुंजमयीमिमाम् ।
भवति विशदं शीलं तस्य त्रिगुप्तिमयस्य तत् ।।११८।।
ṭīkāḥ — triguptiguptapaṇun ( – traṇ gupti vaḍe guptapaṇun) jenun lakṣhaṇ chhe evā param tapodhanane nishchayachāritra hovānun ā kathan chhe.
param tapashcharaṇarūpī sarovaranā kamaḷasamūh māṭe prachaṇḍ sūrya samān evā je ati- āsannabhavya munīshvar bāhya prapañcharūp aguptibhāv tajīne, triguptigupta-nirvikalpa- paramasamādhilakṣhaṇathī lakṣhit ati-apūrva ātmāne dhyāve chhe, te munīshvar pratikramaṇamay paramasanyamī hovāthī ja nishchayapratikramaṇasvarūp chhe.
[have ā 88mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] man-vachan-kāyanī vikr̥utine sadā tajīne, bhavya muni samyaggnānanā puñjamayī ā sahaj param guptine shuddhātmānī bhāvanā sahit utkr̥uṣhṭapaṇe bhajo. triguptimay evā te muninun te chāritra nirmaḷ chhe. 118.
anvayārthaḥ — [यः] je (jīv) [आर्तरौद्रं ध्यानं] ārta ane raudra dhyān [मुक्त्वा]
Page 166 of 380
PDF/HTML Page 195 of 409
single page version
ध्यानविकल्पस्वरूपाख्यानमेतत् ।
स्वदेशत्यागात् द्रव्यनाशात् मित्रजनविदेशगमनात् कमनीयकामिनीवियोगात्
अनिष्टसंयोगाद्वा समुपजातमार्तध्यानम्, चौरजारशात्रवजनवधबंधननिबद्धमहद्द्वेषजनित- रौद्रध्यानं च, एतद्द्वितयम् अपरिमितस्वर्गापवर्गसुखप्रतिपक्षं संसारदुःखमूलत्वान्निरवशेषेण त्यक्त्वा, स्वर्गापवर्गनिःसीमसुखमूलस्वात्माश्रितनिश्चयपरमधर्मध्यानम्, ध्यानध्येयविविध- विकल्पविरहितान्तर्मुखाकारसकलकरणग्रामातीतनिर्भेदपरमकलासनाथनिश्चयशुक्लध्यानं च ध्यात्वा यः परमभावभावनापरिणतः भव्यवरपुंडरीकः निश्चयप्रतिक्रमणस्वरूपो भवति, परमजिनेन्द्रवदनारविन्दविनिर्गतद्रव्यश्रुतेषु विदितमिति । ध्यानेषु च चतुर्षु हेयमाद्यं ध्यानद्वितयं, त्रितयं तावदुपादेयं, सर्वदोपादेयं च चतुर्थमिति ।
chhoḍīne [धर्मशुक्लं वा] dharma athavā shukla dhyānane [ध्यायति] dhyāve chhe, [सः] te (jīv) [जिनवरनिर्दिष्टसूत्रेषु] jinavarakathit sūtromān [प्रतिक्रमणम्] pratikramaṇ [उच्यते] kahevāy chhe. ṭīkāḥ — ā, dhyānanā bhedonā svarūpanun kathan chhe.
(1) svadeshanā tyāgathī, dravyanā nāshathī, mitrajananā videshagamanathī, kamanīy (iṣhṭa, sundar) kāminīnā viyogathī athavā aniṣhṭanā sanyogathī ūpajatun je ārtadhyān, tathā (2) chor-jār-shatrujanonān vadh-bandhan sambandhī mahā dveṣhathī ūpajatun je raudradhyān, te banne dhyāno svarga ane mokṣhanā aparimit sukhathī pratipakṣha sansāraduḥkhanān mūḷ hovāne līdhe te bannene niravasheṣhapaṇe (sarvathā) chhoḍīne, (3) svarga ane mokṣhanā niḥsīm (-behad) sukhanun mūḷ evun je svātmāshrit nishchay-paramadharmadhyān, tathā (4) dhyān ne dhyeyanā vividh vikalpo rahit, *antarmukhākār, sakaḷ indriyonā samūhathī atīt (-samasta indriyātīt) ane nirbhed param kaḷā sahit evun je nishchay-shukladhyān, temane dhyāīne, je bhavyavarapuṇḍarīk ( – bhavyottam) paramabhāvanī (pāriṇāmik bhāvanī) bhāvanārūpe pariṇamyo chhe, te nishchayapratikramaṇasvarūp chhe — em param jinendranā mukhāravindathī nīkaḷelān dravyashrutamān kahyun chhe.
chār dhyānomān pahelān be dhyān hey chhe, trījun pratham to upādey chhe ane chothun sarvadā upādey chhe.
166 ]
*antarmukhākār = antarmukh jeno ākār arthāt svarūp chhe evun.
Page 167 of 380
PDF/HTML Page 196 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
तथा चोक्त म् —
व्यक्तं सदाशिवमये परमात्मतत्त्वे ।
स्तत्त्वं जिनेन्द्र तदहो महदिन्द्रजालम् ।।११9।।
मुक्तं विकल्पनिकरैरखिलैः समन्तात् ।
ध्यानावली कथय सा कथमत्र जाता ।।१२०।।
evī rīte (anyatra shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] je dhyān niṣhkriy chhe, indriyātīt chhe, dhyānadhyeyavivarjit (arthāt dhyān ne dhyeyanā vikalpo rahit) chhe ane antarmukh chhe, te dhyānane yogīo shukladhyān kahe chhe.’’
[have ā 89mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj be shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] pragaṭapaṇe sadāshivamay ( – nirantar kalyāṇamay) evā paramātmatattvane viṣhe *dhyānāvalī hovānun paṇ shuddhanay kaheto nathī. ‘te chhe (arthāt dhyānāvalī ātmāmān chhe)’ em (mātra) vyavahāramārge satat kahyun chhe. he jinendra! āvun te tattva ( – ten nay dvārā kahelun vastusvarūp), aho! mahā indrajāḷ chhe. 119.
[shlokārthaḥ — ] samyaggnānanun ābhūṣhaṇ evun ā paramātmatattva samasta vikalpa- samūhothī sarvataḥ mukta ( – sarva taraphathī rahit) chhe. (ām) sarvanayasamūh sambandhī ā prapañch
*dhyānāvali = dhyānapaṅkti; dhyānaparamparā.
Page 168 of 380
PDF/HTML Page 197 of 409
single page version
आसन्नानासन्नभव्यजीवपूर्वापरपरिणामस्वरूपोपन्यासोऽयम् ।
मिथ्यात्वाव्रतकषाययोगपरिणामास्सामान्यप्रत्ययाः, तेषां विकल्पास्त्रयोदश भवन्ति ‘मिच्छादिट्ठीआदी जाव सजोगिस्स चरमंतं’ इति वचनात्, मिथ्याद्रष्टिगुणस्थानादिसयोगि- गुणस्थानचरमसमयपर्यंतस्थिता इत्यर्थः ।
अनासन्नभव्यजीवेन निरंजननिजपरमात्मतत्त्वश्रद्धानविकलेन पूर्वं सुचिरं भाविताः खलु paramātmatattvamān nathī to pachhī te dhyānāvalī āmān kaī rīte ūpajī (arthāt dhyānāvalī ā paramātmatattvamān kem hoī shake) te kaho. 120.
anvayārthaḥ — [मिथ्यात्वप्रभृतिभावाः] mithyātvādi bhāvo [जीवेन] jīve [पूर्वं] pūrve [सुचिरम्] suchir kāḷ (bahu dīrgha kāḷ) [भाविताः] bhāvyā chhe; [सम्यक्त्वप्रभृतिभावाः] samyaktvādi bhāvo [जीवेन] jīve [अभाविताः भवन्ति] bhāvyā nathī.
ṭīkāḥ — ā, āsannabhavya ane anāsannabhavya jīvanā pūrvāpar ( – pahelānnā ane pachhīnā) pariṇāmanā svarūpanun kathan chhe.
mithyātva, avrat, kaṣhāy ane yogarūp pariṇāmo sāmānya pratyayo (āsravo) chhe; temanā bhed ter chhe, kāraṇ ke ‘“मिच्छादिट्ठीआदी जाव सजोगिस्स चरमंतं’ evun (shāstranun) vachan chhe; mithyādraṣhṭiguṇasthānathī māṇḍīne sayogīguṇasthānanā chhellā samay sudhī pratyayo hoy chhe — evo artha chhe.
nirañjan nij paramātmatattvanā shraddhān rahit anāsannabhavya jīve kharekhar sāmānya
168 ]
*arthaḥ — (pratyayono, ter prakārano bhed kahevāmān āvyo chhe – ) mithyādraṣhṭiguṇasthānathī māṇḍīne sayogakevaḷīguṇasthānanā charam samay sudhīno.
Page 169 of 380
PDF/HTML Page 198 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
सामान्यप्रत्ययाः, तेन स्वरूपविकलेन बहिरात्मजीवेनानासादितपरमनैष्कर्म्यचरित्रेण सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि न भावितानि भवन्तीति । अस्य मिथ्याद्रष्टेर्विपरीतगुणनिचय- संपन्नोऽत्यासन्नभव्यजीवः । अस्य सम्यग्ज्ञानभावना कथमिति चेत् —
तथा चोक्तं श्रीगुणभद्रस्वामिभिः —
तथा हि —
किमपि वचनमात्रं निर्वृतेः कारणं यत् ।
न च न च बत कष्टं सर्वदा ज्ञानमेकम् ।।१२१।।
pratyayone pūrve suchir kāḷ bhāvyā chhe; jeṇe param naiṣhkarmyarūp chāritra prāpta karyun nathī evā te svarūpashūnya bahirātma-jīve samyagdarshan, samyaggnān ane samyakchāritra bhāvyān nathī. ā mithyādraṣhṭi jīvathī viparīt guṇasamudāyavāḷo ati-āsannabhavya jīv hoy chhe.
ā (atinikaṭabhavya) jīvane samyaggnānanī bhāvanā kayā prakāre hoy chhe em prashna karavāmān āve to (āchāryavar) shrī guṇabhadrasvāmīe (ātmānushāsanamān 238mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] *bhavāvartamān pūrve nahi bhāvelī bhāvanāo (have) hun bhāvun chhun. te bhāvanāo (pūrve) nahi bhāvī hovāthī hun bhavanā abhāv māṭe temane bhāvun chhun (kāraṇ ke bhavano abhāv to bhavabhramaṇanā kāraṇabhūt bhāvanāothī viruddha prakāranī, pūrve nahi bhāvelī evī apūrva bhāvanāothī ja thāy).’’
vaḷī (ā 90mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] je mokṣhanun kāīk kathanamātra ( – kahevāmātra) kāraṇ chhe tene paṇ
*bhavāvarta = bhav-āvarta; bhavano chakarāvo; bhavanun vamaḷ; bhav-parāvarta.
Page 170 of 380
PDF/HTML Page 199 of 409
single page version
अत्र सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणां निरवशेषस्वीकारेण मिथ्यादर्शनज्ञानचारित्राणां निरवशेषत्यागेन च परममुमुक्षोर्निश्चयप्रतिक्रमणं च भवति इत्युक्त म् ।
भगवदर्हत्परमेश्वरमार्गप्रतिकूलमार्गाभासमार्गश्रद्धानं मिथ्यादर्शनं, तत्रैवावस्तुनि
वस्तुबुद्धिर्मिथ्याज्ञानं, तन्मार्गाचरणं मिथ्याचारित्रं च, एतत्र्रितयमपि निरवशेषं त्यक्त्वा, अथवा स्वात्मश्रद्धानपरिज्ञानानुष्ठानरूपविमुखत्वमेव मिथ्यादर्शनज्ञानचारित्रात्मकरत्नत्रयम्, एतदपि (arthāt
vyavahār-ratnatrayane paṇ) bhavasāgaramān ḍūbelā jīve pūrve bhavabhavamān ( – ghaṇā bhavomān) sāmbhaḷyun chhe ane ācharyun ( – amalamān mūkyun) chhe; parantu arere! khed chhe ke je sarvadā ek gnān chhe tene (arthāt je sadā ek gnānasvarūp ja chhe evā paramātmatattvane) jīve sāmbhaḷyun-ācharyun nathī, nathī. 121.
anvayārthaḥ — [मिथ्यादर्शनज्ञानचरित्रं] mithyādarshan, mithyāgnān ane mithyāchāritrane [निरवशेषेण] niravasheṣhapaṇe [त्यक्त्वा] chhoḍīne [सम्यक्त्वज्ञानचरणं] samyagdarshan, samyaggnān ane samyakchāritrane [यः] je (jīv) [भावयति] bhāve chhe, [सः] te (jīv) [प्रतिक्रमणम्] pratikramaṇ chhe.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān), samyagdarshanagnānachāritrano niravasheṣh ( – sampūrṇa) svīkār karavāthī ane mithyādarshanagnānachāritrano niravasheṣh tyāg karavāthī param mumukṣhune nishchayapratikramaṇ hoy chhe em kahyun chhe.
bhagavān arhat parameshvaranā mārgathī pratikūḷ mārgābhāsamān mārganun shraddhān te mithyādarshan chhe, temān ja kahelī avastumān vastubuddhi te mithyāgnān chhe ane te mārganun ācharaṇ te mithyāchāritra chhe; — ā traṇene niravasheṣhapaṇe chhoḍīne. athavā, nij ātmānān
170 ]
Page 171 of 380
PDF/HTML Page 200 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
त्यक्त्वा । त्रिकालनिरावरणनित्यानंदैकलक्षणनिरंजननिजपरमपारिणामिकभावात्मककारण- परमात्मा ह्यात्मा, तत्स्वरूपश्रद्धानपरिज्ञानाचरणस्वरूपं हि निश्चयरत्नत्रयम्; एवं भगवत्पर- मात्मसुखाभिलाषी यः परमपुरुषार्थपरायणः शुद्धरत्नत्रयात्मकम् आत्मानं भावयति स परमतपोधन एव निश्चयप्रतिक्रमणस्वरूप इत्युक्त : ।
रत्नत्रयं च मतिमान्निजतत्त्ववेदी ।
श्रद्धानमन्यदपरं चरणं प्रपेदे ।।१२२।।
shraddhān-gnān-anuṣhṭhānanā rūpathī vimukhapaṇun te ja mithyādarshan-gnān-chāritrātmak (mithyā) ratnatray chhe; — āne paṇ (niravasheṣhapaṇe) chhoḍīne. trikāḷ-nirāvaraṇ, nitya ānand jenun ek lakṣhaṇ chhe evo, nirañjan nij paramapāriṇāmikabhāvasvarūp kāraṇaparamātmā te ātmā chhe; tenā svarūpanān shraddhān-gnān-ācharaṇanun rūp te kharekhar nishchayaratnatray chhe; — ām bhagavān paramātmānā sukhano abhilāṣhī evo je paramapuruṣhārthaparāyaṇ (param tapodhan) shuddharatnatrayātmak ātmāne bhāve chhe, te param tapodhanane ja (shāstramān) nishchayapratikramaṇasvarūp kahyo chhe.
[have ā 91mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] samasta vibhāvane tathā vyavahāramārganā ratnatrayane chhoḍīne nij- tattvavedī (nij ātmatattvane jāṇanār – anubhavanār) matimān puruṣh shuddha ātmatattvamān niyat ( – shuddhātmatattvaparāyaṇ) evun je ek nijagnān, bījun shraddhān ane vaḷī bījun chāritra teno āshray kare chhe. 122.