Page 92 of 380
PDF/HTML Page 121 of 409
single page version
जननमृत्युरुजादिविवर्जितम् ।
समरसेन सदा परिपूजये ।।६६।।
मुक्तं पुरा सूत्रकृता विशुद्धम् ।
स्तद्भावयाम्युत्तमशर्मणेऽहम् ।।६७।।
निर्द्वन्द्वमक्षयविशालवरप्रबोधम् ।
सिद्धिं प्रयाति भवसंभवदुःखदूराम् ।।६८।।
thayelā he yati! tun bhavahetuno vināsh karanārā evā ā (dhruv) padane bhaj; adhruv vastunī chintāthī tāre shun prayojan chhe? 65.
[shlokārthaḥ] je anākuḷ chhe, *achyut chhe, janma-mr̥utyu-rogādi rahit chhe, sahaj nirmaḷ sukhāmr̥utamay chhe, te samayasārane hun samaras (samatābhāv) vaḍe sadā pūjun chhun. 66.
[shlokārthaḥ] e rīte pūrve nijagna sūtrakāre (ātmagnānī sūtrakartā shrīmadbhagavatkundakundāchāryadeve) je vishuddha nijātmatattvanun varṇan karyun ane jene jāṇīne bhavya jīv muktine pāme chhe, te nijātmatattvane uttam sukhanī prāpti arthe hun bhāvun chhun. 67.
[shlokārthaḥ] paramātmatattva ādi-ant vinānun chhe, doṣh rahit chhe, nirdvandva chhe ane akṣhay vishāḷ uttam gnānasvarūp chhe. jagatamān je bhavya jano tenī bhāvanārūpe pariṇame chhe, teo bhavajanit duḥkhothī dūr evī siddhine pāme chhe. 68.
92 ]
*achyut = askhalit; nij svarūpathī nahi khaselun.
Page 93 of 380
PDF/HTML Page 122 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अत्रापि शुद्धजीवस्वरूपमुक्त म् ।
बाह्याभ्यन्तरचतुर्विंशतिपरिग्रहपरित्यागलक्षणत्वान्निर्ग्रन्थः । सकलमोहरागद्वेषात्मक- चेतनकर्माभावान्नीरागः । निदानमायामिथ्याशल्यत्रयाभावान्निःशल्यः । शुद्धनिश्चयनयेन शुद्धजीवास्तिकायस्य द्रव्यभावनोकर्माभावात् सकलदोषनिर्मुक्त : । शुद्धनिश्चयनयेन निज- परमतत्त्वेऽपि वांछाभावान्निःकामः । निश्चयनयेन प्रशस्ताप्रशस्तसमस्तपरद्रव्यपरिणतेरभावान्निः-
anvayārthaḥ[आत्मा] ātmā [निर्ग्रन्थः] nirgranth, [नीरागः] nīrāg, [निःशल्यः] niḥshalya, [सकलदोषनिर्मुक्त :] sarvadoṣhavimukta, [निःकामः] niṣhkām, [निःक्रोधः] niḥkrodh, [निर्मानः] nirmān ane [निर्मदः] nirmad chhe.
ṭīkāḥahīn (ā gāthāmān) paṇ shuddha jīvanun svarūp kahyun chhe.
shuddha jīvāstikāy bāhya-abhyantar *chovīsh parigrahanā parityāgasvarūp hovāthī nirgranth chhe; sakaḷ moh-rāg-dveṣhātmak chetan karmanā abhāvane līdhe nīrāg chhe; nidān, māyā ane mithyātvae traṇ shalyonā abhāvane līdhe niḥshalya chhe; shuddha nishchayanayathī shuddha jīvāstikāyane dravyakarma, bhāvakarma ane nokarmano abhāv hovāne līdhe sarvadoṣhavimukta chhe; shuddha nishchayanayathī nij param tattvanī paṇ vāñchhā nahi hovāthī niṣhkām chhe; nishchayanayathī prashastaaprashasta samasta paradravyapariṇatino abhāv hovāne līdhe niḥkrodh chhe; nishchayanayathī sadā param samarasībhāvasvarūp hovāne līdhe nirmān chhe; nishchayanayathī niḥsheṣhapaṇe antarmukh
*kṣhetra, makān, chāndī, sonun, dhan, dhānya, dāsī, dās, kapaḍān ane vāsaṇ em das prakārano
bāhya parigrah chhe; ek mithyātva, chār kaṣhāy ane nav nokaṣhāy em chaud prakārano abhyantar
parigrah chhe.
Page 94 of 380
PDF/HTML Page 123 of 409
single page version
क्रोधः । निश्चयनयेन सदा परमसमरसीभावात्मकत्वान्निर्मानः । निश्चयनयेन निःशेषतो- ऽन्तर्मुखत्वान्निर्मदः । उक्त प्रकारविशुद्धसहजसिद्धनित्यनिरावरणनिजकारणसमयसारस्वरूप- मुपादेयमिति ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचन्द्रसूरिभिः —
भ्रान्तिध्वंसादपि च सुचिराल्लब्धशुद्धात्मतत्त्वः ।
स्थास्यत्युद्यत्सहजमहिमा सर्वदा मुक्त एव ।।’’
नित्यानन्दाद्यतुलमहिमा सर्वदा मूर्तिमुक्त : ।
यस्तं वन्दे भवभयहरं मोक्षलक्ष्मीशमीशम् ।।६9।।
hovāne līdhe nirmad chhe. ukta prakāranun (upar kahelā prakāranun), vishuddha sahajasiddha nitya- nirāvaraṇ nij kāraṇasamayasāranun svarūp upādey chhe.
evī rīte (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrie (shrī pravachanasāranī ṭīkāmān 8mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ
‘‘[shlokārthaḥ] e rīte parapariṇatinā uchchhed dvārā (arthāt paradravyarūp pariṇamananā nāsh dvārā) tem ja kartā, karma vagere bhedo hovānī je bhrānti tenā paṇ nāsh dvārā ākhare jeṇe shuddha ātmatattvane upalabdha karyun chheevo ā ātmā, chaitanyamātrarūp vishad (nirmaḷ) tejamān līn rahyo thako, potānā sahaj (svābhāvik) mahimānā prakāshamānapaṇe sarvadā mukta ja raheshe.’’
vaḷī (44mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ
[shlokārthaḥ] jeṇe gnānajyoti vaḍe pāparūpī andhakārasamūhano nāsh karyo chhe, je
94 ]
Page 95 of 380
PDF/HTML Page 124 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
इह हि परमस्वभावस्य कारणपरमात्मस्वरूपस्य समस्तपौद्गलिकविकारजातं न समस्तीत्युक्त म् । nitya ānand ādi atul mahimāno dharanār chhe, je sarvadā amūrta chhe, je potāmān atyant avichaḷapaṇā vaḍe uttam shīlanun mūḷ chhe, te bhavabhayane haranārā mokṣhalakṣhmīnā aishvaryavān svāmīne hun vandun chhun. 69.
anvayārthaḥ[वर्णरसगंधस्पर्शाः] varṇa-ras-gandh-sparsha, [स्त्रीपुंनपुंसकादिपर्यायाः] strī- puruṣh-napunsakādi paryāyo, [संस्थानानि] sansthāno ane [संहननानि] sanhanano[सर्वे] e badhān [जीवस्य] jīvane [नो सन्ति] nathī.
[जीवम्] jīvane [अरसम्] aras, [अरूपम्] arūp, [अगंधम्] agandh, [अव्यक्त म्] avyakta, [चेतनागुणम्] chetanāguṇavāḷo, [अशब्दम्] ashabda, [अलिंगग्रहणम्] aliṅgagrahaṇ (liṅgathī agrāhya) ane [अनिर्दिष्टसंस्थानम्] jene koī sansthān kahyun nathī evo [जानीहि] jāṇ.
ṭīkāḥahīn (ā be gāthāomān) paramasvabhāvabhūt evun je kāraṇaparamātmānun svarūp tene samasta paudgalik vikārasamūh nathī em kahyun chhe.
Page 96 of 380
PDF/HTML Page 125 of 409
single page version
निश्चयेन वर्णपंचकं, रसपंचकं, गन्धद्वितयं, स्पर्शाष्टकं, स्त्रीपुंनपुंसकादिविजातीय- विभावव्यंजनपर्यायाः, कुब्जादिसंस्थानानि, वज्रर्षभनाराचादिसंहननानि विद्यन्ते पुद्गलानामेव, न जीवानाम् । संसारावस्थायां संसारिणो जीवस्य स्थावरनामकर्मसंयुक्त स्य कर्मफलचेतना भवति, त्रसनामकर्मसनाथस्य कार्ययुतकर्मफलचेतना भवति । कार्यपरमात्मनः कारण- परमात्मनश्च शुद्धज्ञानचेतना भवति । अत एव कार्यसमयसारस्य वा कारणसमयसारस्य वा शुद्धज्ञानचेतना सहजफलरूपा भवति । अतः सहजशुद्धज्ञानचेतनात्मानं निजकारणपरमात्मानं संसारावस्थायां मुक्तावस्थायां वा सर्वदैकरूपत्वादुपादेयमिति हे शिष्य त्वं जानीहि इति ।
तथा चोक्त मेकत्वसप्ततौ —
प्रत्यासत्तेर्भवति विकृतिः साऽपि भिन्ना तथैव ।
भिन्नं भिन्नं निजगुणकलालंकृतं सर्वमेतत् ।।’’
nishchayathī pāñch varṇa, pāñch ras, be gandh, āṭh sparsha, strī-puruṣh-napunsakādi vijātīy vibhāvavyañjanaparyāyo, kubjādi sansthāno, vajrarṣhabhanārāchādi sanhanano pudgalone ja chhe, jīvone nathī. sansār-avasthāmān sthāvaranāmakarmayukta sansārī jīvane karmaphaḷachetanā hoy chhe, trasanāmakarmayukta sansārī jīvane kārya sahit karmaphaḷachetanā hoy chhe. kāryaparamātmāne ane kāraṇaparamātmāne shuddhagnānachetanā hoy chhe. tethī ja kāryasamayasārane ke kāraṇasamayasārane sahajaphaḷarūp shuddhagnānachetanā hoy chhe. āthī, sahajashuddha-gnānachetanāsvarūp nij kāraṇ- paramātmā sansārāvasthāmān ke muktāvasthāmān sarvadā ekarūp hovāthī upādey chhe em, he shiṣhya! tun jāṇ.
evī rīte ekatvasaptatimān (shrīpadmanandī-āchāryadevakr̥ut padmanandipañchavinshatikā nāmanā shāstrane viṣhe ekatvasaptati nāmanā adhikāramān 79mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ
‘‘[shlokārthaḥ] mārun em mantavya chhe keātmā judo chhe ane tenī pāchhaḷ pāchhaḷ janārun karma judun chhe; ātmā ane karmanī ati nikaṭatāthī je vikr̥uti thāy chhe te paṇ tevī ja rīte (ātmāthī) judī chhe; vaḷī kāḷ-kṣhetrādik je chhe te paṇ (ātmāthī) judān chhe. nij nij guṇakaḷāthī alaṅkr̥ut ā badhuy jude judun chhe (arthāt
96 ]
Page 97 of 380
PDF/HTML Page 126 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
तथा हि —
रहितमखिलमूर्तद्रव्यजालं विचित्रम् ।
भुवनविदितमेतद्भव्य जानीहि नित्यम् ।।७०।।
शुद्धद्रव्यार्थिकनयाभिप्रायेण संसारिजीवानां मुक्त जीवानां विशेषाभावोपन्यासोयम् । potapotānā guṇo ane paryāyothī yukta sarva dravyo atyant jude judān chhe).’’
vaḷī (ā be gāthāonī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ
[shlokārthaḥ] ‘‘bandh ho ke na ho (arthāt bandhāvasthāmān ke mokṣhāvasthāmān), samasta vichitra mūrtadravyajāḷ (anekavidh mūrtadravyono samūh) shuddha jīvanā rūpathī vyatirikta chhe’’ em jinadevanun shuddha vachan budhapuruṣhone kahe chhe. ā bhuvanaviditane ( — ā jagataprasiddha satyane), he bhavya! tun sadā jāṇ. 70.
anvayārthaḥ[याद्रशाः] jevā [सिद्धात्मानः] siddha ātmāo chhe [ताद्रशाः] tevā [भवम् आलीनाः जीवाः] bhavalīn (sansārī) jīvo [भवन्ति] chhe, [येन] jethī (te sansārī jīvo siddhātmāonī māphak) [जरामरणजन्ममुक्ताः] janma-jarā-maraṇathī rahit ane [अष्टगुणालंकृताः] āṭh guṇothī alaṅkr̥ut chhe.
ṭīkāḥshuddhadravyārthik nayanā abhiprāye sansārī jīvomān ane mukta jīvomān taphāvat nahi hovānun ā kathan chhe.
13
Page 98 of 380
PDF/HTML Page 127 of 409
single page version
ये केचिद् अत्यासन्नभव्यजीवाः ते पूर्वं संसारावस्थायां संसारक्लेशायासचित्ताः सन्तः सहजवैराग्यपरायणाः द्रव्यभावलिंगधराः परमगुरुप्रसादासादितपरमागमाभ्यासेन सिद्धक्षेत्रं परिप्राप्य निर्व्याबाधसकलविमलकेवलज्ञानकेवलदर्शनकेवलसुखकेवलशक्ति युक्ताः सिद्धात्मानः कार्यसमयसाररूपाः कार्यशुद्धाः । ते याद्रशास्ताद्रशा एव भविनः शुद्धनिश्चयनयेन । येन कारणेन ताद्रशास्तेन जरामरणजन्ममुक्ताः सम्यक्त्वाद्यष्टगुणपुष्टितुष्टाश्चेति ।
je koī ati-āsanna-bhavya jīvo thayā, teo pūrve sansārāvasthāmān sansārakleshathī thākelā chittavāḷā thayā thakā sahajavairāgyaparāyaṇ thavāthī dravya-bhāv liṅgane dhāraṇ karīne paramagurunā prasādathī prāpta karelā paramāgamanā abhyās vaḍe siddhakṣhetrane pāmīne avyābādh (bādhā rahit) sakaḷ-vimaḷ (sarvathā nirmaḷ) kevaḷagnān-kevaḷadarshan-kevaḷasukh-kevaḷavīryayukta siddhātmāo thaī gayāke je siddhātmāo kāryasamayasārarūp chhe, *kāryashuddha chhe. jevā te siddhātmāo chhe tevā ja shuddhanishchayanayathī bhavavāḷā (sansārī) jīvo chhe. je kāraṇe te sansārī jīvo siddhātmāo jevā chhe, te kāraṇe te sansārī jīvo janmajarāmaraṇathī rahit ane samyaktvādi āṭh guṇonī puṣhṭithī tuṣhṭa chhe ( – samyaktva, anant gnān, anant darshan, anant vīrya, sūkṣhmatva, avagāhan, agurulaghu ane avyābādh e āṭh guṇonī samr̥uddhithī ānandamay chhe).
[have 47mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ] je subuddhione tem ja kubuddhione prathamathī ja shuddhatā chhe, temanāmān kāī paṇ bhed hun kayā nayathī jāṇun? (temanāmān kharekhar kāī paṇ bhed arthāt taphāvat nathī.) 71.
98 ]
*kāryashuddha = kārya-apekṣhāe shuddha.
Page 99 of 380
PDF/HTML Page 128 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अयं च कार्यकारणसमयसारयोर्विशेषाभावोपन्यासः ।
निश्चयेन पंचशरीरप्रपंचाभावादशरीराः, निश्चयेन नरनारकादिपर्यायपरित्याग- स्वीकाराभावादविनाशाः, युगपत्परमतत्त्वस्थितसहजदर्शनादिकारणशुद्धस्वरूपपरिच्छित्ति- समर्थसहजज्ञानज्योतिरपहस्तितसमस्तसंशयस्वरूपत्वादतीन्द्रियाः, मलजनकक्षायोपशमिकादि- विभावस्वभावानामभावान्निर्मलाः, द्रव्यभावकर्माभावाद् विशुद्धात्मानः यथैव लोकाग्रे भगवन्तः सिद्धपरमेष्ठिनस्तिष्ठन्ति, तथैव संसृतावपि अमी केनचिन्नयबलेन संसारिजीवाः शुद्धा इति
anvayārthaḥ[यथा] jem [लोकाग्रे] lokāgre [सिद्धाः] siddhabhagavanto [अशरीराः] asharīrī, [अविनाशाः] avināshī, [अतीन्द्रियाः] atīndriy, [निर्मलाः] nirmaḷ ane [विशुद्धात्मानः] vishuddhātmā (vishuddhasvarūpī) chhe, [तथा] tem [संसृतौ] sansāramān [जीवाः] (sarva) jīvo [ज्ञेयाः] jāṇavā.
ṭīkāḥvaḷī ā, kāryasamayasāramān ane kāraṇasamayasāramān taphāvat nahi hovānun kathan chhe.
jevī rīte lokāgre siddhaparameṣhṭhī bhagavanto nishchayathī pāñch sharīranā prapañchanā abhāvane līdhe ‘asharīrī’ chhe, nishchayathī nar-nārakādi paryāyonā tyāgagrahaṇanā abhāvane līdhe ‘avināshī’ chhe, param tattvamān sthit sahajadarshanādirūp kāraṇashuddhasvarūpane yugapad jāṇavāmān samartha evī sahajagnānajyoti vaḍe jemānthī samasta sanshayo dūr karavāmān āvyā chhe evā svarūpavāḷā hovāne līdhe ‘atīndriy’ chhe, maḷajanak kṣhāyopashamikādi vibhāvasvabhāvonā abhāvane līdhe ‘nirmaḷ’ chhe ane dravyakarmo tathā bhāvakarmonā abhāvane līdhe ‘vishuddhātmā’ chhe, tevī ja rīte sansāramān paṇ ā sansārī jīvo koī nayanā baḷe (koī nayathī) shuddha chhe.
[have 48mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
Page 100 of 380
PDF/HTML Page 129 of 409
single page version
निश्चयव्यवहारनययोरुपादेयत्वप्रद्योतनमेतत् ।
[shlokārthaḥ] shuddha-ashuddhanī je 1vikalpanā te mithyādraṣhṭine hammeshān hoy chhe; samyagdraṣhṭine to hammeshān (evī mānyatā hoy chhe ke) kāraṇatattva ane kāryatattva banne shuddha chhe. ā rīte paramāgamanā atul arthane sārāsāranā vichāravāḷī sundar buddhi vaḍe je samyagdraṣhṭi svayam jāṇe chhe, tene ame vandan karīe chhīe. 72.
anvayārthaḥ[एते] ā (pūrvokta) [सर्वे भावाः] badhā bhāvo [खलु] kharekhar [व्यवहारनयं प्रतीत्य] vyavahāranayano āshray karīne [भणिताः] (sansārī jīvomān vidyamān) kahevāmān āvyā chhe; [शुद्धनयात्] shuddhanayathī [संसृतौ] sansāramān rahelā [सर्वे जीवाः] sarva jīvo [सिद्धस्वभावाः] siddhasvabhāvī chhe.
ṭīkāḥā, nishchayanay ane vyavahāranayanā 2upādeyapaṇānun prakāshan (-kathan) chhe.
100 ]
1vikalpanā = viparīt kalpanā; khoṭī mānyatā; anishchay; shaṅkā; bhed pāḍavā.
2pramāṇabhūt gnānamān shuddhātmadravyanun tem ja tenā paryāyonun bannenun samyak gnān hovun joīe. ‘potāne
kathañchit vibhāvaparyāyo vidyamān chhe’ evo svīkār ja jenā gnānamān na hoy tene shuddhātmadravyanun
paṇ sāchun gnān hoī shake nahi. māṭe ‘vyavahāranayanā viṣhayonun paṇ gnān to grahaṇ karavā yogya
Page 101 of 380
PDF/HTML Page 130 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
ये पूर्वं न विद्यन्ते इति प्रतिपादितास्ते सर्वे विभावपर्यायाः खलु व्यवहारनयादेशेन विद्यन्ते । संसृतावपि ये विभावभावैश्चतुर्भिः परिणताः सन्तस्तिष्ठन्ति अपि च ते सर्वे भगवतां सिद्धानां शुद्धगुणपर्यायैः सद्रशाः शुद्धनयादेशादिति ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचन्द्रसूरिभिः —
मिह निहितपदानां हंत हस्तावलम्बः ।
परविरहितमन्तः पश्यतां नैष किंचित् ।।’’
pūrve je vibhāvaparyāyo ‘vidyamān nathī’ em pratipādit karavāmān āvyā chhe te badhā vibhāvaparyāyo kharekhar vyavahāranayanā kathanathī vidyamān chhe. vaḷī jeo (vyavahāranayanā kathanathī) chār vibhāvabhāve pariṇat hovāthī sansāramān paṇ rahyā chhe te badhā shuddhanayanā kathanathī shuddhaguṇaparyāyo vaḍe siddhabhagavanto samān chhe (arthāt je jīvo vyavahāranayanā kathanathī audayikādi vibhāvabhāvovāḷā hovāthī sansārī chhe teo badhā shuddhanayanā kathanathī shuddha guṇo ane shuddha paryāyovāḷā hovāthī siddha sadrash chhe).
evī rīte (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrie (shrī samayasāranī ātmakhyāti nāmanī ṭīkāmān pāñchamā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ
‘‘[shlokārthaḥ] joke vyavahāranay ā pratham bhūmikāmān jemaṇe pag mūkyo chhe evā jīvone, arere! hastāvalambarūp bhale hoy, topaṇ je jīvo chaitanyachamatkāramātra, parathī rahit evā param padārthane antaraṅgamān dekhe chhe temane e vyavahāranay kāī nathī.’’
yogya chhe’ evī vivakṣhāthī nahi. vyavahāranayanā viṣhayono āshray ( – ālamban, valaṇ, sammukhatā,
kahevāmān āvashe. je jīvane abhiprāyamān shuddhātmadravyanā āshrayanun grahaṇ ane paryāyonā
āshrayano tyāg hoy, te ja jīvane dravyanun tem ja paryāyonun gnān samyak chhe em samajavun,
anyane nahi.
Page 102 of 380
PDF/HTML Page 131 of 409
single page version
तथा हि —
संसृतावपि च नास्ति विशेषः ।
शुद्धतत्त्वरसिकाः प्रवदन्ति ।।७३।।
हेयोपादेयत्यागोपादानलक्षणकथनमिदम् ।
ये केचिद् विभावगुणपर्यायास्ते पूर्वं व्यवहारनयादेशादुपादेयत्वेनोक्ताः शुद्ध-
vaḷī (ā 49mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ
[shlokārthaḥ] ‘shuddhanishchayanayathī muktimān tem ja sansāramān taphāvat nathī;’ ām ja kharekhar, tattva vichāratān ( – paramārtha vastusvarūpano vichār athavā nirūpaṇ karatān), shuddha tattvanā rasik puruṣho kahe chhe. 73.
anvayārthaḥ[पूर्वोक्त सकलभावाः] pūrvokta sarva bhāvo [परस्वभावाः] parasvabhāvo chhe, [परद्रव्यम्] paradravya chhe, [इति] tethī [हेयाः] hey chhe; [अन्तस्तत्त्वं] antaḥtattva [स्वकद्रव्यम्] evun svadravya[आत्मा] ātmā[उपादेयम्] upādey [भवेत्] chhe.
ṭīkāḥā, hey-upādey athavā tyāg-grahaṇanā svarūpanun kathan chhe.
je koī vibhāvaguṇaparyāyo chhe teo pūrve (49mī gāthāmān) vyavahāranayanā kathan
102 ]
Page 103 of 380
PDF/HTML Page 132 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
निश्चयनयबलेन हेया भवन्ति । कुतः ? परस्वभावत्वात्, अत एव परद्रव्यं भवति । सकलविभावगुणपर्यायनिर्मुक्तं शुद्धान्तस्तत्त्वस्वरूपं स्वद्रव्यमुपादेयम् । अस्य खलु सहज- ज्ञानसहजदर्शनसहजचारित्रसहजपरमवीतरागसुखात्मकस्य शुद्धान्तस्तत्त्वस्वरूपस्याधारः सहज- परमपारिणामिकभावलक्षणकारणसमयसार इति ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचन्द्रसूरिभिः —
शुद्धं चिन्मयमेकमेव परमं ज्योतिः सदैवास्म्यहम् ।
स्तेऽहं नास्मि यतोऽत्र ते मम परद्रव्यं समग्रा अपि ।।’’
तथा हि — dvārā upādeyapaṇe kahevāmān āvyā hatā parantu shuddhanishchayanayanā baḷe (shuddhanishchayanaye) teo hey chhe. shā kāraṇathī? kāraṇ ke teo parasvabhāvo chhe, ane tethī ja paradravya chhe. sarva vibhāvaguṇaparyāyothī rahit shuddha-antaḥtattvasvarūp svadravya upādey chhe. kharekhar sahajagnān- sahajadarshan-sahajachāritra-sahajaparamavītarāg-sukhātmak shuddhaantaḥtattvasvarūp ā svadravyano ādhār sahajaparamapāriṇāmikabhāvalakṣhaṇ ( – sahaj param pāriṇāmik bhāv jenun lakṣhaṇ chhe evo) kāraṇasamayasār chhe.
evī rīte (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrie (shrī samayasāranī ātmakhyāti nāmanī ṭīkāmān 185mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ
‘‘[shlokārthaḥ] jemanā chittanun charitra udātta ( – udār, uchcha, ujjvaḷ) chhe evā mokṣhārthīo ā siddhāntanun sevan karo ke‘hun to shuddha chaitanyamay ek param jyoti ja sadāy chhun; ane ā je bhinna lakṣhaṇavāḷā vividh prakāranā bhāvo pragaṭ thāy chhe te hun nathī, kāraṇ ke te badhāy mane paradravya chhe.’ ’’
vaḷī (ā 50mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ
Page 104 of 380
PDF/HTML Page 133 of 409
single page version
दन्ये सर्वे पुद्गलद्रव्यभावाः ।
सिद्धिं सोऽयं याति तामत्यपूर्वाम् ।।७४।।
विवरीयाभिणिवेसविवज्जियसद्दहणमेव सम्मत्तं ।
संसयविमोहविब्भमविवज्जियं होदि सण्णाणं ।।५१।।
चलमलिणमगाढत्तविवज्जियसद्दहणमेव सम्मत्तं ।
अधिगमभावो णाणं हेयोवादेयतच्चाणं ।।५२।।
सम्मत्तस्स णिमित्तं जिणसुत्तं तस्स जाणया पुरिसा ।
अंतरहेऊ भणिदा दंसणमोहस्स खयपहुदी ।।५३।। सम्मत्तं सण्णाणं विज्जदि मोक्खस्स होदि सुण चरणं ।
[shlokārthaḥ] ‘shuddha jīvāstikāyathī anya evā je badhā pudgaladravyanā bhāvo te kharekhar amārā nathī’ām je tattvavedī spaṣhṭapaṇe kahe chhe te ati apūrva siddhine pāme chhe. 74.
104 ]
Page 105 of 380
PDF/HTML Page 134 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
ववहारणयचरित्ते ववहारणयस्स होदि तवचरणं ।
anvayārthaḥ[विपरीताभिनिवेशविवर्जितश्रद्धानम् एव] viparīt *abhinivesh rahit shraddhān te ja [सम्यक्त्वम्] samyaktva chhe; [संशयविमोहविभ्रमविवर्जितम्] sanshay, vimoh ne vibhram rahit (gnān) te [संज्ञानम् भवति] samyaggnān chhe.
[चलमलिनमगाढत्वविवर्जितश्रद्धानम् एव] chaḷatā, malinatā ane agāḍhatā rahit shraddhān te ja [सम्यक्त्वम्] samyaktva chhe; [हेयोपादेयतत्त्वानाम्] hey ane upādey tattvone [अधिगमभावः] jāṇavārūp bhāv te [ज्ञानम्] (samyak) gnān chhe.
[सम्यक्त्वस्य निमित्तं] samyaktvanun nimitta [जिनसूत्रं] jinasūtra chhe; [तस्य ज्ञायकाः पुरुषाः] jinasūtranā jāṇanārā puruṣhone [अन्तर्हेतवः] (samyaktvanā) antaraṅg hetuo [भणिताः] kahyā chhe, [दर्शनमोहस्य क्षयप्रभृतेः] kāraṇ ke temane darshanamohanā kṣhayādik chhe.
[शृणु] sāmbhaḷ, [मोक्षस्य] mokṣhane māṭe [सम्यक्त्वं] samyaktva hoy chhe, [संज्ञानं]
*abhinivesh = abhiprāy; āgrah.
14
Page 106 of 380
PDF/HTML Page 135 of 409
single page version
रत्नत्रयस्वरूपाख्यानमेतत् ।
भेदोपचाररत्नत्रयमपि तावद् विपरीताभिनिवेशविवर्जितश्रद्धानरूपं भगवतां सिद्धि-
परंपराहेतुभूतानां पंचपरमेष्ठिनां चलमलिनागाढविवर्जितसमुपजनितनिश्चलभक्ति युक्त त्वमेव ।
विपरीते हरिहिरण्यगर्भादिप्रणीते पदार्थसार्थे ह्यभिनिवेशाभाव इत्यर्थः । संज्ञानमपि च
संशयविमोहविभ्रमविवर्जितमेव । तत्र संशयः तावत् जिनो वा शिवो वा देव इति । विमोहः
शाक्यादिप्रोक्ते वस्तुनि निश्चयः । विभ्रमो ह्यज्ञानत्वमेव । पापक्रियानिवृत्तिपरिणामश्चारित्रम् ।
इति भेदोपचाररत्नत्रयपरिणतिः । तत्र जिनप्रणीतहेयोपादेयतत्त्वपरिच्छित्तिरेव सम्यग्ज्ञानम् ।
अस्य सम्यक्त्वपरिणामस्य बाह्यसहकारिकारणं वीतरागसर्वज्ञमुखकमलविनिर्गतसमस्तवस्तु- प्रतिपादनसमर्थद्रव्यश्रुतमेव तत्त्वज्ञानमिति । ये मुमुक्षवः तेऽप्युपचारतः पदार्थनिर्णयहेतुत्वात्
samyaggnān [विद्यते] hoy chhe, [चरणम्] chāritra (paṇ) [भवति] hoy chhe; [तस्मात्] tethī [व्यवहारनिश्चयेन तु] hun vyavahār ane nishchayathī [चरणं प्रवक्ष्यामि] chāritra kahīsh.
[व्यवहारनयचरित्रे] vyavahāranayanā chāritramān [व्यवहारनयस्य] vyavahāranayanun [तपश्चरणम्] tapashcharaṇ [भवति] hoy chhe; [निश्चयनयचारित्रे] nishchayanayanā chāritramān [निश्चयतः] nishchayathī [तपश्चरणम्] tapashcharaṇ [भवति] hoy chhe.
ṭīkāḥā, ratnatrayanā svarūpanun kathan chhe.
pratham, bhedopachār-ratnatray ā pramāṇe chheḥviparīt abhinivesh rahit shraddhānarūp evun je siddhinā paramparāhetubhūt bhagavant pañchaparameṣhṭhī pratyenun chaḷatā-malinatā- agāḍhatā rahit ūpajelun nishchaḷ bhaktiyuktapaṇun te ja samyaktva chhe. viṣhṇubrahmādikathit viparīt padārthasamūh pratyenā abhiniveshano abhāv te ja samyaktva chheevo artha chhe. sanshay, vimoh ne vibhram rahit (gnān) te ja samyaggnān chhe. tyān, jin dev hashe ke shiv dev hashe ( – evo shaṅkārūpabhāv) te sanshay chhe; shākyādikathit vastumān nishchay (arthāt buddhādie kahelā padārthano nirṇay) te vimoh chhe; agnānapaṇun (arthāt vastu shun chhe te sambandhī ajāṇapaṇun) te ja vibhram chhe. pāpakriyāthī nivr̥uttirūp pariṇām te chāritra chhe. ām bhedopachār-ratnatrayapariṇati chhe. temān, jinapraṇīt hey-upādey tattvonun gnān te ja samyaggnān chhe. ā samyaktvapariṇāmanun bāhya sahakārī kāraṇ vītarāg-sarvagnanā mukhakamaḷamānthī nīkaḷelun samasta vastunā pratipādanamān samartha evun dravyashrutarūp tattvagnān ja chhe. je mumukṣhuo chhe temane paṇ upachārathī padārthanirṇayanā hetupaṇāne līdhe
106 ]
Page 107 of 380
PDF/HTML Page 136 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अंतरंगहेतव इत्युक्ताः दर्शनमोहनीयकर्मक्षयप्रभृतेः सकाशादिति । अभेदानुपचाररत्नत्रय- परिणतेर्जीवस्य टंकोत्कीर्णज्ञायकैकस्वभावनिजपरमतत्त्वश्रद्धानेन, तत्परिच्छित्तिमात्रांतर्मुखपरम- बोधेन, तद्रूपाविचलस्थितिरूपसहजचारित्रेण अभूतपूर्वः सिद्धपर्यायो भवति । यः परमजिन- योगीश्वरः प्रथमं पापक्रियानिवृत्तिरूपव्यवहारनयचारित्रे तिष्ठति, तस्य खलु व्यवहारनय- गोचरतपश्चरणं भवति । सहजनिश्चयनयात्मकपरमस्वभावात्मकपरमात्मनि प्रतपनं तपः । स्वस्वरूपाविचलस्थितिरूपं सहजनिश्चयचारित्रम् अनेन तपसा भवतीति ।
(samyaktvapariṇāmanā) antaraṅg hetuo kahyā chhe, kāraṇ ke temane darshanamohanīyakarmanā kṣhayādik chhe.
abhed-anupachār-ratnatrayapariṇativāḷā jīvane, ṭaṅkotkīrṇa gnāyak jeno ek svabhāv chhe evā nij param tattvanī shraddhā vaḍe, tadgnānamātra ( – te nij param tattvanā gnānamātrasvarūp) evā antarmukh paramabodh vaḍe ane te-rūpe (arthāt nij param tattvarūpe) avichaḷapaṇe sthit thavārūp sahajachāritra vaḍe *abhūtapūrva siddhaparyāy thāy chhe. je paramajinayogīshvar pahelān pāpakriyāthī nivr̥uttirūp vyavahāranayanā chāritramān hoy chhe, tene kharekhar vyavahāranayagochar tapashcharaṇ hoy chhe. sahajanishchayanayātmak paramasvabhāvasvarūp paramātmāmān pratapan te tap chhe; nij svarūpamān avichaḷ sthitirūp sahajanishchayachāritra ā tapathī hoy chhe.
evī rīte ekatvasaptatimān (shrī padmanandī-āchāryadevakr̥ut padmanandipañchavinshatikā nāmanā shāstrane viṣhe ekatvasaptati nāmanā adhikāramān 14mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ
‘‘[shlokārthaḥ] ātmāno nishchay te darshan chhe, ātmāno bodh te gnān chhe, ātmāmān ja sthiti te chāritra chhe;āvo yog (arthāt ā traṇenī ekatā) shivapadanun kāraṇ chhe.’’
* abhūtapūrva = pūrve kadī nahi thayelo evo; apūrva.
Page 108 of 380
PDF/HTML Page 137 of 409
single page version
तथा च —
सहजपरमतत्त्वे संस्थिता चेतना च ।।७५।।
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ शुद्धभावाधिकारः तृतीयः श्रुतस्कन्धः ।।
vaḷī (ā shuddhabhāv adhikāranī chhellī pāñch gāthāonī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahe chhe)ḥ
[shlokārthaḥ] sahaj gnān sadā jayavant chhe, tevī (-sahaj) ā draṣhṭi sadā jayavant chhe, tevun ja (-sahaj) vishuddha chāritra paṇ sadā jayavant chhe; pāpasamūharūpī maḷanī athavā kādavanī paṅktithī rahit jenun svarūp chhe evī sahajaparamatattvamān sansthit chetanā paṇ sadā jayavant chhe. 75.
ā rīte, sukavijanarūpī kamaḷone māṭe jeo sūrya samān chhe ane pāñch indriyonā phelāv rahit dehamātra jemane parigrah hato evā shrī padmaprabhamaladhāridev vaḍe rachāyelī niyamasāranī tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān (arthāt shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī niyamasār paramāgamanī nirgranth munirāj shrīpadmaprabhamaladhāridevavirachit tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān) shuddhabhāv adhikār nāmano trījo shrutaskandh samāpta thayo.
108 ]niyamasār
Page 109 of 380
PDF/HTML Page 138 of 409
single page version
अथेदानीं व्यवहारचारित्राधिकार उच्यते ।
अहिंसाव्रतस्वरूपाख्यानमेतत् ।
कुलविकल्पो योनिविकल्पश्च जीवमार्गणास्थानविकल्पाश्च प्रागेव प्रतिपादिताः । अत्र पुनरुक्ति दोषभयान्न प्रतिपादिताः । तत्रैव तेषां भेदान् बुद्ध्वा तद्रक्षापरिणतिरेव
have vyavahārachāritra adhikār kahevāmān āve chhe.
anvayārthaḥ — [जीवानाम्] jīvonān [कुलयोनिजीवमार्गणास्थानादिषु] kuḷ, yoni, jīvasthān, mārgaṇāsthān vagere [ज्ञात्वा] jāṇīne [तस्य] temanā [आरम्भनिवृत्तिपरिणामः] ārambhathī nivr̥uttirūp pariṇām te [प्रथमव्रतम्] pahelun vrat [भवति] chhe.
ṭīkāḥ — ā, ahinsāvratanā svarūpanun kathan chhe.
kuḷabhed, yonibhed, jīvasthānanā bhed ane mārgaṇāsthānanā bhed pahelān ja (42mī gāthānī ṭīkāmān ja) pratipādit karavāmān āvyā chhe; ahīn punaruktidoṣhanā bhayathī pratipādit karyā nathī. tyān kahelā temanā bhedone jāṇīne temanī rakṣhārūp pariṇati te ja
Page 110 of 380
PDF/HTML Page 139 of 409
single page version
भवत्यहिंसा । तेषां मृतिर्भवतु वा न वा, प्रयत्नपरिणाममन्तरेण सावद्यपरिहारो न भवति । अत एव प्रयत्नपरे हिंसापरिणतेरभावादहिंसाव्रतं भवतीति ।
तथा चोक्तं श्रीसमन्तभद्रस्वामिभिः —
न सा तत्रारम्भोऽस्त्यणुरपि च यत्राश्रमविधौ ।
भवानेवात्याक्षीन्न च विकृतवेषोपधिरतः ।।’’
तथा हि — ahinsā chhe. temanun maraṇ thāo ke na thāo, *prayatnarūp pariṇām vinā sāvadyaparihār (doṣhano tyāg) thato nathī. āthī ja, prayatnaparāyaṇane hinsāpariṇatino abhāv hovāthī ahinsāvrat hoy chhe.
evī rīte (āchāryavar) shrī samantabhadrasvāmīe (br̥uhatsvayambhūstotramān shrī namināth bhagavānanī stuti karatān 119mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] jagatamān vidit chhe ke jīvonī ahinsā param brahma chhe. je āshramanī vidhimān lesh paṇ ārambh chhe tyān ( – te āshramamān arthāt sagranthapaṇāmān) te ahinsā hotī nathī. māṭe tenī siddhine arthe, (he namināth prabhu!) param karuṇāvant evā āpashrīe banne granthane chhoḍyā ( – dravya tem ja bhāv banne prakāranā parigrahane tajī nirgranthapaṇun aṅgīkr̥ut karyun), vikr̥ut vesh tathā parigrahamān rat na thayā.’’
vaḷī (56mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahe chhe)ḥ —
110 ]
*munine (munitvochit) shuddhapariṇatinī sāthe vartato je (haṭh vagarano) dehacheṣhṭādikasambandhī shubhopayog
te vyavahār-prayatna chhe. [shuddhapariṇati na hoy tyān shubhopayog haṭh sahit hoy chhe; te shubhopayog
to vyavahār-prayatna paṇ kahevāto nathī.]
Page 111 of 380
PDF/HTML Page 140 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
सकलभुवनजीवग्रामसौख्यप्रदो यः ।
विविधवधविदूरश्चारुशर्माब्धिपूरः ।।७६।।
सत्यव्रतस्वरूपाख्यानमेतत् ।
अत्र मृषापरिणामः सत्यप्रतिपक्षः, स च रागेण वा द्वेषेण वा मोहेन वा जायते । सदा यः साधुः आसन्नभव्यजीवः तं परिणामं परित्यजति तस्य द्वितीयव्रतं भवति इति ।
[shlokārthaḥ — ] trasaghātanā pariṇāmarūp andhakāranā nāshano je hetu chhe, sakaḷ lokanā jīvasamūhane je sukhaprad chhe, sthāvar ekendriy jīvonā vividh vadhathī je bahu dūr chhe ane sundar sukhasāgaranun je pūr chhe, te jinadharma jayavant varte chhe. 76.
anvayārthaḥ — [रागेण वा] rāgathī, [द्वेषेण वा] dveṣhathī [मोहेन वा] athavā mohathī thatā [मृषाभाषापरिणामं] mr̥uṣhā bhāṣhānā pariṇāmane [यः साधुः] je sādhu [प्रजहाति] chhoḍe chhe, [तस्य एव] tene ja [सदा] sadā [द्वितीयव्रतं] bījun vrat [भवति] chhe.
ṭīkāḥ — ā, satyavratanā svarūpanun kathan chhe.
ahīn (em kahyun chhe ke), satyano pratipakṣha (arthāt satyathī viruddha pariṇām) te mr̥uṣhāpariṇām chhe; te (asatya bolavānā pariṇām) rāgathī, dveṣhathī athavā mohathī thāy chhe; je sādhu — āsannabhavya jīv — te pariṇāmane parityaje chhe (-samasta prakāre chhoḍe chhe), tene bījun vrat hoy chhe.