Niyamsar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Shlok: 137-155 ; Gatha: 102-109 ; Param-Alochna Adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 12 of 21

 

Page 192 of 380
PDF/HTML Page 221 of 409
single page version

192 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
एकश्च म्रियते जीवः एकश्च जीवति स्वयम् ।
एकस्य जायते मरणं एकः सिध्यति नीरजाः ।।१०१।।
इह हि संसारावस्थायां मुक्तौ च निःसहायो जीव इत्युक्त : ।
नित्यमरणे तद्भवमरणे च सहायमन्तरेण व्यवहारतश्चैक एव म्रियते; सादि-
सनिधनमूर्तिविजातीयविभावव्यंजननरनारकादिपर्यायोत्पत्तौ चासन्नगतानुपचरितासद्भूतव्यवहार-
नयादेशेन स्वयमेवोज्जीवत्येव । सर्वैर्बंधुभिः परिरक्ष्यमाणस्यापि महाबलपराक्रमस्यैकस्य
जीवस्याप्रार्थितमपि स्वयमेव जायते मरणम्; एक एव परमगुरुप्रसादासादितस्वात्माश्रय-
निश्चयशुक्लध्यानबलेन स्वात्मानं ध्यात्वा नीरजाः सन् सद्यो निर्वाति ।
तथा चोक्त म् —
anvayārthaḥ — [जीवः एकः च] jīv ekalo [म्रियते] mare chhe [च] ane
[स्वयम् एकः] svayam ekalo [जीवति] janme chhe; [एकस्य] ekalānun [मरणं जायते]
maraṇ thāy chhe ane [एकः] ekalo [नीरजाः] raj rahit thayo thako [सिध्यति] siddha
thāy chhe.
ṭīkāḥ — ahīn ( – ā gāthāmān), sansārāvasthāmān ane muktimān jīv niḥsahāy
chhe em kahyun chhe.
nitya maraṇamān (arthāt samaye samaye thatān āyukarmanā niṣhekonā kṣhayamān) ane te
bhav sambandhī maraṇamān, (bījā koīnī) sahāy vinā vyavahārathī (jīv) ekalo ja mare
chhe; tathā sādi-sānt mūrtik vijātīyavibhāvavyañjanaparyāyarūp naranārakādiparyāyonī
utpattimān, āsanna-anupacharit-asadbhūt-vyavahāranayanā kathanathī (jīv ekalo ja)
svayamev janme chhe. sarva bandhujanothī rakṣhaṇ karavāmān āvatun hovā chhatān paṇ, mahābaḷ-
parākramavāḷā jīvanun ekalānun ja, anichchhit hovā chhatān, svayamev maraṇ thāy chhe;
(jīv) ekalo ja param gurunā prasādathī prāpta svātmāshrit nishchayashukladhyānanā baḷe
nij ātmāne dhyāīne raj rahit thayo thako shīghra nirvāṇ pāme chhe.
evī rīte (anyatra shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —

Page 193 of 380
PDF/HTML Page 222 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]    nishchay-pratyākhyān adhikār    [ 193    
(अनुष्टुभ्)
‘‘स्वयं कर्म करोत्यात्मा स्वयं तत्फलमश्नुते ।
स्वयं भ्रमति संसारे स्वयं तस्माद्विमुच्यते ।।’’
उक्तं च श्रीसोमदेवपंडितदेवैः —
(वसंततिलका)
‘‘एकस्त्वमाविशसि जन्मनि संक्षये च
भोक्तुं स्वयं स्वकृतकर्मफलानुबन्धम् ।
अन्यो न जातु सुखदुःखविधौ सहायः
स्वाजीवनाय मिलितं विटपेटकं ते ।।’’
तथा हि —
(मंदाक्रांता)
एको याति प्रबलदुरघाज्जन्म मृत्युं च जीवः
कर्मद्वन्द्वोद्भवफलमयं चारुसौख्यं च दुःखम् ।
भूयो भुंक्ते स्वसुखविमुखः सन् सदा तीव्रमोहा-
देकं तत्त्वं किमपि गुरुतः प्राप्य तिष्ठत्यमुष्मिन् ।।१३७।।
‘‘[shlokārthaḥ — ] ātmā svayam karma kare chhe, svayam tenun phaḷ bhogave chhe, svayam
sansāramān bhame chhe ane svayam sansārathī mukta thāy chhe.’’
vaḷī shrī somadevapaṇḍitadeve (yashastilakachampūkāvyamān bījā adhikāranī andar
ekatvānuprekṣhā varṇavatān 119mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] pote karelā karmanā phaḷānubandhane svayam bhogavavā māṭe tun ekalo
janmamān tem ja mr̥utyumān praveshe chhe, bījun koī (strīputramitrādik) sukhaduḥkhanā prakāromān
bilakul sahāyabhūt thatun nathī; potānī ājīvikā māṭe (mātra potānā svārtha māṭe
strīputramitrādik) dhutārāonī ṭoḷī tane maḷī chhe.’’
vaḷī (ā 101mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] jīv ekalo prabaḷ duṣhkr̥utathī janma ane mr̥utyune pāme chhe; jīv
ekalo sadā tīvra mohane līdhe svasukhathī vimukh thayo thako karmadvandvajanit phaḷamay ( – shubh

Page 194 of 380
PDF/HTML Page 223 of 409
single page version

194 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
एगो मे सासदो अप्पा णाणदंसणलक्खणो ।
सेसा मे बाहिरा भावा सव्वे संजोगलक्खणा ।।१०२।।
एको मे शाश्वत आत्मा ज्ञानदर्शनलक्षणः ।
शेषा मे बाह्या भावाः सर्वे संयोगलक्षणाः ।।१०२।।
एकत्वभावनापरिणतस्य सम्यग्ज्ञानिनो लक्षणकथनमिदम् ।
अखिलसंसृतिनन्दनतरुमूलालवालांभःपूरपरिपूर्णप्रणालिकावत्संस्थितकलेवरसंभवहेतु-
भूतद्रव्यभावकर्माभावादेकः, स एव निखिलक्रियाकांडाडंबरविविधविकल्पकोला-
हलनिर्मुक्त सहजशुद्धज्ञानचेतनामतीन्द्रियं भुंजानः सन् शाश्वतो भूत्वा ममोपादेय-
रूपेण तिष्ठति, यस्त्रिकालनिरुपाधिस्वभावत्वात् निरावरणज्ञानदर्शनलक्षणलक्षितः
कारणपरमात्मा; ये शुभाशुभकर्मसंयोगसंभवाः शेषा बाह्याभ्यन्तरपरिग्रहाः, स्वस्वरूपा-
ane ashubh karmanān phaḷarūp) sundar sukh ane duḥkhane vāramvār bhogave chhe; jīv ekalo
guru dvārā koī evā ek tattvane ( – avarṇanīy param chaitanyatattvane) pāmīne temān sthit
rahe chhe. 137.
māro sushāshvat ek darshanagnānalakṣhaṇ jīv chhe;
bākī badhā sanyogalakṣhaṇ bhāv mujathī bāhya chhe. 102.
anvayārthaḥ — [ज्ञानदर्शनलक्षणः] gnānadarshanalakṣhaṇavāḷo [शाश्वतः] shāshvat [एकः]
ek [आत्मा] ātmā [मे] māro chhe; [शेषाः सर्वे] bākīnā badhā [संयोगलक्षणाः भावाः]
sanyogalakṣhaṇavāḷā bhāvo [मे बाह्याः] mārāthī bāhya chhe.
ṭīkāḥ — ekatvabhāvanārūpe pariṇamelā samyaggnānīnā lakṣhaṇanun ā kathan chhe.
traṇe kāḷe nirupādhik svabhāvavāḷo hovāthī nirāvaraṇ-gnānadarshanalakṣhaṇathī lakṣhit
evo je kāraṇaparamātmā te, samasta sansārarūpī nandanavananān vr̥ukṣhonā mūḷ pharatā
kyārāomān pāṇī bharavā māṭe jaḷapravāhathī paripūrṇa dhoriyā samān vartatun je sharīr tenī
utpattimān hetubhūt dravyakarma-bhāvakarma vināno hovāthī ek chhe, ane te ja
(kāraṇaparamātmā) samasta kriyākāṇḍanā āḍambaranā vividh vikalparūp kolāhalathī rahit
sahajashuddha-gnānachetanāne atīndriyapaṇe bhogavato thako shāshvat rahīne mārā māṭe upādeyapaṇe

Page 195 of 380
PDF/HTML Page 224 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
nishchay-pratyākhyān adhikār
[ 195
द्वाह्यास्ते सर्वे; इति मम निश्चयः ।
(मालिनी)
अथ मम परमात्मा शाश्वतः कश्चिदेकः
सहजपरमचिच्चिन्तामणिर्नित्यशुद्धः ।
निरवधिनिजदिव्यज्ञानद्रग्भ्यां समृद्धः
किमिह बहुविकल्पैर्मे फलं बाह्यभावैः ।।१३८।।
जं किंचि मे दुच्चरित्तं सव्वं तिविहेण वोसरे ।
सामाइयं तु तिविहं करेमि सव्वं णिरायारं ।।१०३।।
यत्किंचिन्मे दुश्चरित्रं सर्वं त्रिविधेन विसृजामि ।
सामायिकं तु त्रिविधं करोमि सर्वं निराकारम् ।।१०३।।
आत्मगतदोषनिर्मुक्त्युपायकथनमिदम् ।
rahe chhe; je shubhāshubh karmanā sanyogathī utpanna thatā bākīnā bāhya-abhyantar parigraho, te
badhā nij svarūpathī bāhya chhe. — ām māro nishchay chhe.
[have ā 102mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] aho! māro paramātmā shāshvat chhe, ek chhe, sahaj param
chaitanyachintāmaṇi chhe, sadā shuddha chhe ane anant nij divya gnānadarshanathī samr̥uddha chhe. ām
chhe to pachhī bahu prakāranā bāhya bhāvothī mane shun phaḷ chhe? 138.
je kāī paṇ dushcharit muj te sarva hun trividhe tajun;
karun chhun nirākār ja samasta charitra je trayavidhanun. 103.
anvayārthaḥ — [मे] mārun [यत् किंचित्] je kāī paṇ [दुश्चरित्रं] duḥchāritra [सर्वं]
te sarvane hun
[त्रिविधेन] trividhe (man-vachan-kāyāthī) [विसृजामि] tajun chhun [तु] ane
[त्रिविधं सामायिकं] trividh je sāmāyik ( – chāritra) [सर्वं] te sarvane [निराकारं करोमि]
nirākār ( – nirvikalpa) karun chhun.
ṭīkāḥ — ātmagat doṣhothī mukta thavānā upāyanun ā kathan chhe.

Page 196 of 380
PDF/HTML Page 225 of 409
single page version

196 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
भेदविज्ञानिनोऽपि मम परमतपोधनस्य पूर्वसंचितकर्मोदयबलाच्चारित्रमोहोदये
सति यत्किंचिदपि दुश्चरित्रं भवति चेत्तत् सर्वं मनोवाक्कायसंशुद्धया संत्यजामि ।
सामायिकशब्देन तावच्चारित्रमुक्तं सामायिकछेदोपस्थापनपरिहारविशुद्धयभिधानभेदात्त्रि-
विधम् । अथवा जघन्यरत्नत्रयमुत्कृष्टं करोमि; नवपदार्थपरद्रव्यश्रद्धानपरिज्ञानाचरण-
स्वरूपं रत्नत्रयं साकारं, तत् स्वस्वरूपश्रद्धानपरिज्ञानानुष्ठानरूपस्वभावरत्नत्रय-
स्वीकारेण निराकारं शुद्धं करोमि इत्यर्थः । किं च, भेदोपचारचारित्रम् अभेदोपचारं
करोमि, अभेदोपचारम् अभेदानुपचारं करोमि इति त्रिविधं सामायिकमुत्तरोत्तर-
स्वीकारेण सहजपरमतत्त्वाविचलस्थितिरूपसहजनिश्चयचारित्रं, निराकारतत्त्वनिरतत्वान्निराकार-
चारित्रमिति ।
तथा चोक्तं प्रवचनसारव्याख्यायाम् —
mane param-tapodhanane, bhedavignānī hovā chhatān, pūrvasañchit karmanā udayane līdhe
chāritramohano uday hotān jo kāī paṇ duḥchāritra hoy, to te sarvane man-vachan-
kāyānī sanshuddhithī hun samyak prakāre tajun chhun. ‘sāmāyik’ shabdathī chāritra kahyun chhe —
ke je (chāritra) sāmāyik, chhedopasthāpan ane parihāravishuddhi nāmanā traṇ bhedone
līdhe traṇ prakāranun chhe. (hun te chāritrane nirākār karun chhun.) athavā hun jaghanya
ratnatrayane utkr̥uṣhṭa karun chhun; nav padārtharūp paradravyanān shraddhān-gnān-ācharaṇasvarūp
ratnatray sākār ( – savikalpa) chhe, tene nij svarūpanān shraddhān-gnān-anuṣhṭhānarūp
svabhāvaratnatrayanā svīkār ( – aṅgīkār) vaḍe nirākār – shuddha karun chhun, em artha chhe.
vaḷī (bījī rīte kahīe to), hun bhedopachār chāritrane abhedopachār karun chhun ane
abhedopachār chāritrane abhedānupachār karun chhun — em trividh sāmāyikane ( – chāritrane)
uttarottar svīkr̥ut (aṅgīkr̥ut) karavāthī sahaj param tattvamān avichaḷ sthitirūp sahaj
nishchayachāritra hoy chhe — ke je (nishchayachāritra) nirākār tattvamān līn hovāthī
nirākār chāritra chhe.
evī rīte shrī pravachanasāranī (amr̥utachandrāchāryadevakr̥ut tattvadīpikā nāmanī)
ṭīkāmān (12mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —

Page 197 of 380
PDF/HTML Page 226 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
nishchay-pratyākhyān adhikār
[ 197
(वसंततिलका)
‘‘द्रव्यानुसारि चरणं चरणानुसारि
द्रव्यं मिथो द्वयमिदं ननु सव्यपेक्षम् ।
तस्मान्मुमुक्षुरधिरोहतु मोक्षमार्गं
द्रव्यं प्रतीत्य यदि वा चरणं प्रतीत्य ।।’’
तथा हि —
(अनुष्टुभ्)
चित्तत्त्वभावनासक्त मतयो यतयो यमम् ।
यतंते यातनाशीलयमनाशनकारणम् ।।१३9।।
सम्मं मे सव्वभूदेसु वेरं मज्झं ण केणवि ।
आसाए वोसरित्ता णं समाहि पडिवज्जए ।।१०४।।
साम्यं मे सर्वभूतेषु वैरं मह्यं न केनचित् ।
आशाम् उत्सृज्य नूनं समाधिः प्रतिपद्यते ।।१०४।।
‘‘[shlokārthaḥ — ] charaṇ dravyānusār hoy chhe ane dravya charaṇānusār hoy
chhe — e rīte te banne paraspar apekṣhāsahit chhe; tethī kān to dravyano āshray karīne
athavā to charaṇano āshray karīne mumukṣhu (gnānī, muni) mokṣhamārgamān ārohaṇ karo.’’
vaḷī (ā 103mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe
chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] jemanī buddhi chaitanyatattvanī bhāvanāmān āsakta (rat, līn) chhe
evā yatio yamamān prayatnashīl rahe chhe (arthāt sanyamamān sāvadhān rahe chhe) — ke je
yam ( – sanyam) yātanāshīl yamanā ( – duḥkhamay maraṇanā) nāshanun kāraṇ chhe. 139.
sau bhūtamān samatā mane, ko sāth ver mane nahīn;
āshā kharekhar chhoḍīne prāpti karun chhun samādhinī. 104.
anvayārthaḥ — [सर्वभूतेषु] sarva jīvo pratye [मे] mane [साम्यं] samatā chhe, [मह्यं]

Page 198 of 380
PDF/HTML Page 227 of 409
single page version

198 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
इहान्तर्मुखस्य परमतपोधनस्य भावशुद्धिरुक्ता ।
विमुक्त सकलेन्द्रियव्यापारस्य मम भेदविज्ञानिष्वज्ञानिषु च समता; मित्रामित्र-
परिणतेरभावान्न मे केनचिज्जनेन सह वैरम्; सहजवैराग्यपरिणतेः न मे काप्याशा विद्यते;
परमसमरसीभावसनाथपरमसमाधिं प्रपद्येऽहमिति ।
तथा चोक्तं श्रीयोगीन्द्रदेवैः —
(वसंततिलका)
‘‘मुक्त्वालसत्वमधिसत्त्वबलोपपन्नः
स्मृत्वा परां च समतां कुलदेवतां त्वम् ।
संज्ञानचक्रमिदमङ्ग गृहाण तूर्ण-
मज्ञानमन्त्रियुतमोहरिपूपमर्दि ।।’’
तथा हि —
māre [केनचित्] koī sāthe [वैरं न] ver nathī; [नूनम्] kharekhar [आशाम् उत्सृज्य]
āshāne chhoḍīne [समाधिः प्रतिपद्यते] hun samādhine prāpta karun chhun.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān) antarmukh param-tapodhananī bhāvashuddhinun kathan
chhe.
jeṇe samasta indriyonā vyāpārane chhoḍyo chhe evā mane bhedavignānīo tem ja
agnānīo pratye samatā chhe; mitra-amitrarūp (mitrarūp ke shatrurūp) pariṇatinā abhāvane
līdhe mane koī prāṇī sāthe ver nathī; sahaj vairāgyapariṇatine līdhe mane koī paṇ
āshā vartatī nathī; param samarasībhāvasanyukta param samādhino hun āshray karun chhun
(arthāt param samādhine prāpta karun chhun).
evī rīte shrī yogīndradeve (amr̥utāshītimān 21mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] he bhāī! svābhāvik baḷasampanna evo tun āḷas tajīne,
utkr̥uṣhṭa samatārūpī kuḷadevīne smarīne, agnānamantrī sahit mohashatruno nāsh karanārā ā
samyaggnānarūpī chakrane shīghra grahaṇ kar.’’
vaḷī (ā 104mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj be shlok kahe
chhe)ḥ —

Page 199 of 380
PDF/HTML Page 228 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
nishchay-pratyākhyān adhikār
[ 199
(वसंततिलका)
मुक्त्यङ्गनालिमपुनर्भवसौख्यमूलं
दुर्भावनातिमिरसंहतिचन्द्रकीर्तिम् ।
संभावयामि समतामहमुच्चकैस्तां
या संमता भवति संयमिनामजस्रम् ।।१४०।।
(हरिणी)
जयति समता नित्यं या योगिनामपि दुर्लभा
निजमुखसुखवार्धिप्रस्फारपूर्णशशिप्रभा ।
परमयमिनां प्रव्रज्यास्त्रीमनःप्रियमैत्रिका
मुनिवरगणस्योच्चैः सालंक्रिया जगतामपि ।।१४१।।
णिक्कसायस्स दंतस्स सूरस्स ववसायिणो ।
संसारभयभीदस्स पच्चक्खाणं सुहं हवे ।।१०५।।
निःकषायस्य दान्तस्य शूरस्य व्यवसायिनः ।
संसारभयभीतस्य प्रत्याख्यानं सुखं भवेत् ।।१०५।।
[shlokārthaḥ — ] je (samatā) muktisundarīnī sakhī chhe, je mokṣhasaukhyanun mūḷ chhe, je
durbhāvanārūpī timirasamūhane (haṇavā) māṭe chandranā prakāsh samān chhe ane je sanyamīone
nirantar sammat chhe, te samatāne hun atyant bhāvun chhun. 140.
[shlokārthaḥ — ] je yogīone paṇ durlabh chhe, je nijābhimukh sukhanā sāgaramān
bharatī lāvavā māṭe pūrṇa chandranī prabhā (samān) chhe, je param sanyamīonī dīkṣhārūpī strīnā
manane vahālī sakhī chhe ane je munivaronā samūhanun tem ja traṇ lokanun paṇ atishayapaṇe
ābhūṣhaṇ chhe, te samatā sadā jayavant chhe. 141.
akaṣhāy, udyamī, dānta chhe, sansārathī bhayabhīt chhe,
shūravīr chhe, te jīvane pachakhāṇ sukhamay hoy chhe. 105.
anvayārthaḥ — [निःकषायस्य] je niḥkaṣhāy chhe, [दान्तस्य] *dānta chhe, [शूरस्य]
shūravīr chhe, [व्यवसायिनः] vyavasāyī ( – shuddhatā pratye udyamavant) chhe ane [संसारभयभीतस्य]
*dānta = jeṇe indriyonun daman karyun hoy evo; jeṇe indriyone vash karī hoy evo; sanyamī.

Page 200 of 380
PDF/HTML Page 229 of 409
single page version

200 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
निश्चयप्रत्याख्यानयोग्यजीवस्वरूपाख्यानमेतत् ।
सकलकषायकलंकपंकविमुक्त स्य निखिलेन्द्रियव्यापारविजयोपार्जितपरमदान्त-
रूपस्य अखिलपरीषहमहाभटविजयोपार्जितनिजशूरगुणस्य निश्चयपरमतपश्चरणनिरत-
शुद्धभावस्य संसारदुःखभीतस्य व्यवहारेण चतुराहारविवर्जनप्रत्याख्यानम् । किं च
पुनः व्यवहारप्रत्याख्यानं कुद्रष्टेरपि पुरुषस्य चारित्रमोहोदयहेतुभूतद्रव्यभावकर्म-
क्षयोपशमेन क्वचित् कदाचित् संभवति । अत एव निश्चयप्रत्याख्यानं हितम् अत्यासन्न-
भव्यजीवानाम्; यतः स्वर्णनामधेयधरस्य पाषाणस्योपादेयत्वं न तथांधपाषाणस्येति । ततः
संसारशरीरभोगनिर्वेगता निश्चयप्रत्याख्यानस्य कारणं, पुनर्भाविकाले संभाविनां
निखिलमोहरागद्वेषादिविविधविभावानां परिहारः परमार्थप्रत्याख्यानम्, अथवानागतकालोद्भव-
sansārathī bhayabhīt chhe, tene [सुखं प्रत्याख्यानं] sukhamay pratyākhyān (arthāt nishchay-
pratyākhyān) [भवेत्] hoy chhe.
ṭīkāḥ — je jīv nishchayapratyākhyānane yogya hoy evā jīvanā svarūpanun ā
kathan chhe.
je samasta kaṣhāyakalaṅkarūp kādavathī vimukta chhe, sarva indriyonā vyāpār upar
vijay meḷavyo hovāthī jeṇe param dāntarūpatā prāpta karī chhe, sakaḷ pariṣhaharūpī mahā
subhaṭone jītyā hovāthī jeṇe nij shūraguṇ prāpta karyo chhe, nishchay-param-tapashcharaṇamān
1nirat evo shuddhabhāv jene varte chhe ane je sansāraduḥkhathī bhayabhīt chhe, tene (yathochit
shuddhatā sahit) vyavahārathī chār āhāranā tyāgarūp pratyākhyān chhe. parantu (shuddhatā
vinānun) vyavahārapratyākhyān to kudraṣhṭi ( – mithyātvī) puruṣhane paṇ chāritramohanā udayanā
hetubhūt dravyakarma-bhāvakarmanā kṣhayopasham vaḍe kvachit kadāchit sambhave chhe. tethī ja
nishchayapratyākhyān ati-āsannabhavya jīvone hitarūp chhe; kāraṇ ke jem 2suvarṇapāṣhāṇ
nāmano pāṣhāṇ upādey chhe tem andhapāṣhāṇ nathī. māṭe (yathochit shuddhatā sahit) sansār
ane sharīr sambandhī bhoganī nirvegatā nishchayapratyākhyānanun kāraṇ chhe ane bhaviṣhya kāḷe
thanārā samasta moharāgadveṣhādi vividh vibhāvono parihār te paramārtha pratyākhyān chhe
1. nirat = rat; tatpar; parāyaṇ; līn.
2. je pāṣhāṇamān suvarṇa hoy chhe tene suvarṇapāṣhāṇ kahe chhe ane je pāṣhāṇamān suvarṇa hotun nathī tene
andhapāṣhāṇ kahe chhe.

Page 201 of 380
PDF/HTML Page 230 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
nishchay-pratyākhyān adhikār
[ 201
विविधान्तर्जल्पपरित्यागः शुद्धनिश्चयप्रत्याख्यानम् इति ।
(हरिणी)
जयति सततं प्रत्याख्यानं जिनेन्द्रमतोद्भवं
परमयमिनामेतन्निर्वाणसौख्यकरं परम् ।
सहजसमतादेवीसत्कर्णभूषणमुच्चकैः
मुनिप शृणु ते दीक्षाकान्तातियौवनकारणम् ।।१४२।।
एवं भेदब्भासं जो कुव्वइ जीवकम्मणो णिच्चं ।
पच्चक्खाणं सक्कदि धरिदुं सो संजदो णियमा ।।१०६।।
एवं भेदाभ्यासं यः करोति जीवकर्मणोः नित्यम् ।
प्रत्याख्यानं शक्तो धर्तुं स संयतो नियमात् ।।१०६।।
निश्चयप्रत्याख्यानाध्यायोपसंहारोपन्यासोयम् ।
athavā anāgat kāḷe utpanna thanārā vividh antarjalpono ( – vikalpono) parityāg te
shuddha nishchayapratyākhyān chhe.
[have ā 105 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] he munivar! sāmbhaḷ; jinendranā matamān utpanna thatun pratyākhyān
satat jayavant chhe. te pratyākhyān param sanyamīone utkr̥uṣhṭapaṇe nirvāṇasukhanun karanārun chhe,
sahaj samatādevīnā sundar karṇanun mahā ābhūṣhaṇ chhe ane tārī dīkṣhārūpī priy strīnā atishay
yauvananun kāraṇ chhe. 142.
jīv-karma kerā bhedano abhyās je nitye kare,
te sanyamī pachakhāṇ-dhāraṇamān avashya samartha chhe. 106.
anvayārthaḥ — [एवं] e rīte [यः] je [नित्यम्] sadā [जीवकर्मणोः] jīv ane
karmanā [भेदाभ्यासं] bhedano abhyās [करोति] kare chhe, [सः संयतः] te sanyat [नियमात्]
niyamathī
[प्रत्याख्यानं] pratyākhyān [धर्तुं] dhāraṇ karavāne [शक्त :] shaktimān chhe.
ṭīkāḥ — ā, nishchay-pratyākhyān adhikāranā upasanhāranun kathan chhe.

Page 202 of 380
PDF/HTML Page 231 of 409
single page version

202 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
यः श्रीमदर्हन्मुखारविन्दविनिर्गतपरमागमार्थविचारक्षमः अशुद्धान्तस्तत्त्वकर्मपुद्गलयो-
रनादिबन्धनसंबन्धयोर्भेदं भेदाभ्यासबलेन करोति, स परमसंयमी निश्चयव्यवहारप्रत्याख्यानं
स्वीकरोतीति ।
(स्वागता)
भाविकालभवभावनिवृत्तः
सोहमित्यनुदिनं मुनिनाथः ।
भावयेदखिलसौख्यनिधानं
स्वस्वरूपममलं मलमुक्त्यै ।।१४३।।
(स्वागता)
घोरसंसृतिमहार्णवभास्व-
द्यानपात्रमिदमाह जिनेन्द्रः ।
तत्त्वतः परमतत्त्वमजस्रं
भावयाम्यहमतो जितमोहः ।।१४४।।
shrīmad arhantanā mukhāravindamānthī nikaḷelān paramāgamanā arthano vichār karavāmān
samartha evo je param sanyamī anādi bandhanarūp sambandhavāḷān ashuddha antaḥtattva ane karma-
pudgalano bhed bhedābhyāsanā baḷathī kare chhe, te param sanyamī nishchayapratyākhyān tathā
vyavahārapratyākhyānane svīkr̥ut ( – aṅgīkr̥ut) kare chhe.
[have ā nishchay-pratyākhyān adhikāranī chhellī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār
munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev nav shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] ‘je bhāvi kāḷanā bhav-bhāvothī (sansārabhāvothī) nivr̥utta chhe te
hun chhun’ em munīshvare maḷathī mukta thavā māṭe paripūrṇa saukhyanā nidhānabhūt nirmaḷ nij
svarūpane pratidin bhāvavun. 143.
[shlokārthaḥ — ] ghor sansāramahārṇavanun ā (param tattva) dedīpyamān nāv chhe em
jinendradeve kahyun chhe; tethī hun mohane jītīne nirantar param tattvane tattvataḥ ( – pāramārthik
rīte) bhāvun chhun. 144.

Page 203 of 380
PDF/HTML Page 232 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
nishchay-pratyākhyān adhikār
[ 203
(मंदाक्रांता)
प्रत्याख्यानं भवति सततं शुद्धचारित्रमूर्तेः
भ्रान्तिध्वंसात्सहजपरमानंदचिन्निष्टबुद्धेः ।
नास्त्यन्येषामपरसमये योगिनामास्पदानां
भूयो भूयो भवति भविनां संसृतिर्घोररूपा ।।१४५।।
(शिखरिणी)
महानंदानंदो जगति विदितः शाश्वतमयः ।
स सिद्धात्मन्युच्चैर्नियतवसतिर्निर्मलगुणे ।
अमी विद्वान्सोपि स्मरनिशितशस्त्रैरमिहताः
कथं कांक्षंत्येनं बत कलिहतास्ते जडधियः ।।१४६।।
(मंदाक्रांता)
प्रत्याख्यानाद्भवति यमिषु प्रस्फु टं शुद्धशुद्धं
सच्चारित्रं दुरघतरुसांद्राटवीवह्निरूपम् ।
तत्त्वं शीघ्रं कुरु तव मतौ भव्यशार्दूल नित्यं
यत्किंभूतं सहजसुखदं शीलमूलं मुनीनाम् ।।१४७।।
[shlokārthaḥ — ] bhrāntinā nāshathī jenī buddhi sahaj-paramānandayukta chetanamān niṣhṭhit
( – līn, ekāgra) chhe evā shuddhachāritramūrtine satat pratyākhyān chhe. parasamayamān
( – anya darshanamān) jemanun sthān chhe evā anya yogīone pratyākhyān hotun nathī; te
sansārīone pharīpharīne ghor sansaraṇ ( – paribhramaṇ) thāy chhe. 145.
[shlokārthaḥ – ] je shāshvat mahā ānandānand jagatamān prasiddha chhe, te nirmaḷ guṇavāḷā
siddhātmāmān atishayapaṇe ane niyatapaṇe rahe chhe. (to pachhī,) arere! ā vidvāno paṇ
kāmanān tīkṣhṇa shastrothī ijā pāmyā thakā kleshapīḍit thaīne tene (kāmane) kem ichchhe chhe!
teo jaḍabuddhi chhe. 146.
[shlokārthaḥ — ] je duṣhṭa pāparūpī vr̥ukṣhonī gīch aṭavīne bāḷavāne agnirūp chhe evun
pragaṭ shuddha-shuddha satchāritra sanyamīone pratyākhyānathī thāy chhe; (māṭe) he bhavyashārdūl!
( – bhavyottam) tun shīghra tārī matimān tattvane nitya dhāraṇ kar — ke je tattva sahaj sukhanun
denārun chhe ane munionā chāritranun mūḷ chhe. 147.

Page 204 of 380
PDF/HTML Page 233 of 409
single page version

20
4 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
(मालिनी)
जयति सहजतत्त्वं तत्त्वनिष्णातबुद्धेः
हृदयसरसिजाताभ्यन्तरे संस्थितं यत् ।
तदपि सहजतेजः प्रास्तमोहान्धकारं
स्वरसविसरभास्वद्बोधविस्फू र्तिमात्रम् ।।१४८।।
(पृथ्वी)
अखंडितमनारतं सकलदोषदूरं परं
भवांबुनिधिमग्नजीवततियानपात्रोपमम् ।
अथ प्रबलदुर्गवर्गदववह्निकीलालकं
नमामि सततं पुनः सहजमेव तत्त्वं मुदा ।।१४9।।
(पृथ्वी)
जिनप्रभुमुखारविन्दविदितं स्वरूपस्थितं
मुनीश्वरमनोगृहान्तरसुरत्नदीपप्रभम् ।
नमस्यमिह योगिभिर्विजितद्रष्टिमोहादिभिः
नमामि सुखमन्दिरं सहजतत्त्वमुच्चैरदः ।।१५०।।
[shlokārthaḥ — ] tattvamān niṣhṇāt buddhivāḷā jīvanā hr̥udayakamaḷarūp abhyantaramān je
susthit chhe, te sahaj tattva jayavant chhe. te sahaj teje mohāndhakārano nāsh karyo chhe ane
te (sahaj tej) nij rasanā phelāvathī prakāshatā gnānanā prakāshanamātra chhe. 148.
[shlokārthaḥ — ] vaḷī, je (sahaj tattva) akhaṇḍit chhe, shāshvat chhe, sakaḷ doṣhathī
dūr chhe, utkr̥uṣhṭa chhe, bhavasāgaramān ḍūbelā jīvasamūhane naukā samān chhe ane prabaḷ saṅkaṭonā
samūharūpī dāvānaḷane (shānt karavā) māṭe jaḷ samān chhe, te sahaj tattvane hun pramodathī
satat namun chhun. 149.
[shlokārthaḥ — ] je jinaprabhunā mukhāravindathī vidit (prasiddha) chhe, je svarūpamān
sthit chhe, je munīshvaronā manograhanī andar sundar ratnadīpanī māphak prakāshe chhe, je ā
lokamān darshanamohādi par vijay meḷavelā yogīothī namaskār karavāyogya chhe ane je
sukhanun mandir chhe, te sahaj tattvane hun sadā atyant namun chhun. 150.

Page 205 of 380
PDF/HTML Page 234 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
nishchay-pratyākhyān adhikār
[ 205
(पृथ्वी)
प्रणष्टदुरितोत्करं प्रहतपुण्यकर्मव्रजं
प्रधूतमदनादिकं प्रबलबोधसौधालयम् ।
प्रणामकृततत्त्ववित् प्रकरणप्रणाशात्मकं
प्रवृद्धगुणमंदिरं प्रहृतमोहरात्रिं नुमः ।।१५१।।
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां
नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ निश्चयप्रत्याख्यानाधिकारः षष्ठः श्रुतस्कन्धः ।।
[shlokārthaḥ — ] jeṇe pāpanā rāshine naṣhṭa karyo chhe, jeṇe puṇyakarmanā samūhane haṇyo
chhe, jeṇe madan ( – kām) vagerene khaṅkherī nākhyā chhe, je prabaḷ gnānano mahel chhe, jene
tattvavettāo praṇām kare chhe, je prakaraṇanā nāshasvarūp chhe (arthāt jene koī kārya karavānun
nathī — je kr̥utakr̥utya chhe), je puṣhṭa guṇonun dhām chhe ane jeṇe moharātrino nāsh karyo chhe, tene
( – te sahaj tattvane) ame namīe chhīe. 151.
ā rīte, sukavijanarūpī kamaḷone māṭe jeo sūrya samān chhe ane pāñch indriyonā
phelāv rahit dehamātra jemane parigrah hato evā shrī padmaprabhamaladhāridev vaḍe rachāyelī
niyamasāranī tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān (arthāt shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī
niyamasār paramāgamanī nirgranth munirāj shrī padmaprabhamaladhāridevavirachit tātparyavr̥utti nāmanī
ṭīkāmān) nishchay-pratyākhyān adhikār nāmano chhaṭhṭho shrutaskandh samāpta thayo.
❁

Page 206 of 380
PDF/HTML Page 235 of 409
single page version

206
— 7 —
param-ālochanā adhikār
आलोचनाधिकार उच्यते —
णोकम्मकम्मरहियं विहावगुणपज्जएहिं वदिरित्तं ।
अप्पाणं जो झायदि समणस्सालोयणं होदि ।।१०७।।
नोकर्मकर्मरहितं विभावगुणपर्ययैर्व्यतिरिक्त म् ।
आत्मानं यो ध्यायति श्रमणस्यालोचना भवति ।।१०७।।
निश्चयालोचनास्वरूपाख्यानमेतत् ।
औदारिकवैक्रियिकाहारकतैजसकार्मणानि शरीराणि हि नोकर्माणि, ज्ञानदर्शना-
वरणांतरायमोहनीयवेदनीयायुर्नामगोत्राभिधानानि हि द्रव्यकर्माणि । कर्मोपाधिनिरपेक्ष-
have ālochanā adhikār kahevāmān āve chhe.
te shramaṇane ālochanā, je shramaṇ dhyāve ātmane,
nokarmakarma-vibhāvaguṇaparyāyathī vyatiriktane. 107.
anvayārthaḥ — [नोकर्मकर्मरहितं] nokarma ne karmathī rahit tathā [विभावगुणपर्ययैः
व्यतिरिक्त म्] vibhāvaguṇaparyāyothī *vyatirikta [आत्मानं] ātmāne [यः] je [ध्यायति] dhyāve
chhe, [श्रमणस्य] te shramaṇane [आलोचना] ālochanā [भवति] chhe.
ṭīkāḥ — ā, nishchay-ālochanānā svarūpanun kathan chhe.
audārik, vaikriyik, āhārak, taijas ane kārmaṇ sharīro te nokarmo chhe; gnānāvaraṇ,
* vyatirikta = rahit; bhinna.

Page 207 of 380
PDF/HTML Page 236 of 409
single page version

param-ālochanā adhikār[ 207
सत्ताग्राहकशुद्धनिश्चयद्रव्यार्थिकनयापेक्षया हि एभिर्नोकर्मभिर्द्रव्यकर्मभिश्च निर्मुक्त म् ।
मतिज्ञानादयो विभावगुणा नरनारकादिव्यंजनपर्यायाश्चैव विभावपर्यायाः । सहभुवो गुणाः
क्रमभाविनः पर्यायाश्च । एभिः समस्तैः व्यतिरिक्तं , स्वभावगुणपर्यायैः संयुक्तं, त्रिकाल-
निरावरणनिरंजनपरमात्मानं त्रिगुप्तिगुप्तपरमसमाधिना यः परमश्रमणो नित्यमनुष्ठानसमये
वचनरचनाप्रपंचपराङ्मुखः सन् ध्यायति, तस्य भावश्रमणस्य सततं निश्चयालोचना
भवतीति ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचंद्रसूरिभिः —
(आर्या)
‘‘मोहविलासविजृंभितमिदमुदयत्कर्म सकलमालोच्य ।
आत्मनि चैतन्यात्मनि निष्कर्मणि नित्यमात्मना वर्ते ।।’’
darshanāvaraṇ, antarāy, mohanīy, vedanīy, āyu, nām ane gotra nāmanān dravyakarmo chhe.
*karmopādhinirapekṣha sattāgrāhak shuddhanishchayadravyārthikanayanī apekṣhāe paramātmā ā nokarmo
ane dravyakarmothī rahit chhe. matignānādik te vibhāvaguṇo chhe ane nar-nārakādi
vyañjanaparyāyo te ja vibhāvaparyāyo chhe; guṇo sahabhāvī hoy chhe ane paryāyo kramabhāvī hoy
chhe. paramātmā ā badhāthī ( – vibhāvaguṇo ane vibhāvaparyāyothī) vyatirikta chhe. uparokta
nokarmo ane dravyakarmothī rahit tathā uparokta samasta vibhāvaguṇaparyāyothī vyatirikta tem
ja svabhāvaguṇaparyāyothī sanyukta, trikāḷ-nirāvaraṇ nirañjan paramātmāne triguptigupta
( – traṇ gupti vaḍe gupta evī) paramasamādhi vaḍe je param shramaṇ sadā anuṣhṭhānasamaye
vachanarachanānā prapañchathī ( – vistārathī) parāṅmukh vartato thako dhyāve chhe, te bhāvashramaṇane
satat nishchayaālochanā chhe.
evī rīte (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrie (shrī samayasāranī ātmakhyāti
nāmanī ṭīkāmān 227mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] mohanā vilāsathī phelāyelun je ā udayamān ( – udayamān āvatun)
karma te samastane ālochīne ( – te sarva karmanī ālochanā karīne), hun niṣhkarma (arthāt sarva
* shuddhanishchayadravyārthikanay karmopādhinī apekṣhā rahit sattāne ja grahe chhe.

Page 208 of 380
PDF/HTML Page 237 of 409
single page version

208 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
उक्तं चोपासकाध्ययने —
(आर्या)
‘‘आलोच्य सर्वमेनः कृतकारितमनुमतं च निर्व्याजम् ।
आरोपयेन्महाव्रतमामरणस्थायि निःशेषम् ।।’’
तथा हि —
आलोच्यालोच्य नित्यं सुकृतमसुकृतं घोरसंसारमूलं
शुद्धात्मानं निरुपधिगुणं चात्मनैवावलम्बे ।
पश्चादुच्चैः प्रकृतिमखिलां द्रव्यकर्मस्वरूपां
नीत्वा नाशं सहजविलसद्बोधलक्ष्मीं व्रजामि ।।१५२।।
आलोयणमालुंछण वियडीकरणं च भावसुद्धी य ।
चउविहमिह परिकहियं आलोयणलक्खणं समए ।।१०८।।
karmothī rahit) chaitanyasvarūp ātmāmān ātmāthī ja ( – potāthī ja) nirantar vartun chhun.’’
vaḷī upāsakādhyayanamān (shrī samantabhadrasvāmīkr̥ut ratnakaraṇḍashrāvakāchāramān 125mā
shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] karelā, karāvelā ane anumodelā sarva pāpane kapaṭarahitapaṇe
ālochīne, maraṇaparyant rahenārun, niḥsheṣh ( – paripūrṇa) mahāvrat dhāraṇ karavun.’’
vaḷī (ā 107 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī
padmaprabhamaladhāridev shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] ghor sansāranān mūḷ evān sukr̥ut ane duṣhkr̥utane sadā ālochī
ālochīne hun nirupādhik (-svābhāvik) guṇavāḷā shuddha ātmāne ātmāthī ja avalambun chhun.
pachhī dravyakarmasvarūp samasta prakr̥itine atyant nāsh pamāḍīne sahajavilasatī gnānalakṣhmīne hun
pāmīsh. 152.
ālochanānun rūp chauvidh varṇavyun chhe shāstramān,
— ālochanā, āluñchhanā, avikr̥utikaraṇ ne shuddhatā. 108.

Page 209 of 380
PDF/HTML Page 238 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
param-ālochanā adhikār
[ 209
आलोचनमालुंछनमविकृतिकरणं च भावशुद्धिश्च ।
चतुर्विधमिह परिकथितं आलोचनलक्षणं समये ।।१०८।।
आलोचनालक्षणभेदकथनमेतत् ।
भगवदर्हन्मुखारविन्दविनिर्गतसकलजनताश्रुतिसुभगसुन्दरानन्दनिष्यन्द्यनक्षरात्मकदिव्य-
ध्वनिपरिज्ञानकुशलचतुर्थज्ञानधरगौतममहर्षिमुखकमलविनिर्गतचतुरसन्दर्भगर्भीकृतराद्धान्तादि-
समस्तशास्त्रार्थसार्थसारसर्वस्वीभूतशुद्धनिश्चयपरमालोचनायाश्चत्वारो विकल्पा भवन्ति । ते
वक्ष्यमाणसूत्रचतुष्टये निगद्यन्त इति ।
anvayārthaḥ — [इह] have, [आलोचनलक्षणं] ālochanānun svarūp [आलोचनम्]
1ālochan, [आलुंछनम्] 2āluñchhan, [अविकृतिकरणम्] 3avikr̥utikaraṇ [च] ane
[भावशुद्धिः च] 4bhāvashuddhi [चतुर्विधं] em chār prakāranun [समये] shāstramān [परिकथितम्]
kahyun chhe.
ṭīkāḥ — ā, ālochanānā svarūpanā bhedonun kathan chhe.
bhagavān arhantanā mukhāravindathī nīkaḷelo, (shravaṇ māṭe āvel) sakaḷ janatāne
shravaṇanun saubhāgya maḷe evo, sundar-ānandasyandī (sundar-ānandajharato), anakṣharātmak je
divyadhvani, tenā parignānamān kushaḷ chaturthagnānadhar (manaḥparyayagnānadhārī) gautamamaharṣhinā
mukhakamaḷathī nīkaḷelī je chatur vachanarachanā, tenā garbhamān rahelān rāddhāntādi ( – siddhāntādi)
samasta shāstronā arthasamūhanā sārasarvasvarūp shuddha-nishchay-param-ālochanānā chār bhedo chhe.
te bhedo have pachhī kahevāmān āvatān chār sūtromān kahevāshe.
[have ā 108mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe
chheḥ]
1. pote potānā doṣho sūkṣhmatāthī joī javā athavā guru pāse potānā doṣhonun nivedan karavun te
vyavahār-ālochan chhe. nishchay-ālochananun svarūp 109mī gāthāmān kahevāmān āvashe.
2. āluñchhan = (doṣhonun) āluñchan arthāt ukheḍī nākhavun te
3. avikr̥utikaraṇ = vikārarahitatā karavī te
4. bhāvashuddhi = bhāvone shuddha karavā te

Page 210 of 380
PDF/HTML Page 239 of 409
single page version

210 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
(इंद्रवज्रा)
आलोचनाभेदममुं विदित्वा
मुक्त्यंगनासंगमहेतुभूतम् ।
स्वात्मस्थितिं याति हि भव्यजीवः
तस्मै नमः स्वात्मनि निष्ठिताय ।।१५३।।
जो पस्सदि अप्पाणं समभावे संठवित्तु परिणामं ।
आलोयणमिदि जाणह परमजिणंदस्स उवएसं ।।१०9।।
यः पश्यत्यात्मानं समभावे संस्थाप्य परिणामम् ।
आलोचनमिति जानीहि परमजिनेन्द्रस्योपदेशम् ।।१०9।।
इहालोचनास्वीकारमात्रेण परमसमताभावनोक्ता ।
यः सहजवैराग्यसुधासिन्धुनाथडिंडीरपिंडपरिपांडुरमंडनमंडलीप्रवृद्धिहेतुभूतराका-
निशीथिनीनाथः सदान्तर्मुखाकारमत्यपूर्वं निरंजननिजबोधनिलयं कारणपरमात्मानं निरव-
[shlokārthaḥ — ] muktirūpī strīnā saṅgamanā hetubhūt evā ā ālochanānā bhedone
jāṇīne je bhavya jīv kharekhar nij ātmāmān sthiti pāme chhe, te svātmaniṣhṭhitane ( – te
nijātmāmān līn bhavya jīvane) namaskār ho. 153.
samabhāvamān pariṇām sthāpī dekhato je ātmane,
te jīv chhe ālochanā — jinavaravr̥uṣhabh-upadesh chhe. 109.
anvayārthaḥ — [यः] je (jīv) [परिणामम्] pariṇāmane [समभावे] samabhāvamān
[संस्थाप्य] sthāpīne [आत्मानं] (nij) ātmāne [पश्यति] dekhe chhe, [आलोचनम्] te ālochan
chhe. [इति] em [परमजिनेन्द्रस्य] param jinendrano [उपदेशम्] upadesh [जानीहि] jāṇ.
ṭīkāḥ — ahīn, ālochanānā svīkāramātrathī paramasamatābhāvanā kahevāmān āvī chhe.
sahajavairāgyarūpī amr̥utasāgaranā phīṇ-samūhanā shvet shobhāmaṇḍaḷanī vr̥uddhinā hetubhūt
pūrṇa chandra samān (arthāt sahaj vairāgyamān bharatī lāvīne tenī ujjvaḷatā vadhāranār)
je jīv sadā antarmukhākār ( – sadā antarmukh jenun svarūp chhe evā), ati apūrva, nirañjan
nijabodhanā sthānabhūt kāraṇaparamātmāne niravasheṣhapaṇe antarmukh nij svabhāvanirat sahaj-

Page 211 of 380
PDF/HTML Page 240 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
param-ālochanā adhikār
[ 211
शेषेणान्तर्मुखस्वस्वभावनिरतसहजावलोकनेन निरन्तरं पश्यति; किं कृत्वा ? पूर्वं निज-
परिणामं समतावलंबनं कृत्वा परमसंयमीभूत्वा तिष्ठति; तदेवालोचनास्वरूपमिति हे शिष्य
त्वं जानीहि परमजिननाथस्योपदेशात् इत्यालोचनाविकल्पेषु प्रथमविकल्पोऽयमिति ।
(स्रग्धरा)
आत्मा ह्यात्मानमात्मन्यविचलनिलयं चात्मना पश्यतीत्थं
यो मुक्ति श्रीविलासानतनुसुखमयान् स्तोककालेन याति ।
सोऽयं वंद्यः सुरेशैर्यमधरततिभिः खेचरैर्भूचरैर्वा
तं वंदे सर्ववंद्यं सकलगुणनिधिं तद्गुणापेक्षयाहम् ।।१५४।।
(मंदाक्रांता)
आत्मा स्पष्टः परमयमिनां चित्तपंकेजमध्ये
ज्ञानज्योतिःप्रहतदुरितध्वान्तपुंजः पुराणः ।
सोऽतिक्रान्तो भवति भविनां वाङ्मनोमार्गमस्मि-
न्नारातीये परमपुरुषे को विधिः को निषेधः ।।१५५।।
avalokan vaḍe nirantar dekhe chhe (arthāt je jīv kāraṇaparamātmāne sarvathā antarmukh evun
je nij svabhāvamān līn sahaj-avalokan tenā vaḍe nirantar dekhe chhe — anubhave chhe); shun
karīne dekhe chhe? pahelān nij pariṇāmane samatāvalambī karīne, paramasanyamībhūtapaṇe rahīne
dekhe chhe; te ja ālochanānun svarūp chhe em, he shiṣhya! tun param jinanāthanā upadesh dvārā
jāṇ. — ām ā, ālochanānā bhedomān pratham bhed thayo.
[have ā 109mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj chha shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] ā pramāṇe je ātmā ātmāne ātmā vaḍe ātmāmān avichaḷ
raheṭhāṇavāḷo dekhe chhe, te anaṅg-sukhamay (atīndriy ānandamay) evā muktilakṣhmīnā
vilāsone alpa kāḷamān pāme chhe. te ātmā sureshothī, sanyamadharonī paṅktiothī, khecharothī
( – vidyādharothī) ane bhūcharothī ( – bhūmigocharīothī) vandya chhe. hun te sarvavandya sakaḷaguṇanidhine
( – sarvathī vandya evā samasta guṇonā bhaṇḍārane) tenā guṇonī apekṣhāthī ( – abhilāṣhāthī)
vandun chhun. 154.
[shlokārthaḥ — ] jeṇe gnānajyoti vaḍe pāpatimiranā puñjano nāsh karyo chhe ane je