Page 212 of 380
PDF/HTML Page 241 of 409
single page version
विमुक्त सकलेन्द्रियप्रकरजातकोलाहलम् ।
सदा शिवमयं परं परमदूरमज्ञानिनाम् ।।१५६।।
बुद्ध्वा भव्यः परमगुरुतः शाश्वतं शं प्रयाति ।
भेदाभावे किमपि सहजं सिद्धिभूसौख्यशुद्धम् ।।१५७।।
purāṇ ( – sanātan) chhe evo ātmā paramasanyamīonā chittakamaḷamān spaṣhṭa chhe. te ātmā sansārī jīvonā vachan-manomārgathī atikrānt ( – vachan ane mananā mārgathī agochar) chhe. ā nikaṭ paramapuruṣhamān vidhi sho ane niṣhedh sho? 155.
ām ā padya vaḍe param jinayogīshvare kharekhar vyavahār-ālochanānā prapañchano
[shlokārthaḥ — ] je sakaḷ indriyonā samūhathī utpanna thatā kolāhalathī vimukta chhe, je nay ane anayanā samūhathī dūr hovā chhatān yogīone gochar chhe, je sadā shivamay chhe, utkr̥uṣhṭa chhe ane je agnānīone param dūr chhe, evun ā 2anaghachaitanyamay sahajatattva atyant jayavant chhe. 156.
[shlokārthaḥ — ] nij sukharūpī sudhānā sāgaramān ḍūbatā ā shuddhātmāne jāṇīne bhavya jīv param guru dvārā shāshvat sukhane pāme chhe; tethī, bhedanā abhāvanī draṣhṭie je siddhithī utpanna thatā saukhya vaḍe shuddha chhe evā koī (adbhut) sahaj tattvane hun paṇ sadā ati- apūrva rīte atyant bhāvun chhun. 157.
212 ]
1upahās karyo chhe.
1upahās = mashkarī; ṭhekaḍī; hānsī; tiraskār.
2anagh = nirdoṣh; maḷ rahit; shuddha.
Page 213 of 380
PDF/HTML Page 242 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
निर्मोहरूपमनघं परभावमुक्त म् ।
निर्वाणयोषिदतनूद्भवसंमदाय ।।१५८।।
चिन्मात्रमेकममलं परिभावयामि ।
निर्मुक्ति मार्गमपि नौम्यविभेदमुक्त म् ।।१५9।।
परमभावस्वरूपाख्यानमेतत् ।
[shlokārthaḥ — ] sarva saṅgathī nirmukta, nirmoharūp, anagh ane parabhāvathī mukta evā ā paramātmatattvane hun nirvāṇarūpī strīthī utpanna thatā anaṅg sukhane māṭe nitya sambhāvun chhun ( – samyakpaṇe bhāvun chhun) ane praṇamun chhun. 158.
[shlokārthaḥ — ] nij bhāvathī bhinna evā sakaḷ vibhāvane chhoḍīne ek nirmaḷ chinmātrane hun bhāvun chhun. sansārasāgarane tarī javā māṭe, abhed kahelā ( – jene jinendroe bhed rahit kahyo chhe evā) muktinā mārgane paṇ hun nitya namun chhun. 159.
anvayārthaḥ — [कर्ममहीरुहमूलछेदसमर्थः] karmarūpī vr̥ukṣhanun mūḷ chhedavāmān samartha evo je [समभावः] samabhāvarūp [स्वाधीनः] svādhīn [स्वकीयपरिणामः] nij pariṇām [आलुंछनम् इति समुद्दिष्टम्] tene āluñchhan kahel chhe.
ṭīkāḥ — ā, paramabhāvanā svarūpanun kathan chhe.
Page 214 of 380
PDF/HTML Page 243 of 409
single page version
भव्यस्य पारिणामिकभावस्वभावेन परमस्वभावः । औदयिकादिचतुर्णां विभाव- स्वभावानामगोचरः स पंचमभावः । अत एवोदयोदीरणक्षयक्षयोपशमविविधविकारविवर्जितः । अतः कारणादस्यैकस्य परमत्वम्, इतरेषां चतुर्णां विभावानामपरमत्वम् । निखिल- कर्मविषवृक्षमूलनिर्मूलनसमर्थः त्रिकालनिरावरणनिजकारणपरमात्मस्वरूपश्रद्धानप्रतिपक्ष- तीव्रमिथ्यात्वकर्मोदयबलेन कुद्रष्टेरयं परमभावः सदा निश्चयतो विद्यमानोऽप्यविद्यमान एव । नित्यनिगोदक्षेत्रज्ञानामपि शुद्धनिश्चयनयेन स परमभावः अभव्यत्वपारिणामिक इत्यनेनाभिधानेन न संभवति । यथा मेरोरधोभागस्थितसुवर्णराशेरपि सुवर्णत्वं, अभव्यानामपि तथा परमस्वभावत्वं; वस्तुनिष्ठं, न व्यवहारयोग्यम् । सुद्रशामत्यासन्नभव्यजीवानां सफलीभूतोऽयं परमभावः सदा निरंजनत्वात्; यतः सकलकर्मविषमविषद्रुमपृथुमूल- निर्मूलनसमर्थत्वात् निश्चयपरमालोचनाविकल्पसंभवालुंछनाभिधानम् अनेन परमपंचमभावेन अत्यासन्नभव्यजीवस्य सिध्यतीति ।
bhavyane pāriṇāmikabhāvarūp svabhāv hovāne līdhe param svabhāv chhe. te pañcham bhāv audayikādi chār vibhāvasvabhāvone agochar chhe. tethī ja te pañcham bhāv uday, udīraṇā, kṣhay, kṣhayopasham evā vividh vikāro vināno chhe. ā kāraṇathī ā ekane paramapaṇun chhe, bākīnā chār vibhāvone aparamapaṇun chhe. samasta karmarūpī viṣhavr̥ukṣhanā mūḷane ukheḍī nākhavāmān samartha evo ā paramabhāv, trikāḷ-nirāvaraṇ nij kāraṇaparamātmānā svarūpanī shraddhāthī pratipakṣha tīvra mithyātvakarmanā udayane līdhe kudraṣhṭine, sadā nishchayathī vidyamān hovā chhatān, avidyamān ja chhe (kāraṇ ke mithyādraṣhṭine te paramabhāvanā vidyamānapaṇānī shraddhā nathī). nityanigodanā jīvone paṇ shuddhanishchayanayathī te paramabhāv ‘abhavyatvapāriṇāmik’ evā nām sahit nathī (parantu shuddhapaṇe ja chhe). jem merunā adhobhāgamān rahelā suvarṇarāshine paṇ suvarṇapaṇun chhe, tem abhavyone paṇ paramasvabhāvapaṇun chhe; te vastuniṣhṭha chhe, vyavahārayogya nathī (arthāt jem merunī nīchenā suvarṇarāshinun suvarṇapaṇun suvarṇarāshimān rahelun chhe paṇ te vaparāshamān – upayogamān āvatun nathī, tem abhavyonun paramasvabhāvapaṇun ātmavastumān rahelun chhe paṇ te kāmamān āvatun nathī kāraṇ ke abhavya jīvo paramasvabhāvano āshray karavāne ayogya chhe). sudraṣhṭione — ati āsannabhavya jīvone — ā paramabhāv sadā nirañjanapaṇāne līdhe (arthāt sadā nirañjanapaṇe pratibhāsyo hovāne līdhe) saphaḷ thayo chhe; jethī, ā param pañchamabhāv vaḍe ati-āsannabhavya jīvane nishchay-param-ālochanānā bhedarūpe utpanna thatun ‘āluñchhan’ nām siddha thāy chhe, kāraṇ ke te paramabhāv samasta karmarūpī viṣham-viṣhavr̥ukṣhanā vishāḷ mūḷane ukheḍī nākhavāmān samartha chhe.
214 ]
Page 215 of 380
PDF/HTML Page 244 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
कर्मारातिस्फु टितसहजावस्थया संस्थितो यः ।
एकाकारः स्वरसविसरापूर्णपुण्यः पुराणः ।।१६०।।
मत्ता नित्यं स्मरवशगता स्वात्मकार्यप्रमुग्धा ।
मोहाभावात्स्फु टितसहजावस्थमेषा प्रयाति ।।१६१।।
[have ā 110mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj be shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] je karmanā dūrapaṇāne līdhe pragaṭ sahajāvasthāpūrvak rahelo chhe, je ātmaniṣhṭhāparāyaṇ (ātmasthit) samasta munione muktinun mūḷ chhe, je ekākār chhe (arthāt sadā ekarūp chhe), je nij rasanā phelāvathī bharapūr hovāne līdhe pavitra chhe ane je purāṇ (sanātan) chhe, te shuddha-shuddha ek pañcham bhāv sadā jayavant chhe. 160.
[shlokārthaḥ — ] anādi sansārathī samasta janatāne ( – janasamūhane) tīvra mohanā udayane līdhe gnānajyoti sadā matta chhe, kāmane vash chhe ane nij ātmakāryamān mūḍh chhe. mohanā abhāvathī ā gnānajyoti shuddhabhāvane pāme chhe — ke je shuddhabhāve dishāmaṇḍaḷane dhavalit ( – ujjvaḷ) karyun chhe ane sahaj avasthāne pragaṭ karī chhe. 161.
Page 216 of 380
PDF/HTML Page 245 of 409
single page version
यः पापाटवीपावको द्रव्यभावनोकर्मभ्यः सकाशाद् भिन्नमात्मानं सहजगुण-[निलयं मध्यस्थभावनायां भावयति तस्याविकृतिकरण-] अभिधानपरमालोचनायाः स्वरूपमस्त्येवेति ।
रन्तःशुद्धः शमदमगुणाम्भोजिनीराजहंसः ।
नित्यानंदाद्यनुपमगुणश्चिच्चमत्कारमूर्तिः ।।१६२।।
anvayārthaḥ — [मध्यस्थभावनायाम्] je madhyasthabhāvanāmān [कर्मणः भिन्नम्] karmathī bhinna [आत्मानं] ātmāne — [विमलगुणनिलयं] ke je vimaḷ guṇonun raheṭhāṇ chhe tene — [भावयति] bhāve chhe, [अविकृतिकरणम् इति विज्ञेयम्] te jīvane avikr̥utikaraṇ jāṇavun.
ṭīkāḥ — ahīn shuddhopayogī jīvanī pariṇativisheṣhanun (khās pariṇatinun) kathan chhe.
pāparūpī aṭavīne bāḷavā māṭe agni samān evo je jīv dravyakarma, bhāvakarma ane nokarmathī bhinna ātmāne — ke je sahaj guṇonun nidhān chhe tene — madhyasthabhāvanāmān bhāve chhe, tene avikr̥utikaraṇ-nāmak param-ālochanānun svarūp varte chhe ja.
[have ā 111mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj nav shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] ātmā nirantar dravyakarma ane nokarmanā samūhathī bhinna chhe, antaraṅgamān shuddha chhe ane sham-damaguṇarūpī kamaḷono rājahans chhe (arthāt jem rājahans kamaḷomān keli kare chhe tem ātmā shāntabhāv ane jitendriyatārūpī guṇomān rame chhe). sadā ānandādi anupam guṇavāḷo ane chaitanyachamatkāranī mūrti evo te ātmā mohanā abhāvane līdhe samasta parane ( – samasta paradravyabhāvone) grahato nathī ja. 162.
216 ]
Page 217 of 380
PDF/HTML Page 246 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
राशौ नित्यं विशदविशदे क्षालितांहःकलंकः ।
ज्ञानज्योतिःप्रतिहततमोवृत्तिरुच्चैश्चकास्ति ।।१६३।।
र्दुःखादिभिः प्रतिदिनं परितप्यमाने ।
यायादयं मुनिपतिः समताप्रसादात् ।।१६४।।
तद्धेतुभूतसुकृतासुकृतप्रणाशात् ।
मुक्त्वा मुमुक्षुपथमेकमिह व्रजामि ।।१६५।।
[shlokārthaḥ — ] je akṣhay antaraṅg guṇamaṇiono samūh chhe, jeṇe sadā vishad-vishad (atyant nirmaḷ) shuddhabhāvarūpī amr̥utanā samudramān pāpakalaṅkane dhoī nākhyān chhe ane jeṇe indriyasamūhanā kolāhalane haṇī nākhyo chhe, te shuddha ātmā gnānajyoti vaḍe andhakāradashāno nāsh karīne atyant prakāshe chhe. 163.
[shlokārthaḥ — ] sansāranān ghor, *sahaj ityādi raudra duḥkhādikathī pratidin paritapta thatā ā lokamān ā munivar samatānā prasādathī shamāmr̥utamay je him-rāshi (baraphano ḍhagalo) tene pāme chhe. 164.
[shlokārthaḥ — ] mukta jīv vibhāvasamūhane kadāpi pāmato nathī kāraṇ ke teṇe tenā hetubhūt sukr̥ut ane duṣhkr̥utano nāsh karyo chhe. tethī have hun sukr̥ut ane duṣhkr̥utarūpī karmajāḷane
*sahaj = sāthe janmel arthāt svābhāvik. [nirantar vartatī ākuḷatārūpī duḥkh to sansāramān svābhāvik ja chhe. arthāt sansār svabhāvathī ja duḥkhamay chhe. te uparānt tīvra ashātā vagereno āshray karanārān ghor duḥkhothī paṇ sansār bharelo chhe.]
Page 218 of 380
PDF/HTML Page 247 of 409
single page version
शुभमशुभसुकर्म प्रस्फु टं तद्विदित्वा ।
तमहमभिनमामि प्रत्यहं भावयामि ।।१६८।।
न विषयमिदमात्मज्योतिराद्यन्तशून्यम् ।
chhoḍīne ek mumukṣhumārge jāun chhun (arthāt mumukṣhuo je mārge chālyā chhe te ja ek mārge chālun chhun). 165.
[shlokārthaḥ — ] pudgalaskandho vaḍe je asthir chhe (arthāt pudgalaskandhonā āvavā- javāthī je ekasarakhī rahetī nathī) evī ā bhavamūrtine ( – bhavanī mūrtirūp kāyāne) chhoḍīne hun sadāshuddha evo je gnānasharīrī ātmā teno āshray karun chhun. 166.
[shlokārthaḥ — ] shubh ane ashubhathī rahit shuddhachaitanyanī bhāvanā mārā anādi sansāraroganun uttam auṣhadh chhe. 167.
[shlokārthaḥ — ] pāñch prakāranā (dravya, kṣhetra, kāḷ, bhav ne bhāvanā parāvartanarūp) sansāranun mūḷ vividh bhedavāḷun shubhāshubh karma chhe em spaṣhṭa jāṇīne, je janmamaraṇ rahit chhe ane pāñch prakāranī mukti denār chhe tene ( – shuddhātmāne) hun namun chhun ane pratidin bhāvun chhun. 168.
[shlokārthaḥ — ] ā rīte ādi-ant rahit evī ā ātmajyoti sulalit
218 ]
Page 219 of 380
PDF/HTML Page 248 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
मनसि मुनिवराणां गोचरः शुद्धशुद्धः ।
परमसुखसमुद्रः शुद्धबोधोऽस्तनिद्रः ।।१७०।।
भावशुद्धयभिधानपरमालोचनास्वरूपप्रतिपादनद्वारेण शुद्धनिश्चयालोचनाधिकारोप- संहारोपन्यासोऽयम् । (sumadhur) vāṇīno ke satya vāṇīno paṇ viṣhay nathī; topaṇ gurunān vachano vaḍe tene pāmīne je shuddha draṣhṭivāḷo thāy chhe, te paramashrīrūpī kāminīno vallabh thāy chhe (arthāt muktisundarīno pati thāy chhe). 169.
[shlokārthaḥ — ] jeṇe sahaj tejathī rāgarūpī andhakārano nāsh karyo chhe, je munivaronā manamān vase chhe, je shuddha-shuddha chhe, je viṣhayasukhamān rat jīvone sarvadā durlabh chhe, je param sukhano samudra chhe, je shuddha gnān chhe ane jeṇe nidrāno nāsh karyo chhe, te ā (shuddha ātmā) jayavant chhe. 170.
anvayārthaḥ — [मदमानमायालोभविवर्जितभावः तु] mad (madan), mān, māyā ane lobh rahit bhāv te [भावशुद्धिः] bhāvashuddhi chhe [इति] em [भव्यानाम्] bhavyone [लोकालोकप्रदर्शिभिः] lokālokanā draṣhṭāoe [परिकथितः] kahyun chhe.
ṭīkāḥ — ā, bhāvashuddhināmak param-ālochanānā svarūpanā pratipādan dvārā shuddha- nishchay-ālochanā adhikāranā upasanhāranun kathan chhe.
Page 220 of 380
PDF/HTML Page 249 of 409
single page version
तीव्रचारित्रमोहोदयबलेन पुंवेदाभिधाननोकषायविलासो मदः । अत्र मदशब्देन मदनः कामपरिणाम इत्यर्थः । चतुरसंदर्भगर्भीकृतवैदर्भकवित्वेन आदेयनामकर्मोदये सति सकलजनपूज्यतया, मातृपितृसम्बन्धकुलजातिविशुद्धया वा, शतसहस्रकोटिभटाभिधान- प्रधानब्रह्मचर्यव्रतोपार्जितनिरुपमबलेन च, दानादिशुभकर्मोपार्जितसंपद्वृद्धिविलासेन, अथवा बुद्धितपोवैकुर्वणौषधरसबलाक्षीणर्द्धिभिः सप्तभिर्वा, कमनीयकामिनीलोचनानन्देन वपुर्लावण्यरसविसरेण वा आत्माहंकारो मानः । गुप्तपापतो माया । युक्त स्थले धनव्ययाभावो लोभः; निश्चयेन निखिलपरिग्रहपरित्यागलक्षणनिरंजननिजपरमात्मतत्त्वपरिग्रहात् अन्यत् परमाणुमात्रद्रव्यस्वीकारो लोभः । एभिश्चतुर्भिर्वा भावैः परिमुक्त : शुद्धभाव एव भावशुद्धिरिति भव्यप्राणिनां लोकालोकप्रदर्शिभिः परमवीतरागसुखामृतपानपरितृप्तै- र्भगवद्भिरर्हद्भिरभिहित इति ।
tīvra chāritramohanā udayane līdhe puruṣhaved nāmanā nokaṣhāyano vilās te mad chhe. ahīn ‘mad’ shabdano ‘madan’ eṭale ke kāmapariṇām evo artha chhe. (1) chatur vachanarachanāvāḷā *vaidarbhakavitvane līdhe, ādeyanāmakarmano uday hotān samasta jano vaḍe pūjanīyapaṇāthī, (2) mātā-pitā sambandhī kuḷ-jātinī vishuddhithī, (3) pradhān brahmacharyavrat vaḍe upārjit lakṣhakoṭi subhaṭ samān nirupam baḷathī, (4) dānādi shubh karma vaḍe upārjit sampattinī vr̥uddhinā vilāsathī, (5) buddhi, tap, vikriyā, auṣhadh, ras, baḷ ane akṣhīṇ — e sāt r̥̄iddhiothī, athavā (6) sundar kāminīonān lochanane ānand pamāḍanārā sharīralāvaṇyarasanā vistārathī thato je ātma-ahaṅkār (ātmāno ahaṅkārabhāv) te mān chhe. gupta pāpathī māyā hoy chhe. yogya sthaḷe dhanavyayano abhāv te lobh chhe; nishchayathī samasta parigrahano parityāg jenun lakṣhaṇ (svarūp) chhe evā nirañjan nij paramātmatattvanā parigrahathī anya paramāṇumātra dravyano svīkār te lobh chhe. — ā chārey bhāvothī parimukta (rahit) shuddhabhāv te ja bhāvashuddhi chhe em bhavya jīvone lokālokadarshī, paramavītarāg sukhāmr̥utanā pānathī paritr̥upta arhantabhagavantoe kahyun chhe.
[have ā param-ālochanā adhikāranī chhellī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev nav shlok kahe chheḥ]
220 ]
*vaidarbhakavi = ek prakāranī sāhityaprasiddha sundar kāvyarachanāmān kushaḷ kavi
Page 221 of 380
PDF/HTML Page 250 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
परिहृतपरभावो भव्यलोकः समन्तात् ।
स भवति परमश्रीकामिनीकामरूपः ।।१७१।।
निर्मुक्ति मार्गफलदा यमिनामजस्रम् ।
स्यात्संयतस्य मम सा किल कामधेनुः ।।१७२।।
बुद्ध्वा बुद्ध्वा निर्विकल्पं मुमुक्षुः ।
सिद्धिं यायात् सिद्धिसीमन्तिनीशः ।।१७३।।
[shlokārthaḥ — ] je bhavya lok (bhavyajanasamūh) jinapatinā mārgamān kahel samasta ālochanānī bhedajāḷane avalokīne tathā nij svarūpane jāṇīne sarva taraphathī parabhāvane chhoḍe chhe, te paramashrīrūpī kāminīno vallabh thāy chhe (arthāt muktisundarīno pati thāy chhe). 171.
[shlokārthaḥ — ] sanyamīone sadā mokṣhamārganun phaḷ denārī tathā shuddha ātmatattvamān kharekhar kāmadhenurūp ho. 172.
[shlokārthaḥ — ] mumukṣhu jīv traṇ lokane jāṇanārā nirvikalpa shuddha tattvane barābar jāṇīne tenī siddhine arthe shuddha shīlane (chāritrane) ācharīne, siddhirūpī strīno svāmī thāy chhe — siddhine pāme chhe. 173.
*niyat ācharaṇane anurūp evī je nirantar shuddhanayātmak ālochanā te mane sanyamīne
*niyat = nishchit; draḍh; līn; parāyaṇ. [ācharaṇ shuddha ātmatattvane āshrit hoy chhe.]
Page 222 of 380
PDF/HTML Page 251 of 409
single page version
निर्व्याबाधं विशुद्धं स्मरशरगहनानीकदावाग्निरूपम् ।
तद्वन्दे साधुवन्द्यं जननजलनिधौ लंघने यानपात्रम् ।।१७४।।
विदधति परं ब्रूमः किं ते तपस्विन एव हि ।
पदमिदमहो ज्ञात्वा भूयोऽपि यान्ति सरागताम् ।।१७५।।
सततसुलभं भास्वत्सम्यग्द्रशां समतालयम् ।
स्फु टितसहजावस्थं लीनं महिम्नि निजेऽनिशम् ।।१७६।।
[shlokārthaḥ — ] tattvamān magna evā jinamuninā hr̥udayakamaḷanā kesaramān je ānand sahit birājamān chhe, je bādhā rahit chhe, je vishuddha chhe, je kāmadevanā bāṇonī gahan ( – durbhedya) senāne bāḷī nākhavā māṭe dāvānaḷ samān chhe ane jeṇe shuddhagnānarūp dīpak vaḍe munionā manogr̥uhanā ghor andhakārano nāsh karyo chhe, tene — sādhuo vaḍe vandya ane janmārṇavane oḷaṅgī javāmān naukārūp te shuddha tattvane — hun vandun chhun. 174.
[shlokārthaḥ — ] ame pūchhīe chhīe ke — jeo samagra buddhivāḷā hovā chhatān bījāne ‘ā navun pāp kar’ em upadeshe chhe, teo shun kharekhar tapasvī chhe? aho! khed chhe ke teo hr̥udayamān vilasit shuddhagnānarūp ane sarvottam *piṇḍarūp ā padane jāṇīne pharīne paṇ sarāgatāne pāme chhe! 175.
[shlokārthaḥ — ] tattvomān te sahaj tattva jayavant chhe — ke je sadā anākuḷ chhe, je nirantar sulabh chhe, je prakāshavant chhe, je samyagdraṣhṭione samatānun ghar chhe, je param kaḷā
222 ]
*piṇḍ = (1) padārtha; (2) baḷ.
Page 223 of 380
PDF/HTML Page 252 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
सकलविमलज्ञानावासं निरावरणं शिवम् ।
किमपि मनसां वाचां दूरं मुनेरपि तन्नुमः ।।१७७।।
प्रतिदिनोदयचारुहिमद्युतिः ।
प्रहतमोहतमस्समितिर्जिनः ।।१७८।।
प्रहतदारुणरागकदम्बकः ।
जयति यः परमात्मपदस्थितः ।।१७9।।
sahit vikasit nij guṇothī vikaselun ( – khīlelun) chhe, jenī sahaj avasthā sphuṭit ( – prakaṭit) chhe ane je nirantar nij mahimāmān līn chhe. 176.
[shlokārthaḥ — ] sāt tattvomān sahaj param tattva nirmaḷ chhe, sakaḷ-vimaḷ (sarvathā vimaḷ) gnānanun raheṭhāṇ chhe, nirāvaraṇ chhe, shiv (kalyāṇamay) chhe, spaṣhṭa-spaṣhṭa chhe, nitya chhe, bāhya prapañchathī parāṅmukh chhe ane munine paṇ manathī tathā vāṇīthī ati dūr chhe; tene ame namīe chhīe. 177.
[shlokārthaḥ — ] je (jin) shānt rasarūpī amr̥utanā samudrane (uchhāḷavā) māṭe pratidin udayamān sundar chandra samān chhe ane jeṇe atul gnānarūpī sūryanān kiraṇothī mohatimiranā samūhano nāsh karyo chhe, te jin jayavant chhe. 178.
[shlokārthaḥ — ] jeṇe janma-jarā-mr̥utyunā samūhane jītī līdho chhe, jeṇe dāruṇ rāganā samūhane haṇī nākhyo chhe, je pāparūpī mahā andhakāranā samūhane māṭe sūrya samān chhe ane je paramātmapadamān sthit chhe, te jayavant chhe. 179.
Page 224 of 380
PDF/HTML Page 253 of 409
single page version
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ परमालोचनाधिकारः सप्तमः श्रुतस्कन्धः ।।
ā rīte, sukavijanarūpī kamaḷone māṭe jeo sūrya samān chhe ane pāñch indriyonā phelāv rahit dehamātra jemane parigrah hato evā shrī padmaprabhamaladhāridev vaḍe rachāyelī niyamasāranī tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān (arthāt shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī niyamasār paramāgamanī nirgranth munirāj shrī padmaprabhamaladhāridevavirachit tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān) param-ālochanā adhikār nāmano sātamo shrutaskandh samāpta thayo.
224 ]niyamasār
Page 225 of 380
PDF/HTML Page 254 of 409
single page version
अथाखिलद्रव्यभावनोकर्मसंन्यासहेतुभूतशुद्धनिश्चयप्रायश्चित्ताधिकारः कथ्यते ।
निश्चयप्रायश्चित्तस्वरूपाख्यानमेतत् ।
पंचमहाव्रतपंचसमितिशीलसकलेन्द्रियवाङ्मनःकायसंयमपरिणामः पंचेन्द्रियनिरोधश्च स खलु परिणतिविशेषः, प्रायः प्राचुर्येण निर्विकारं चित्तं प्रायश्चित्तम्, अनवरतं
have samasta dravyakarma, bhāvakarma tathā nokarmanā sannyāsanā hetubhūt shuddhanishchay-prāyashchitta adhikār kahevāmān āve chhe.
anvayārthaḥ — [व्रतसमितिशीलसंयमपरिणामः] vrat, samiti, shīl ne sanyamarūp pariṇām tathā [करणनिग्रहः भावः] indriyanigraharūp bhāv [सः] te [प्रायश्चित्तम्] prāyashchitta [भवति] chhe [च एव] ane te [अनवरतं] nirantar [कर्तव्यः] kartavya chhe.
ṭīkāḥ — ā, nishchay-prāyashchittanā svarūpanun kathan chhe.
pāñch mahāvratarūp, pāñch samitirūp, shīlarūp ane sarva indriyonā ne manavachanakāyānā sanyamarūp pariṇām tathā pāñch indriyono nirodh — e pariṇativisheṣh te prāyashchitta chhe. prāyashchitta eṭale prāyaḥ chitta — prachurapaṇe nirvikār chitta. antarmukhākār param-samādhithī yukta,
Page 226 of 380
PDF/HTML Page 255 of 409
single page version
चान्तर्मुखाकारपरमसमाधियुक्तेन परमजिनयोगीश्वरेण पापाटवीपावकेन पंचेन्द्रियप्रसर- वर्जितगात्रमात्रपरिग्रहेण सहजवैराग्यप्रासादशिखरशिखामणिना परमागममकरंदनिष्यन्दि- मुखप्रद्मप्रभेण कर्तव्य इति ।
मुक्तिं यांति स्वसुखरतयस्तेन निर्धूतपापाः ।
पापाः पापं विदधति मुहुः किं पुनश्चित्रमेतत् ।।१८०।।
param jinayogīshvar, pāparūpī aṭavīne (bāḷavā) māṭe agni samān, pāñch indriyonā phelāv rahit dehamātra parigrahanā dhārī, sahajavairāgyarūpī mahelanā shikharanā shikhāmaṇi samān ane paramāgamarūpī puṣhparas-jharatā mukhavāḷā padmaprabhe ā prāyashchitta nirantar kartavya chhe.
[have ā 113mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] munione svātmānun chintan te nirantar prāyashchitta chhe; nij sukhamān rativāḷā teo te prāyashchitta vaḍe pāpane khaṅkherī muktine pāme chhe. jo munione (svātmā sivāy) anya chintā hoy to te vimūḍh kāmārta pāpīo pharī pāpane utpanna kare chhe. — āmān shun āshcharya chhe? 180.
anvayārthaḥ — [क्रोधादिस्वकीयभावक्षयप्रभृतिभावनायां] krodh vagere svakīy bhāvonā ( – potānā vibhāvabhāvonā) kṣhayādikanī bhāvanāmān [निर्ग्रहणम्] rahevun [च] ane [निजगुणचिंता]
226 ]
Page 227 of 380
PDF/HTML Page 256 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
इह हि सकलकर्मनिर्मूलनसमर्थनिश्चयप्रायश्चित्तमुक्त म् ।
क्रोधादिनिखिलमोहरागद्वेषविभावस्वभावक्षयकारणनिजकारणपरमात्मस्वभावभावनायां सत्यां निसर्गवृत्त्या प्रायश्चित्तमभिहितम्, अथवा परमात्मगुणात्मकशुद्धान्तस्तत्वस्वरूप- सहजज्ञानादिसहजगुणचिंता प्रायश्चित्तं भवतीति ।
कामक्रोधाद्यन्यभावक्षये च ।
सन्तो जानन्त्येतदात्मप्रवादे ।।१८१।।
nij guṇonun chintan karavun te [निश्चयतः] nishchayathī [प्रायश्चित्तं भणितम्] prāyashchitta kahyun chhe.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān) sakaḷ karmone mūḷathī ukheḍī nākhavāmān samartha evun nishchay-prāyashchitta kahevāmān āvyun chhe.
krodhādik samasta moharāgadveṣharūp vibhāvasvabhāvonā kṣhayanā kāraṇabhūt nij kāraṇaparamātmānā svabhāvanī bhāvanā hotān nisargavr̥uttine līdhe (arthāt svābhāvik — sahaj pariṇati hovāne līdhe) prāyashchitta kahevāmān āvyun chhe; athavā, paramātmānā guṇātmak evā je shuddha-antaḥtattvarūp (nij) svarūpanā sahajagnānādik sahajaguṇo temanun chintan karavun te prāyashchitta chhe.
[have ā 114 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] munione kāmakrodhādik anya bhāvonā kṣhayanī je sambhāvanā athavā to potānā gnānanī je sambhāvanā ( – samyak bhāvanā) te ugra prāyashchitta kahel chhe. santoe ātmapravādamān ām jāṇyun chhe (arthāt jāṇīne kahyun chhe). 181.
Page 228 of 380
PDF/HTML Page 257 of 409
single page version
चतुष्कषायविजयोपायस्वरूपाख्यानमेतत् ।
जघन्यमध्यमोत्तमभेदात्क्षमास्तिस्रो भवन्ति । अकारणादप्रियवादिनो मिथ्याद्रष्टेरकारणेन मां त्रासयितुमुद्योगो विद्यते, अयमपगतो मत्पुण्येनेति प्रथमा क्षमा । अकारणेन संत्रासकरस्य ताडनवधादिपरिणामोऽस्ति, अयं चापगतो मत्सुकृतेनेति द्वितीया क्षमा । वधे सत्यमूर्तस्य परमब्रह्मरूपिणो ममापकारहानिरिति परमसमरसीभावस्थितिरुत्तमा क्षमा । आभिः क्षमाभिः क्रोधकषायं जित्वा, मानकषायं मार्दवेन च, मायाकषायं चार्जवेण, परमतत्त्वलाभसन्तोषेण लोभकषायं चेति ।
anvayārthaḥ — [क्रोधं क्षमया] krodhane kṣhamāthī, [मानं स्वमार्दवेन] mānane nij mārdavathī, [मायां च आर्जवेन] māyāne ārjavathī [च] tathā [लोभं संतोषेण] lobhane santoṣhathī — [चतुर्विधकषायान्] em chaturvidh kaṣhāyone [खलु जयति] (yogī) kharekhar jīte chhe.
ṭīkāḥ — ā, chār kaṣhāyo par vijay meḷavavānā upāyanā svarūpanun kathan chhe.
jaghanya, madhyam ane uttam evā (traṇ) bhedone līdhe kṣhamā traṇ (prakāranī) chhe. (1) ‘vinā-kāraṇ apriy bolanār mithyādraṣhṭine vinā-kāraṇ mane trās devāno udyog varte chhe, te mārā puṇyathī dūr thayo;’ — ām vichārī kṣhamā karavī te pratham kṣhamā chhe. (2) (mārā par) ‘vinā-kāraṇ trās gujāranārane 1tāḍanano ane 2vadhano pariṇām varte chhe, te mārā sukr̥utathī dūr thayo;’ — ām vichārī kṣhamā karavī te dvitīy kṣhamā chhe. (3) vadh thatān amūrta paramabrahmarūp evā mane nukasān thatun nathī — em samajī param samarasībhāvamān sthit rahevun te uttam kṣhamā chhe. ā (traṇ) kṣhamāo vaḍe krodhakaṣhāyane jītīne, 3mārdav vaḍe mānakaṣhāyane, 4ārjav vaḍe māyākaṣhāyane tathā paramatattvanī prāptirūp santoṣhathī lobhakaṣhāyane (yogī) jīte chhe.
228 ]
1. tāḍan = mār māravo te
2. vadh = mārī nākhavun te
3. mārdav = naramāsh; komaḷatā; nirmānatā.
4. ārjav = r̥̄ujutā; saraḷatā.
Page 229 of 380
PDF/HTML Page 258 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
तथा चोक्तं श्रीगुणभद्रस्वामिभिः —
क्रोधोदयाद्भवति कस्य न कार्यहानिः ।।’’
यत्प्राव्रजन्ननु तदैव स तेन मुच्येत् ।
मानो मनागपि हतिं महतीं करोति ।।’’
evī rīte (āchāryavar) shrī guṇabhadrasvāmīe (ātmānushāsanamān 216, 217,
‘‘[shlokārthaḥ — ] kāmadev (potānā) chittamān rahel hovā chhatān (potānī) jaḍatāne līdhe tene nahi oḷakhīne, shaṅkare krodhī thaīne bahāramān koīkane kāmadev samajī tene bāḷī nākhyo. (chittamān rahelo kāmadev to jīvato hovāne līdhe) teṇe karelī ghor avasthāne ( – kāmavihvaḷ dashāne) shaṅkar pāmyā. krodhanā udayathī ( – krodh utpanna thavāthī) kone kāryahāni thatī nathī?’’
[shlokārthaḥ — ] (yuddhamān bharate bāhubalī par chakra chhoḍyun parantu te chakra bāhubalīnā jamaṇā hāthamān āvīne sthir thaī gayun.) potānā jamaṇā hāthamān sthit (te) chakrane chhoḍīne jyāre bāhubalīe pravrajyā līdhī tyāre ja (turat ja) teo te kāraṇe mukti pāmat, parantu teo (mānane līdhe mukti nahi pāmatān) kharekhar lāmbā vakhat sudhī prasiddha (mānakr̥ut) kleshane pāmyā. thoḍun paṇ mān mahā hāni kare chhe!’’
‘‘[shlokārthaḥ — ] jemān ( – je khāḍāmān) santāī rahelā krodhādik bhayaṅkar sarpo dekhī
221 tathā 223 mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
Page 230 of 380
PDF/HTML Page 259 of 409
single page version
किल जडतया लोलो वालव्रजेऽविचलं स्थितः ।
परिणततृषां प्रायेणैवंविधा हि विपत्तयः ।।’’
तथा हि —
rahevun yogya chhe.’’
‘‘[shlokārthaḥ — ] *vanacharanā bhayathī bhāgatī chamarī gāyanun pūñchhaḍun daivayoge velamān guñchavāī jatā jaḍatāne līdhe vāḷanā guchchhā pratye lolupatāvāḷī te gāy (potānā sundar vāḷane tūṭavā nahi devānā lobhane līdhe) tyān avichaḷapaṇe ūbhī rahī gaī, ane arere! te gāyane vanachar vaḍe prāṇathī paṇ vimukta karavāmān āvī! (arthāt te gāye vāḷanā lobhamān prāṇ paṇ gumāvyā!) jemane tr̥uṣhṇā pariṇamī chhe temane prāyaḥ āvī ja vipattio āve chhe.’’
vaḷī (ā 115mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] krodhakaṣhāyane kṣhamāthī, mānakaṣhāyane mārdavathī ja, māyāne ārjavanī prāptithī ane lobhakaṣhāyane shauchathī ( – santoṣhathī) jīto. 182.
230 ]
*vanachar = vanamān rahenār, bhīl vagere manuṣhya athavā vāgh vagere jaṅgalī pashu.
Page 231 of 380
PDF/HTML Page 260 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अत्र शुद्धज्ञानस्वीकारवतः प्रायश्चित्तमित्युक्त म् ।
उत्कृष्टो यो विशिष्टधर्मः स हि परमबोधः इत्यर्थः । बोधो ज्ञानं चित्तमित्यनर्थान्तरम् । अत एव तस्यैव परमधर्मिणो जीवस्य प्रायः प्रकर्षेण चित्तं । यः परमसंयमी नित्यं ताद्रशं चित्तं धत्ते, तस्य खलु निश्चयप्रायश्चित्तं भवतीति ।
प्रायश्चित्तमत्र चास्त्येव तस्य ।
वन्दे नित्यं तद्गुणप्राप्तयेऽहम् ।।१८३।।
anvayārthaḥ — [तस्य एव आत्मनः] te ja (anantadharmavāḷā) ātmāno [यः] je [उत्कृष्टः बोधः] utkr̥uṣhṭa bodh, [ज्ञानम्] gnān athavā [चित्तम्] chitta tene [यः मुनिः] je muni [नित्यं धरति] nitya dhāraṇ kare chhe, [तस्य] tene [प्रायश्चित्तम् भवेत्] prāyashchitta chhe.
ṭīkāḥ — ahīn, ‘shuddha gnānanā svīkāravāḷāne prāyashchitta chhe’ em kahyun chhe.
utkr̥uṣhṭa evo je vishiṣhṭa dharma te kharekhar param bodh chhe — evo artha chhe. bodh, gnān, ane chitta judā padārtho nathī. ām hovāthī ja te ja paramadharmī jīvane prāyaḥ chitta chhe arthāt prakr̥uṣhṭapaṇe chitta ( – gnān) chhe. je paramasanyamī evā chittane nitya dhāraṇ kare chhe, tene kharekhar nishchay-prāyashchitta chhe.
[bhāvārthaḥ — jīv dharmī chhe ane gnānādik tenā dharmo chhe. param chitta athavā param gnānasvabhāv jīvano utkr̥uṣhṭa visheṣhadharma chhe. māṭe svabhāv-apekṣhāe jīvadravyane prāyaḥ chitta chhe arthāt prakr̥uṣhṭapaṇe gnān chhe. je paramasanyamī āvā chittane ( – param gnānasvabhāvane) shraddhe chhe ane temān līn rahe chhe, tene nishchayaprāyashchitta chhe.]
[have 116mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] ā lokamān je (munīndra) shuddhātmagnānanī samyak bhāvanāvant chhe, tene prāyashchitta chhe ja. jeṇe pāpasamūhane khaṅkherī nākhyo chhe evā te munīndrane hun tenā guṇonī prāpti arthe nitya vandun chhun. 183.