Page 132 of 380
PDF/HTML Page 161 of 409
single page version
अत्र कायगुप्तिस्वरूपमुक्त म् ।
कस्यापि नरस्य तस्यान्तरंगनिमित्तं कर्म, बंधनस्य बहिरंगहेतुः कस्यापि कायव्यापारः । छेदनस्याप्यन्तरंगकारणं कर्मोदयः, बहिरंगकारणं प्रमत्तस्य कायक्रिया । मारणस्याप्यन्तरङ्गहेतुरांतर्यक्षयः, बहिरङ्गकारणं कस्यापि कायविकृतिः । आकुंचन- प्रसारणादिहेतुः संहरणविसर्पणादिहेतुसमुद्घातः । एतासां कायक्रियाणां निवृत्तिः काय- गुप्तिरिति ।
[कायक्रियानिवृत्तिः] kāyakriyāonī nivr̥uttine [कायगुप्तिः इति निर्दिष्टा] kāyagupti kahī chhe.
ṭīkāḥ — ahīn kāyaguptinun svarūp kahyun chhe.
koī puruṣhane bandhananun antaraṅg nimitta karma chhe, bandhanano bahiraṅg hetu koīno kāyavyāpār chhe; chhedananun paṇ antaraṅg kāraṇ karmoday chhe, bahiraṅg kāraṇ pramatta jīvanī kāyakriyā chhe; māraṇano paṇ antaraṅg hetu āntarik (nikaṭ) sambandhano (āyuṣhyano) kṣhay chhe, bahiraṅg kāraṇ koīnī kāyavikr̥uti chhe; ākuñchan, prasāraṇ vagereno hetu saṅkoch- vistārādikanā hetubhūt samudghāt chhe. — ā kāyakriyāonī nivr̥utti te kāyagupti chhe.
[have 68mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] kāyavikārane chhoḍīne je pharīpharīne shuddhātmānī sambhāvanā (samyak bhāvanā) kare chhe, teno ja janma sansāramān saphaḷ chhe. 93.
132 ]
Page 133 of 380
PDF/HTML Page 162 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
निश्चयनयेन मनोवाग्गुप्तिसूचनेयम् ।
सकलमोहरागद्वेषाभावादखंडाद्वैतपरमचिद्रूपे सम्यगवस्थितिरेव निश्चयमनोगुप्तिः । हे शिष्य त्वं तावदचलितां मनोगुप्तिमिति जानीहि । निखिलानृतभाषापरिहृतिर्वा मौनव्रतं च । मूर्तद्रव्यस्य चेतनाभावाद् अमूर्तद्रव्यस्येंद्रियज्ञानागोचरत्वादुभयत्र वाक्प्रवृत्तिर्न भवति । इति निश्चयवाग्गुप्तिस्वरूपमुक्त म् ।
शुद्धाशुद्धनयातिरिक्त मनघं चिन्मात्रचिन्तामणिम् ।
जीवन्मुक्ति मुपैति योगितिलकः पापाटवीपावकः ।।9४।।
anvayārthaḥ — [मनसः] manamānthī [या] je [रागादिनिवृत्तिः] rāgādinī nivr̥utti [ताम्] tene [मनोगुप्तिम्] manogupti [जानीहि] jāṇ. [अलीकादिनिवृत्तिः] asatyādinī nivr̥utti [वा] athavā [मौनं वा] maun [वाग्गुप्तिः भवति] te vachanagupti chhe.
ṭīkāḥ — ā, nishchayanayathī manoguptinī ane vachanaguptinī sūchanā chhe.
sakaḷ moharāgadveṣhanā abhāvane līdhe akhaṇḍ advait paramachidrūpamān samyakpaṇe avasthit rahevun te ja nishchayamanogupti chhe. he shiṣhya! tun tene kharekhar achalit manogupti jāṇ.
samasta asatya bhāṣhāno parihār athavā maunavrat te vachanagupti chhe. mūrtadravyane chetanāno abhāv hovāne līdhe ane amūrtadravya indriyagnānathī agochar hovāne līdhe banne pratye vachanapravr̥utti thatī nathī. ā rīte nishchayavachanaguptinun svarūp kahevāmān āvyun.
[have 69mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] pāparūpī aṭavīne bāḷavāmān agni samān evo yogitilak
Page 134 of 380
PDF/HTML Page 163 of 409
single page version
निश्चयशरीरगुप्तिस्वरूपाख्यानमेतत् ।
सर्वेषां जनानां कायेषु बह्वयः क्रिया विद्यन्ते, तासां निवृत्तिः कायोत्सर्गः, स एव गुप्तिर्भवति । पंचस्थावराणां त्रसानां च हिंसानिवृत्तिः कायगुप्तिर्वा । परमसंयमधरः परमजिनयोगीश्वरः यः स्वकीयं वपुः स्वस्य वपुषा विवेश तस्यापरिस्पंदमूर्तिरेव निश्चयकायगुप्तिरिति ।
तथा चोक्तं तत्त्वानुशासने — (munishiromaṇi) prashasta-aprashasta manavāṇīnā samudāyane chhoḍīne ātmaniṣhṭhāmān parāyaṇ raheto thako, shuddhanay ane ashuddhanayathī rahit evā anagh ( – nirdoṣh) chaitanyamātra chintāmaṇine prāpta karīne, anantachatuṣhṭayātmakapaṇā sāthe sarvadā sthit evī jīvanmuktine pāme chhe. 94.
anvayārthaḥ — [कायक्रियानिवृत्तिः] kāyakriyāonī nivr̥uttirūp [कायोत्सर्गः] kāyotsarga [शरीरके गुप्तिः] sharīrasambandhī gupti chhe; [वा] athavā [हिंसादिनिवृत्तिः] hinsādinī nivr̥uttine [शरीरगुप्तिः इति] sharīragupti [निर्दिष्टा] kahī chhe.
ṭīkāḥ — ā, nishchayasharīraguptinā svarūpanun kathan chhe.
sarva janone kāyāsambandhī bahu kriyāo hoy chhe; temanī nivr̥utti te kāyotsarga chhe; te ja gupti (arthāt kāyagupti) chhe. athavā pāñch sthāvaronī ane trasonī hinsānivr̥utti te kāyagupti chhe. je paramasanyamadhar paramajinayogīshvar potānā (chaitanyarūp) sharīramān potānā (chaitanyarūp) sharīrathī praveshī gayā, temanī aparispandamūrti ja ( – akampā dashā ja) nishchayakāyagupti chhe.
evī rīte shrī tattvānushāsanamān (shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
134 ]
Page 135 of 380
PDF/HTML Page 164 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
तथा हि —
भगवतोऽर्हत्परमेश्वरस्य स्वरूपाख्यानमेतत् ।
आत्मगुणघातकानि घातिकर्माणि घनरूपाणि सान्द्रीभूतात्मकानि ज्ञानदर्शना-
‘‘[shlokārthaḥ — ] kāyakriyāone tathā bhavanā kāraṇabhūt (vikārī) bhāvane chhoḍīne avyagrapaṇe nij ātmāmān sthit rahevun, te kāyotsarga kahevāy chhe.’’
vaḷī (ā 70mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] aparispandātmak evā mane parispandātmak sharīr vyavahārathī chhe; tethī hun sharīranī vikr̥utine tajun chhun. 95.
anvayārthaḥ — [घनघातिकर्मरहिताः] ghanaghātīkarma rahit, [केवलज्ञानादिपरमगुणसहिताः] kevaḷagnānādi param guṇo sahit ane [चतुस्त्रिंशदतिशययुक्ताः] chotrīsh atishay sanyukta; — [ईद्रशाः] āvā, [अर्हन्तः] arhanto [भवन्ति] hoy chhe.
ṭīkāḥ — ā, bhagavān arhat parameshvaranā svarūpanun kathan chhe.
[bhagavant arhanto kevā hoy chhe?] (1) jeo ātmaguṇonān ghātak ghātikarmo chhe ane
Page 136 of 380
PDF/HTML Page 165 of 409
single page version
वरणान्तरायमोहनीयानि तैर्विरहितास्तथोक्ताः । प्रागुप्तघातिचतुष्कप्रध्वंसनासादितत्रैलोक्य- प्रक्षोभहेतुभूतसकलविमलकेवलज्ञानकेवलदर्शनकेवलशक्ति केवलसुखसहिताश्च । निःस्वेद- निर्मलादिचतुस्त्रिंशदतिशयगुणनिलयाः । ईद्रशा भवन्ति भगवन्तोऽर्हन्त इति ।
सुकृतनिलयगोत्रः पंडिताम्भोजमित्रः ।
सकलहितचरित्रः श्रीसुसीमासुपुत्रः ।।9६।।
सकलगुणसमाजः सर्वकल्पावनीजः ।
पदनुतसुरराजस्त्यक्त संसारभूजः ।।9७।।
jeo ghan eṭale ke ghāṭān chhe — evān je gnānāravaṇ, darshanāvaraṇ, antarāy ne mohanīy karmo temanāthī rahit varṇavavāmān āvelā; (2) je pūrve vāvelān chār ghātikarmonā nāshathī prāpta thāy chhe evān, traṇ lokane *prakṣhobhanā hetubhūt sakaḷavimaḷ (sarvathā nirmaḷ) kevaḷagnān, kevaḷadarshan, kevaḷashakti ne kevaḷasukh sahit; tathā (3) svedarahit, maḷarahit ityādi chotrīsh atishayaguṇonā raheṭhāṇarūp; — āvā, bhagavant arhanto hoy chhe.
[have 71mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj pāñch shloko kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] prakhyāt (arthāt paramaudārik) jemanun sharīr chhe, praphullit kamaḷ jevān jemanān netra chhe, puṇyanun raheṭhāṇ (arthāt tīrthaṅkarapad) jemanun gotra chhe, paṇḍitarūpī kamaḷone (vikasāvavā māṭe) jeo sūrya chhe, munijanarūpī vanane jeo chaitra chhe (arthāt munijanarūpī vanane khilavavāmān jeo vasantar̥̄utu samān chhe), karmanī senānā jeo shatru chhe ane sarvane hitarūp jemanun charitra chhe, te shrī susīmā mātānā suputra (shrī padmaprabh tīrthaṅkar) jayavant chhe. 96.
[shlokārthaḥ — ] jeo kāmadevarūpī hāthīne (māravā) māṭe sinh chhe, jeo
136 ]
*prakṣhobhanā artha māṭe 83mā pānānun padaṭippaṇ juo.
Page 137 of 380
PDF/HTML Page 166 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
परिणतसुखरूपः पापकीनाशरूपः ।
स जयति जितकोपः प्रह्वविद्वत्कलापः ।।9८।।
प्रजितदुरितकक्षः प्रास्तकंदर्पपक्षः ।
कृतबुधजनशिक्षः प्रोक्त निर्वाणदीक्षः ।।9 9।।
puṇyarūpī kamaḷane (vikasāvavā) māṭe bhānu chhe, jeo sarva guṇonā samāj ( – samudāy) chhe, jeo sarva kalpit ( – chintit) denār kalpavr̥ukṣha chhe, jemaṇe duṣhṭa karmanā bījane naṣhṭa karyun chhe, jemanān charaṇamān surendro name chhe ane jemaṇe sansārarūpī vr̥ukṣhano tyāg karyo chhe, te jinarāj (shrī padmaprabh bhagavān) jayavant chhe. 97.
[shlokārthaḥ — ] kāmadevanān bāṇane jemaṇe jītī līdhān chhe, sarva vidyāonā jeo pradīp ( – prakāshak) chhe, sukharūpe jemanun svarūp pariṇamyun chhe, pāpane (mārī nākhavā) māṭe jeo yamarūp chhe, bhavanā paritāpano jemaṇe nāsh karyo chhe, bhūpatio jemanā shrīpadamān ( – mahimāyukta punit charaṇomān) name chhe, krodhane jemaṇe jītyo chhe ane vidvānono samudāy jemanī āgaḷ ḍhaḷī paḍe chhe, te (shrī padmaprabhanāth) jayavant chhe. 98.
[shlokārthaḥ — ] prasiddha jemano mokṣha chhe, padmapatra ( – kamaḷanān pān) jevān dīrgha jemanān netra chhe, *pāpakakṣhāne jemaṇe jītī līdhī chhe, kāmadevanā pakṣhano jemaṇe nāsh karyo chhe, yakṣha jemanā charaṇayugalamān name chhe, tattvavignānamān jeo dakṣha (chatur) chhe, budhajanone jemaṇe shikṣhā (shikhāmaṇ) āpī chhe ane nirvāṇadīkṣhā jeo uchcharyā chhe, te (shrī padmaprabh jinendra) jayavant chhe. 99.
*kakṣhā = bhūmikā; shreṇī; sthiti; paḍakhun.
Page 138 of 380
PDF/HTML Page 167 of 409
single page version
पदविनतयमीशः प्रास्तकीनाशपाशः ।
जयति जगदधीशः चारुपद्मप्रभेशः ।।१००।।
भगवतां सिद्धिपरंपराहेतुभूतानां सिद्धपरमेष्ठीनां स्वरूपमत्रोक्त म् ।
निरवशेषेणान्तर्मुखाकारध्यानध्येयविकल्पविरहितनिश्चयपरमशुक्लध्यानबलेन नष्टाष्ट-
[shlokārthaḥ — ] kāmadevarūpī parvatane māṭe (arthāt tene toḍī nākhavāmān) jeo (vajradhar) indra samān chhe, kānta (manohar) jemano kāyapradesh chhe, munivaro jemanān charaṇamān name chhe, yamanā pāshano jemaṇe nāsh karyo chhe, duṣhṭa pāparūpī vanane (bāḷavā) māṭe jeo agni chhe, sarva dishāomān jemanī kīrti vyāpī gaī chhe ane jagatanā jeo adhīsh (nāth) chhe, te sundar padmaprabhesh jayavant chhe. 100.
anvayārthaḥ — [नष्टाष्टकर्मबन्धाः] āṭh karmanā bandhane jemaṇe naṣhṭa karel chhe evā, [अष्टमहागुणसमन्विताः] āṭh mahāguṇo sahit, [परमाः] param, [लोकाग्रस्थिताः] lokanā agre sthit ane [नित्याः] nitya; — [ईद्रशाः] āvā, [ते सिद्धाः] te siddho [भवन्ति] hoy chhe.
ṭīkāḥ – siddhinā paramparāhetubhūt evā bhagavant siddhaparameṣhṭhīonun svarūp ahīn kahyun chhe.
[bhagavant siddho kevā hoy chhe?] (1) 1niravasheṣhapaṇe antarmukhākār, dhyānadhyeyanā vikalpa rahit nishchay-paramashukladhyānanā baḷathī jemaṇe āṭh karmanā bandhane naṣhṭa karel chhe evā;
138 ]
1. niravasheṣhapaṇe = asheṣhataḥ; kāī bākī rākhyā vinā; sampūrṇapaṇe; sarvathā. [param-shukladhyānano ākār
Page 139 of 380
PDF/HTML Page 168 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
कर्मबंधाः । क्षायिकसम्यक्त्वाद्यष्टगुणपुष्टितुष्टाश्च । त्रितत्त्वस्वरूपेषु विशिष्टगुणाधारत्वात् परमाः । त्रिभुवनशिखरात्परतो गतिहेतोरभावात् लोकाग्रस्थिताः । व्यवहारतोऽभूतपूर्वपर्याय प्रच्यवनाभावान्नित्याः । ईद्रशास्ते भगवन्तः सिद्धपरमेष्ठिन इति ।
त्रिभुवनशिखराग्रग्रावचूडामणिः स्यात् ।
निवसति निजरूपे निश्चयेनैव देवः ।।१०१।।
तान् सर्वान् सिद्धिसिद्धयै निरुपमविशदज्ञानद्रक्शक्ति युक्तान् ।
अव्याबाधान्नमामि त्रिभुवनतिलकान् सिद्धिसीमन्तिनीशान् ।।१०२।।
(2) 1kṣhāyik samyaktvādi aṣhṭa guṇonī puṣhṭithī tuṣhṭa; (3) vishiṣhṭa guṇonā ādhār hovāthī tattvanān traṇ svarūpomān 2param; (4) traṇ lokanā shikharathī āgaḷ gatihetuno abhāv hovāthī lokanā agre sthit; (5) vyavahārathī abhūtapūrva paryāyamānthī ( – pūrve kadī nahi thayelā evā siddhaparyāyamānthī) chyut thavāno abhāv hovāne līdhe nitya; — āvā, te bhagavant siddhaparameṣhṭhīo hoy chhe.
[have 72mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj traṇ shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] vyavahāranayathī gnānapuñj evā te siddhabhagavān tribhuvanashikharanī ṭochanā (chaitanyaghanarūp) nakkar 3chūḍāmaṇi chhe; nishchayathī te dev sahajaparamachaitanyachintāmaṇi- svarūp nityashuddha nij rūpamān ja vase chhe. 101.
[shlokārthaḥ — ] jeo sarva doṣhone naṣhṭa karīne dehamukta thaīne tribhuvanashikhare sthit
arthāt svarūp sampūrṇapaṇe antarmukh hoy chhe.]
1. siddhabhagavanto kṣhāyik samyaktva, anant gnān, anant darshan, anant vīrya, sūkṣhmatva, avagāhan, agurulaghu ane avyābādh e āṭh guṇonī puṣhṭithī santuṣhṭa — ānandamay hoy chhe.
2. siddhabhagavanto vishiṣhṭa guṇonā ādhār hovāthī bahiḥtattva, antaḥtattva ane paramatattva evā traṇ tattvasvarūpomānthī paramatattvasvarūp chhe.
3. chūḍāmaṇi = shikhāmaṇi; kalagīnun ratna; ṭoch uparanun ratna.
Page 140 of 380
PDF/HTML Page 169 of 409
single page version
अत्राचार्यस्वरूपमुक्त म् ।
ज्ञानदर्शनचारित्रतपोवीर्याभिधानैः पंचभिः आचारैः समग्राः । स्पर्शनरसन- chhe, jeo nirupam vishad ( – nirmaḷ) gnānadarshanashaktithī yukta chhe, jemaṇe āṭh karmanī prakr̥itinā samudāyane naṣhṭa karyo chhe, jeo nityashuddha chhe, jeo anant chhe, avyābādh chhe, traṇ lokamān pradhān chhe ane muktisundarīnā svāmī chhe, te sarva siddhone siddhinī prāpti arthe hun namun chhun. 102.
[shlokārthaḥ — ] jeo nij svarūpamān sthit chhe, jeo shuddha chhe, jemaṇe āṭh guṇarūpī sampadā prāpta karī chhe ane jemaṇe āṭh karmono samūh naṣhṭa karyo chhe, te siddhone hun pharīpharīne vandun chhun. 103.
anvayārthaḥ — [पंचाचारसमग्राः] pañchāchārothī paripūrṇa, [पंचेन्द्रियदंतिदर्पनिर्दलनाः] pañchendriyarūpī hāthīnā madanun dalan karanārā, [धीराः] dhīr ane [गुणगंभीराः] guṇagambhīr; — [ईद्रशाः] āvā, [आचार्याः] āchāryo [भवन्ति] hoy chhe.
ṭīkāḥ — ahīn āchāryanun svarūp kahyun chhe.
[bhagavant āchāryo kevā hoy chhe?] (1) gnān, darshan, chāritra, tap ane vīrya nāmanā pāñch āchārothī paripūrṇa; (2) sparshan, rasan, ghrāṇ, chakṣhu ane shrotra nāmanī pāñch
140 ]
Page 141 of 380
PDF/HTML Page 170 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
घ्राणचक्षुःश्रोत्राभिधानपंचेन्द्रियमदान्धसिंधुरदर्पनिर्दलनदक्षाः । निखिलघोरोपसर्गविजयो- पार्जितधीरगुणगंभीराः । एवंलक्षणलक्षितास्ते भगवन्तो ह्याचार्या इति ।
तथा चोक्तं श्रीवादिराजदेवैः —
चंचज्ज्ञानबलप्रपंचितमहापंचास्तिकायस्थितीन् ।
अंचामो भवदुःखसंचयभिदे भक्ति क्रियाचंचवः ।।’’
तथा हि —
स्वहितनिरतं शुद्धं निर्वाणकारणकारणम् ।
निरुपममिदं वंद्यं श्रीचन्द्रकीर्तिमुनेर्मनः ।।१०४।।
indriyorūpī madāndh hāthīnā darpanun dalan karavāmān dakṣha ( – pañchendriyarūpī madamatta hāthīnā madanā chūrechūrā karavāmān nipuṇ); (3-4) samasta ghor upasargo par vijay prāpta karatā hovāthī dhīr ane guṇagambhīr; — āvān lakṣhaṇothī lakṣhit, te bhagavant āchāryo hoy chhe.
evī rīte (āchāryavar) shrī vādirājadeve kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] jeo pañchāchāraparāyaṇ chhe, jeo akiñchanatānā svāmī chhe, jemaṇe kaṣhāyasthānone naṣhṭa karyān chhe, pariṇamatā gnānanā baḷ vaḍe jeo mahā pañchāstikāyanī sthitine samajāve chhe, vipul achañchaḷ yogamān ( – vikasit sthir samādhimān) jemanī buddhi nipuṇ chhe ane jemane guṇo ūchhaḷe chhe, te āchāryone bhaktikriyāmān kushaḷ evā ame bhavaduḥkharāshine bhedavā māṭe pūjīe chhīe.’’
vaḷī (ā 73mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] sakaḷ indriyasamūhanā ālamban vinānun, anākuḷ, svahitamān līn, shuddha, nirvāṇanā kāraṇanun kāraṇ ( – muktinā kāraṇabhūt shukladhyānanun kāraṇ),
Page 142 of 380
PDF/HTML Page 171 of 409
single page version
अध्यापकाभिधानपरमगुरुस्वरूपाख्यानमेतद् ।
अविचलिताखंडाद्वैतपरमचिद्रूपश्रद्धानपरिज्ञानानुष्ठानशुद्धनिश्चयस्वभावरत्नत्रयसंयुक्ताः ।
जिनेन्द्रवदनारविंदविनिर्गतजीवादिसमस्तपदार्थसार्थोपदेशशूराः । निखिलपरिग्रहपरित्यागलक्षण-
निरंजननिजपरमात्मतत्त्वभावनोत्पन्नपरमवीतरागसुखामृतपानोन्मुखास्तत एव निष्कांक्षाभावना- सनाथाः । एवंभूतलक्षणलक्षितास्ते जैनानामुपाध्याया इति ।
muninun nirupam man (chaitanyapariṇaman) vandya chhe. 104.
anvayārthaḥ — [रत्नत्रयसंयुक्ताः] ratnatrayathī sanyukta, [शूराः जिनकथितपदार्थदेशकाः] jinakathit padārthonā shūravīr upadeshak ane [निःकांक्षभावसहिताः] niḥkāṅkṣhabhāv sahit; — [ईद्रशाः] āvā, [उपाध्यायाः] upādhyāyo [भवन्ति] hoy chhe.
ṭīkāḥ — ā, adhyāpak (arthāt upādhyāy) nāmanā paramagurunā svarūpanun kathan chhe.
[upādhyāyo kevā hoy chhe?] (1) avichalit akhaṇḍ advait param chidrūpanān shraddhān, gnān ane 2anuṣhṭhānarūp shuddha nishchay-svabhāvaratnatrayavāḷā; (2) jinendranā mukhāravindathī nīkaḷelā jīvādi samasta padārthasamūhane upadeshavāmān shūravīr; (3) samasta parigrahanā parityāgasvarūp je nirañjan nij paramātmatattva tenī bhāvanāthī utpanna thatā param vītarāg sukhāmr̥utanā pānamān sanmukh hovāthī ja niṣhkāṅkṣhabhāvanā sahit; — āvān lakṣhaṇathī lakṣhit, te jainonā upādhyāyo hoy chhe.
[have 74mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
142 ]
1sham-dam-yamanun nivāsasthān, maitrī-dayā-damanun mandir (ghar) — evun ā shrī chandrakīrti-
1. sham = shānti; upasham. dam = indriyādinun daman; jitendriyatā. yam = sanyam.
2. anuṣhṭhān = ācharaṇ; chāritra; vidhān; amalamān mūkavun te.
Page 143 of 380
PDF/HTML Page 172 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
निरन्तराखंडितपरमतपश्चरणनिरतसर्वसाधुस्वरूपाख्यानमेतत् ।
ये महान्तः परमसंयमिनः त्रिकालनिरावरणनिरंजनपरमपंचमभावभावनापरिणताः अत एव समस्तबाह्यव्यापारविप्रमुक्ताः । ज्ञानदर्शनचारित्रपरमतपश्चरणाभिधानचतुर्विधा- राधनासदानुरक्ताः । बाह्याभ्यन्तरसमस्तपरिग्रहाग्रहविनिर्मुक्त त्वान्निर्ग्रन्थाः । सदा निरञ्जन-
[shlokārthaḥ — ] ratnatrayamay, shuddha, bhavyakamaḷanā sūrya ane (jinakathit padārthonā) upadeshak – evā upādhyāyone hun nitya pharīpharīne vandun chhun. 105.
anvayārthaḥ — [व्यापारविप्रमुक्ताः] vyāpārathī vimukta ( – samasta vyāpār rahit), [चतुर्विधाराधनासदारक्ताः] chaturvidh ārādhanāmān sadā rakta, [निर्ग्रन्थाः] nirgranth ane [निर्मोहाः] nirmoh; — [ईद्रशाः] āvā, [साधवः] sādhuo [भवन्ति] hoy chhe.
ṭīkāḥ — ā, nirantar akhaṇḍit param tapashcharaṇamān nirat ( – līn) evā sarva sādhuonā svarūpanun kathan chhe.
[sādhuo kevā hoy chhe?] (1) paramasanyamī mahāpuruṣho hovāthī trikālanirāvaraṇ nirañjan param pañchamabhāvanī bhāvanāmān pariṇamelā hovāne līdhe ja samasta bāhyavyāpārathī vimukta; (2) gnān, darshan, chāritra ane param tap nāmanī chaturvidh ārādhanāmān sadā anurakta; (3) bāhya-abhyantar samasta parigrahanā grahaṇ rahit hovāne līdhe nirgranth; tathā (4) sadā nirañjan nij kāraṇasamayasāranā svarūpanān samyak shraddhān,
Page 144 of 380
PDF/HTML Page 173 of 409
single page version
निजकारणसमयसारस्वरूपसम्यक्श्रद्धानपरिज्ञानाचरणप्रतिपक्षमिथ्यादर्शनज्ञानचारित्राभावान्नि- र्मोहाः च । इत्थंभूतपरमनिर्वाणसीमंतिनीचारुसीमंतसीमाशोभामसृणघुसृणरजःपुंजपिंजरित- वर्णालंकारावलोकनकौतूहलबुद्धयोऽपि ते सर्वेऽपि साधवः इति ।
samyak parignān ane samyak ācharaṇathī pratipakṣha evān mithyā darshan, mithyā gnān ane mithyā chāritrano abhāv hovāne līdhe nirmoh; — āvā, paramanirvāṇasundarīnī sundar senthīnī shobhārūp komaḷ kesaranā raj-puñjanā suvarṇaraṅgī alaṅkārane (kesar-rajanī kanakaraṅgī shobhāne) avalokavāmān kautūhalabuddhivāḷā te badhāy sādhuo hoy chhe (arthāt pūrvokta lakṣhaṇavāḷā, muktisundarīnī anupamatā avalokavāmān ātur buddhivāḷā badhāy sādhuo hoy chhe).
[have 75mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] bhavavāḷā jīvonā bhavasukhathī je vimukh chhe ane sarva saṅganā sambandhathī je mukta chhe, evun te sādhunun man amane vandya chhe. he sādhu! te manane shīghra nijātmāmān magna karo. 106.
anvayārthaḥ — [ईद्रग्भावनायाम्] āvī (pūrvokta) bhāvanāmān [व्यवहारनयस्य] vyavahāranayanā abhiprāye [चारित्रम्] chāritra [भवति] chhe; [निश्चयनयस्य] nishchayanayanā abhiprāye [चरणम्] chāritra [एतदूर्ध्वम्] ānā pachhī [प्रवक्ष्यामि] kahīsh.
144 ]
Page 145 of 380
PDF/HTML Page 174 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
व्यवहारचारित्राधिकारव्याख्यानोपसंहारनिश्चयचारित्रसूचनोपन्यासोऽयम् ।
इत्थंभूतायां प्रागुक्त पंचमहाव्रतपंचसमितिनिश्चयव्यवहारत्रिगुप्तिपंचपरमेष्ठिध्यान- संयुक्तायाम् अतिप्रशस्तशुभभावनायां व्यवहारनयाभिप्रायेण परमचारित्रं भवति, वक्ष्य- माणपंचमाधिकारे परमपंचमभावनिरतपंचमगतिहेतुभूतशुद्धनिश्चयनयात्मपरमचारित्रं द्रष्टव्यं भवतीति ।
तथा चोक्तं मार्गप्रकाशे —
भवेद्विना येन सुद्रष्टिबोधनम् ।
नमामि जैनं चरणं पुनः पुनः ।।’’
तथा हि —
ṭīkāḥ — ā, vyavahārachāritra-adhikāranun je vyākhyān tenā upasanhāranun ane nishchayachāritranī sūchanānun kathan chhe.
āvī je pūrvokta pañchamahāvrat, pañchasamiti, nishchay-vyavahār trigupti ane pañchaparameṣhṭhīnā dhyānathī sanyukta, atiprashasta shubh bhāvanā temān vyavahāranayanā abhiprāye param chāritra chhe; have kahevāmān āvanārā pāñchamā adhikārane viṣhe, param pañchamabhāvamān līn, pañchamagatinā hetubhūt, shuddhanishchayanayātmak param chāritra draṣhṭavya ( – dekhavāyogya) chhe.
evī rīte mārgaprakāshamān (shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] jenā vinā ( – je chāritra vinā) samyagdarshan ane samyaggnān koṭhāranī andar paḍī rahelān bīj ( – anāj) jevān chhe, te ja dev-asur-mānavathī stavavāmān āvelā jain charaṇane ( – evun je sur-asur-manuṣhyothī stavavāmān āvelun jinokta chāritra tene) hun pharīpharīne namun chhun.’’
vaḷī (ā vyavahārachāritra adhikāranī chhellī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahe chhe)ḥ —
Page 146 of 380
PDF/HTML Page 175 of 409
single page version
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ व्यवहारचारित्राधिकारः चतुर्थः श्रुतस्कन्धः ।।
[shlokārthaḥ — ] āchāryoe shīlane ( – nishchayachāritrane) muktisundarīnā anaṅg ( – asharīrī) sukhanun mūḷ kahyun chhe; vyavahārātmak chāritra paṇ tenun paramparā kāraṇ chhe. 107.
ā rīte, sukavijanarūpī kamaḷone māṭe jeo sūrya samān chhe ane pāñch indriyonā phelāv rahit dehamātra jemane parigrah hato evā shrī padmaprabhamaladhāridev vaḍe rachāyelī niyamasāranī tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān (arthāt shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī niyamasār paramāgamanī nirgranth munirāj shrī padmaprabhamaladhāridevavirachit tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān) vyavahārachāritra adhikār nāmano chotho shrutaskandh samāpta thayo.
146 ]niyamasār
Page 147 of 380
PDF/HTML Page 176 of 409
single page version
स्मरेभकुंभस्थलभेदनाय वै ।
विराजते माधवसेनसूरये ।।१०८।।
अथ सकलव्यावहारिकचारित्रतत्फलप्राप्तिप्रतिपक्षशुद्धनिश्चयनयात्मकपरमचारित्र- प्रतिपादनपरायणपरमार्थप्रतिक्रमणाधिकारः कथ्यते । तत्रादौ तावत् पंचरत्नस्वरूपमुच्यते । तद्यथा —
अथ पंचरत्नावतारः ।
[adhikāranā prārambhamān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shrī mādhavasen āchāryadevane shlok dvārā namaskār kare chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] sanyam ane gnānanī mūrti, kāmarūpī hāthīnā kumbhasthaḷane bhedanār ane shiṣhyarūpī kamaḷane vikasāvavāmān sūrya samān — evā he virājamān (shobhāyamān) mādhavasenasūri! tamane namaskār ho. 108.
have, sakaḷ vyāvahārik chāritrathī ane tenā phaḷanī prāptithī pratipakṣha evun je shuddhanishchayanayātmak param chāritra tenun pratipādan karanāro paramārtha-pratikramaṇ adhikār kahevāmān āve chhe. tyān sharūātamān pañcharatnanun svarūp kahevāmān āve chhe. te ā pramāṇeḥ
have pāñch ratnonun avataraṇ karavāmān āve chheḥ —
Page 148 of 380
PDF/HTML Page 177 of 409
single page version
Page 149 of 380
PDF/HTML Page 178 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
anvayārthaḥ — [अहं] hun [नारकभावः] nārakaparyāy, [तिर्यङ्मानुषदेवपर्यायः] tiryañchaparyāy, manuṣhyaparyāy ke devaparyāy [न] nathī; [कर्ता न हि कारयिता] temano (hun) kartā nathī, kārayitā ( – karāvanār) nathī, [कर्तॄणाम् अनुमंता न एव] kartāno anumodak nathī.
[अहं मार्गणास्थानानि न] hun mārgaṇāsthāno nathī, [अहं] hun [गुणस्थानानि न] guṇasthāno nathī, [जीवस्थानानि न] jīvasthāno nathī; [कर्ता न हि कारयिता] temano hun kartā nathī, kārayitā nathī, [कर्तॄणाम् अनुमंता न एव] kartāno anumodak nathī.
[न अहं बालः वृद्धः] hun bāḷ nathī, vr̥uddha nathī, [न च एव तरुणः] tem ja taruṇ nathī; [तेषां कारणं न] temanun (hun) kāraṇ nathī; [कर्ता न हि कारयिता] temano (hun) kartā nathī, kārayitā nathī, [कर्तॄणाम् अनुमंता न एव] kartāno anumodak nathī.
[न अहं रागः द्वेषः] hun rāg nathī, dveṣh nathī, [न च एव मोहः] tem ja moh nathī; [तेषां कारणं न] temanun (hun) kāraṇ nathī; [कर्ता न हि कारयिता] temano (hun) kartā nathī, kārayitā nathī, [कर्तॄणाम् अनुमंता न एव] kartāno anumodak nathī.
[न अहं क्रोधः मानः] hun krodh nathī, mān nathī, [न च एव अहं माया] tem ja hun māyā nathī, [लोभः न भवामि] lobh nathī; [कर्ता न हि कारयिता] temano (hun) kartā nathī, kārayitā nathī, [कर्तॄणाम् अनुमंता न एव] kartāno anumodak nathī.
Page 150 of 380
PDF/HTML Page 179 of 409
single page version
अत्र शुद्धात्मनः सकलकर्तृत्वाभावं दर्शयति ।
बह्वारंभपरिग्रहाभावादहं तावन्नारकपर्यायो न भवामि । संसारिणो जीवस्य बह्वारंभपरिग्रहत्वं व्यवहारतो भवति अत एव तस्य नारकायुष्कहेतुभूतनिखिलमोहरागद्वेषा विद्यन्ते, न च मम शुद्धनिश्चयबलेन शुद्धजीवास्तिकायस्य । तिर्यक्पर्यायप्रायोग्यमायामिश्रा- शुभकर्माभावात्सदा तिर्यक्पर्यायकर्तृत्वविहीनोऽहम् । मनुष्यनामकर्मप्रायोग्यद्रव्यभावकर्माभावान्न मे मनुष्यपर्यायः शुद्धनिश्चयतो समस्तीति । निश्चयेन देवनामधेयाधारदेवपर्याययोग्यसुरस- सुगंधस्वभावात्मकपुद्गलद्रव्यसम्बन्धाभावान्न मे देवपर्यायः इति ।
चतुर्दशभेदभिन्नानि मार्गणास्थानानि तथाविधभेदविभिन्नानि जीवस्थानानि गुण- स्थानानि वा शुद्धनिश्चयनयतः परमभावस्वभावस्य न विद्यन्ते ।
मनुष्यतिर्यक्पर्यायकायवयःकृतविकारसमुपजनितबालयौवनस्थविरवृद्धावस्थाद्यनेक - स्थूलकृशविविधभेदाः शुद्धनिश्चयनयाभिप्रायेण न मे सन्ति ।
ṭīkāḥ — ahīn shuddha ātmāne sakaḷ kartr̥utvano abhāv darshāve chhe.
bahu ārambh tathā parigrahano abhāv hovāne līdhe hun nārakaparyāy nathī. sansārī jīvane bahu ārambh-parigrah vyavahārathī hoy chhe ane tethī ja tene nārak-āyunā hetubhūt samasta moharāgadveṣh hoy chhe, parantu mane — shuddhanishchayanā baḷe shuddhajīvāstikāyane — teo nathī. tiryañchaparyāyane yogya māyāmishrit ashubh karmano abhāv hovāne līdhe hun sadā tiryañchaparyāyanā kartr̥utva vihīn chhun. manuṣhyanāmakarmane yogya dravyakarma tathā bhāvakarmano abhāv hovāne līdhe māre manuṣhyaparyāy shuddhanishchayathī nathī. ‘dev’ evā nāmano ādhār je devaparyāy tene yogya suras-sugandhasvabhāvavāḷān pudgaladravyanā sambandhano abhāv hovāne līdhe nishchayathī māre devaparyāy nathī.
chaud bhedavāḷān mārgaṇāsthāno tathā teṭalā (chaud) bhedavāḷān jīvasthāno ke guṇasthāno shuddhanishchayanayathī paramabhāvasvabhāvavāḷāne ( – paramabhāv jeno svabhāv chhe evā mane) nathī.
manuṣhya ane tiryañchaparyāyanī kāyānā, vayakr̥ut vikārathī ( – pheraphārathī) utpanna thatā bāḷ-yuvān-sthavir-vr̥uddhāvasthādirūp anek sthūl-kr̥ush vividh bhedo shuddhanishchayanayanā abhiprāye māre nathī.
150 ]
Page 151 of 380
PDF/HTML Page 180 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
सत्तावबोधपरमचैतन्यसुखानुभूतिनिरतविशिष्टात्मतत्त्वग्राहकशुद्धद्रव्यार्थिकनयबलेन मे सकलमोहरागद्वेषा न विद्यन्ते ।
सहजनिश्चयनयतः सदा निरावरणात्मकस्य शुद्धावबोधरूपस्य सहजचिच्छक्ति मयस्य सहजद्रक्स्फू र्तिपरिपूर्णमूर्तेः स्वरूपाविचलस्थितिरूपसहजयथाख्यातचारित्रस्य न मे निखिल- संसृतिक्लेशहेतवः क्रोधमानमायालोभाः स्युः ।
अथामीषां विविधविकल्पाकुलानां विभावपर्यायाणां निश्चयतो नाहं कर्ता, न कारयिता वा भवामि, न चानुमंता वा कर्तॄणां पुद्गलकर्मणामिति ।
नाहं नारकपर्यायं कुर्वे, सहजचिद्विलासात्मकमात्मानमेव संचिंतये । नाहं तिर्यक्पर्यायं कुर्वे, सहजचिद्विलासात्मकमात्मानमेव संचिंतये । नाहं मनुष्यपर्यायं कुर्वे, सहजचिद्विलासा- त्मकमात्मानमेव संचिंतये । नाहं देवपर्यायं कुर्वे, सहजचिद्विलासात्मकमात्मानमेव संचिंतये ।
नाहं चतुर्दशमार्गणास्थानभेदं कुर्वे, सहजचिद्विलासात्मकमात्मानमेव संचिंतये । नाहं मिथ्याद्रष्टयादिगुणस्थानभेदं कुर्वे, सहजचिद्विलासात्मकमात्मानमेव संचिंतये । नाह-
sattā, avabodh, paramachaitanya ane sukhanī anubhūtimān līn evā vishiṣhṭa ātma- tattvane grahanārā shuddhadravyārthikanayanā baḷe māre sakaḷ moharāgadveṣh nathī.
sahaj nishchayanayathī (1) sadā nirāvaraṇasvarūp, (2) shuddhagnānarūp, (3) sahaj chitshaktimay, (4) sahaj darshananā sphūraṇathī paripūrṇa mūrti ( – jenī mūrti arthāt svarūp sahaj darshananā sphūraṇathī paripūrṇa chhe evā) ane (5) svarūpamān avichaḷ sthitirūp sahaj yathākhyāt chāritravāḷā evā mane samasta sansārakleshanā hetu krodh-mān-māyā-lobh nathī.
have, ā (uparokta) vividh vikalpothī (bhedothī) bharelā vibhāvaparyāyono nishchayathī hun kartā nathī, kārayitā nathī ane pudgalakarmarūp kartāno ( – vibhāvaparyāyonā kartā je pudgalakarmo temano – ) anumodak nathī (em varṇavavāmān āve chhe).
hun nārakaparyāyane karato nathī, sahaj chaitanyanā vilāsasvarūp ātmāne ja bhāvun chhun. hun tiryañchaparyāyane karato nathī, sahaj chaitanyanā vilāsasvarūp ātmāne ja bhāvun chhun. hun manuṣhyaparyāyane karato nathī, sahaj chaitanyanā vilāsasvarūp ātmāne ja bhāvun chhun. hun devaparyāyane karato nathī, sahaj chaitanyanā vilāsasvarūp ātmāne ja bhāvun chhun.
hun chaud mārgaṇāsthānanā bhedone karato nathī, sahaj chaitanyanā vilāsasvarūp ātmāne