Page 172 of 380
PDF/HTML Page 201 of 409
single page version
अत्र निश्चयोत्तमार्थप्रतिक्रमणस्वरूपमुक्त म् ।
इह हि जिनेश्वरमार्गे मुनीनां सल्लेखनासमये हि द्विचत्वारिंशद्भिराचार्यैर्दत्तोत्तमार्थ- प्रतिक्रमणाभिधानेन देहत्यागो धर्मो व्यवहारेण । निश्चयेन नवार्थेषूत्तमार्थो ह्यात्मा तस्मिन् सच्चिदानंदमयकारणसमयसारस्वरूपे तिष्ठन्ति ये तपोधनास्ते नित्यमरणभीरवः, अत एव कर्मविनाशं कुर्वन्ति । तस्मादध्यात्मभाषयोक्त भेदकरणध्यानध्येयविकल्पविरहितनिरव- शेषेणान्तर्मुखाकारसकलेन्द्रियागोचरनिश्चयपरमशुक्लध्यानमेव निश्चयोत्तमार्थप्रतिक्रमण- मित्यवबोद्धव्यम् । किं च, निश्चयोत्तमार्थप्रतिक्रमणं स्वात्माश्रयनिश्चयधर्मशुक्लध्यान- मयत्वादमृतकुंभस्वरूपं भवति, व्यवहारोत्तमार्थप्रतिक्रमणं व्यवहारधर्मध्यानमयत्वाद्विष- कुंभस्वरूपं भवति ।
anvayārthaḥ — [उत्तमार्थः] uttamārtha ( – uttam padārtha) [आत्मा] ātmā chhe. [तस्मिन् स्थिताः] temān sthit [मुनिवराः] munivaro [कर्म घ्नन्ति] karmane haṇe chhe. [तस्मात् तु] tethī [ध्यानम् एव] dhyān ja [हि] kharekhar [उत्तमार्थस्य] uttamārthanun [प्रतिक्रमणम्] pratikramaṇ chhe.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān), nishchay-uttamārthapratikramaṇanun svarūp kahyun chhe.
jineshvaranā mārgamān munionī sallekhanānā vakhate, bentālīs āchāryo vaḍe, jenun nām uttamārthapratikramaṇ chhe te āpavāmān āvatun hovāne līdhe, dehatyāg vyavahārathī dharma chhe. nishchayathī — nav arthomān uttam artha ātmā chhe; sachchidānandamay kāraṇasamayasārasvarūp evā te ātmāmān je tapodhano sthit rahe chhe, te tapodhano nitya maraṇabhīru chhe; tethī ja teo karmano vināsh kare chhe. māṭe adhyātmabhāṣhāe, pūrvokta *bhedakaraṇ vinānun, dhyān ane dhyeyanā vikalpo rahit, niravasheṣhapaṇe antarmukh jeno ākār chhe evun ane sakaḷ indriyothī agochar nishchay-paramashukladhyān ja nishchay-uttamārthapratikramaṇ chhe em jāṇavun.
vaḷī, nishchay-uttamārthapratikramaṇ svātmāshrit evān nishchayadharmadhyān ane nishchay- shukladhyānamay hovāthī amr̥utakumbhasvarūp chhe; vyavahār-uttamārthapratikramaṇ vyavahāradharmadhyānamay hovāthī viṣhakumbhasvarūp chhe.
172 ]
*bhedakaraṇ = bhed karavā te; bhed pāḍavā te.
Page 173 of 380
PDF/HTML Page 202 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
तथा चोक्तं समयसारे —
तथा चोक्तं समयसारव्याख्यायाम् —
तत्राप्रतिक्रमणमेव सुधा कुतः स्यात् ।
किं नोर्ध्वमूर्ध्वमधिरोहति निष्प्रमादः ।।’’
evī rīte (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt) shrī samayasāramān (306mī gāthā dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[gāthārthaḥ — ] 1pratikramaṇ, 2pratisaraṇ, 3parihār, 4dhāraṇā, 5nivr̥utti, 6nindā,
vaḷī evī rīte shrī samayasāranī (amr̥utachandrāchāryadevakr̥ut ātmakhyāti nāmanī) ṭīkāmān (189mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] (are! bhāī,) jyān pratikramaṇane ja viṣh kahyun chhe, tyān apratikramaṇ amr̥ut kyāthī hoy? (arthāt na ja hoy.) to pachhī māṇaso nīche nīche paḍatā thakā pramādī kān thāy chhe? niṣhpramādī thayā thakā ūñche ūñche kān chaḍatā nathī?’’
7garhā ane 8shuddhi — e āṭh prakārano viṣhakumbh chhe.’’
1. pratikramaṇ = karelā doṣhonun nirākaraṇ karavun te
2. pratisaraṇ = samyaktvādi guṇomān preraṇā
3. parihār = mithyātvarāgādi doṣhonun nivāraṇ
4. dhāraṇā = pañchanamaskārādi mantra, pratimā vagere bāhya dravyonā ālamban vaḍe chittane sthir karavun te
5. nivr̥utti = bāhya viṣhayakaṣhāyādi ichchhāmān vartatā chittane pāchhun vāḷavun te
6. nindā = ātmasākṣhīe doṣhonun pragaṭ karavun te
7. garhā = gurusākṣhīe doṣhonun pragaṭ karavun te
8. shuddhi = doṣh thatān prāyashchitta laīne vishuddhi karavī te
Page 174 of 380
PDF/HTML Page 203 of 409
single page version
तथा हि —
ध्यानध्येयप्रमुखसुतपःकल्पनामात्ररम्यम् ।
निर्मज्जन्तं सहजपरमात्मानमेकं प्रपेदे ।।१२३।।
अत्र ध्यानमेकमुपादेयमित्युक्त म् ।
vaḷī (ā 92mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] ātmadhyān sivāyanun bījun badhun ghor sansāranun mūḷ chhe, (ane) dhyān-dhyeyādik sutap (arthāt dhyān, dhyey vagerenā vikalpavāḷun shubh tap paṇ) kalpanāmātra ramya chhe; — āvun jāṇīne dhīmān ( – buddhimān puruṣh) sahaj paramānandarūpī pīyūṣhanā pūramān ḍūbatā ( – līn thatā) evā sahaj paramātmāno ekano āshray kare chhe. 123.
anvayārthaḥ — [ध्याननिलीनः] dhyānamān līn [साधुः] sādhu [सर्वदोषाणाम्] sarva doṣhono [परित्यागं] parityāg [करोति] kare chhe; [तस्मात् तु] tethī [ध्यानम् एव] dhyān ja [हि] kharekhar [सर्वातिचारस्य] sarva atichāranun [प्रतिक्रमणम्] pratikramaṇ chhe.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān), dhyān ek upādey chhe em kahyun chhe.
174 ]
Page 175 of 380
PDF/HTML Page 204 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
कश्चित् परमजिनयोगीश्वरः साधुः अत्यासन्नभव्यजीवः अध्यात्मभाषयोक्त - स्वात्माश्रितनिश्चयधर्मध्याननिलीनः निर्भेदरूपेण स्थितः, अथवा सकलक्रियाकांडाडंबर- व्यवहारनयात्मकभेदकरणध्यानध्येयविकल्पनिर्मुक्त निखिलकरणग्रामागोचरपरमतत्त्वशुद्धान्तस्तत्त्व- विषयभेदकल्पनानिरपेक्षनिश्चयशुक्लध्यानस्वरूपे तिष्ठति च, स च निरवशेषेणान्तर्मुखतया प्रशस्ताप्रशस्तसमस्तमोहरागद्वेषाणां परित्यागं करोति, तस्मात् स्वात्माश्रितनिश्चयधर्म- शुक्लध्यानद्वितयमेव सर्वातिचाराणां प्रतिक्रमणमिति ।
je koī paramajinayogīshvar sādhu — ati-āsannabhavya jīv, adhyātmabhāṣhāe pūrvokta svātmāshrit nishchayadharmadhyānamān līn thayo thako abhedarūpe sthit rahe chhe, athavā sakaḷ kriyākāṇḍanā āḍambar vinānun ane vyavahāranayātmak 1bhedakaraṇ tathā dhyān-dhyeyanā vikalpa vinānun, samasta indriyasamūhathī agochar evun je param tattva — shuddha antaḥtattva, te sambandhī bhedakalpanāthī 2nirapekṣha nishchayashukladhyānasvarūpe sthit rahe chhe, te (sādhu) niravasheṣhapaṇe antarmukh hovāthī prashasta-aprashasta samasta moharāgadveṣhano parityāg kare chhe; tethī (em siddha thayun ke) svātmāshrit evān je nishchayadharmadhyān ane nishchayashukladhyān, te be dhyān ja sarva atichāronun pratikramaṇ chhe.
[have ā 93mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] ā shukladhyānarūpī dīpak jenā manomandiramān prakāshyo, te yogī chhe; tene shuddha ātmā svayam pratyakṣha hoy chhe. 124.
1. bhedakaraṇ = bhed karavā te; bhed pāḍavā te. [samasta bhedakaraṇ — dhyān-dhyeyanā vikalpa suddhān — vyavahāranayasvarūp chhe.]
2. nirapekṣha = udāsīn; niḥspr̥uh; apekṣhā vinānun. [nishchayashukladhyān shuddha antaḥtattva sambandhī bhedonī kalpanāthī paṇ nirapekṣha chhe.]
Page 176 of 380
PDF/HTML Page 205 of 409
single page version
अत्र व्यवहारप्रतिक्रमणस्य सफलत्वमुक्त म् ।
यथा हि निर्यापकाचार्यैः समस्तागमसारासारविचारचारुचातुर्यगुणकदम्बकैः प्रतिक्रमणाभिधानसूत्रे द्रव्यश्रुतरूपे व्यावर्णितमतिविस्तरेण प्रतिक्रमणं, तथा ज्ञात्वा जिननीतिमलंघयन् चारुचरित्रमूर्तिः सकलसंयमभावनां करोति, तस्य महामुनेर्बाह्यप्रपंच- विमुखस्य पंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहस्य परमगुरुचरणस्मरणासक्त चित्तस्य तदा प्रतिक्रमणं भवतीति ।
anvayārthaḥ — [प्रतिक्रमणनामधेये] pratikramaṇ nāmanā [सूत्रे] sūtramān [यथा] je pramāṇe [प्रतिक्रमणम्] pratikramaṇ [वर्णितं] varṇavavāmān āvyun chhe [तथा ज्ञात्वा] te pramāṇe jāṇīne [यः] je [भावयति] bhāve chhe, [तस्य] tene [तदा] tyāre [प्रतिक्रमणम् भवति] pratikramaṇ chhe.
ṭīkāḥ — ahīn, vyavahārapratikramaṇanun saphaḷapaṇun kahyun chhe (arthāt dravyashrutātmak pratikramaṇasūtramān varṇavelā pratikramaṇane sāmbhaḷīne — jāṇīne, sakaḷ sanyamanī bhāvanā karavī te ja vyavahārapratikramaṇanun saphaḷapaṇun – sārthakapaṇun chhe em ā gāthāmān kahyun chhe).
samasta āgamanā sārāsārano vichār karavāmān sundar chāturya tem ja guṇasamūhanā dharanār niryāpak āchāryoe je pramāṇe dravyashrutarūp pratikramaṇanāmak sūtramān pratikramaṇane ati vistārathī varṇavyun chhe, te pramāṇe jāṇīne jinanītine aṇaullaṅghato thako je sundarachāritramūrti mahāmuni sakaḷ sanyamanī bhāvanā kare chhe, te mahāmunine — ke je (mahāmuni) bāhya prapañchathī vimukh chhe, pañchendriyanā phelāv rahit dehamātra jene parigrah chhe ane param gurunān charaṇonā smaraṇamān āsakta jenun chitta chhe, tene — tyāre (te kāḷe) pratikramaṇ chhe.
176 ]
Page 177 of 380
PDF/HTML Page 206 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
मुक्तिं सदाकर्ण्य च यस्य चित्तम् ।
र्नास्त्यप्रतिक्रमणमप्यणुमात्रमुच्चैः ।
श्रीवीरनन्दिमुनिनामधराय नित्यम् ।।१२६।।
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ निश्चयप्रतिक्रमणाधिकारः पंचमः श्रुतस्कन्धः ।।
[have ā paramārtha-pratikramaṇ adhikāranī chhellī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev be shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] niryāpak āchāryonī nirukti ( – vyākhyā) sahit (pratikramaṇādi sambandhī) kathan sadā sāmbhaḷīne jenun chitta samasta chāritranun niketan ( – dhām) bane chhe, te ā sanyamadhārīne namaskār ho. 125.
[shlokārthaḥ — ] mumukṣhu evā jemane ( – mokṣhārthī evā je vīranandī munine) sadā pratikramaṇ ja chhe ane aṇumātra paṇ apratikramaṇ bilakul nathī, te sakaḷasanyamarūpī bhūṣhaṇanā dharanār shrī vīranandī nāmanā munine nitya namaskār ho. 126.
ā rīte, sukavijanarūpī kamaḷone māṭe jeo sūrya samān chhe ane pāñch indriyonā phelāv rahit dehamātra jemane parigrah hato evā shrī padmaprabhamaladhāridev vaḍe rachāyelī niyamasāranī tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān (arthāt shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī niyamasār paramāgamanī nirgranth munirāj shrī padmaprabhamaladhāridevavirachit tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān) nishchay-pratikramaṇ adhikār nāmano pāñchamo shrutaskandh samāpta thayo.
Page 178 of 380
PDF/HTML Page 207 of 409
single page version
अथेदानीं सकलप्रव्रज्यासाम्राज्यविजयवैजयन्तीपृथुलदंडमंडनायमानसकलकर्मनिर्जराहेतु- भूतनिःश्रेयसनिश्रेणीभूतमुक्ति भामिनीप्रथमदर्शनोपायनीभूतनिश्चयप्रत्याख्यानाधिकारः कथ्यते । तद्यथा —
अत्र सूत्रावतारः ।
have nīche pramāṇe nishchay-pratyākhyān adhikār kahevāmān āve chhe — ke je nishchay- pratyākhyān sakaḷ pravrajyārūp sāmrājyanī vijay-dhajānā vishāḷ daṇḍanī shobhā samān chhe, samasta karmonī nirjarānā hetubhūt chhe, mokṣhanī sīḍī chhe ane muktirūpī strīnā pratham darshananī bheṭ chhe.
ahīn gāthāsūtranun avataraṇ karavāmān āve chhe.
anvayārthaḥ — [सकलजल्पम्] samasta jalpane ( – vachanavistārane) [मुक्त्वा] chhoḍīne ane [अनागतशुभाशुभनिवारणं] anāgat shubh-ashubhanun nivāraṇ [कृत्वा] karīne [यः]
Page 179 of 380
PDF/HTML Page 208 of 409
single page version
निश्चयनयप्रत्याख्यानस्वरूपाख्यानमेतत् ।
अत्र व्यवहारनयादेशात् मुनयो भुक्त्वा दैनं दैनं पुनर्योग्यकालपर्यन्तं प्रत्यादिष्टान्नपानखाद्यलेह्यरुचयः, एतद् व्यवहारप्रत्याख्यानस्वरूपम् । निश्चयनयतः प्रशस्ता- प्रशस्तसमस्तवचनरचनाप्रपंचपरिहारेण शुद्धज्ञानभावनासेवाप्रसादादभिनवशुभाशुभद्रव्यभाव- कर्मणां संवरः प्रत्याख्यानम् । यः सदान्तर्मुखपरिणत्या परमकलाधारमत्यपूर्वमात्मानं ध्यायति तस्य नित्यं प्रत्याख्यानं भवतीति ।
तथा चोक्तं समयसारे —
je [आत्मानं] ātmāne [ध्यायति] dhyāve chhe, [तस्य] tene [प्रत्याख्यानं] pratyākhyān [भवेत्] chhe.
ṭīkāḥ — ā, nishchayanayanā pratyākhyānanā svarūpanun kathan chhe.
ahīn em kahyun chhe ke — vyavahāranayanā kathanathī, munio dine dine bhojan karīne pachhī yogya kāḷ paryant anna, pān, khādya ane lehyanī ruchi chhoḍe chhe; ā vyavahār-pratyākhyānanun svarūp chhe. nishchayanayathī, prashasta-aprashasta samasta vachanarachanānā dravyakarmono tem ja bhāvakarmono samvar thavo te pratyākhyān chhe. je sadā antarmukh pariṇamanathī param kaḷānā ādhārarūp ati-apūrva ātmāne dhyāve chhe, tene nitya pratyākhyān chhe.
evī rīte (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt) shrī samayasāramān (34mī gāthā dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[gāthārthaḥ — ] ‘potānā sivāy sarva padārtho par chhe’ em jāṇīne pratyākhyān kare chhe — tyāge chhe, tethī pratyākhyān gnān ja chhe (arthāt potānā gnānamān tyāgarūp avasthā te ja pratyākhyān chhe) em niyamathī jāṇavun.’’
*prapañchanā parihār vaḍe shuddhagnānabhāvanānī sevānā prasād dvārā je navān shubhāshubh
*prapañch = vistār. (anek prakāranī samasta vachanarachanāne chhoḍīne shuddha gnānane bhāvavāthī — te bhāvanānā sevananī kr̥upāthī — bhāvakarmono ane dravyakarmono samvar thāy chhe.)
Page 180 of 380
PDF/HTML Page 209 of 409
single page version
तथा समयसारव्याख्यायां च —
तथा हि —
तं वंदेहं भवपरिभवक्लेशनाशाय नित्यम् ।।१२७।।
evī rīte samayasāranī (amr̥utachandrāchāryadevakr̥ut ātmakhyāti nāmanī) ṭīkāmān paṇ (228mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] (pratyākhyān karanār gnānī kahe chhe ke — ) bhaviṣhyanā samasta karmane pachakhīne ( – tyāgīne), jeno moh naṣhṭa thayo chhe evo hun niṣhkarma (arthāt sarva karmothī rahit) chaitanyasvarūp ātmāmān ātmāthī ja ( – potāthī ja) nirantar vartun chhun.’’
vaḷī (ā 95mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabh- maladhāridev shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] je samyagdraṣhṭi samasta karma-nokarmanā samūhane chhoḍe chhe, te samyaggnānanī mūrtine hammeshān pratyākhyān chhe ane tene pāpasamūhano nāsh karanārān evān sat- chāritro atishayapaṇe chhe. bhav-bhavanā kleshano nāsh karavā māṭe tene hun nitya vandun chhun. 127.
180 ]
Page 181 of 380
PDF/HTML Page 210 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अनन्तचतुष्टयात्मकनिजात्मध्यानोपदेशोपन्यासोयम् ।
समस्तबाह्यप्रपंचवासनाविनिर्मुक्त स्य निरवशेषेणान्तर्मुखस्य परमतत्त्वज्ञानिनो जीवस्य शिक्षा प्रोक्ता । कथंकारम् ? साद्यनिधनामूर्तातीन्द्रियस्वभावशुद्धसद्भूतव्यवहारेण, शुद्ध- स्पर्शरसगंधवर्णानामाधारभूतशुद्धपुद्गलपरमाणुवत्केवलज्ञानकेवलदर्शनकेवलसुखकेवलशक्ति - युक्त परमात्मा यः सोहमिति भावना कर्तव्या ज्ञानिनेति; निश्चयेन सहजज्ञानस्वरूपोहम्, सहजदर्शनस्वरूपोहम्, सहजचारित्रस्वरूपोहम्, सहजच्छिक्ति स्वरूपोहम्, इति भावना कर्तव्या चेति —
तथा चोक्त मेकत्वसप्ततौ —
anvayārthaḥ — [केवलज्ञानस्वभावः] kevaḷagnānasvabhāvī, [केवलदर्शनस्वभावः] kevaḷ- darshanasvabhāvī, [सुखमयः] sukhamay ane [केवलशक्ति स्वभावः] kevaḷashaktisvabhāvī [सः अहम्] te hun chhun — [इति] em [ज्ञानी] gnānī [चिंतयेत्] chintave chhe.
ṭīkāḥ — ā, anantachatuṣhṭayātmak nij ātmānā dhyānanā upadeshanun kathan chhe.
samasta bāhya prapañchanī vāsanāthī vimukta, niravasheṣhapaṇe antarmukh paramatattvagnānī jīvane shikhāmaṇ devāmān āvī chhe. kayā prakāre? ā prakāreḥ — sādi-anant amūrta atīndriyasvabhāvavāḷā shuddhasadbhūtavyavahārathī, shuddha sparsha-ras-gandh-varṇanā ādhārabhūt shuddha pudgal-paramāṇunī māphak, je kevaḷagnān, kevaḷadarshan, kevaḷasukh ane kevaḷashaktiyukta paramātmā te hun chhun em gnānīe bhāvanā karavī; ane nishchayathī, hun sahajagnānasvarūp chhun, hun sahajadarshanasvarūp chhun, hun sahajachāritrasvarūp chhun ane hun sahajachitshaktisvarūp chhun em bhāvanā karavī.
evī rīte ekatvasaptatimān ( – shrī padmanandī-āchāryavarakr̥ut padmanandipañchavinshatinā ekatvasaptati nāmanā adhikāramān 20mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
Page 182 of 380
PDF/HTML Page 211 of 409
single page version
तथा हि —
सकलविमलद्रष्टिः शाश्वतानंदरूपः ।
निखिलमुनिजनानां चित्तपंकेजहंसः ।।१२८।।
‘‘[shlokārthaḥ — ] te param tej kevaḷagnān, kevaḷadarshan ane kevaḷasaukhyasvabhāvī chhe. te jāṇatān shun na jāṇyun? te dekhatān shun na dekhyun? tenun shravaṇ karatān shun na shravaṇ karyun?’’
vaḷī (ā 96mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabh- maladhāridev shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] samasta munijanonā hr̥udayakamaḷano hans evo je ā shāshvat, kevaḷagnānanī mūrtirūp, sakaḷavimaḷ draṣhṭimay ( – sarvathā nirmaḷ darshanamay), shāshvat ānandarūp, sahaj param chaitanyashaktimay paramātmā te jayavant chhe. 128.
anvayārthaḥ — [निजभावं] je nijabhāvane [न अपि मुंचति] chhoḍato nathī, [कम् अपि परभावं] kāī paṇ parabhāvane [न एव गृह्णाति] grahato nathī, [सर्वं] sarvane [जानाति
182 ]
Page 183 of 380
PDF/HTML Page 212 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अत्र परमभावनाभिमुखस्य ज्ञानिनः शिक्षणमुक्त म् ।
यस्तु कारणपरमात्मा सकलदुरितवीरवैरिसेनाविजयवैजयन्तीलुंटाकं त्रिकाल- निरावरणनिरंजननिजपरमभावं क्वचिदपि नापि मुंचति, पंचविधसंसारप्रवृद्धिकारणं विभावपुद्गलद्रव्यसंयोगसंजातं रागादिपरभावं नैव गृह्णाति, निश्चयेन निजनिरावरणपरम- बोधेन निरंजनसहजज्ञानसहजद्रष्टिसहजशीलादिस्वभावधर्माणामाधाराधेयविकल्पनिर्मुक्त मपि सदामुक्तं सहजमुक्ति भामिनीसंभोगसंभवपरतानिलयं कारणपरमात्मानं जानाति, तथाविध- सहजावलोकेन पश्यति च, स च कारणसमयसारोहमिति भावना सदा कर्तव्या सम्यग्ज्ञानिभिरिति ।
तथा चोक्तं श्रीपूज्यपादस्वामिभिः — पश्यति] jāṇe-dekhe chhe, [सः अहम्] te hun chhun — [इति] em [ज्ञानी] gnānī [चिंतयेत्] chintave chhe.
ṭīkāḥ — ahīn, param bhāvanānī sammukh evā gnānīne shikhāmaṇ dīdhī chhe.
je kāraṇaparamātmā (1) samasta pāparūpī bahādur shatrusenānī vijay-dhajāne lūṇṭanārā, trikāḷ-nirāvaraṇ, nirañjan, nij paramabhāvane kyārey chhoḍato nathī; (2) pañchavidh ( – pāñch parāvartanarūp) sansāranī vr̥uddhinā kāraṇabhūt, 1vibhāvapudgaladravyanā sanyogathī janit rāgādiparabhāvane grahato nathī; ane (3) nirañjan sahajagnān- sahajadraṣhṭi-sahajachāritrādi svabhāvadharmonā ādhār-ādhey sambandhī vikalpo rahit, sadā mukta tathā sahaj muktirūpī strīnā sambhogathī utpanna thatā saukhyanā sthānabhūt — evā sahaj avalokan vaḍe ( – sahaj nij nirāvaraṇ paramadarshan vaḍe) dekhe chhe; te kāraṇasamayasār hun chhun — em samyaggnānīoe sadā bhāvanā karavī.
evī rīte shrī pūjyapādasvāmīe (samādhitantramān 20mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
2kāraṇaparamātmāne nishchayathī nij nirāvaraṇ paramagnān vaḍe jāṇe chhe ane te prakāranā
1. rāgādiparabhāvanī utpattimān pudgalakarma nimitta bane chhe.
2. kāraṇaparamātmā ‘pote ādhār chhe ane svabhāvadharmo ādhey chhe’ evā vikalpo vināno chhe, sadā
mukta chhe ane muktisukhanun raheṭhāṇ chhe.
Page 184 of 380
PDF/HTML Page 213 of 409
single page version
तथा हि —
जानाति पश्यति च पंचमभावमेकम् ।
गृह्णाति नैव खलु पौद्गलिकं विकारम् ।।१२9।।
वन्यद्रव्यकृताग्रहोद्भवमिमं मुक्त्वाधुना विग्रहम् ।
देवानाममृताशनोद्भवरुचिं ज्ञात्वा किमन्याशने ।।१३०।।
‘‘[shlokārthaḥ — ] je agrāhyane ( – nahi grahavāyogyane) grahatun nathī tem ja gr̥uhītane ( – grahelāne, shāshvat svabhāvane) chhoḍatun nathī, sarvane sarva prakāre jāṇe chhe, te svasamvedya (tattva) hun chhun.’’
vaḷī (ā 97mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj chār shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] ātmā ātmāmān nij ātmik guṇothī samr̥uddha ātmāne — ek pañchamabhāvane — jāṇe chhe ane dekhe chhe; te sahaj ek pañchamabhāvane eṇe chhoḍyo nathī ja ane anya evā parabhāvane — ke je kharekhar paudgalik vikār chhe tene — e grahato nathī ja. 129.
[shlokārthaḥ — ] anya dravyano 1āgrah karavāthī utpanna thatā ā 2vigrahane have chhoḍīne, vishuddha-pūrṇa-sahajagnānātmak saukhyanī prāpti arthe, mārun ā nij antar
184 ]
1āgrah = pakaḍ; lāgyā rahevun te; grahaṇ.
2vigrah = (1) rāgadveṣhādi kalah; (2) sharīr.
Page 185 of 380
PDF/HTML Page 214 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
नान्यद्रव्यविभावनोद्भवमिदं शर्मामृतं निर्मलम् ।
प्राप्नोति स्फु टमद्वितीयमतुलं चिन्मात्रचिंतामणिम् ।।१३१।।
mārāmān — chaitanyamātra-chintāmaṇimān — nirantar lāgyun chhe temān āshcharya nathī, kāraṇ ke amr̥utabhojanajanit svādane jāṇīne devone anya bhojanathī shun prayojan chhe? (jem amr̥utabhojananā svādane jāṇīne devonun dil anya bhojanamān lāgatun nathī, tem gnānātmak saukhyane jāṇīne amārun dil te saukhyanā nidhān chaitanyamātra-chintāmaṇi sivāy bīje kyāy lāgatun nathī.) 130.
[shlokārthaḥ — ] dvandva rahit, upadrav rahit, upamā rahit, nitya, nij ātmāthī utpanna thatā, anya dravyanī vibhāvanāthī ( – anya dravyo sambandhī vikalpo karavāthī) nahi utpanna thatā — evā ā nirmaḷ sukhāmr̥utane pīne ( – e sukhāmr̥utanā svād pāse sukr̥ut paṇ duḥkharūp lāgavāthī), je jīv 1sukr̥utātmak chhe te have e sukr̥utane paṇ chhoḍīne advitīy atul chaitanyamātra-chintāmaṇine sphuṭapaṇe ( – pragaṭapaṇe) prāpta kare chhe. 131.
[shlokārthaḥ — ] gurucharaṇonā 2samarchanathī utpanna thayelā nij mahimāne jāṇato koṇ vidvān ‘ā paradravya mārun chhe’ em kahe? 132.
1sukr̥utātmak = sukr̥utavāḷo; shubhakr̥utyavāḷo; puṇyakarmavāḷo; shubh bhāvavāḷo.
2samarchan = samyak archan; samyak pūjan; samyak bhakti.
Page 186 of 380
PDF/HTML Page 215 of 409
single page version
अत्र बन्धनिर्मुक्त मात्मानं भावयेदिति भव्यस्य शिक्षणमुक्त म् ।
शुभाशुभमनोवाक्कायकर्मभिः प्रकृतिप्रदेशबंधौ स्याताम्; चतुर्भिः कषायैः स्थित्यनुभागबन्धौ स्तः; एभिश्चतुर्भिर्बन्धैर्निर्मुक्त : सदानिरुपाधिस्वरूपो ह्यात्मा सोहमिति सम्यग्ज्ञानिना निरन्तरं भावना कर्तव्येति ।
संग्राह्यं तैर्निरुपममिदं मुक्ति साम्राज्यमूलम् ।
श्रुत्वा शीघ्रं कुरु तव मतिं चिच्चमत्कारमात्रे ।।१३३।।
anvayārthaḥ — [प्रकृतिस्थित्यनुभागप्रदेशबंधैः विवर्जितः] prakr̥itibandh, sthitibandh, anu- bhāgabandh ane pradeshabandh rahit [आत्मा] je ātmā [सः अहम्] te hun chhun — [इति] em [चिंतयन्] chintavato thako, (gnānī) [तत्र एव च] temān ja [स्थिरभावं करोति] sthirabhāv kare chhe.
ṭīkāḥ — ahīn ( – ā gāthāmān), bandharahit ātmāne bhāvavo — em bhavyane shikhāmaṇ dīdhī chhe.
shubhāshubh manavachanakāyasambandhī karmothī prakr̥itibandh ane pradeshabandh thāy chhe; chār kaṣhāyothī sthitibandh ane anubhāgabandh thāy chhe; ā chār bandho rahit sadā nirupādhisvarūp je ātmā te hun chhun — em samyaggnānīe nirantar bhāvanā karavī.
[have ā 98mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] je muktisāmrājyanun mūḷ chhe evā ā nirupam, sahaj- paramānandavāḷā chidrūpane ( – chaitanyanā svarūpane) ekane ḍāhyā puruṣhoe samyak prakāre grahavun yogya chhe; tethī, he mitra! tun paṇ mārā upadeshanā sārane sāmbhaḷīne, turat ja ugrapaṇe ā chaitanyachamatkāramātra pratye tārun valaṇ kar. 133.
186 ]
Page 187 of 380
PDF/HTML Page 216 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अत्र सकलविभावसंन्यासविधिः प्रोक्त : ।
कमनीयकामिनीकांचनप्रभृतिसमस्तपरद्रव्यगुणपर्यायेषु ममकारं संत्यजामि । परमो- पेक्षालक्षणलक्षिते निर्ममकारात्मनि आत्मनि स्थित्वा ह्यात्मानमवलम्ब्य च संसृति- पुरंध्रिकासंभोगसंभवसुखदुःखाद्यनेकविभावपरिणतिं परिहरामि ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचंद्रसूरिभिः —
anvayārthaḥ — [ममत्वं] hun mamatvane [परिवर्जयामि] parivarjun chhun ane [निर्ममत्वम्] nirmamatvamān [उपस्थितः] sthit rahun chhun; [आत्मा] ātmā [मे] mārun [आलम्बनं च] ālamban chhe [अवशेषं च] ane bākīnun [विसृजामि] hun tajun chhun.
ṭīkāḥ — ahīn sakaḷ vibhāvanā sanyāsanī ( – tyāganī) vidhi kahī chhe.
sundar kāminī, 1kāñchan vagere samasta paradravya-guṇ-paryāyo pratye mamakārane hun tajun chhun. paramopekṣhālakṣhaṇathī lakṣhit 2nirmamakārātmak ātmāmān sthit rahīne ane ātmāne avalambīne, 3sansr̥utirūpī strīnā sambhogathī utpanna sukhaduḥkhādi anek vibhāvarūp pariṇatine hun pariharun chhun.
evī rīte (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrie (shrī samayasāranī ātmakhyāti nāmanī ṭīkāmān 104mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
1. kāñchan = suvarṇa; dhan.
2. nirmamakārātmak = nirmamatvamay; nirmamatvasvarūp. (nirmamatvanun lakṣhaṇ param upekṣhā chhe.)
3. sansr̥uti = sansār.
Page 188 of 380
PDF/HTML Page 217 of 409
single page version
प्रवृत्ते नैष्कर्म्ये न खलु मुनयः संत्यशरणाः ।
स्वयं विंदंत्येते परमममृतं तत्र निरताः ।।’’
तथा हि —
भववनधिसमुत्थं मोहयादःसमूहम् ।
प्रबलतरविशुद्धध्यानमय्या त्यजामि ।।१३४।।
‘‘[shlokārthaḥ — ] shubh ācharaṇarūp karma ane ashubh ācharaṇarūp karma — evā samasta karmano niṣhedh karavāmān āvatān ane e rīte niṣhkarma avasthā pravartatān, munio kāī asharaṇ nathī; (kāraṇ ke) jyāre niṣhkarma avasthā (nivr̥utti-avasthā) pravarte chhe tyāre gnānamān ācharaṇ karatun — ramaṇ karatun — pariṇamatun gnān ja te munione sharaṇ chhe; teo te gnānamān līn thayā thakā param amr̥utane pote anubhave chhe — āsvāde chhe.’’
vaḷī (ā 99mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] man-vachan-kāyā sambandhī ane samasta indriyo sambandhī ichchhānun jeṇe tem ja kanak ane yuvatīnī vāñchhāne atiprabaḷ-vishuddhadhyānamayī sarva shaktithī tajun chhun. 134.
188 ]
*niyantraṇ karyun chhe evo hun have bhavasāgaramān utpanna thatā moharūpī jaḷachar prāṇīonā samūhane
Page 189 of 380
PDF/HTML Page 218 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अत्र सर्वत्रात्मोपादेय इत्युक्त : ।
अनाद्यनिधनामूर्तातीन्द्रियस्वभावशुद्धसहजसौख्यात्मा ह्यात्मा । स खलु सहज- शुद्धज्ञानचेतनापरिणतस्य मम सम्यग्ज्ञाने च, स च प्रांचितपरमपंचमगतिप्राप्तिहेतुभूतपंचम- भावभावनापरिणतस्य मम सहजसम्यग्दर्शनविषये च, साक्षान्निर्वाणप्राप्त्युपायस्वस्वरूपा- विचलस्थितिरूपसहजपरमचारित्रपरिणतेर्मम सहजचारित्रेऽपि स परमात्मा सदा संनिहितश्च, स चात्मा सदासन्नस्थः शुभाशुभपुण्यपापसुखदुःखानां षण्णां सकलसंन्यासात्मकनिश्चयप्रत्याख्याने च मम भेदविज्ञानिनः परद्रव्यपराङ्मुखस्य पंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहस्य, मम सहजवैराग्यप्रासादशिखरशिखामणेः स्वरूपगुप्तस्य पापाटवीपावकस्य शुभाशुभसंवरयोश्च,
anvayārthaḥ — [खलु] kharekhar [मम ज्ञाने] mārā gnānamān [आत्मा] ātmā chhe, [मे दर्शने] mārā darshanamān [च] tathā [चरित्रे] chāritramān [आत्मा] ātmā chhe, [प्रत्याख्याने] mārā pratyākhyānamān [आत्मा] ātmā chhe, [मे संवरे योगे] mārā samvaramān tathā yogamān ( – shuddhopayogamān) [आत्मा] ātmā chhe.
ṭīkāḥ — ahīn ( – ā gāthāmān), sarvatra ātmā upādey ( – grahaṇ karavāyogya) chhe em kahyun chhe.
ātmā kharekhar anādi-anant, amūrta, atīndriyasvabhāvavāḷo, shuddha, sahajasaukhyātmak chhe. sahaj shuddha gnānachetanārūpe pariṇamelo je hun tenā (arthāt mārā) samyaggnānamān kharekhar te (ātmā) chhe; pūjit param pañchamagatinī prāptinā hetubhūt pañchamabhāvanī bhāvanārūpe pariṇamelo je hun tenā sahaj samyagdarshanaviṣhaye (arthāt mārā sahaj samyagdarshanamān) te (ātmā) chhe; sākṣhāt nirvāṇaprāptinā upāyabhūt, nij svarūpamān avichaḷ sthitirūp sahaj- paramachāritrapariṇativāḷo je hun tenā (arthāt mārā) sahaj chāritramān paṇ te paramātmā sadā sannihit (-nikaṭ) chhe; bhedavignānī, paradravyathī parāṅmukh ane pañchendriyanā phelāv rahit dehamātraparigrahavāḷo je hun tenā nishchayapratyākhyānamān — ke je (nishchayapratyākhyān) shubh, ashubh, puṇya, pāp, sukh ane duḥkh e chhanā sakaḷasannyāsasvarūp chhe (arthāt e chha vastuonā sampūrṇa tyāgasvarūp chhe) temān — te ātmā sadā āsanna (-nikaṭ) rahelo chhe; sahaj vairāgyarūpī mahelanā shikharano shikhāmaṇi, svarūpagupta ane pāparūpī aṭavīne bāḷavā
Page 190 of 380
PDF/HTML Page 219 of 409
single page version
अशुभोपयोगपराङ्मुखस्य शुभोपयोगेऽप्युदासीनपरस्य साक्षाच्छुद्धोपयोगाभिमुखस्य मम परमागममकरंदनिष्यन्दिमुखपद्मप्रभस्य शुद्धोपयोगेऽपि च स परमात्मा सनातनस्वभाव- त्वात्तिष्ठति ।
तथा चोक्त मेकत्वसप्ततौ —
māṭe pāvak samān je hun tenā shubhāshubhasamvaramān (te paramātmā chhe), tathā ashubhopayogathī parāṅmukh, shubhopayog pratye paṇ udāsīnatāvāḷo ane sākṣhāt shuddhopayoganī sammukh je hun — paramāgamarūpī puṣhparas jenā mukhamānthī jhare chhe evo padmaprabh — tenā shuddhopayogamān paṇ te paramātmā rahelo chhe kāraṇ ke te (paramātmā) sanātan svabhāvavāḷo chhe.
evī rīte ekatvasaptatimān ( – shrī padmanandī-āchāryavarakr̥ut padmanandipañchavinshatikānā ekatvasaptati nāmanā adhikāramān 39, 40 ne 41mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] te ja ek ( – te chaitanyajyoti ja ek) param gnān chhe, te ja ek pavitra darshan chhe, te ja ek chāritra chhe ane te ja ek nirmaḷ tap chhe.
[shlokārthaḥ — ] satpuruṣhone te ja ek namaskārayogya chhe, te ja ek maṅgaḷ chhe, te ja ek uttam chhe ane te ja ek sharaṇ chhe.
[shlokārthaḥ — ] apramatta yogīne te ja ek āchār chhe, te ja ek āvashyak kriyā chhe ane te ja ek svādhyāy chhe.’’
190 ]
Page 191 of 380
PDF/HTML Page 220 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
तथा हि —
न च न च भुवि कोऽप्यन्योस्ति मुक्त्यै पदार्थः ।।१३५।।
क्वचित्पुनरनिर्मलं गहनमेवमज्ञस्य यत् ।
सतां हृदयपद्मसद्मनि च संस्थितं निश्चलम् ।।१३६।।
vaḷī (ā 100mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj be shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] mārā sahaj samyagdarshanamān, shuddha gnānamān, chāritramān, sukr̥ut ane duṣhkr̥utarūpī karmadvandvanā sannyāsakāḷamān (arthāt pratyākhyānamān), samvaramān ane shuddha yogamān ( – shuddhopayogamān) te paramātmā ja chhe (arthāt samyagdarshanādi badhāyano āshray – avalamban shuddhātmā ja chhe); muktinī prāpti māṭe jagatamān bījo koī paṇ padārtha nathī, nathī. 135.
[shlokārthaḥ — ] je kyārek nirmaḷ dekhāy chhe, kyārek nirmaḷ tem ja anirmaḷ dekhāy chhe, vaḷī kyārek anirmaḷ dekhāy chhe ane tethī agnānīne māṭe je gahan chhe, te ja — ke jeṇe nijagnānarūpī dīpak vaḍe pāpatimirane naṣhṭa karyun chhe te (ātmatattva) ja — satpuruṣhonā hr̥udayakamaḷarūpī gharamān nishchaḷapaṇe sansthit chhe. 136.