Page 232 of 380
PDF/HTML Page 261 of 409
single page version
इह हि परमतपश्चरणनिरतपरमजिनयोगीश्वराणां निश्चयप्रायश्चित्तम् । एवं समस्ता- चरणानां परमाचरणमित्युक्त म् ।
बहुभिरसत्प्रलापैरलमलम् । पुनः सर्वं निश्चयव्यवहारात्मकपरमतपश्चरणात्मकं परम- जिनयोगीनामासंसारप्रतिबद्धद्रव्यभावकर्मणां निरवशेषेण विनाशकारणं शुद्धनिश्चयप्रायश्चित्त- मिति हे शिष्य त्वं जानीहि ।
anvayārthaḥ — [बहुना] bahu [भणितेन तु] kahevāthī [किम्] shun? [अनेककर्मणाम्] anek karmonā [क्षयहेतुः] kṣhayano hetu evun je [महर्षीणाम्] maharṣhionun [वरतपश्चरणम्] uttam tapashcharaṇ [सर्वम्] te badhun [प्रायश्चित्तं जानीहि] prāyashchitta jāṇ.
ṭīkāḥ — ahīn em kahyun chhe ke param tapashcharaṇamān līn param jinayogīshvarone nishchayaprāyashchitta chhe; e rīte nishchayaprāyashchitta samasta ācharaṇomān param ācharaṇ chhe em kahyun chhe.
bahu asat pralāpothī bas thāo, bas thāo. nishchayavyavahārasvarūp param- tapashcharaṇātmak evun je param jinayogīone anādi sansārathī bandhāyelān dravyabhāv- karmonā niravasheṣh vināshanun kāraṇ te badhun shuddhanishchayaprāyashchitta chhe em, he shiṣhya! tun jāṇ.
[have ā 117mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj pāñch shlok kahe chheḥ]
232 ]
Page 233 of 380
PDF/HTML Page 262 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
सहजशुद्धचिदात्मविदामिदम् ।
सहजतत्त्वमघक्षयकारणम् ।।१८४।।
लीनं स्वस्मिन्निर्विकारे महिम्नि ।।१८५।।
ज्ञानज्योतिर्निहतकरणग्रामघोरान्धकारा ।
प्रध्वंसेऽस्मिन् शमजलमयीमाशु धारां वमन्ती ।।१८६।।
[shlokārthaḥ — ] anashanāditapashcharaṇātmak (arthāt svarūpapratapanarūpe pariṇamelun, pratāpavant eṭale ke ugra svarūpapariṇatie pariṇamelun) evun ā sahaj-shuddha-chaitanyasvarūpane jāṇanārāonun 1sahajagnānakaḷāparigochar sahajatattva 2aghakṣhayanun kāraṇ chhe. 184.
[shlokārthaḥ — ] je (prāyashchitta) ā svadravyanun 3dharma ane shuklarūp chintan chhe, je karmasamūhanā andhakārane naṣhṭa karavā māṭe samyaggnānarūpī tej chhe ane je potānā nirvikār mahimāmān līn chhe — evun ā prāyashchitta kharekhar uttam puruṣhone hoy chhe. 185.
[shlokārthaḥ — ] yamīone ( – sanyamīone) ātmagnānathī krame ātmalabdhi (ātmānī prāpti) thāy chhe — ke je ātmalabdhie gnānajyoti vaḍe indriyasamūhanā ghor andhakārano nāsh karyo chhe ane je ātmalabdhi karmavanathī utpanna (bhavarūpī) dāvānaḷanī shikhājāḷano
1. sahajagnānakaḷāparigochar = sahaj gnānanī kaḷā vaḍe sarva prakāre jaṇāvāyogya
2. agh = ashuddhi; doṣh; pāp. (pāp tem ja puṇya banne kharekhar agh chhe.)
3. dharmadhyān ane shukladhyānarūp je svadravyachintan te prāyashchitta chhe.
Page 234 of 380
PDF/HTML Page 263 of 409
single page version
र्मयोद्धृता संयमरत्नमाला ।
सालंकृतिर्मुक्ति वधूधवानाम् ।।१८७।।
मुनीन्द्रचित्ताम्बुजगर्भवासम् ।
विनष्टसंसारद्रुमूलमेतत् ।।१८८।।
(shikhāonā samūhano) nāsh karavā māṭe tenā par satat shamajalamayī dhārāne jhaḍapathī chhoḍe chhe — varasāve chhe. 186.
[shlokārthaḥ — ] adhyātmashāstrarūpī amr̥utasamudramānthī men je sanyamarūpī ratnamāḷā bahār kāḍhī chhe te (ratnamāḷā) muktivadhūnā vallabh evā tattvagnānīonā sukaṇṭhanun ābhūṣhaṇ banī chhe. 187.
[shlokārthaḥ — ] munīndronā chittakamaḷanī ( – hr̥udayakamaḷanī) andar jeno vās chhe, je vimuktirūpī kāntānā ratisaukhyanun mūḷ chhe (arthāt je muktinā atīndriy ānandanun mūḷ chhe) ane jeṇe sansāravr̥ukṣhanā mūḷano vināsh karyo chhe — evā ā paramātmatattvane hun nitya namun chhun. 188.
anvayārthaḥ — [अनन्तानन्तभवेन] anantānant bhavo vaḍe [समर्जितशुभाशुभकर्मसंदोहः]
234 ]
Page 235 of 380
PDF/HTML Page 264 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अत्र प्रसिद्धशुद्धकारणपरमात्मतत्त्वे सदान्तर्मुखतया प्रतपनं यत्तत्तपः प्रायश्चित्तं भवतीत्युक्त म् ।
आसंसारत एव समुपार्जितशुभाशुभकर्मसंदोहो द्रव्यभावात्मकः पंचसंसारसंवर्धनसमर्थः परमतपश्चरणेन भावशुद्धिलक्षणेन विलयं याति, ततः स्वात्मानुष्ठाननिष्ठं परमतपश्चरणमेव शुद्धनिश्चयप्रायश्चित्तमित्यभिहितम् ।
प्राहुः सन्तस्तप इति चिदानंदपीयूषपूर्णम् ।
ज्वालाजालं शमसुखमयं प्राभृतं मोक्षलक्ष्म्याः ।।१८9।।
upārjit shubhāshubh karmarāshi [तपश्चरणेन] tapashcharaṇathī [विनश्यति] vināsh pāme chhe; [तस्मात्] tethī [तपः] tap [प्रायश्चित्तम्] prāyashchitta chhe.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān), prasiddha shuddhakāraṇaparamātmatattvamān sadā antarmukh rahīne je pratapan te tap prāyashchitta chhe (arthāt shuddhātmasvarūpamān līn rahīne pratapavun — pratāpavant vartavun te tap chhe ane e tap prāyashchitta chhe) em kahyun chhe.
anādi sansārathī ja upārjit dravyabhāvātmak shubhāshubh karmono samūh — ke je pāñch prakāranā ( – pāñch parāvartanarūp) sansāranun samvardhan karavāmān samartha chhe te — bhāvashuddhilakṣhaṇ (bhāvashuddhi jenun lakṣhaṇ chhe evā) paramatapashcharaṇathī vilay pāme chhe; tethī svātmānuṣhṭhānaniṣhṭha ( – nij ātmānā ācharaṇamān līn) paramatapashcharaṇ ja shuddhanishchay- prāyashchitta chhe em kahevāmān āvyun chhe.
[have ā 118mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] je (tap) anādi sansārathī samr̥uddha thayelī karmonī mahā aṭavīne bāḷī nākhavā māṭe agninī jvāḷānā samūh samān chhe, shamasukhamay chhe ane mokṣhalakṣhmī māṭenī bheṭ chhe, te chidānandarūpī amr̥utathī bharelā tapane santo karmakṣhay karanārun prāyashchitta kahe chhe, parantu anya koī kāryane nahi. 189.
Page 236 of 380
PDF/HTML Page 265 of 409
single page version
अत्र सकलभावानामभावं कर्तुं स्वात्माश्रयनिश्चयधर्मध्यानमेव समर्थमित्युक्त म् ।
अखिलपरद्रव्यपरित्यागलक्षणलक्षिताक्षुण्णनित्यनिरावरणसहजपरमपारिणामिकभाव - भावनया भावान्तराणां चतुर्णामौदयिकौपशमिकक्षायिकक्षायोपशमिकानां परिहारं
anvayārthaḥ — [आत्मस्वरूपालम्बनभावेन तु] ātmasvarūp jenun ālamban chhe evā bhāvathī [जीवः] jīv [सर्वभावपरिहारं] sarvabhāvono parihār [कर्तुम् शक्नोति] karī shake chhe, [तस्मात्] tethī [ध्यानम्] dhyān te [सर्वम् भवेत्] sarvasva chhe.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān), nij ātmā jeno āshray chhe evun nishchay- dharmadhyān ja sarva bhāvono abhāv karavāne samartha chhe em kahyun chhe.
samasta paradravyonā parityāgarūp lakṣhaṇathī lakṣhit akhaṇḍ-nityanirāvaraṇ-sahaj- paramapāriṇāmikabhāvanī bhāvanāthī audayik, aupashamik, kṣhāyik ane kṣhāyopashamik e chār bhāvāntarono *parihār karavāne ati-āsannabhavya jīv samartha chhe, tethī ja te
236 ]
*ahīn chār bhāvonā parihāramān kṣhāyikabhāvarūp shuddha paryāyano paṇ parihār (tyāg) karavānun
kahyun chhe tenun kāraṇ ā pramāṇe chheḥ shuddhātmadravyanun ja — sāmānyanun ja — ālamban levāthī
kṣhāyikabhāvarūp shuddha paryāy pragaṭe chhe. kṣhāyikabhāvanun — shuddha paryāyanun (visheṣhanun) — ālamban
karavāthī kṣhāyikabhāvarūp shuddha paryāy kadī pragaṭato nathī. māṭe kṣhāyikabhāvanun paṇ ālamban
tyājya chhe. ā je kṣhāyikabhāvanā ālambanano tyāg tene ahīn kṣhāyikabhāvano tyāg kahevāmān
āvyo chhe.
Page 237 of 380
PDF/HTML Page 266 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
कर्तुमत्यासन्नभव्यजीवः समर्थो यस्मात्, तत एव पापाटवीपावक इत्युक्त म् । अतः पंच- महाव्रतपंचसमितित्रिगुप्तिप्रत्याख्यानप्रायश्चित्तालोचनादिकं सर्वं ध्यानमेवेति ।
नित्यज्योतिःप्रतिहततमःपुंजमाद्यन्तशून्यम् ।
जीवन्मुक्तो भवति तरसा सोऽयमाचारराशिः ।।१9०।।
jīvane pāpāṭavīpāvak ( – pāparūpī aṭavīne bāḷanāro agni) kahyo chhe; ām hovāthī pāñch mahāvrat, pāñch samiti, traṇ gupti, pratyākhyān, prāyashchitta, ālochanā vagere badhun dhyān ja chhe (arthāt paramapāriṇāmik bhāvanī bhāvanārūp je dhyān te ja mahāvrat- prāyashchittādi badhuy chhe).
[have ā 119mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] jeṇe nitya jyoti vaḍe timirapuñjano nāsh karyo chhe, je ādi- ant rahit chhe, je param kaḷā sahit chhe ane je ānandamūrti chhe — evā ek shuddha ātmāne je jīv shuddha ātmāmān avichaḷ 1manavāḷo thaīne nirantar dhyāve chhe, te ā
2āchārarāshi jīv shīghra jīvanmukta thāy chhe. 190.
besī gayel hoy evā jaḷ samān aupashamik samyaktvādinun), kṣhāyopashamikabhāvonun (apūrṇa
gnān-darshan-chāritrādi paryāyonun) tem ja kṣhāyikabhāvonun (kṣhāyik samyaktvādi sarvathā shuddha
paryāyonun) paṇ ālamban chhoḍavun; mātra paramapāriṇāmikabhāvanun — shuddhātmadravyasāmānyanun — ālamban
levun. tene ālambanāro bhāv ja mahāvrat, samiti, gupti, pratikramaṇ, ālochanā, pratyākhyān,
prāyashchitta vagere badhuy chhe. (ātmasvarūpanun ālamban, ātmasvarūpano āshray, ātmasvarūp pratye
sammukhatā, ātmasvarūp pratye valaṇ, ātmasvarūp pratye jhok, ātmasvarūpanun dhyān, param-
pāriṇāmikabhāvanī bhāvanā, ‘hun dhruv shuddha ātmadravyasāmānya chhun’ evī pariṇati — e badhānno
ek artha chhe.)
1.man = bhāv
2.āchārarāshi = chāritrapuñj; chāritrasamūharūp.
Page 238 of 380
PDF/HTML Page 267 of 409
single page version
शुद्धनिश्चयनियमस्वरूपाख्यानमेतत् ।
यः परमतत्त्वज्ञानी महातपोधनो दैनं संचितसूक्ष्मकर्मनिर्मूलनसमर्थनिश्चय- प्रायश्चित्तपरायणो नियमितमनोवाक्कायत्वाद्भववल्लीमूलकंदात्मकशुभाशुभस्वरूपप्रशस्ता- प्रशस्तसमस्तवचनरचनानां निवारणं करोति, न केवलमासां तिरस्कारं करोति किन्तु निखिलमोहरागद्वेषादिपरभावानां निवारणं च करोति, पुनरनवरतमखंडाद्वैतसुन्दरानन्द- निष्यन्द्यनुपमनिरंजननिजकारणपरमात्मतत्त्वं नित्यं शुद्धोपयोगबलेन संभावयति, तस्य नियमेन शुद्धनिश्चयनियमो भवतीत्यभिप्रायो भगवतां सूत्रकृतामिति
anvayārthaḥ — [शुभाशुभवचनरचनानाम्] shubhāshubh vachanarachanānun ane [रागादिभाव- वारणम्] rāgādibhāvonun nivāraṇ [कृत्वा] karīne [यः] je [आत्मानम्] ātmāne [ध्यायति] dhyāve chhe, [तस्य तु] tene [नियमात्] niyamathī ( – nishchitapaṇe) [नियमः भवेत्] niyam chhe.
ṭīkāḥ — ā, shuddhanishchayaniyamanā svarūpanun kathan chhe.
je paramatattvagnānī mahātapodhan sadā sañchit sūkṣhmakarmone mūḷathī ukheḍī nākhavāmān samartha nishchayaprāyashchittamān parāyaṇ raheto thako man-vachan-kāyāne niyamit (sanyamit) karyān hovāthī bhavarūpī velanān mūḷ-kandātmak shubhāshubhasvarūp prashasta-aprashasta samasta vachanarachanānun nivāraṇ kare chhe, kevaḷ te vachanarachanāno ja tiraskār karato nathī parantu samasta moharāgadveṣhādi parabhāvonun nivāraṇ kare chhe, vaḷī anavaratapaṇe ( – nirantar) akhaṇḍ, advait, sundar-ānandasyandī (sundar ānandajharatā), anupam, nirañjan nijakāraṇaparamātmatattvanī sadā shuddhopayoganā baḷathī sambhāvanā (samyak bhāvanā) kare chhe, tene (te mahātapodhanane) niyamathī shuddhanishchayaniyam chhe em bhagavān sūtrakārano abhiprāy chhe.
238 ]
Page 239 of 380
PDF/HTML Page 268 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
सहजपरमात्मानं नित्यं सुभावयति स्फु टम् ।
भवति नियमः शुद्धो मुक्त्यंगनासुखकारणम् ।।१9१।।
निखिलनयविलासो न स्फु रत्येव किंचित् ।
तमहमभिनमामि स्तौमि संभावयामि ।।१9२।।
(अनुष्टुभ्)
(अनुष्टुभ्)
[have ā 120mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj chār shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] je bhavya shubhāshubhasvarūp vachanarachanāne chhoḍīne sadā sphuṭapaṇe sahajaparamātmāne samyak prakāre bhāve chhe, te gnānātmak param yamīne muktirūpī strīnā sukhanun kāraṇ evo ā shuddha niyam niyamathī ( – avashya) chhe. 191.
[shlokārthaḥ — ] je anavaratapaṇe ( – nirantar) akhaṇḍ advait chaitanyane līdhe nirvikār chhe temān ( – te paramātmapadārthamān) samasta nayavilās jarāy sphurato ja nathī. jemānthī samasta bhedavād ( – nayādi vikalpa) dūr thayel chhe tene ( – te paramātmapadārthane) hun namun chhun, stavun chhun, samyak prakāre bhāvun chhun. 192.
[shlokārthaḥ — ] ā dhyān chhe, ā dhyey chhe, ā dhyātā chhe ane pelun phaḷ chhe — āvī vikalpajāḷothī je mukta ( – rahit) chhe tene ( – te paramātmatattvane) hun namun chhun. 193.
[shlokārthaḥ — ] je yogaparāyaṇamān kadāchit bhedavādo utpanna thāy chhe (arthāt je
Page 240 of 380
PDF/HTML Page 269 of 409
single page version
निश्चयकायोत्सर्गस्वरूपाख्यानमेतत् ।
सादिसनिधनमूर्तविजातीयविभावव्यंजनपर्यायात्मकः स्वस्याकारः कायः । आदि-
शब्देन क्षेत्रवास्तुकनकरमणीप्रभृतयः । एतेषु सर्वेषु स्थिरभावं सनातनभावं परिहृत्य
नित्यरमणीयनिरंजननिजकारणपरमात्मानं व्यवहारक्रियाकांडाडम्बरविविधविकल्पकोलाहल- विनिर्मुक्त सहजपरमयोगबलेन नित्यं ध्यायति यः सहजतपश्चरणक्षीरवारांराशिनिशीथिनी- हृदयाधीश्वरः, तस्य खलु सहजवैराग्यप्रासादशिखरशिखामणेर्निश्चयकायोत्सर्गो भवतीति ।
yoganiṣhṭha yogīne kyārek vikalpo ūṭhe chhe), tenī arhatnā matamān mukti thashe ke nahi thāy te koṇ jāṇe chhe? 194.
anvayārthaḥ — [कायादिपरद्रव्ये] kāyādi paradravyamān [स्थिरभावम् परिहृत्य] sthirabhāv chhoḍīne [यः] je [आत्मानम्] ātmāne [निर्विकल्पेन] nirvikalpapaṇe [ध्यायति] dhyāve chhe, [तस्य] tene [तनूत्सर्गः] kāyotsarga [भवेत्] chhe.
ṭīkāḥ — ā, nishchayakāyotsarganā svarūpanun kathan chhe.
sādi-sānt mūrta vijātīy-vibhāv-vyañjanaparyāyātmak potāno ākār te kāy. ‘ādi’ shabdathī kṣhetra, ghar, kanak, ramaṇī vagere. ā badhāmān sthirabhāv — sanātanabhāv pariharīne ( – kāyādik sthir chhe evo bhāv chhoḍīne) nitya-ramaṇīy nirañjan nij kāraṇ- paramātmāne vyavahār kriyākāṇḍanā āḍambar sambandhī vividh vikalparūp kolāhal vinānā sahaj- param-yoganā baḷathī je sahaj-tapashcharaṇarūpī kṣhīrasāgarano chandra ( – sahaj taparūpī kṣhīrasāgarane uchhāḷavāmān chandra samān evo je jīv) nitya dhyāve chhe, te sahaj vairāgyarūpī mahelanā shikharanā shikhāmaṇine ( – te param sahaj-vairāgyavant jīvane) kharekhar nishchayakāyotsarga chhe.
240 ]
Page 241 of 380
PDF/HTML Page 270 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
कायोद्भूतप्रबलतरसत्कर्ममुक्ते : सकाशात् ।
स्वात्मध्यानादपि च नियतं स्वात्मनिष्ठापराणाम् ।।१9५।।
तदखिलमपि नित्यं संत्यजाम्यात्मशक्त्या ।
स्फु टितनिजविलासं सर्वदा चेतयेहम् ।।१9७।।
[have ā shuddhanishchay-prāyashchitta adhikāranī chhellī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev pāñch shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] je nirantar svātmaniṣhṭhāparāyaṇ ( – nij ātmāmān līn) chhe te sanyamīone, kāyāthī utpanna thatān ati prabaḷ sat-karmonā ( – kāyā sambandhī prabaḷ shubh kriyāonā) tyāgane līdhe, vāṇīnā jalpasamūhanī viratine līdhe ane mānasik bhāvonī (vikalponī) nivr̥uttine līdhe, tem ja nij ātmānā dhyānane līdhe, nishchayathī satat kāyotsarga chhe. 195.
[shlokārthaḥ — ] sahaj tejaḥpuñjamān nimagna evun te prakāshamān sahaj param tattva jayavant chhe — ke jeṇe mohāndhakārane dūr karyo chhe (arthāt je mohāndhakār rahit chhe), je sahaj param draṣhṭithī paripūrṇa chhe ane je vr̥uthā-utpanna bhavabhavanā paritāpothī tathā kalpanāothī mukta chhe. 196.
[shlokārthaḥ — ] alpa (-tuchchha) ane kalpanāmātraramya ( – mātra kalpanāthī ja ramaṇīy
Page 242 of 380
PDF/HTML Page 271 of 409
single page version
समाधिविषयामहो क्षणमहं न जाने पुरा ।
प्रभुत्वगुणशक्ति तः खलु हतोस्मि हा संसृतौ ।।१9८।।
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां
नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ शुद्धनिश्चयप्रायश्चित्ताधिकारः अष्टमः श्रुतस्कन्धः ।।
lāgatun) evun je bhavabhavanun sukh te saghaḷuy hun ātmashaktithī nitya samyak prakāre tajun chhun; (ane) jeno nij vilās pragaṭ thayo chhe, je sahaj param saukhyavāḷun chhe ane je chaitanyachamatkāramātra chhe, tene ( – te ātmatattvane) hun sarvadā anubhavun chhun. 197.
[shlokārthaḥ — ] aho! mārā hr̥udayamān sphurāyamān ā nij ātmaguṇasampadāne — ke je samādhino viṣhay chhe tene — men pūrve ek kṣhaṇ paṇ jāṇī nahi. kharekhar, traṇ lokanā vaibhavanā pralayanā hetubhūt duṣhkarmonī prabhutvaguṇashaktithī ( – duṣhṭa karmonā prabhutva- guṇanī shaktithī), arere! hun sansāramān māryo gayo chhun ( – herān thaī gayo chhun). 198.
[shlokārthaḥ — ] bhavotpanna ( – sansāramān utpanna thatā) viṣhavr̥ukṣhanā samasta phaḷane duḥkhanun kāraṇ jāṇīne hun chaitanyātmak ātmāmān utpanna vishuddhasaukhyane anubhavun chhun. 199.
ā rīte, sukavijanarūpī kamaḷone māṭe jeo sūrya samān chhe ane pāñch indriyonā phelāv rahit dehamātra jemane parigrah hato evā shrī padmaprabhamaladhāridev vaḍe rachāyelī niyamasāranī tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān (arthāt shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī niyamasār paramāgamanī nirgranth munirāj shrī padmaprabhamaladhāridevavirachit tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān) shuddhanishchay-prāyashchitta adhikār nāmano āṭhamo shrutaskandh samāpta thayo.
242 ]niyamasār
Page 243 of 380
PDF/HTML Page 272 of 409
single page version
अथ अखिलमोहरागद्वेषादिपरभावविध्वंसहेतुभूतपरमसमाध्यधिकार उच्यते ।
परमसमाधिस्वरूपाख्यानमेतत् ।
क्वचिदशुभवंचनार्थं वचनप्रपंचांचितपरमवीतरागसर्वज्ञस्तवनादिकं कर्तव्यं परम- जिनयोगीश्वरेणापि । परमार्थतः प्रशस्ताप्रशस्तसमस्तवाग्विषयव्यापारो न कर्तव्यः । अत
have samasta moharāgadveṣhādi parabhāvonā vidhvansanā hetubhūt param-samādhi adhikār kahevāmān āve chhe.
anvayārthaḥ — [वचनोच्चारणक्रियां] vachanochchāraṇanī kriyā [परित्यज्य] parityāgīne [वीतरागभावेन] vītarāg bhāvathī [यः] je [आत्मानं] ātmāne [ध्यायति] dhyāve chhe, [तस्य] tene [परमसमाधिः] param samādhi [भवेत्] chhe.
ṭīkāḥ — ā, param samādhinā svarūpanun kathan chhe.
kyārek *ashubhavañchanārthe vachanavistārathī shobhatun paramavītarāg sarvagnanun stavanādik param jinayogīshvare paṇ karavāyogya chhe. paramārthathī prashasta-aprashasta samasta vachanasambandhī
* ashubhavañchanārthe=ashubhathī chhūṭavā māṭe; ashubhathī bachavā māṭe; ashubhanā tyāg māṭe.
Page 244 of 380
PDF/HTML Page 273 of 409
single page version
एव वचनरचनां परित्यज्य सकलकर्मकलंकपंकविनिर्मुक्त प्रध्वस्तभावकर्मात्मक- परमवीतरागभावेन त्रिकालनिरावरणनित्यशुद्धकारणपरमात्मानं स्वात्माश्रयनिश्चयधर्म- ध्यानेन टंकोत्कीर्णज्ञायकैकस्वरूपनिरतपरमशुक्लध्यानेन च यः परमवीतरागतपश्चरणनिरतः निरुपरागसंयतः ध्यायति, तस्य खलु द्रव्यभावकर्मवरूथिनीलुंटाकस्य परमसमाधि- र्भवतीति
हृदि स्फु रन्तीं समतानुयायिनीम् ।
न माद्रशां या विषया विदामहि ।।२००।।
vyāpār karavāyogya nathī. ām hovāthī ja, vachanarachanā parityāgīne je samasta karmakalaṅkarūp kādavathī vimukta chhe ane jemānthī bhāvakarma naṣhṭa thayelān chhe evā bhāve — param vītarāg bhāve — trikāḷ-nirāvaraṇ nitya-shuddha kāraṇaparamātmāne svātmāshrit nishchayadharma- dhyānathī ane ṭaṅkotkīrṇa gnāyak ek svarūpamān līn paramashukladhyānathī je paramavītarāg tapashcharaṇamān līn, niruparāg (nirvikār) sanyamī dhyāve chhe, te dravyakarma-bhāvakarmanī senāne lūṭanār sanyamīne kharekhar param samādhi chhe.
[have ā 122mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] koī evī ( – avarṇanīy, param) samādhi vaḍe uttam ātmāonā hr̥udayamān sphuratī, samatānī 1anuyāyinī sahaj ātmasampadāne jyān sudhī ame anubhavatā nathī, tyān sudhī amārā jevāono je 2viṣhay chhe tene ame anubhavatā nathī. 200.
244 ]
1. anuyāyinī=anugāminī; sāthe sāthe rahenārī; pāchhaḷ pāchhaḷ āvanārī. (sahaj ātmasampadā samādhinī anuyāyinī chhe.)
2. sahaj ātmasampadā muniono viṣhay chhe.
Page 245 of 380
PDF/HTML Page 274 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
इह हि समाधिलक्षणमुक्त म् ।
संयमः सकलेन्द्रियव्यापारपरित्यागः । नियमेन स्वात्माराधनातत्परता । आत्मा- नमात्मन्यात्मना संधत्त इत्यध्यात्मं तपनम् । सकलबाह्यक्रियाकांडाडम्बरपरित्यागलक्षणान्तः- क्रियाधिकरणमात्मानं निरवधित्रिकालनिरुपाधिस्वरूपं यो जानाति, तत्परिणतिविशेषः स्वात्माश्रयनिश्चयधर्मध्यानम् । ध्यानध्येयध्यातृतत्फलादिविविधविकल्पनिर्मुक्तान्तर्मुखाकार- निखिलकरणग्रामागोचरनिरंजननिजपरमतत्त्वाविचलस्थितिरूपं निश्चयशुक्लध्यानम् । एभिः
anvayārthaḥ — [संयमनियमतपसा तु] sanyam, niyam ne tapathī tathā [धर्मध्यानेन शुक्लध्यानेन] dharmadhyān ne shukladhyānathī [यः] je [आत्मानं] ātmāne [ध्यायति] dhyāve chhe, [तस्य] tene [परमसमाधिः] param samādhi [भवेत्] chhe.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān) samādhinun lakṣhaṇ (arthāt svarūp) kahyun chhe.
samasta indriyonā vyāpārano parityāg te sanyam chhe. nij ātmānī ārādhanāmān tatparatā te niyam chhe. je ātmāne ātmāmān ātmāthī dhārī – ṭakāvī – joḍī rākhe chhe te adhyātma chhe ane e adhyātma te tap chhe. samasta bāhyakriyākāṇḍanā āḍambarano parityāg jenun lakṣhaṇ chhe evī antaḥkriyānā *adhikaraṇabhūt ātmāne — ke jenun svarūp avadhi vinānā traṇe kāḷe (anādi kāḷathī anant kāḷ sudhī) nirupādhik chhe tene — je jīv jāṇe chhe, te jīvanī pariṇativisheṣh te svātmāshrit nishchayadharmadhyān chhe. dhyān-dhyey-dhyātā, dhyānanun phaḷ vagerenā vividh vikalpothī vimukta (arthāt evā vikalpo vinānun), antarmukhākār (arthāt antarmukh jenun svarūp chhe evun), samasta indriyasamūhathī agochar nirañjan-nij-paramatattvamān
*adhikaraṇ = ādhār. (antaraṅg kriyāno ādhār ātmā chhe.)
Page 246 of 380
PDF/HTML Page 275 of 409
single page version
सामग्रीविशेषैः सार्धमखंडाद्वैतपरमचिन्मयमात्मानं यः परमसंयमी नित्यं ध्यायति, तस्य खलु परमसमाधिर्भवतीति ।
अत्र समतामन्तरेण द्रव्यलिङ्गधारिणः श्रमणाभासिनः किमपि परलोककारणं नास्ती- त्युक्त म् । avichaḷ sthitirūp ( – evun je dhyān) te nishchayashukladhyān chhe. ā sāmagrīvisheṣho sahit ( – ā uparyukta khās āntarik sādhanasāmagrī sahit) akhaṇḍ advait param chaitanyamay ātmāne je param sanyamī nitya dhyāve chhe, tene kharekhar param samādhi chhe.
[have ā 123mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] je sadā chaitanyamay nirvikalpa samādhimān rahe chhe, te dvaitādvaitavimukta (dvait-advaitanā vikalpothī mukta) ātmāne hun namun chhun. 201.
anvayārthaḥ — [वनवासः] vanavās, [कायक्लेशः विचित्रोपवासः] kāyaklesharūp anek prakāranā upavās, [अध्ययनमौनप्रभृतयः] adhyayan, maun vagere (kāryo) [समतारहितस्य श्रमणस्य] samatārahit shramaṇane [किं करिष्यति] shun kare chhe ( – sho lābh kare chhe)?
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān), samatā vinā dravyaliṅgadhārī shramaṇābhāsane kiñchit paralokanun kāraṇ nathī (arthāt jarāy mokṣhanun sādhan nathī) em kahyun chhe.
246 ]
Page 247 of 380
PDF/HTML Page 276 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
सकलकर्मकलंकपंकविनिर्मुक्त महानंदहेतुभूतपरमसमताभावेन विना कान्तारवासावासेन प्रावृषि वृक्षमूले स्थित्या च ग्रीष्मेऽतितीव्रकरकरसंतप्तपर्वताग्रग्रावनिषण्णतया वा हेमन्ते च रात्रिमध्ये ह्याशांबरदशाफलेन च, त्वगस्थिभूतसर्वाङ्गक्लेशदायिना महोपवासेन वा, सदाध्ययनपटुतया च, वाग्विषयव्यापारनिवृत्तिलक्षणेन संततमौनव्रतेन वा किमप्युपादेयं फलमस्ति केवलद्रव्यलिंगधारिणः श्रमणाभासस्येति ।
तथा चोक्त म् अमृताशीतौ —
स्थितिकरणनिरोधध्यानतीर्थोपसेवा- ।
मृगय तदपरं त्वं भोः प्रकारं गुरुभ्यः ।।’’
तथा हि —
kevaḷ dravyaliṅgadhārī shramaṇābhāsane samasta karmakalaṅkarūp kādavathī vimukta mahā ānandanā hetubhūt paramasamatābhāv vinā, (1) vanavāse vasīne varṣhār̥̄utumān vr̥ukṣha nīche sthiti karavāthī, grīṣhmar̥̄utumān prachaṇḍ sūryanān kiraṇothī santapta parvatanā shikharanī shilā upar besavāthī ane hemantar̥̄utumān rātrimadhye digambaradashāe rahevāthī, (2) tvachā ane asthirūp (mātra hāḍ- chāmarūp) thaī gayelā ākhā sharīrane kleshadāyak mahā upavāsathī, (3) sadā adhyayanapaṭutāthī (arthāt sadā shāstrapaṭhan karavāthī), athavā (4) vachanasambandhī vyāpāranī nivr̥uttisvarūp satat maunavratathī shun jarāy *upādey phaḷ chhe? (arthāt mokṣhanā sādhanarūp phaḷ jarāy nathī.)
evī rīte (shrī yogīndradevakr̥ut) amr̥utāshītimān (59mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] parvatanī ūṇḍī guphā vageremān ke vananā shūnya pradeshamān rahevāthī, indriyanirodhathī, dhyānathī, tīrthasevāthī (tīrthasthānamān vasavāthī), paṭhanathī, japathī ane homathī brahmanī (ātmānī) siddhi nathī; māṭe, he bhāī! tun guruo dvārā tenāthī anya prakārane shodh.’’
vaḷī (ā 124mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
*upādey = pasand karavā jevun; vakhāṇavā jevun.
Page 248 of 380
PDF/HTML Page 277 of 409
single page version
समतया रहितस्य यतेर्न हि ।
भज मुने समताकुलमंदिरम् ।।२०२।।
इह हि सकलसावद्यव्यापाररहितस्य त्रिगुप्तिगुप्तस्य सकलेन्द्रियव्यापारविमुखस्य तस्य च मुनेः सामायिकं व्रतं स्थायीत्युक्त म् ।
अथात्रैकेन्द्रियादिप्राणिनिकुरंबक्लेशहेतुभूतसमस्तसावद्यव्यासंगविनिर्मुक्त :, प्रशस्ता-
[shlokārthaḥ — ] kharekhar samatā rahit yatine anashanādi tapashcharaṇothī phaḷ nathī; māṭe, he muni! samatānun *kulamandir evun je ā anākuḷ nij tattva tene bhaj. 202.
anvayārthaḥ — [सर्वसावद्ये विरतः] je sarva sāvadyamān virat chhe, [त्रिगुप्तः] je traṇ guptivāḷo chhe ane [पिहितेन्द्रियः] jeṇe indriyone bandh (niruddha) karī chhe, [तस्य] tene [सामायिकं] sāmāyik [स्थायि] sthāyī chhe [इति केवलिशासने] em kevaḷīnā shāsanamān kahyun chhe.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān), je sarva sāvadya vyāpārathī rahit chhe, je trigupti vaḍe gupta chhe ane je samasta indriyonā vyāpārathī vimukh chhe, te munine sāmāyikavrat sthāyī chhe em kahyun chhe.
ahīn (ā lokamān) je ekendriyādi prāṇīsamūhane kleshanā hetubhūt samasta sāvadyanā
248 ]
*kulamandir = (1) uttam ghar; (2) vanshaparamparānun ghar.
Page 249 of 380
PDF/HTML Page 278 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
प्रशस्तसमस्तकायवाङ्मनसां व्यापाराभावात् त्रिगुप्तः, स्पर्शनरसनघ्राणचक्षुःश्रोत्राभिधान- पंचेन्द्रियाणां मुखैस्तत्तद्योग्यविषयग्रहणाभावात् पिहितेन्द्रियः, तस्य खलु महामुमुक्षोः परमवीतरागसंयमिनः सामायिकं व्रतं शश्वत् स्थायि भवतीति ।
नीत्वा नाशं विकृतिमनिशं कायवाङ्मानसानाम् ।
बुद्ध्वा जन्तुः स्थिरशममयं शुद्धशीलं प्रयाति ।।२०३।।
trigupta (traṇ guptivāḷo) chhe ane sparshan, rasan, ghrāṇ, chakṣhu ne shrotra nāmanī pāñch indriyo dvārā te te indriyane yogya viṣhayanā grahaṇano abhāv hovāthī bandh karelī indriyovāḷo chhe, te mahāmumukṣhu paramavītarāgasanyamīne kharekhar sāmāyikavrat shāshvat – sthāyī chhe.
[have ā 125mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] ā rīte bhavabhayanā karanārā samasta sāvadyasamūhane chhoḍīne, kāy- vachan-mananī vikr̥utine nirantar nāsh pamāḍīne, antaraṅg shuddhithī param kaḷā sahit (param gnānakaḷā sahit) ek ātmāne jāṇīne jīv sthirashamamay shuddha shīlane prāpta kare chhe (arthāt shāshvat samatāmay shuddha chāritrane prāpta kare chhe). 203.
anvayārthaḥ — [यः] je [स्थावरेषु] sthāvar [वा] ke [त्रसेषु] tras [सर्वभूतेषु] sarva jīvo
*vyāsaṅgathī vimukta chhe, prashasta-aprashasta samasta kāy-vachan-mananā vyāpāranā abhāvane līdhe
*vyāsaṅg = gāḍh saṅg; saṅg; āsakti.
Page 250 of 380
PDF/HTML Page 279 of 409
single page version
परममाध्यस्थ्यभावाद्यारूढस्थितस्य परममुमुक्षोः स्वरूपमत्रोक्त म् ।
यः सहजवैराग्यप्रासादशिखरशिखामणिः विकारकारणनिखिलमोहरागद्वेषाभावाद् भेद- कल्पनापोढपरमसमरसीभावसनाथत्वात्र्रसस्थावरजीवनिकायेषु समः, तस्य च परमजिन- योगीश्वरस्य सामायिकाभिधानव्रतं सनातनमिति वीतरागसर्वज्ञमार्गे सिद्धमिति ।
परमजिनमुनीनां चित्तमुच्चैरजस्रम् ।
तदहमभिनमामि स्तौमि संभावयामि ।।२०४।।
(अनुष्टुभ्)
pratye [समः] samabhāvavāḷo chhe, [तस्य] tene [सामायिकं] sāmāyik [स्थायि] sthāyī chhe [इति केवलिशासने] em kevaḷīnā shāsanamān kahyun chhe.
ṭīkāḥ — ahīn, param mādhyasthabhāv vageremān ārūḍh thaīne rahelā paramamumukṣhunun svarūp kahyun chhe.
je sahaj vairāgyarūpī mahelanā shikharano shikhāmaṇi (arthāt param sahajavairāgyavant muni) vikāranā kāraṇabhūt samasta moharāgadveṣhanā abhāvane līdhe bhedakalpanāvimukta param samarasībhāv sahit hovāthī tras-sthāvar (samasta) jīvanikāyo pratye samabhāvavāḷo chhe, te param jinayogīshvarane sāmāyik nāmanun vrat sanātan (sthāyī) chhe em vītarāg sarvagnanā mārgamān siddha chhe.
[have ā 126mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj āṭh shloko kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] param jinamunionun je chitta (chaitanyapariṇaman) nirantar tras jīvonā ghātathī tem ja sthāvar jīvonā vadhathī atyant vimukta chhe, vaḷī je (chitta) antim avasthāne pāmelun ane nirmaḷ chhe, tene hun karmathī mukta thavāne arthe namun chhun, stavun chhun, samyak prakāre bhāvun chhun. 204.
[shlokārthaḥ — ] koī jīvo advaitamārgamān sthit chhe ane koī jīvo dvaitamārgamān sthit
250 ]
Page 251 of 380
PDF/HTML Page 280 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अखंडानन्दात्मा निखिलनयराशेरविषयः ।
शुभाभावो भूयोऽशुभपरिणतिर्वा न च न च ।
य एवं संन्यस्तो भवगुणगणैः स्तौमि तमहम् ।।२०9।।
chhe; dvait ane advaitathī vimukta mārgamān (arthāt jemān dvait ke advaitanā vikalpo nathī evā mārgamān) ame vartīe chhīe. 205.
[shlokārthaḥ — ] koī jīvo advaitane ichchhe chhe ane anya koī jīvo dvaitane ichchhe chhe; hun dvait ane advaitathī vimukta ātmāne namun chhun. 206.
[shlokārthaḥ — ] hun — sukhane ichchhanāro ātmā — ajanma ane avināshī evā nij ātmāne ātmā vaḍe ja ātmāmān sthit rahīne vāramvār bhāvun chhun. 207.
[shlokārthaḥ — ] bhavanā karanārā evā ā vikalpa-kathanothī bas thāo, bas thāo. je akhaṇḍānandasvarūp chhe te (ā ātmā) samasta nayarāshino aviṣhay chhe; māṭe ā koī (avarṇanīy) ātmā dvait ke advaitarūp nathī (arthāt dvait-advaitanā vikalpothī par chhe). tene ekane hun alpa kāḷamān bhavabhayano nāsh karavā māṭe satat vandun chhun. 208.
[shlokārthaḥ — ] yonimān sukh ane duḥkh sukr̥ut ane duṣhkr̥utanā samūhathī thāy chhe