Page 112 of 380
PDF/HTML Page 141 of 409
single page version
स्वर्गस्त्रीणां भूरिभोगैकभाक् स्यात् ।
सत्यात्सत्यं चान्यदस्ति व्रतं किम् ।।७७।।
तृतीयव्रतस्वरूपाख्यानमेतत् ।
वृत्यावृत्तो ग्रामः तस्मिन् वा चतुर्भिर्गोपुरैर्भासुरं नगरं तस्मिन् वा मनुष्य- संचारशून्यं वनस्पतिजातवल्लीगुल्मप्रभृतिभिः परिपूर्णमरण्यं तस्मिन् वा परेण विसृष्टं
[have 57mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] je puruṣh ati spaṣhṭapaṇe satya bole chhe, te svarganī strīonā puṣhkaḷ bhogono ek bhāgī thāy chhe (arthāt te paralokamān ananyapaṇe devāṅganāonā bahu bhogone pāme chhe) ane ā lokamān sarvadā sarva satpuruṣhono pūjya bane chhe. kharekhar satyathī shun bījun koī (chaḍiyātun) vrat chhe? 77.
anvayārthaḥ — [ग्रामे वा] grāmamān, [नगरे वा] nagaramān [अरण्ये वा] ke vanamān [परम् अर्थम्] pārakī vastune [प्रेक्षयित्वा] dekhīne [यः] je (sādhu) [ग्रहणभावं] tene grahavānā bhāvane [मुंचति] chhoḍe chhe, [तस्य एव] tene ja [तृतीयव्रतं] trījun vrat [भवति] chhe.
ṭīkāḥ — ā, trījā vratanā svarūpanun kathan chhe.
jenā pharatī vāḍ hoy te grām (gāmaḍun) chhe; je chār daravājāthī sushobhit hoy te nagar chhe; je manuṣhyanā sañchār vinānun, vanaspatisamūh, velīo ane jhāḍanān jhuṇḍ
112 ]
Page 113 of 380
PDF/HTML Page 142 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
निहितं पतितं वा विस्मृतं वा परद्रव्यं द्रष्ट्वा स्वीकारपरिणामं यः परित्यजति, तस्य हि तृतीयव्रतं भवति इति ।
चतुर्थव्रतस्वरूपकथनमिदम् । vagerethī gīchogīch bharelun hoy te araṇya chhe. āvān grām, nagar ke araṇyamān bījāthī tajāyelī, mukāyelī, paḍī gayelī athavā bhulāī gayelī paravastune dekhīne tenā svīkār- pariṇāmane (arthāt tene potānī karavānā — grahavānā pariṇāmane) je parityaje chhe, tene kharekhar trījun vrat hoy chhe.
[have 58mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] ā ugra achaurya ā lokamān ratnonā sañchayane ākarṣhe chhe ane (paralokamān) svarganī strīonā sukhanun kāraṇ chhe tem ja krame karīne muktirūpī strīnā sukhanun kāraṇ chhe. 78.
anvayārthaḥ — [स्त्रीरूपं द्रष्ट्वा] strīonun rūp dekhīne [तासु] temanā pratye [वांच्छाभावं निवर्तते] vāñchhābhāvanī nivr̥utti te [अथवा] athavā [मैथुनसंज्ञाविवर्जितपरिणामः] maithunasañgnārahit je pariṇām te [तुरीयव्रतम्] chothun vrat chhe.
ṭīkāḥ — ā, chothā vratanā svarūpanun kathan chhe.
Page 114 of 380
PDF/HTML Page 143 of 409
single page version
कमनीयकामिनीनां तन्मनोहराङ्गनिरीक्षणद्वारेण समुपजनितकौतूहलचित्तवांच्छापरि- त्यागेन, अथवा पुंवेदोदयाभिधाननोकषायतीव्रोदयेन संजातमैथुनसंज्ञापरित्यागलक्षण- शुभपरिणामेन च ब्रह्मचर्यव्रतं भवति इति ।
स्मरसि मनसि कामिंस्त्वं तदा मद्वचः किम् ।
व्रजसि विपुलमोहं हेतुना केन चित्रम् ।।७9।।
sundar kāminīonān manohar aṅganā nirīkṣhaṇ dvārā ūpajatī kutūhalatānā — chittavāñchhānā — parityāgathī, athavā puruṣhavedoday nāmano je nokaṣhāyano tīvra uday tene līdhe ūpajatī maithunasañgnānā parityāgasvarūp shubh pariṇāmathī, brahmacharyavrat hoy chhe.
[have 59mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] kāminīonī je sharīravibhūti te vibhūtine, he kāmī puruṣh! jo tun manamān smare chhe, to mārā vachanathī tane sho lābh thashe? aho! āshcharya thāy chhe ke sahaj paramatattvane — nij svarūpane — chhoḍīne tun shā kāraṇe vipul mohane pāme chhe! 79.
anvayārthaḥ — [निरपेक्षभावनापूर्वम्] 1nirapekṣha bhāvanāpūrvak (arthāt je bhāvanāmān
114 ]
1. munine munitvochit nirapekṣha shuddha pariṇatinī sāthe vartato je (haṭh vagarano) sarvaparigrahatyāgasambandhī
Page 115 of 380
PDF/HTML Page 144 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
इह हि पंचमव्रतस्वरूपमुक्त म् ।
सकलपरिग्रहपरित्यागलक्षणनिजकारणपरमात्मस्वरूपावस्थितानां परमसंयमिनां परम- जिनयोगीश्वराणां सदैव निश्चयव्यवहारात्मकचारुचारित्रभरं वहतां, बाह्याभ्यन्तरचतुर्विंशति- परिग्रहपरित्याग एव परंपरया पंचमगतिहेतुभूतं पंचमव्रतमिति ।
तथा चोक्तं समयसारे — paranī apekṣhā nathī evī shuddha nirālamban bhāvanā sahit) [सर्वेषां ग्रन्थानां त्यागः] sarva parigrahono tyāg (sarvaparigrahatyāgasambandhī shubhabhāv) te, [चारित्रभरं वहतः] 1chāritrabhar vahanārane [पंचमव्रतम् इति भणितम्] pāñchamun vrat kahyun chhe.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān) pāñchamā vratanun svarūp kahevāmān āvyun chhe.
sakaḷ parigrahanā parityāgasvarūp nij kāraṇaparamātmānā svarūpamān avasthit (sthir rahelā) paramasanyamīone — param jinayogīshvarone — sadāy nishchayavyavahārātmak sundar chāritrabhar vahanārāone, bāhya-abhyantar chovīsh prakāranā parigrahano parityāg ja
evī rīte (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt) shrī samayasāramān (208mī gāthā dvārā) kahyun chhe keḥ —
shubhopayog te vyavahār aparigrahavrat kahevāy chhe. shuddha pariṇati na hoy tyān shubhopayog haṭh sahit hoy chhe; te shubhopayog to vyavahār-vrat paṇ kahevāto nathī. [ā pāñchamā vratanī māphak anya vratonun paṇ samajī levun.]
2paramparāe pañchamagatinā hetubhūt evun pāñchamun vrat chhe.
1. chāritrabhar = chāritrano bhār; chāritrasamūh; chāritranī atishayatā.
2. shubhopayogarūp vyavahāravrat shuddhopayogano hetu chhe ane shuddhopayog mokṣhano hetu chhe em gaṇīne
ahīn upachārathī vyavahāravratane mokṣhano paramparāhetu kahel chhe. kharekhar to shubhopayogī munine
muniyogya shuddhapariṇati ja (shuddhātmadravyane avalambatī hovāthī) visheṣh shuddhirūp shuddhopayogano hetu
thāy chhe ane te shuddhopayog mokṣhano hetu thāy chhe. ā rīte ā shuddhapariṇatimān rahelā mokṣhanā
paramparāhetupaṇāno ārop tenī sāthe rahelā shubhopayogamān karīne vyavahāravratane mokṣhano
paramparāhetu kahevāmān āve chhe. jyān shuddhapariṇati ja na hoy tyān vartatā shubhopayogamān mokṣhanā
paramparāhetupaṇāno ārop paṇ karī shakāto nathī, kem ke jyān mokṣhano yathārtha paramparāhetu
pragaṭyo ja nathī
Page 116 of 380
PDF/HTML Page 145 of 409
single page version
निरुपमसुखावासप्राप्त्यै करोतु निजात्मनि ।
न च भवति महच्चित्रं चित्रं सतामसतामिदम् ।।८०।।
‘‘[gāthārthaḥ — ] jo paradravya-parigrah māro hoy to hun ajīvapaṇāne pāmun. hun to gnātā ja chhun tethī (paradravyarūp) parigrah māro nathī.’’
vaḷī (60mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] bhavya jīv bhavabhīrupaṇāne līdhe parigrahavistārane chhoḍo ane nirupam sukhanā *āvāsanī prāpti arthe nij ātmāmān avichaḷ, sukhākār (sukhamayī) tathā jagatajanone durlabh evī sthiti (sthiratā) karo. ane ā (nijātmāmān achaḷ sukhātmak sthiti karavānun kārya) satpuruṣhone kāī mahā āshcharyanī vāt nathī, asatpuruṣhone āshcharyanī vāt chhe. 80.
anvayārthaḥ — [श्रमणः] je shramaṇ [प्रासुकमार्गेण] prāsuk mārge [दिवा] divase [युगप्रमाणं] dhurāpramāṇ [पुरतः] āgaḷ [खलु अवलोकयन्] joīne [गच्छति] chāle chhe,
116 ]
*āvās = nivāsasthān; ghar; raheṭhāṇ; āyatan.
Page 117 of 380
PDF/HTML Page 146 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अत्रेर्यासमितिस्वरूपमुक्त म् ।
यः परमसंयमी गुरुदेवयात्रादिप्रशस्तप्रयोजनमुद्दिश्यैकयुगप्रमाणं मार्गम् अवलोकयन्
स्थावरजंगमप्राणिपरिरक्षार्थं दिवैव गच्छति, तस्य खलु परमश्रमणस्येर्यासमितिर्भवति ।
व्यवहारसमितिस्वरूपमुक्त म् । इदानीं निश्चयसमितिस्वरूपमुच्यते । अभेदानुपचाररत्नत्रयमार्गेण
परमधर्मिणमात्मानं सम्यग् इता परिणतिः समितिः । अथवा निजपरमतत्त्वनिरतसहज-
परमबोधादिपरमधर्माणां संहतिः समितिः । इति निश्चयव्यवहारसमितिभेदं बुद्ध्वा तत्र
परमनिश्चयसमितिमुपयातु भव्य इति ।
[तस्य]
tene [ईर्यासमितिः] īryāsamiti [भवेत्] hoy chhe.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān) īryāsamitinun svarūp kahyun chhe.
je *paramasanyamī guruyātrā (guru pāse javun), devayātrā (dev pāse javun) vagere prashasta prayojanano uddesh rākhīne ek dhonsarā jeṭalo mārga joto joto sthāvar tathā jaṅgam prāṇīonī parirakṣhā (samasta prakāre rakṣhā) arthe divase ja chāle chhe, te paramashramaṇane īryāsamiti hoy chhe. (ā pramāṇe) vyavahārasamitinun svarūp kahevāmān āvyun.
have nishchayasamitinun svarūp kahevāmān āve chheḥ abhed-anupachār-ratnatrayarūpī mārge paramadharmī evā (potānā) ātmā pratye samyak ‘iti’ (-gati) arthāt pariṇati te samiti chhe; athavā, nij paramatattvamān līn sahaj paramagnānādik paramadharmonī sanhati (-milan, saṅgaṭhan) te samiti chhe.
ā pramāṇe nishchay ane vyavahārarūp samitibhedo jāṇīne temān (-te bemānthī) paramanishchayasamitine bhavya jīv prāpta karo.
[have 61mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj chār shlok kahe chheḥ]
*paramasanyamī munine (arthāt muniyogya shuddhapariṇativāḷā munine) shuddhapariṇatinī sāthe vartato
je (haṭh vagarano) īryāsambandhī (-gamanasambandhī, chālavāsambandhī) shubhopayog te vyavahār
īryāsamiti chhe. shuddhapariṇati na hoy tyān shubhopayog haṭh sahit hoy chhe; te shubhopayog
to vyavahār samiti paṇ kahevāto nathī. [ā īryāsamitinī māphak anya samitionun paṇ
samajī levun.]
Page 118 of 380
PDF/HTML Page 147 of 409
single page version
मुक्त्वा संगं भवभयकरं हेमरामात्मकं च ।
भेदाभावे समयति च यः सर्वदा मुक्त एव ।।८१।।
त्रसहतिपरिदूरा स्थावरणां हतेर्वा ।
सकलसुकृतसीत्यानीकसन्तोषदायी ।।८२।।
समितिविरहितानां कामरोगातुराणाम् ।
ह्यपवरकममुष्याश्चारुयोषित्सुमुक्ते : ।।८३।।
[shlokārthaḥ — ] ā rīte muktikāntānī (muktisundarīnī) sakhī paramasamitine jāṇīne je jīv bhavabhayanā karanārā kañchanakāminīnā saṅgane chhoḍīne, apūrva, sahaj-vilasatā (svabhāvathī prakāshatā), abhed chaitanyachamatkāramātramān sthit rahī (temān) samyak ‘iti’ (-gati) kare chhe arthāt samyakpaṇe pariṇame chhe, te sarvadā mukta ja chhe. 81.
[shlokārthaḥ — ] je (samiti) munione shīlanun (-chāritranun) mūḷ chhe, je tras jīvonā ghātathī tem ja sthāvar jīvonā ghātathī samasta prakāre dūr chhe, je bhavadāvānaḷanā paritāparūpī kleshane shānt karanārī tathā samasta sukr̥utarūpī dhānyanā rāshine (poṣhaṇ āpīne) santoṣh denārī meghamāḷā chhe, te ā samiti jayavant chhe. 82.
[shlokārthaḥ — ] ahīn (vishvamān) e nakkī chhe ke ā janmārṇavamān (bhavasāgaramān) samitirahit kāmarogātur ( – ichchhārūpī rogathī pīḍit) janono janma thāy chhe. tethī he muni! tun tārā manarūpī gharamān ā sumuktirūpī sundar strī māṭe nivāsagr̥uh (oraḍo) rākh (arthāt tun muktinun chintavan kar). 83.
118 ]
Page 119 of 380
PDF/HTML Page 148 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अत्र भाषासमितिस्वरूपमुक्त म् ।
कर्णेजपमुखविनिर्गतं नृपतिकर्णाभ्यर्णगतं चैकपुरुषस्य एककुटुम्बस्य एकग्रामस्य वा महद्विपत्कारणं वचः पैशून्यम् । क्वचित् कदाचित् किंचित् परजनविकाररूपमवलोक्य त्वाकर्ण्य च हास्याभिधाननोकषायसमुपजनितम् ईषच्छुभमिश्रितमप्यशुभकर्मकारणं
[shlokārthaḥ — ] jo jīv nishchayarūp samitine utpanna kare, to te muktine pāme chhe — mokṣharūp thāy chhe. parantu samitinā nāshathī (-abhāvathī), arere! te mokṣha pāmato nathī, paṇ sansārarūpī mahāsāgaramān bhame chhe. 84.
anvayārthaḥ — [पैशून्यहास्यकर्कशपरनिन्दात्मप्रशंसितं वचनम्] paishūnya (chāḍī), hāsya, karkash bhāṣhā, paranindā ane ātmaprashansārūp vachano [परित्यज्य] parityāgīne [स्वपरहितं वदतः] je svaparahitarūp vachano bole chhe, tene [भाषासमितिः] bhāṣhāsamiti hoy chhe.
ṭīkāḥ — ahīn bhāṣhāsamitinun svarūp kahyun chhe.
chāḍīkhor māṇasanā mukhamānthī nīkaḷelān ane rājānā kānanī nikaṭ pahoñchelān, koī ek puruṣh, koī ek kuṭumb ke koī ek gāmane mahā vipattinā kāraṇabhūt evān vachano te paishūnya chhe. kyāṅk kyārek kāīk parajanonā vikr̥ut rūpane avalokīne athavā sāmbhaḷīne hāsya nāmanā nokaṣhāyathī utpanna thatun, jarāk shubh sāthe mishrit hovā chhatān
Page 120 of 380
PDF/HTML Page 149 of 409
single page version
पुरुषमुखविकारगतं हास्यकर्म । कर्णशष्कुलीविवराभ्यर्णगोचरमात्रेण परेषामप्रीतिजननं हि कर्कशवचः । परेषां भूताभूतदूषणपुरस्सरवाक्यं परनिन्दा । स्वस्य भूताभूतगुणस्तुतिरात्म- प्रशंसा । एतत्सर्वमप्रशस्तवचः परित्यज्य स्वस्य च परस्य च शुभशुद्धपरिणतिकारणं वचो भाषासमितिरिति ।
तथा चोक्तं श्रीगुणभद्रस्वामिभिः —
स्वहितनिहितचित्ताः शांतसर्वप्रचाराः ।
कथमिह न विमुक्ते र्भाजनं ते विमुक्ताः ।।’’
तथा च — ashubh karmanun kāraṇ, puruṣhanā mukhanā vikār sāthe sambandhavāḷun, te hāsyakarma chhe. kānanā chhidranī najīk pahoñchavāmātrathī je bījāone aprīti upajāve chhe te karkash vachano chhe. bījānān vidyamān-avidyamān dūṣhaṇapūrvakanān vachano (arthāt paranā sāchā tem ja jūṭhā doṣho kahenārān vachano) te paranindā chhe. potānā vidyamān-avidyamān guṇonī stuti te ātmaprashansā chhe. — ā badhān aprashasta vachano parityāgīne sva tem ja parane shubh ane shuddha pariṇatinā kāraṇabhūt vachano te bhāṣhāsamiti chhe.
evī rīte (āchāryavar) shrī guṇabhadrasvāmīe (ātmānushāsanamān 226mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] jemaṇe badhun (vastusvarūp) jāṇī līdhun chhe, jeo sarva sāvadyathī dūr chhe, jemaṇe svahitamān chittane sthāpyun chhe, jemane sarva *prachār shānt thayo chhe, jemanī bhāṣhā svaparane saphaḷ (hitarūp) chhe, jeo sarva saṅkalpa rahit chhe, te vimukta puruṣho ā lokamān vimuktinun bhājan kem na hoy? (arthāt āvā munijano avashya mokṣhanān pātra chhe.)’’
vaḷī (62mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
120 ]
*prachār = vahīvaṭ; kām māthe levun te; ārambh; bāhya pravr̥utti.
Page 121 of 380
PDF/HTML Page 150 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अत्रैषणासमितिस्वरूपमुक्त म् । तद्यथा —
मनोवाक्कायानां प्रत्येकं कृतकारितानुमोदनैः कृत्वा नव विकल्पा भवन्ति, न तैः संयुक्त मन्नं नवकोटिविशुद्धमित्युक्त म्; अतिप्रशस्तं मनोहरम्; हरितकायात्मकसूक्ष्मप्राणि-
[shlokārthaḥ — ] parabrahmanā anuṣhṭhānamān nirat (arthāt paramātmānā ācharaṇamān līn) evā ḍāhyā puruṣhone — munijanone antarjalpathī ( – vikalparūp antaraṅg utthānathī) paṇ bas thāo, bahirjalpanī ( – bhāṣhā bolavānī) to vāt ja shī? 85.
– paradattane muni je grahe, eṣhaṇasamiti tehane. 63.
anvayārthaḥ — [परेण दत्तं] par vaḍe devāmān āvelun, [कृतकारितानुमोदनरहितं] kr̥ut- kārit-anumodan rahit, [तथा प्रासुकं] prāsuk [प्रशस्तं च] ane *prashasta [भक्तं ] bhojan karavārūp [संभुक्ति :] je samyak āhāragrahaṇ [एषणासमितिः] te eṣhaṇāsamiti chhe.
ṭīkāḥ — ahīn eṣhaṇāsamitinun svarūp kahyun chhe. te ā pramāṇe —
man, vachan ane kāyāmānnā pratyekane kr̥ut, kārit ane anumodanā sahit gaṇīne temanā nav bhedo thāy chhe; temanāthī sanyukta anna nav koṭie vishuddha nathī em (shāstramān) kahyun chhe; atiprashasta eṭale manohar (anna); haritakāyamay sūkṣhma prāṇīonā
evun.
Page 122 of 380
PDF/HTML Page 151 of 409
single page version
संचारागोचरं प्रासुकमित्यभिहितम्; प्रतिग्रहोच्चस्थानपादक्षालनार्चनप्रणामयोगशुद्धिभिक्षा- शुद्धिनामधेयैर्नवविधपुण्यैः प्रतिपत्तिं कृत्वा श्रद्धाशक्त्यलुब्धताभक्ति ज्ञानदयाक्षमाऽभिधान- सप्तगुणसमाहितेन शुद्धेन योग्याचारेणोपासकेन दत्तं भक्तं भुंजानः तिष्ठति यः परम- तपोधनः तस्यैषणासमितिर्भवति । इति व्यवहारसमितिक्रमः । अथ निश्चयतो जीवस्याशनं नास्ति परमार्थतः, षट्प्रकारमशनं व्यवहारतः संसारिणामेव भवति ।
तथा चोक्तं समयसारे (?) —
sañchārane agochar te prāsuk (anna) — em (shāstramān) kahyun chhe. +pratigrah, uchcha sthān, pādaprakṣhālan, archan, praṇām, yogashuddhi (man-vachan-kāyānī shuddhi) ane bhikṣhāshuddhi — e navavidh puṇyathī (navadhā bhaktithī) ādar karīne, shraddhā, shakti, alubdhatā, bhakti, gnān, dayā ane kṣhamā — e (dātānā) sāt guṇo sahit shuddha yogya-āchāravāḷā upāsak vaḍe devāmān āvelun (nav koṭie shuddha, prashasta ane prāsuk) bhojan je param tapodhan le chhe, tene eṣhaṇāsamiti hoy chhe. ām vyavahārasamitino kram chhe.
have nishchayathī em chhe ke — jīvane paramārthe ashan nathī; chha prakāranun ashan vyavahārathī sansārīone ja hoy chhe.
evī rīte shrī *samayasāramān (?) kahyun chhe keḥ —
‘‘[gāthārthaḥ — ] nokarma-āhār, karma-āhār, lep-āhār, kaval-āhār, oj- āhār ane man-āhār — em āhār kramashaḥ chha prakārano jāṇavo.’’
raho,)’ em kahīne āhāragrahaṇanī vinati karavī te; kr̥upā karavā māṭe vinati;
ādarasanmān. [ām pratigrah karavāmān āvatān, jo muni kr̥upā karī ūbhā rahe to dātānā
sāt guṇothī yukta shrāvak temane potānā gharamān laī jaī, uchcha sthāne birājamān karī,
pag dhoīne, pūjan kare chhe ane praṇām kare chhe. pachhī man-vachan-kāyānī shuddhipūrvak shuddha
bhikṣhā de chhe.]
gāthānī tātparyavr̥utti-ṭīkāmān) avataraṇarūpe chhe.
122 ]
Page 123 of 380
PDF/HTML Page 152 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अशुद्धजीवानां विभावधर्मं प्रति व्यवहारनयस्योदाहरणमिदम् ।
इदानीं निश्चयस्योदाहृतिरुच्यते । तद्यथा —
तथा चोक्तं श्रीगुणभद्रस्वामिभिः —
परिणमितसमाधिः सर्वसत्त्वानुकम्पी ।
दहति निहतनिद्रो निश्चिताध्यात्मसारः ।।’’
— ashuddha jīvonā vibhāvadharma viṣhe vyavahāranayanun ā (avataraṇ karelī gāthāmān) udāharaṇ chhe.
have (shrī pravachanasāranī 227mī gāthā dvārā) nishchayanun udāharaṇ kahevāmān āve chhe. te ā pramāṇeḥ —
‘‘[gāthārthaḥ — ] jeno ātmā eṣhaṇārahit chhe (arthāt je anashanasvabhāvī ātmāne jāṇato hovāne līdhe svabhāvathī āhāranī ichchhā rahit chhe) tene te paṇ tap chhe; (vaḷī) tene prāpta karavā māṭe ( – anashanasvabhāvī ātmāne paripūrṇapaṇe prāpta karavā māṭe) prayatna karanārā evā je shramaṇo temane anya ( – svarūpathī judī evī) bhikṣhā eṣhaṇā vinā (-eṣhaṇādoṣh rahit) hoy chhe; tethī te shramaṇo anāhārī chhe.’’
evī rīte (āchāryavar) shrī guṇabhadrasvāmīe (ātmānushāsanamān 225mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] jeṇe adhyātmanā sārano nishchay karyo chhe, je atyant yamaniyam sahit chhe, jeno ātmā bahārathī ane andarathī shānt thayo chhe, jene samādhi pariṇamī chhe, jene sarva jīvo pratye anukampā chhe, je vihit ( – shāstrāgnā mujabanun)
Page 124 of 380
PDF/HTML Page 153 of 409
single page version
तथा हि —
ध्यात्वात्मानं पूर्णबोधप्रकाशम् ।
प्राप्नोतीद्धां मुक्ति वारांगनां सः ।।८६।।
अत्रादाननिक्षेपणसमितिस्वरूपमुक्त म् । samūḷagī bāḷī nākhe chhe.’’
vaḷī (63mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] bhaktanā hastāgrathī ( – hāthanī āṅgaḷīothī) devāmān āvelun bhojan laīne, pūrṇa gnānaprakāshavāḷā ātmānun dhyān karīne, e rīte sat tapane (-samyak tapane) tapīne, te sat tapasvī ( – sācho tapasvī) dedīpyamān muktivārāṅganāne ( – muktirūpī strīne) prāpta kare chhe. 86.
anvayārthaḥ — [पुस्तककमण्डलादिग्रहणविसर्गयोः] pustak, kamaṇḍaḷ vagere levā-mūkavā sambandhī [प्रयत्नपरिणामः] prayatnapariṇām te [आदाननिक्षेपणसमितिः] ādānanikṣhepaṇasamiti [भवति] chhe [इति निर्दिष्टा] em kahyun chhe.
ṭīkāḥ — ahīn ādānanikṣhepaṇasamitinun svarūp kahyun chhe.
124 ]
*hit-mit bhojan karanār chhe, jeṇe nidrāno nāsh karyo chhe, te (muni) kaleshajāḷane
*hit-mit = hitakar ane māpasar
Page 125 of 380
PDF/HTML Page 154 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अपहृतसंयमिनां संयमज्ञानाद्युपकरणग्रहणविसर्गसमयसमुद्भवसमितिप्रकारोक्ति रियम् । उपेक्षासंयमिनां न पुस्तककमण्डलुप्रभृतयः, अतस्ते परमजिनमुनयः एकान्ततो निस्पृहाः, अत एव बाह्योपकरणनिर्मुक्ताः । अभ्यन्तरोपकरणं निजपरमतत्त्वप्रकाशदक्षं निरुपाधिस्वरूपसहज- ज्ञानमन्तरेण न किमप्युपादेयमस्ति । अपहृतसंयमधराणां परमागमार्थस्य पुनः पुनः प्रत्यभिज्ञानकारणं पुस्तकं ज्ञानोपकरणमिति यावत्, शौचोपकरणं च कायविशुद्धिहेतुः कमण्डलुः, संयमोपकरणहेतुः पिच्छः । एतेषां ग्रहणविसर्गयोः समयसमुद्भवप्रयत्नपरिणाम- विशुद्धिरेव हि आदाननिक्षेपणसमितिरिति निर्दिष्टेति ।
परमजिनमुनीनां संहतौ क्षांतिमैत्री ।
भवसि हि परमश्रीकामिनीकांतकांतः ।।८७।।
ā, 1apahr̥utasanyamīone sanyamagnānādikanā upakaraṇo letī-mūkatī vakhate utpanna thatī samitino prakār kahyo chhe. 2upekṣhāsanyamīone pustak, kamaṇḍaḷ vagere hotān nathī; te paramajinamunio ekānte (-sarvathā) nispr̥uh hoy chhe tethī ja teo bāhya upakaraṇ rahit hoy chhe. abhyantar upakaraṇabhūt, nij paramatattvane prakāshavāmān chatur evun je nirupādhisvarūp sahaj gnān tenā sivāy bījun kāī temane upādey nathī. apahr̥utasanyamadharone paramāgamanā arthanun pharīpharīne pratyabhignān thavāmān kāraṇabhūt evun pustak te gnānanun upakaraṇ chhe; shauchanun upakaraṇ kāyavishuddhinā hetubhūt kamaṇḍaḷ chhe; sanyamanun upakaraṇ — hetu pīñchhī chhe. ā upakaraṇone letī-mūkatī vakhate udbhavatī prayatnapariṇāmarūp vishuddhi te ja ādānanikṣhepaṇasamiti chhe em (shāstramān) kahyun chhe.
[have 64mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] uttam paramajinamunionī ā samiti samitiomān shobhe chhe.
1. apahr̥utasanyamī = apahr̥utasanyamavāḷā muni. [apavād, vyavahāranay, ekadeshaparityāg, apahr̥utasanyam (hīṇo-ochhapavāḷo sanyam), sarāgachāritra ane shubhopayog — e badhān ekārtha chhe.]
2. upekṣhāsanyamī = upekṣhāsanyamavāḷā muni. [utsarga, nishchayanay, sarvaparityāg, upekṣhāsanyam, vītarāg- chāritra ane shuddhopayog — e badhān ekārtha chhe.]
Page 126 of 380
PDF/HTML Page 155 of 409
single page version
मुनीनां कायमलादित्यागस्थानशुद्धिकथनमिदम् ।
शुद्धनिश्चयतो जीवस्य देहाभावान्न चान्नग्रहणपरिणतिः । व्यवहारतो देहः विद्यते;
तस्यैव हि देहे सति ह्याहारग्रहणं भवति; आहारग्रहणान्मलमूत्रादयः संभवन्त्येव । अत
एव संयमिनां मलमूत्रविसर्गस्थानं निर्जन्तुकं परेषामुपरोधेन विरहितम् । तत्र स्थाने
शरीरधर्मं कृत्वा पश्चात्तस्मात्स्थानादुत्तरेण कतिचित् पदानि गत्वा ह्युदङ्मुखः स्थित्वा
tenā saṅgamān kṣhānti ane maitrī hoy chhe (arthāt ā samitiyukta munine dhīraj – sahanashīlatā – kṣhamā ane maitrībhāv hoy chhe). he bhavya! tun paṇ man-kamaḷamān sadā te samiti dhāraṇ kar, ke jethī tun paramashrīrūpī kāminīno priy kānta thaīsh (arthāt muktilakṣhmīne varīsh). 87.
anvayārthaḥ — [परोपरोधेन रहिते] jene paranā uparodh vinānā ( – bījāthī rokavāmān na āve evā), [गूढे] gūḍh ane [प्रासुकभूमिप्रदेशे] prāsuk bhūmipradeshamān [उच्चारादित्यागः] maḷādino tyāg hoy, [तस्य] tene [प्रतिष्ठासमितिः] pratiṣhṭhāpan samiti [भवेत्] hoy chhe.
ṭīkāḥ — ā, munione kāyamaḷādityāganā sthānanī shuddhinun kathan chhe.
shuddhanishchayathī jīvane dehano abhāv hovāthī annagrahaṇarūp pariṇati nathī. vyavahārathī (jīvane) deh chhe; tethī tene ja deh hotān āhāragrahaṇ chhe; āhāragrahaṇane līdhe maḷamūtrādik sambhave chhe ja. tethī ja sanyamīone maḷamūtrādikanā utsarganun ( – tyāganun) sthān janturahit ane paranā uparodh rahit hoy chhe. te sthāne sharīradharma karīne pachhī je paramasanyamī te sthānathī uttar dishāmān keṭalāk pagalān jaīne uttaramukhe ūbhā rahīne,
126 ]
Page 127 of 380
PDF/HTML Page 156 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
चोत्सृज्य कायकर्माणि संसारकारणं परिणामं मनश्च संसृतेर्निमित्तं, स्वात्मानमव्यग्रो भूत्वा ध्यायति यः परमसंयमी मुहुर्मुहुः कलेवरस्याप्यशुचित्वं वा परिभावयति, तस्य खलु प्रतिष्ठापनसमितिरिति । नान्येषां स्वैरवृत्तीनां यतिनामधारिणां काचित् समितिरिति ।
जिनमतकुशलानां स्वात्मचिंतापराणाम् ।
सहितमुनिगणानां नैव सा गोचरा स्यात् ।।८८।।
भवभवभयध्वान्तप्रध्वंसपूर्णशशिप्रभाम् ।
जिनमततपःसिद्धं यायाः फलं किमपि ध्रुवम् ।।८9।।
kāyakarmono ( – sharīranī kriyāono), sansāranā kāraṇabhūt hoy evā pariṇāmano tathā sansāranā nimittabhūt manano utsarga karīne, nij ātmāne avyagra ( – ekāgra) thaīne dhyāve chhe athavā pharīpharīne kalevaranun ( – sharīranun) paṇ ashuchipaṇun sarva taraphathī bhāve chhe, tene kharekhar pratiṣhṭhāpanasamiti hoy chhe. bījā svachchhandavr̥uttivāḷā yatināmadhārīone koī samiti hotī nathī.
[have 65mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj traṇ shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] jinamatamān kushaḷ ane svātmachintanamān parāyaṇ evā yatione ā samiti muktisāmrājyanun mūḷ chhe. kāmadevanā tīkṣhṇa astrasamūhathī bhedāyelā hr̥udayavāḷā munigaṇone te (samiti) gochar nathī ja hotī. 88.
[shlokārthaḥ — ] he muni! samitiomānnī ā samitine — ke je muktirūpī strīne vahālī chhe, je bhavabhavanā bhayarūpī andhakārane naṣhṭa karavā māṭe pūrṇa chandranī prabhā samān chhe tathā tārī sat-dīkṣhārūpī kāntānī ( – sāchī dīkṣhārūpī priy strīnī) sakhī chhe tene — have pramodathī jāṇīne, jinamatakathit tapathī siddha thatā evā koī (anupam) dhruv phaḷane tun pāmīsh. 89.
Page 128 of 380
PDF/HTML Page 157 of 409
single page version
सपदि याति मुनिः परमार्थतः ।
किमपि केवलसौख्यसुधामयम् ।।9०।।
व्यवहारमनोगुप्तिस्वरूपाख्यानमेतत् ।
क्रोधमानमायालोभाभिधानैश्चतुर्भिः कषायैः क्षुभितं चित्तं कालुष्यम् । मोहो
[shlokārthaḥ — ] samitinī saṅgati dvārā kharekhar muni man-vāṇīne paṇ agochar (-manathī achintya ane vāṇīthī akathya) evun koī kevaḷasukhāmr̥utamay uttam phaḷ shīghra pāme chhe. 90.
anvayārthaḥ — [कालुष्यमोहसंज्ञारागद्वेषाद्यशुभभावानाम्] kaluṣhatā, moh, sañgnā, rāg, dveṣh vagere ashubh bhāvonā [परिहारः] parihārane [व्यवहारनयेन] vyavahāranayathī [मनोगुप्तिः] manogupti [परिकथिता] kahel chhe.
ṭīkāḥ — ā, vyavahār *manoguptinā svarūpanun kathan chhe.
krodh, mān, māyā ane lobh nāmanā chār kaṣhāyothī kṣhubdha thayelun chitta te kaluṣhatā
128 ]
*munine munitvochit shuddhapariṇatinī sāthe vartato je (haṭh vagarano) man-āshrit, vachan-āshrit
ke kāy-āshrit shubhopayog tene vyavahār gupti kahevāmān āve chhe, kāraṇ ke shubhopayogamān man,
vachan ke kāy sāthe ashubhopayogarūp joḍāṇ nathī. shuddhapariṇati na hoy tyān shubhopayog haṭh
sahit hoy chhe. te shubhopayog to vyavahāragupti paṇ kahevāto nathī.
Page 129 of 380
PDF/HTML Page 158 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
दर्शनचारित्रभेदाद् द्विधा । संज्ञा आहारभयमैथुनपरिग्रहाणां भेदाच्चतुर्धा । रागः प्रशस्ताप्रशस्तभेदेन द्विविधः । असह्यजनेषु वापि चासह्यपदार्थसार्थेषु वा वैरस्य परिणामो द्वेषः । इत्याद्यशुभपरिणामप्रत्ययानां परिहार एव व्यवहारनयाभिप्रायेण मनोगुप्तिरिति ।
चिंतासनाथमनसो विजितेन्द्रियस्य ।
श्रीमज्जिनेन्द्रचरणस्मरणान्वितस्य ।।9१।।
chhe. darshanamoh ane chāritramoh evā (be) bhedone līdhe moh be prakāre chhe. āhārasañgnā, bhayasañgnā, maithunasañgnā ane parigrahasañgnā evā (chār) bhedone līdhe sañgnā chār prakāre chhe. prashasta rāg ane aprashasta rāg evā (be) bhedane līdhe rāg be prakārano chhe. asahya jano pratye athavā asahya padārthasamūho pratye vairano pariṇām te dveṣh chhe. — ityādi ja) vyavahāranayanā abhiprāyathī manogupti chhe.
[have 66mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] jenun man paramāgamanā arthonā chintanayukta chhe, je vijitendriy chhe (arthāt jeṇe indriyone visheṣhapaṇe jītī chhe), je bāhya tem ja abhyantar saṅg rahit chhe ane je shrījinendracharaṇanā smaraṇathī sanyukta chhe, tene sadā gupti hoy chhe. 91.
*ashubhapariṇāmapratyayono parihār ja (arthāt ashubhapariṇāmarūp bhāvapāpāsravono tyāg
*pratyayo = āsravo; kāraṇo. (sansāranān kāraṇothī ātmānun gopan – rakṣhaṇ karavun te gupti chhe. bhāvapāpāsravo tem ja bhāvapuṇyāsravo sansāranān kāraṇo chhe.)
Page 130 of 380
PDF/HTML Page 159 of 409
single page version
इह वाग्गुप्तिस्वरूपमुक्त म् ।
अतिप्रवृद्धकामैः कामुकजनैः स्त्रीणां संयोगविप्रलंभजनितविविधवचनरचना कर्तव्या श्रोतव्या च सैव स्त्रीकथा । राज्ञां युद्धहेतूपन्यासो राजकथाप्रपंचः । चौराणां चौरप्रयोगकथनं चौरकथाविधानम् । अतिप्रवृद्धभोजनप्रीत्या विचित्रमंडकावलीखंडदधिखंडसिताशनपानप्रशंसा भक्त कथा । आसामपि कथानां परिहारो वाग्गुप्तिः । अलीकनिवृत्तिश्च वाग्गुप्तिः । अन्येषां अप्रशस्तवचसां निवृत्तिरेव वा वाग्गुप्तिः इति ।
तथा चोक्तं श्रीपूज्यपादस्वामिभिः —
anvayārthaḥ — [पापहेतोः] pāpanān hetubhūt evān [स्त्रीराजचौरभक्त कथादिवचनस्य] strīkathā, rājakathā, chorakathā, bhaktakathā ityādirūp vachanono [परिहारः] parihār [वा] athavā [अलीकादिनिवृत्तिवचनं] asatyādikanī nivr̥uttivāḷān vachano [वाग्गुप्तिः] te vachan- gupti chhe.
ṭīkāḥ — ahīn vachanaguptinun svarūp kahyun chhe.
jemane kām ati vr̥uddhi pāmyo hoy evā kāmī jano vaḍe karavāmān āvatī ane sāmbhaḷavāmān āvatī evī je strīonī sanyogaviyogajanit vividh vachanarachanā ( – strīo sambandhī vāt) te ja strīkathā chhe; rājāonun yuddhahetuk kathan (arthāt rājāo vaḍe karavāmān āvatān yuddhādikanun kathan) te rājakathāprapañch chhe; choronun choraprayogakathan te chorakathāvidhān chhe (arthāt choro vaḍe karavāmān āvatā chorīnā prayogonī vāt te chorakathā chhe); ati vr̥uddhi pāmelī bhojananī prīti vaḍe mendānī purī ne khāṇḍ, dahīn-khāṇḍ, sākar ityādi anek prakāranān ashan-pānanī prashansā te bhaktakathā (bhojanakathā) chhe. — ā badhī kathāono parihār te vachanagupti chhe. asatyanī nivr̥utti paṇ vachanagupti chhe. athavā (asatya uparānt) bījān aprashasta vachanonī nivr̥utti te ja vachanagupti chhe.
evī rīte (āchāryavar) shrī pūjyapādasvāmīe (samādhitantramān 17mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
130 ]
Page 131 of 380
PDF/HTML Page 160 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
तथा हि —
ध्यात्वा शुद्धं सहजविलसच्चिच्चमत्कारमेकम् ।
प्राप्नोत्युच्चैः प्रहतदुरितध्वांतसंघातरूपः ।।9२।।
‘‘[shlokārthaḥ — ] e rīte bahirvachanone tyāgīne antarvachanone asheṣhataḥ (sampūrṇapaṇe) tyāgavān. — ā, saṅkṣhepathī yog (arthāt samādhi) chhe — ke je yog paramātmāno pradīp chhe (arthāt paramātmāne prakāshanār dīvo chhe).’’
vaḷī (ā 67mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] bhavyajīv bhavabhayanī karanārī samasta vāṇīne chhoḍī shuddha sahaj- vilasatā chaitanyachamatkāranun ekanun dhyān karīne, pachhī, pāparūpī timirasamūhane naṣhṭa karīne sahajamahimāvant ānandasaukhyanī khāṇarūp evī te muktine atishayapaṇe prāpta kare chhe. 92.
anvayārthaḥ — [बंधनछेदनमारणाकुंचनानि] bandhan, chhedan, māraṇ ( – mārī nākhavun), ākuñchan ( – saṅkochavun) [तथा] tathā [प्रसारणादीनि] prasāraṇ ( – vistāravun) ityādi