Page 192 of 380
PDF/HTML Page 221 of 409
single page version
इह हि संसारावस्थायां मुक्तौ च निःसहायो जीव इत्युक्त : ।
नित्यमरणे तद्भवमरणे च सहायमन्तरेण व्यवहारतश्चैक एव म्रियते; सादि- सनिधनमूर्तिविजातीयविभावव्यंजननरनारकादिपर्यायोत्पत्तौ चासन्नगतानुपचरितासद्भूतव्यवहार- नयादेशेन स्वयमेवोज्जीवत्येव । सर्वैर्बंधुभिः परिरक्ष्यमाणस्यापि महाबलपराक्रमस्यैकस्य जीवस्याप्रार्थितमपि स्वयमेव जायते मरणम्; एक एव परमगुरुप्रसादासादितस्वात्माश्रय- निश्चयशुक्लध्यानबलेन स्वात्मानं ध्यात्वा नीरजाः सन् सद्यो निर्वाति ।
तथा चोक्त म् —
anvayārthaḥ — [जीवः एकः च] jīv ekalo [म्रियते] mare chhe [च] ane [स्वयम् एकः] svayam ekalo [जीवति] janme chhe; [एकस्य] ekalānun [मरणं जायते] maraṇ thāy chhe ane [एकः] ekalo [नीरजाः] raj rahit thayo thako [सिध्यति] siddha thāy chhe.
ṭīkāḥ — ahīn ( – ā gāthāmān), sansārāvasthāmān ane muktimān jīv niḥsahāy chhe em kahyun chhe.
nitya maraṇamān (arthāt samaye samaye thatān āyukarmanā niṣhekonā kṣhayamān) ane te bhav sambandhī maraṇamān, (bījā koīnī) sahāy vinā vyavahārathī (jīv) ekalo ja mare chhe; tathā sādi-sānt mūrtik vijātīyavibhāvavyañjanaparyāyarūp naranārakādiparyāyonī utpattimān, āsanna-anupacharit-asadbhūt-vyavahāranayanā kathanathī (jīv ekalo ja) svayamev janme chhe. sarva bandhujanothī rakṣhaṇ karavāmān āvatun hovā chhatān paṇ, mahābaḷ- parākramavāḷā jīvanun ekalānun ja, anichchhit hovā chhatān, svayamev maraṇ thāy chhe; (jīv) ekalo ja param gurunā prasādathī prāpta svātmāshrit nishchayashukladhyānanā baḷe nij ātmāne dhyāīne raj rahit thayo thako shīghra nirvāṇ pāme chhe.
evī rīte (anyatra shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
192 ]
Page 193 of 380
PDF/HTML Page 222 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
उक्तं च श्रीसोमदेवपंडितदेवैः —
भोक्तुं स्वयं स्वकृतकर्मफलानुबन्धम् ।
स्वाजीवनाय मिलितं विटपेटकं ते ।।’’
तथा हि —
कर्मद्वन्द्वोद्भवफलमयं चारुसौख्यं च दुःखम् ।
देकं तत्त्वं किमपि गुरुतः प्राप्य तिष्ठत्यमुष्मिन् ।।१३७।।
‘‘[shlokārthaḥ — ] ātmā svayam karma kare chhe, svayam tenun phaḷ bhogave chhe, svayam sansāramān bhame chhe ane svayam sansārathī mukta thāy chhe.’’
vaḷī shrī somadevapaṇḍitadeve (yashastilakachampūkāvyamān bījā adhikāranī andar ekatvānuprekṣhā varṇavatān 119mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] pote karelā karmanā phaḷānubandhane svayam bhogavavā māṭe tun ekalo janmamān tem ja mr̥utyumān praveshe chhe, bījun koī (strīputramitrādik) sukhaduḥkhanā prakāromān bilakul sahāyabhūt thatun nathī; potānī ājīvikā māṭe (mātra potānā svārtha māṭe strīputramitrādik) dhutārāonī ṭoḷī tane maḷī chhe.’’
vaḷī (ā 101mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] jīv ekalo prabaḷ duṣhkr̥utathī janma ane mr̥utyune pāme chhe; jīv ekalo sadā tīvra mohane līdhe svasukhathī vimukh thayo thako karmadvandvajanit phaḷamay ( – shubh
Page 194 of 380
PDF/HTML Page 223 of 409
single page version
एकत्वभावनापरिणतस्य सम्यग्ज्ञानिनो लक्षणकथनमिदम् ।
अखिलसंसृतिनन्दनतरुमूलालवालांभःपूरपरिपूर्णप्रणालिकावत्संस्थितकलेवरसंभवहेतु-
भूतद्रव्यभावकर्माभावादेकः, स एव निखिलक्रियाकांडाडंबरविविधविकल्पकोला- हलनिर्मुक्त सहजशुद्धज्ञानचेतनामतीन्द्रियं भुंजानः सन् शाश्वतो भूत्वा ममोपादेय- रूपेण तिष्ठति, यस्त्रिकालनिरुपाधिस्वभावत्वात् निरावरणज्ञानदर्शनलक्षणलक्षितः कारणपरमात्मा; ये शुभाशुभकर्मसंयोगसंभवाः शेषा बाह्याभ्यन्तरपरिग्रहाः, स्वस्वरूपा-
ane ashubh karmanān phaḷarūp) sundar sukh ane duḥkhane vāramvār bhogave chhe; jīv ekalo guru dvārā koī evā ek tattvane ( – avarṇanīy param chaitanyatattvane) pāmīne temān sthit rahe chhe. 137.
anvayārthaḥ — [ज्ञानदर्शनलक्षणः] gnānadarshanalakṣhaṇavāḷo [शाश्वतः] shāshvat [एकः] ek [आत्मा] ātmā [मे] māro chhe; [शेषाः सर्वे] bākīnā badhā [संयोगलक्षणाः भावाः] sanyogalakṣhaṇavāḷā bhāvo [मे बाह्याः] mārāthī bāhya chhe.
ṭīkāḥ — ekatvabhāvanārūpe pariṇamelā samyaggnānīnā lakṣhaṇanun ā kathan chhe.
traṇe kāḷe nirupādhik svabhāvavāḷo hovāthī nirāvaraṇ-gnānadarshanalakṣhaṇathī lakṣhit evo je kāraṇaparamātmā te, samasta sansārarūpī nandanavananān vr̥ukṣhonā mūḷ pharatā kyārāomān pāṇī bharavā māṭe jaḷapravāhathī paripūrṇa dhoriyā samān vartatun je sharīr tenī utpattimān hetubhūt dravyakarma-bhāvakarma vināno hovāthī ek chhe, ane te ja (kāraṇaparamātmā) samasta kriyākāṇḍanā āḍambaranā vividh vikalparūp kolāhalathī rahit sahajashuddha-gnānachetanāne atīndriyapaṇe bhogavato thako shāshvat rahīne mārā māṭe upādeyapaṇe
194 ]
Page 195 of 380
PDF/HTML Page 224 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
द्वाह्यास्ते सर्वे; इति मम निश्चयः ।
सहजपरमचिच्चिन्तामणिर्नित्यशुद्धः ।
आत्मगतदोषनिर्मुक्त्युपायकथनमिदम् । rahe chhe; je shubhāshubh karmanā sanyogathī utpanna thatā bākīnā bāhya-abhyantar parigraho, te badhā nij svarūpathī bāhya chhe. — ām māro nishchay chhe.
[have ā 102mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] aho! māro paramātmā shāshvat chhe, ek chhe, sahaj param chaitanyachintāmaṇi chhe, sadā shuddha chhe ane anant nij divya gnānadarshanathī samr̥uddha chhe. ām chhe to pachhī bahu prakāranā bāhya bhāvothī mane shun phaḷ chhe? 138.
anvayārthaḥ — [मे] mārun [यत् किंचित्] je kāī paṇ [दुश्चरित्रं] duḥchāritra [सर्वं] te sarvane hun [त्रिविधेन] trividhe (man-vachan-kāyāthī) [विसृजामि] tajun chhun [तु] ane [त्रिविधं सामायिकं] trividh je sāmāyik ( – chāritra) [सर्वं] te sarvane [निराकारं करोमि] nirākār ( – nirvikalpa) karun chhun.
ṭīkāḥ — ātmagat doṣhothī mukta thavānā upāyanun ā kathan chhe.
Page 196 of 380
PDF/HTML Page 225 of 409
single page version
भेदविज्ञानिनोऽपि मम परमतपोधनस्य पूर्वसंचितकर्मोदयबलाच्चारित्रमोहोदये सति यत्किंचिदपि दुश्चरित्रं भवति चेत्तत् सर्वं मनोवाक्कायसंशुद्धया संत्यजामि । सामायिकशब्देन तावच्चारित्रमुक्तं सामायिकछेदोपस्थापनपरिहारविशुद्धयभिधानभेदात्त्रि- विधम् । अथवा जघन्यरत्नत्रयमुत्कृष्टं करोमि; नवपदार्थपरद्रव्यश्रद्धानपरिज्ञानाचरण- स्वरूपं रत्नत्रयं साकारं, तत् स्वस्वरूपश्रद्धानपरिज्ञानानुष्ठानरूपस्वभावरत्नत्रय- स्वीकारेण निराकारं शुद्धं करोमि इत्यर्थः । किं च, भेदोपचारचारित्रम् अभेदोपचारं करोमि, अभेदोपचारम् अभेदानुपचारं करोमि इति त्रिविधं सामायिकमुत्तरोत्तर- स्वीकारेण सहजपरमतत्त्वाविचलस्थितिरूपसहजनिश्चयचारित्रं, निराकारतत्त्वनिरतत्वान्निराकार- चारित्रमिति ।
तथा चोक्तं प्रवचनसारव्याख्यायाम् —
mane param-tapodhanane, bhedavignānī hovā chhatān, pūrvasañchit karmanā udayane līdhe chāritramohano uday hotān jo kāī paṇ duḥchāritra hoy, to te sarvane man-vachan- kāyānī sanshuddhithī hun samyak prakāre tajun chhun. ‘sāmāyik’ shabdathī chāritra kahyun chhe — ke je (chāritra) sāmāyik, chhedopasthāpan ane parihāravishuddhi nāmanā traṇ bhedone līdhe traṇ prakāranun chhe. (hun te chāritrane nirākār karun chhun.) athavā hun jaghanya ratnatrayane utkr̥uṣhṭa karun chhun; nav padārtharūp paradravyanān shraddhān-gnān-ācharaṇasvarūp ratnatray sākār ( – savikalpa) chhe, tene nij svarūpanān shraddhān-gnān-anuṣhṭhānarūp svabhāvaratnatrayanā svīkār ( – aṅgīkār) vaḍe nirākār – shuddha karun chhun, em artha chhe. vaḷī (bījī rīte kahīe to), hun bhedopachār chāritrane abhedopachār karun chhun ane abhedopachār chāritrane abhedānupachār karun chhun — em trividh sāmāyikane ( – chāritrane) uttarottar svīkr̥ut (aṅgīkr̥ut) karavāthī sahaj param tattvamān avichaḷ sthitirūp sahaj nishchayachāritra hoy chhe — ke je (nishchayachāritra) nirākār tattvamān līn hovāthī nirākār chāritra chhe.
evī rīte shrī pravachanasāranī (amr̥utachandrāchāryadevakr̥ut tattvadīpikā nāmanī) ṭīkāmān (12mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
196 ]
Page 197 of 380
PDF/HTML Page 226 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
द्रव्यं मिथो द्वयमिदं ननु सव्यपेक्षम् ।
द्रव्यं प्रतीत्य यदि वा चरणं प्रतीत्य ।।’’
तथा हि —
‘‘[shlokārthaḥ — ] charaṇ dravyānusār hoy chhe ane dravya charaṇānusār hoy chhe — e rīte te banne paraspar apekṣhāsahit chhe; tethī kān to dravyano āshray karīne athavā to charaṇano āshray karīne mumukṣhu (gnānī, muni) mokṣhamārgamān ārohaṇ karo.’’
vaḷī (ā 103mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] jemanī buddhi chaitanyatattvanī bhāvanāmān āsakta (rat, līn) chhe evā yatio yamamān prayatnashīl rahe chhe (arthāt sanyamamān sāvadhān rahe chhe) — ke je yam ( – sanyam) yātanāshīl yamanā ( – duḥkhamay maraṇanā) nāshanun kāraṇ chhe. 139.
anvayārthaḥ — [सर्वभूतेषु] sarva jīvo pratye [मे] mane [साम्यं] samatā chhe, [मह्यं]
Page 198 of 380
PDF/HTML Page 227 of 409
single page version
इहान्तर्मुखस्य परमतपोधनस्य भावशुद्धिरुक्ता ।
विमुक्त सकलेन्द्रियव्यापारस्य मम भेदविज्ञानिष्वज्ञानिषु च समता; मित्रामित्र- परिणतेरभावान्न मे केनचिज्जनेन सह वैरम्; सहजवैराग्यपरिणतेः न मे काप्याशा विद्यते; परमसमरसीभावसनाथपरमसमाधिं प्रपद्येऽहमिति ।
तथा चोक्तं श्रीयोगीन्द्रदेवैः —
स्मृत्वा परां च समतां कुलदेवतां त्वम् ।
मज्ञानमन्त्रियुतमोहरिपूपमर्दि ।।’’
तथा हि — māre [केनचित्] koī sāthe [वैरं न] ver nathī; [नूनम्] kharekhar [आशाम् उत्सृज्य] āshāne chhoḍīne [समाधिः प्रतिपद्यते] hun samādhine prāpta karun chhun.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān) antarmukh param-tapodhananī bhāvashuddhinun kathan chhe.
jeṇe samasta indriyonā vyāpārane chhoḍyo chhe evā mane bhedavignānīo tem ja agnānīo pratye samatā chhe; mitra-amitrarūp (mitrarūp ke shatrurūp) pariṇatinā abhāvane līdhe mane koī prāṇī sāthe ver nathī; sahaj vairāgyapariṇatine līdhe mane koī paṇ āshā vartatī nathī; param samarasībhāvasanyukta param samādhino hun āshray karun chhun (arthāt param samādhine prāpta karun chhun).
evī rīte shrī yogīndradeve (amr̥utāshītimān 21mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] he bhāī! svābhāvik baḷasampanna evo tun āḷas tajīne, utkr̥uṣhṭa samatārūpī kuḷadevīne smarīne, agnānamantrī sahit mohashatruno nāsh karanārā ā samyaggnānarūpī chakrane shīghra grahaṇ kar.’’
vaḷī (ā 104mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj be shlok kahe chhe)ḥ —
198 ]
Page 199 of 380
PDF/HTML Page 228 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
दुर्भावनातिमिरसंहतिचन्द्रकीर्तिम् ।
या संमता भवति संयमिनामजस्रम् ।।१४०।।
निजमुखसुखवार्धिप्रस्फारपूर्णशशिप्रभा ।
मुनिवरगणस्योच्चैः सालंक्रिया जगतामपि ।।१४१।।
[shlokārthaḥ — ] je (samatā) muktisundarīnī sakhī chhe, je mokṣhasaukhyanun mūḷ chhe, je durbhāvanārūpī timirasamūhane (haṇavā) māṭe chandranā prakāsh samān chhe ane je sanyamīone nirantar sammat chhe, te samatāne hun atyant bhāvun chhun. 140.
[shlokārthaḥ — ] je yogīone paṇ durlabh chhe, je nijābhimukh sukhanā sāgaramān bharatī lāvavā māṭe pūrṇa chandranī prabhā (samān) chhe, je param sanyamīonī dīkṣhārūpī strīnā manane vahālī sakhī chhe ane je munivaronā samūhanun tem ja traṇ lokanun paṇ atishayapaṇe ābhūṣhaṇ chhe, te samatā sadā jayavant chhe. 141.
anvayārthaḥ — [निःकषायस्य] je niḥkaṣhāy chhe, [दान्तस्य] *dānta chhe, [शूरस्य] shūravīr chhe, [व्यवसायिनः] vyavasāyī ( – shuddhatā pratye udyamavant) chhe ane [संसारभयभीतस्य]
*dānta = jeṇe indriyonun daman karyun hoy evo; jeṇe indriyone vash karī hoy evo; sanyamī.
Page 200 of 380
PDF/HTML Page 229 of 409
single page version
निश्चयप्रत्याख्यानयोग्यजीवस्वरूपाख्यानमेतत् ।
सकलकषायकलंकपंकविमुक्त स्य निखिलेन्द्रियव्यापारविजयोपार्जितपरमदान्त-
रूपस्य अखिलपरीषहमहाभटविजयोपार्जितनिजशूरगुणस्य निश्चयपरमतपश्चरणनिरत- शुद्धभावस्य संसारदुःखभीतस्य व्यवहारेण चतुराहारविवर्जनप्रत्याख्यानम् । किं च पुनः व्यवहारप्रत्याख्यानं कुद्रष्टेरपि पुरुषस्य चारित्रमोहोदयहेतुभूतद्रव्यभावकर्म-
क्षयोपशमेन क्वचित् कदाचित् संभवति । अत एव निश्चयप्रत्याख्यानं हितम् अत्यासन्न-
भव्यजीवानाम्; यतः स्वर्णनामधेयधरस्य पाषाणस्योपादेयत्वं न तथांधपाषाणस्येति । ततः
संसारशरीरभोगनिर्वेगता निश्चयप्रत्याख्यानस्य कारणं, पुनर्भाविकाले संभाविनां निखिलमोहरागद्वेषादिविविधविभावानां परिहारः परमार्थप्रत्याख्यानम्, अथवानागतकालोद्भव-
sansārathī bhayabhīt chhe, tene [सुखं प्रत्याख्यानं] sukhamay pratyākhyān (arthāt nishchay- pratyākhyān) [भवेत्] hoy chhe.
ṭīkāḥ — je jīv nishchayapratyākhyānane yogya hoy evā jīvanā svarūpanun ā kathan chhe.
je samasta kaṣhāyakalaṅkarūp kādavathī vimukta chhe, sarva indriyonā vyāpār upar vijay meḷavyo hovāthī jeṇe param dāntarūpatā prāpta karī chhe, sakaḷ pariṣhaharūpī mahā subhaṭone jītyā hovāthī jeṇe nij shūraguṇ prāpta karyo chhe, nishchay-param-tapashcharaṇamān shuddhatā sahit) vyavahārathī chār āhāranā tyāgarūp pratyākhyān chhe. parantu (shuddhatā vinānun) vyavahārapratyākhyān to kudraṣhṭi ( – mithyātvī) puruṣhane paṇ chāritramohanā udayanā hetubhūt dravyakarma-bhāvakarmanā kṣhayopasham vaḍe kvachit kadāchit sambhave chhe. tethī ja nishchayapratyākhyān ati-āsannabhavya jīvone hitarūp chhe; kāraṇ ke jem 2suvarṇapāṣhāṇ nāmano pāṣhāṇ upādey chhe tem andhapāṣhāṇ nathī. māṭe (yathochit shuddhatā sahit) sansār ane sharīr sambandhī bhoganī nirvegatā nishchayapratyākhyānanun kāraṇ chhe ane bhaviṣhya kāḷe thanārā samasta moharāgadveṣhādi vividh vibhāvono parihār te paramārtha pratyākhyān chhe
200 ]
1nirat evo shuddhabhāv jene varte chhe ane je sansāraduḥkhathī bhayabhīt chhe, tene (yathochit
1. nirat = rat; tatpar; parāyaṇ; līn.
2. je pāṣhāṇamān suvarṇa hoy chhe tene suvarṇapāṣhāṇ kahe chhe ane je pāṣhāṇamān suvarṇa hotun nathī tene
andhapāṣhāṇ kahe chhe.
Page 201 of 380
PDF/HTML Page 230 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
विविधान्तर्जल्पपरित्यागः शुद्धनिश्चयप्रत्याख्यानम् इति ।
परमयमिनामेतन्निर्वाणसौख्यकरं परम् ।
मुनिप शृणु ते दीक्षाकान्तातियौवनकारणम् ।।१४२।।
निश्चयप्रत्याख्यानाध्यायोपसंहारोपन्यासोयम् । athavā anāgat kāḷe utpanna thanārā vividh antarjalpono ( – vikalpono) parityāg te shuddha nishchayapratyākhyān chhe.
[have ā 105 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] he munivar! sāmbhaḷ; jinendranā matamān utpanna thatun pratyākhyān satat jayavant chhe. te pratyākhyān param sanyamīone utkr̥uṣhṭapaṇe nirvāṇasukhanun karanārun chhe, sahaj samatādevīnā sundar karṇanun mahā ābhūṣhaṇ chhe ane tārī dīkṣhārūpī priy strīnā atishay yauvananun kāraṇ chhe. 142.
anvayārthaḥ — [एवं] e rīte [यः] je [नित्यम्] sadā [जीवकर्मणोः] jīv ane karmanā [भेदाभ्यासं] bhedano abhyās [करोति] kare chhe, [सः संयतः] te sanyat [नियमात्] niyamathī [प्रत्याख्यानं] pratyākhyān [धर्तुं] dhāraṇ karavāne [शक्त :] shaktimān chhe.
ṭīkāḥ — ā, nishchay-pratyākhyān adhikāranā upasanhāranun kathan chhe.
Page 202 of 380
PDF/HTML Page 231 of 409
single page version
यः श्रीमदर्हन्मुखारविन्दविनिर्गतपरमागमार्थविचारक्षमः अशुद्धान्तस्तत्त्वकर्मपुद्गलयो- रनादिबन्धनसंबन्धयोर्भेदं भेदाभ्यासबलेन करोति, स परमसंयमी निश्चयव्यवहारप्रत्याख्यानं स्वीकरोतीति ।
सोहमित्यनुदिनं मुनिनाथः ।
स्वस्वरूपममलं मलमुक्त्यै ।।१४३।।
द्यानपात्रमिदमाह जिनेन्द्रः ।
भावयाम्यहमतो जितमोहः ।।१४४।।
shrīmad arhantanā mukhāravindamānthī nikaḷelān paramāgamanā arthano vichār karavāmān samartha evo je param sanyamī anādi bandhanarūp sambandhavāḷān ashuddha antaḥtattva ane karma- pudgalano bhed bhedābhyāsanā baḷathī kare chhe, te param sanyamī nishchayapratyākhyān tathā vyavahārapratyākhyānane svīkr̥ut ( – aṅgīkr̥ut) kare chhe.
[have ā nishchay-pratyākhyān adhikāranī chhellī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev nav shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] ‘je bhāvi kāḷanā bhav-bhāvothī (sansārabhāvothī) nivr̥utta chhe te hun chhun’ em munīshvare maḷathī mukta thavā māṭe paripūrṇa saukhyanā nidhānabhūt nirmaḷ nij svarūpane pratidin bhāvavun. 143.
[shlokārthaḥ — ] ghor sansāramahārṇavanun ā (param tattva) dedīpyamān nāv chhe em jinendradeve kahyun chhe; tethī hun mohane jītīne nirantar param tattvane tattvataḥ ( – pāramārthik rīte) bhāvun chhun. 144.
202 ]
Page 203 of 380
PDF/HTML Page 232 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
भ्रान्तिध्वंसात्सहजपरमानंदचिन्निष्टबुद्धेः ।
भूयो भूयो भवति भविनां संसृतिर्घोररूपा ।।१४५।।
कथं कांक्षंत्येनं बत कलिहतास्ते जडधियः ।।१४६।।
सच्चारित्रं दुरघतरुसांद्राटवीवह्निरूपम् ।
यत्किंभूतं सहजसुखदं शीलमूलं मुनीनाम् ।।१४७।।
[shlokārthaḥ — ] bhrāntinā nāshathī jenī buddhi sahaj-paramānandayukta chetanamān niṣhṭhit ( – līn, ekāgra) chhe evā shuddhachāritramūrtine satat pratyākhyān chhe. parasamayamān ( – anya darshanamān) jemanun sthān chhe evā anya yogīone pratyākhyān hotun nathī; te sansārīone pharīpharīne ghor sansaraṇ ( – paribhramaṇ) thāy chhe. 145.
[shlokārthaḥ – ] je shāshvat mahā ānandānand jagatamān prasiddha chhe, te nirmaḷ guṇavāḷā siddhātmāmān atishayapaṇe ane niyatapaṇe rahe chhe. (to pachhī,) arere! ā vidvāno paṇ kāmanān tīkṣhṇa shastrothī ijā pāmyā thakā kleshapīḍit thaīne tene (kāmane) kem ichchhe chhe! teo jaḍabuddhi chhe. 146.
[shlokārthaḥ — ] je duṣhṭa pāparūpī vr̥ukṣhonī gīch aṭavīne bāḷavāne agnirūp chhe evun pragaṭ shuddha-shuddha satchāritra sanyamīone pratyākhyānathī thāy chhe; (māṭe) he bhavyashārdūl! ( – bhavyottam) tun shīghra tārī matimān tattvane nitya dhāraṇ kar — ke je tattva sahaj sukhanun denārun chhe ane munionā chāritranun mūḷ chhe. 147.
Page 204 of 380
PDF/HTML Page 233 of 409
single page version
हृदयसरसिजाताभ्यन्तरे संस्थितं यत् ।
स्वरसविसरभास्वद्बोधविस्फू र्तिमात्रम् ।।१४८।।
भवांबुनिधिमग्नजीवततियानपात्रोपमम् ।
नमामि सततं पुनः सहजमेव तत्त्वं मुदा ।।१४9।।
मुनीश्वरमनोगृहान्तरसुरत्नदीपप्रभम् ।
[shlokārthaḥ — ] tattvamān niṣhṇāt buddhivāḷā jīvanā hr̥udayakamaḷarūp abhyantaramān je susthit chhe, te sahaj tattva jayavant chhe. te sahaj teje mohāndhakārano nāsh karyo chhe ane te (sahaj tej) nij rasanā phelāvathī prakāshatā gnānanā prakāshanamātra chhe. 148.
[shlokārthaḥ — ] vaḷī, je (sahaj tattva) akhaṇḍit chhe, shāshvat chhe, sakaḷ doṣhathī dūr chhe, utkr̥uṣhṭa chhe, bhavasāgaramān ḍūbelā jīvasamūhane naukā samān chhe ane prabaḷ saṅkaṭonā samūharūpī dāvānaḷane (shānt karavā) māṭe jaḷ samān chhe, te sahaj tattvane hun pramodathī satat namun chhun. 149.
[shlokārthaḥ — ] je jinaprabhunā mukhāravindathī vidit (prasiddha) chhe, je svarūpamān sthit chhe, je munīshvaronā manograhanī andar sundar ratnadīpanī māphak prakāshe chhe, je ā lokamān darshanamohādi par vijay meḷavelā yogīothī namaskār karavāyogya chhe ane je sukhanun mandir chhe, te sahaj tattvane hun sadā atyant namun chhun. 150.
20
Page 205 of 380
PDF/HTML Page 234 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
प्रधूतमदनादिकं प्रबलबोधसौधालयम् ।
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ निश्चयप्रत्याख्यानाधिकारः षष्ठः श्रुतस्कन्धः ।।
[shlokārthaḥ — ] jeṇe pāpanā rāshine naṣhṭa karyo chhe, jeṇe puṇyakarmanā samūhane haṇyo chhe, jeṇe madan ( – kām) vagerene khaṅkherī nākhyā chhe, je prabaḷ gnānano mahel chhe, jene tattvavettāo praṇām kare chhe, je prakaraṇanā nāshasvarūp chhe (arthāt jene koī kārya karavānun nathī — je kr̥utakr̥utya chhe), je puṣhṭa guṇonun dhām chhe ane jeṇe moharātrino nāsh karyo chhe, tene ( – te sahaj tattvane) ame namīe chhīe. 151.
ā rīte, sukavijanarūpī kamaḷone māṭe jeo sūrya samān chhe ane pāñch indriyonā phelāv rahit dehamātra jemane parigrah hato evā shrī padmaprabhamaladhāridev vaḍe rachāyelī niyamasāranī tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān (arthāt shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī niyamasār paramāgamanī nirgranth munirāj shrī padmaprabhamaladhāridevavirachit tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān) nishchay-pratyākhyān adhikār nāmano chhaṭhṭho shrutaskandh samāpta thayo.
Page 206 of 380
PDF/HTML Page 235 of 409
single page version
आलोचनाधिकार उच्यते —
निश्चयालोचनास्वरूपाख्यानमेतत् ।
औदारिकवैक्रियिकाहारकतैजसकार्मणानि शरीराणि हि नोकर्माणि, ज्ञानदर्शना- वरणांतरायमोहनीयवेदनीयायुर्नामगोत्राभिधानानि हि द्रव्यकर्माणि । कर्मोपाधिनिरपेक्ष-
anvayārthaḥ — [नोकर्मकर्मरहितं] nokarma ne karmathī rahit tathā [विभावगुणपर्ययैः व्यतिरिक्त म्] vibhāvaguṇaparyāyothī *vyatirikta [आत्मानं] ātmāne [यः] je [ध्यायति] dhyāve chhe, [श्रमणस्य] te shramaṇane [आलोचना] ālochanā [भवति] chhe.
ṭīkāḥ — ā, nishchay-ālochanānā svarūpanun kathan chhe.
audārik, vaikriyik, āhārak, taijas ane kārmaṇ sharīro te nokarmo chhe; gnānāvaraṇ,
206
Page 207 of 380
PDF/HTML Page 236 of 409
single page version
सत्ताग्राहकशुद्धनिश्चयद्रव्यार्थिकनयापेक्षया हि एभिर्नोकर्मभिर्द्रव्यकर्मभिश्च निर्मुक्त म् । मतिज्ञानादयो विभावगुणा नरनारकादिव्यंजनपर्यायाश्चैव विभावपर्यायाः । सहभुवो गुणाः क्रमभाविनः पर्यायाश्च । एभिः समस्तैः व्यतिरिक्तं , स्वभावगुणपर्यायैः संयुक्तं, त्रिकाल- निरावरणनिरंजनपरमात्मानं त्रिगुप्तिगुप्तपरमसमाधिना यः परमश्रमणो नित्यमनुष्ठानसमये वचनरचनाप्रपंचपराङ्मुखः सन् ध्यायति, तस्य भावश्रमणस्य सततं निश्चयालोचना भवतीति ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचंद्रसूरिभिः —
darshanāvaraṇ, antarāy, mohanīy, vedanīy, āyu, nām ane gotra nāmanān dravyakarmo chhe. ane dravyakarmothī rahit chhe. matignānādik te vibhāvaguṇo chhe ane nar-nārakādi vyañjanaparyāyo te ja vibhāvaparyāyo chhe; guṇo sahabhāvī hoy chhe ane paryāyo kramabhāvī hoy chhe. paramātmā ā badhāthī ( – vibhāvaguṇo ane vibhāvaparyāyothī) vyatirikta chhe. uparokta nokarmo ane dravyakarmothī rahit tathā uparokta samasta vibhāvaguṇaparyāyothī vyatirikta tem ja svabhāvaguṇaparyāyothī sanyukta, trikāḷ-nirāvaraṇ nirañjan paramātmāne triguptigupta ( – traṇ gupti vaḍe gupta evī) paramasamādhi vaḍe je param shramaṇ sadā anuṣhṭhānasamaye vachanarachanānā prapañchathī ( – vistārathī) parāṅmukh vartato thako dhyāve chhe, te bhāvashramaṇane satat nishchayaālochanā chhe.
evī rīte (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrie (shrī samayasāranī ātmakhyāti nāmanī ṭīkāmān 227mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] mohanā vilāsathī phelāyelun je ā udayamān ( – udayamān āvatun) karma te samastane ālochīne ( – te sarva karmanī ālochanā karīne), hun niṣhkarma (arthāt sarva
*karmopādhinirapekṣha sattāgrāhak shuddhanishchayadravyārthikanayanī apekṣhāe paramātmā ā nokarmo
Page 208 of 380
PDF/HTML Page 237 of 409
single page version
उक्तं चोपासकाध्ययने —
तथा हि —
शुद्धात्मानं निरुपधिगुणं चात्मनैवावलम्बे ।
नीत्वा नाशं सहजविलसद्बोधलक्ष्मीं व्रजामि ।।१५२।।
karmothī rahit) chaitanyasvarūp ātmāmān ātmāthī ja ( – potāthī ja) nirantar vartun chhun.’’
vaḷī upāsakādhyayanamān (shrī samantabhadrasvāmīkr̥ut ratnakaraṇḍashrāvakāchāramān 125mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] karelā, karāvelā ane anumodelā sarva pāpane kapaṭarahitapaṇe ālochīne, maraṇaparyant rahenārun, niḥsheṣh ( – paripūrṇa) mahāvrat dhāraṇ karavun.’’
vaḷī (ā 107 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] ghor sansāranān mūḷ evān sukr̥ut ane duṣhkr̥utane sadā ālochī ālochīne hun nirupādhik (-svābhāvik) guṇavāḷā shuddha ātmāne ātmāthī ja avalambun chhun. pachhī dravyakarmasvarūp samasta prakr̥itine atyant nāsh pamāḍīne sahajavilasatī gnānalakṣhmīne hun pāmīsh. 152.
208 ]
Page 209 of 380
PDF/HTML Page 238 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
आलोचनालक्षणभेदकथनमेतत् ।
भगवदर्हन्मुखारविन्दविनिर्गतसकलजनताश्रुतिसुभगसुन्दरानन्दनिष्यन्द्यनक्षरात्मकदिव्य- ध्वनिपरिज्ञानकुशलचतुर्थज्ञानधरगौतममहर्षिमुखकमलविनिर्गतचतुरसन्दर्भगर्भीकृतराद्धान्तादि- समस्तशास्त्रार्थसार्थसारसर्वस्वीभूतशुद्धनिश्चयपरमालोचनायाश्चत्वारो विकल्पा भवन्ति । ते वक्ष्यमाणसूत्रचतुष्टये निगद्यन्त इति ।
anvayārthaḥ — [इह] have, [आलोचनलक्षणं] ālochanānun svarūp [आलोचनम्] [भावशुद्धिः च] 4bhāvashuddhi [चतुर्विधं] em chār prakāranun [समये] shāstramān [परिकथितम्] kahyun chhe.
ṭīkāḥ — ā, ālochanānā svarūpanā bhedonun kathan chhe.
bhagavān arhantanā mukhāravindathī nīkaḷelo, (shravaṇ māṭe āvel) sakaḷ janatāne shravaṇanun saubhāgya maḷe evo, sundar-ānandasyandī (sundar-ānandajharato), anakṣharātmak je divyadhvani, tenā parignānamān kushaḷ chaturthagnānadhar (manaḥparyayagnānadhārī) gautamamaharṣhinā mukhakamaḷathī nīkaḷelī je chatur vachanarachanā, tenā garbhamān rahelān rāddhāntādi ( – siddhāntādi) samasta shāstronā arthasamūhanā sārasarvasvarūp shuddha-nishchay-param-ālochanānā chār bhedo chhe. te bhedo have pachhī kahevāmān āvatān chār sūtromān kahevāshe.
[have ā 108mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
1ālochan, [आलुंछनम्] 2āluñchhan, [अविकृतिकरणम्] 3avikr̥utikaraṇ [च] ane
1. pote potānā doṣho sūkṣhmatāthī joī javā athavā guru pāse potānā doṣhonun nivedan karavun te vyavahār-ālochan chhe. nishchay-ālochananun svarūp 109mī gāthāmān kahevāmān āvashe.
2. āluñchhan = (doṣhonun) āluñchan arthāt ukheḍī nākhavun te
3. avikr̥utikaraṇ = vikārarahitatā karavī te
4. bhāvashuddhi = bhāvone shuddha karavā te
Page 210 of 380
PDF/HTML Page 239 of 409
single page version
मुक्त्यंगनासंगमहेतुभूतम् ।
तस्मै नमः स्वात्मनि निष्ठिताय ।।१५३।।
इहालोचनास्वीकारमात्रेण परमसमताभावनोक्ता ।
यः सहजवैराग्यसुधासिन्धुनाथडिंडीरपिंडपरिपांडुरमंडनमंडलीप्रवृद्धिहेतुभूतराका- निशीथिनीनाथः सदान्तर्मुखाकारमत्यपूर्वं निरंजननिजबोधनिलयं कारणपरमात्मानं निरव-
[shlokārthaḥ — ] muktirūpī strīnā saṅgamanā hetubhūt evā ā ālochanānā bhedone jāṇīne je bhavya jīv kharekhar nij ātmāmān sthiti pāme chhe, te svātmaniṣhṭhitane ( – te nijātmāmān līn bhavya jīvane) namaskār ho. 153.
anvayārthaḥ — [यः] je (jīv) [परिणामम्] pariṇāmane [समभावे] samabhāvamān [संस्थाप्य] sthāpīne [आत्मानं] (nij) ātmāne [पश्यति] dekhe chhe, [आलोचनम्] te ālochan chhe. [इति] em [परमजिनेन्द्रस्य] param jinendrano [उपदेशम्] upadesh [जानीहि] jāṇ.
ṭīkāḥ — ahīn, ālochanānā svīkāramātrathī paramasamatābhāvanā kahevāmān āvī chhe.
sahajavairāgyarūpī amr̥utasāgaranā phīṇ-samūhanā shvet shobhāmaṇḍaḷanī vr̥uddhinā hetubhūt pūrṇa chandra samān (arthāt sahaj vairāgyamān bharatī lāvīne tenī ujjvaḷatā vadhāranār) je jīv sadā antarmukhākār ( – sadā antarmukh jenun svarūp chhe evā), ati apūrva, nirañjan nijabodhanā sthānabhūt kāraṇaparamātmāne niravasheṣhapaṇe antarmukh nij svabhāvanirat sahaj-
210 ]
Page 211 of 380
PDF/HTML Page 240 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
शेषेणान्तर्मुखस्वस्वभावनिरतसहजावलोकनेन निरन्तरं पश्यति; किं कृत्वा ? पूर्वं निज- परिणामं समतावलंबनं कृत्वा परमसंयमीभूत्वा तिष्ठति; तदेवालोचनास्वरूपमिति हे शिष्य त्वं जानीहि परमजिननाथस्योपदेशात् इत्यालोचनाविकल्पेषु प्रथमविकल्पोऽयमिति ।
यो मुक्ति श्रीविलासानतनुसुखमयान् स्तोककालेन याति ।
तं वंदे सर्ववंद्यं सकलगुणनिधिं तद्गुणापेक्षयाहम् ।।१५४।।
ज्ञानज्योतिःप्रहतदुरितध्वान्तपुंजः पुराणः ।
न्नारातीये परमपुरुषे को विधिः को निषेधः ।।१५५।।
avalokan vaḍe nirantar dekhe chhe (arthāt je jīv kāraṇaparamātmāne sarvathā antarmukh evun je nij svabhāvamān līn sahaj-avalokan tenā vaḍe nirantar dekhe chhe — anubhave chhe); shun karīne dekhe chhe? pahelān nij pariṇāmane samatāvalambī karīne, paramasanyamībhūtapaṇe rahīne dekhe chhe; te ja ālochanānun svarūp chhe em, he shiṣhya! tun param jinanāthanā upadesh dvārā jāṇ. — ām ā, ālochanānā bhedomān pratham bhed thayo.
[have ā 109mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj chha shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] ā pramāṇe je ātmā ātmāne ātmā vaḍe ātmāmān avichaḷ raheṭhāṇavāḷo dekhe chhe, te anaṅg-sukhamay (atīndriy ānandamay) evā muktilakṣhmīnā vilāsone alpa kāḷamān pāme chhe. te ātmā sureshothī, sanyamadharonī paṅktiothī, khecharothī ( – vidyādharothī) ane bhūcharothī ( – bhūmigocharīothī) vandya chhe. hun te sarvavandya sakaḷaguṇanidhine ( – sarvathī vandya evā samasta guṇonā bhaṇḍārane) tenā guṇonī apekṣhāthī ( – abhilāṣhāthī) vandun chhun. 154.
[shlokārthaḥ — ] jeṇe gnānajyoti vaḍe pāpatimiranā puñjano nāsh karyo chhe ane je