Page 72 of 380
PDF/HTML Page 101 of 409
single page version
शुद्धपुद्गलपरमाणुना गृहीतं नभःस्थलमेव प्रदेशः । एवंविधाः पुद्गलद्रव्यस्य प्रदेशाः संख्याता असंख्याता अनन्ताश्च । लोकाकाशधर्माधर्मैकजीवानामसंख्यातप्रदेशा भवन्ति । इतरस्यालोकाकाशस्यानन्ताः प्रदेशा भवन्ति । कालस्यैकप्रदेशो भवति, अतः कारणादस्य कायत्वं न भवति अपि तु द्रव्यत्वमस्त्येवेति ।
कृतं मया कंठविभूषणार्थम् ।
बुद्ध्वा पुनर्बोधति शुद्धमार्गम् ।।५२।।
shuddhapudgalaparamāṇu vaḍe rokāyelun ākāshasthaḷ ja pradesh chhe (arthāt shuddha pudgalarūp paramāṇu ākāshanā jeṭalā bhāgane roke teṭalo bhāg te ākāshano pradesh chhe). pudgaladravyane ek jīvane asaṅkhyāt pradesho chhe. bākīnun je alokākāsh tene anant pradesho chhe. kāḷane ek pradesh chhe, te kāraṇathī tene kāyapaṇun nathī parantu dravyapaṇun chhe ja.
[have ā be gāthāonī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ] padārthorūpī (chha dravyorūpī) ratnonun ābharaṇ men mumukṣhunā kaṇṭhanī shobhā arthe banāvyun chhe; enā vaḍe dhīmān puruṣh vyavahāramārgane jāṇīne, shuddhamārgane paṇ jāṇe chhe. 52.
72 ]
*evā pradesho saṅkhyāt, asaṅkhyāt ane anant hoy chhe. lokākāshane, dharmane, adharmane tathā
*ākāshanā pradeshanī māphak, koī paṇ dravyano ek paramāṇu vaḍe vyapāvāyogya je ansh tene te
dravyano pradesh kahevāmān āve chhe. dravye pudgal ekapradeshī hovā chhatān paryāye skandhapaṇānī
apekṣhāe pudgalane be pradeshothī māṇḍīne anant pradesho paṇ sambhave chhe.
Page 73 of 380
PDF/HTML Page 102 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अजीवद्रव्यव्याख्यानोपसंहारोयम् ।
तेषु मूलपदार्थेषु पुद्गलस्य मूर्तत्वम्, इतरेषाममूर्तत्वम् । जीवस्य चेतनत्वम्, इतरेषामचेतनत्वम् । स्वजातीयविजातीयबन्धापेक्षया जीवपुद्गलयोरशुद्धत्वम्, धर्मादीनां चतुर्णां विशेषगुणापेक्षया शुद्धत्वमेवेति ।
वदनसरसिजाते यस्य भव्योत्तमस्य ।
लसति निशितबुद्धेः किं पुनश्चित्रमेतत् ।।५३।।
anvayārthaḥ[पुद्गलद्रव्यं] pudgaladravya [मूर्तं] mūrta chhe, [शेषाणि] bākīnān dravyo [मूर्तिविरहितानि] mūrtatva rahit [भवन्ति] chhe; [जीवः] jīv [चैतन्यभावः] chaitanyabhāvavāḷo chhe, [शेषाणि] bākīnān dravyo [चैतन्यगुणवर्जितानि] chaitanyaguṇ rahit chhe.
ṭīkāḥā, ajīvadravya sambandhī kathanano upasanhār chhe.
te (pūrvokta) mūḷ padārthomān, pudgal mūrta chhe, bākīnā amūrta chhe; jīv chetan chhe, bākīnā achetan chhe; svajātīy ane vijātīy bandhanī apekṣhāthī jīv tathā pudgalane (bandh- avasthāmān) ashuddhapaṇun hoy chhe, dharmādi chār padārthone visheṣhaguṇanī apekṣhāthī (sadā) shuddhapaṇun ja chhe.
[have ā ajīv adhikāranī chhellī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ] e rīte lalit padonī paṅkti je bhavyottamanā vadanāravindamān sadā shobhe chhe, te tīkṣhṇa buddhivāḷā puruṣhanā hr̥udayakamaḷamān shīghra samayasār (shuddha ātmā) prakāshe chhe. ane emān shun āshcharya chhe? 53.
10
Page 74 of 380
PDF/HTML Page 103 of 409
single page version
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ अजीवाधिकारो द्वितीयः श्रुतस्कन्धः ।।
ā rīte, sukavijanarūpī kamaḷone māṭe jeo sūrya samān chhe ane pāñch indriyonā phelāv rahit dehamātra jemane parigrah hato evā shrī padmaprabhamaladhāridev vaḍe rachāyelī niyamasāranī tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān (arthāt shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī niyamasār paramāgamanī nirgranth munirāj shrī padmaprabhamaladhāridevavirachit tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān) ajīv adhikār nāmano bījo shrutaskandh samāpta thayo.
74 ]niyamasār
Page 75 of 380
PDF/HTML Page 104 of 409
single page version
अथेदानीं शुद्धभावाधिकार उच्यते ।
हेयोपादेयतत्त्वस्वरूपाख्यानमेतत् ।
जीवादिसप्ततत्त्वजातं परद्रव्यत्वान्न ह्युपादेयम् । आत्मनः सहजवैराग्यप्रासाद-
have shuddhabhāv adhikār kahevāmān āve chhe.
chhe bāhyatattva jīvādi sarve hey, ātmā grāhya chhe, je karmathī utpanna guṇaparyāyathī vyatirikta chhe. 38.
anvayārthaḥ[जीवादिबहिस्तत्त्वं] jīvādi bāhyatattva [हेयम्] hey chhe; [कर्मोपाधि- समुद्भवगुणपर्यायैः] karmopādhijanit guṇaparyāyothī [व्यतिरिक्त :] vyatirikta [आत्मा] ātmā [आत्मनः] ātmāne [उपादेयम्] upādey chhe.
ṭīkāḥā, hey ane upādey tattvanā svarūpanun kathan chhe.
jīvādi sāt tattvono samūh paradravya hovāne līdhe kharekhar upādey nathī. sahaj
Page 76 of 380
PDF/HTML Page 105 of 409
single page version
शिखरशिखामणेः परद्रव्यपराङ्मुखस्य पंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहस्य परमजिन- योगीश्वरस्य स्वद्रव्यनिशितमतेरुपादेयो ह्यात्मा । औदयिकादिचतुर्णां भावान्तराणामगोचरत्वाद् द्रव्यभावनोकर्मोपाधिसमुपजनितविभावगुणपर्यायरहितः, अनादिनिधनामूर्तातीन्द्रियस्वभावशुद्ध- सहजपरमपारिणामिकभावस्वभावकारणपरमात्मा ह्यात्मा । अत्यासन्नभव्यजीवानामेवंभूतं निजपरमात्मानमन्तरेण न किंचिदुपादेयमस्तीति ।
सकलविलयदूरः प्रास्तदुर्वारमारः ।
सुखजलनिधिपूरः क्लेशवाराशिपारः ।।५४।।
vairāgyarūpī mahelanā shikharano je 1shikhāmaṇi chhe, paradravyathī je parāṅmukh chhe, pāñch indriyonā phelāv rahit dehamātra jene parigrah chhe, je param jinayogīshvar chhe, svadravyamān jenī tīkṣhṇa buddhi chheevā ātmāne ‘ātmā’ kharekhar upādey chhe. audayik ādi chār 2bhāvāntarone agochar hovāthī je (kāraṇaparamātmā) dravyakarma, bhāvakarma, ane nokarmarūp upādhithī janit vibhāvaguṇaparyāyo vināno chhe, tathā anādi-anant amūrta atīndriyasvabhāvavāḷo shuddha-sahaj- param-pāriṇāmikabhāv jeno svabhāv chheevo kāraṇaparamātmā te kharekhar ‘ātmā’ chhe. ati-āsanna bhavyajīvone evā nij paramātmā sivāy (bījun) kāī upādey nathī.
[have 38mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ] sarva tattvomān je ek sār chhe, je samasta nāsh pāmavāyogya bhāvothī dūr chhe, jeṇe durvār kāmane naṣhṭa karyo chhe, je pāparūp vr̥ukṣhane chhedanār kuhāḍo chhe, je shuddha gnānano avatār chhe, je sukhasāgaranun pūr chhe ane je kleshodadhino kināro chhe, te samayasār (shuddha ātmā) jayavant varte chhe. 54.
76 ]
1. shikhāmaṇi = ṭoch uparanun ratna; chūḍāmaṇi; kalagīnun ratna.
2. bhāvāntaro = anya bhāvo. [audayik, aupashamik, kṣhāyopashamik ane kṣhāyike chār bhāvo
paramapāriṇāmikabhāvathī anya hovāne līdhe temane bhāvāntaro kahyā chhe. paramapāriṇāmikabhāv jeno
svabhāv chhe evo kāraṇaparamātmā ā chār bhāvāntarone agochar chhe.]
Page 77 of 380
PDF/HTML Page 106 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
निर्विकल्पतत्त्वस्वरूपाख्यानमेतत् ।
त्रिकालनिरुपाधिस्वरूपस्य शुद्धजीवास्तिकायस्य न खलु विभावस्वभावस्थानानि । प्रशस्ताप्रशस्तसमस्तमोहरागद्वेषाभावान्न च मानापमानहेतुभूतकर्मोदयस्थानानि । न खलु शुभपरिणतेरभावाच्छुभकर्म, शुभकर्माभावान्न संसारसुखं, संसारसुखस्याभावान्न हर्षस्थानानि । न चाशुभपरिणतेरभावादशुभकर्म, अशुभकर्माभावान्न दुःखं, दुःखाभावान्न चाहर्षस्थानानि चेति ।
anvayārthaḥ[जीवस्य] jīvane [खलु] kharekhar [न स्वभावस्थानानि] svabhāvasthāno (vibhāvasvabhāvanān sthāno) nathī, [न मानापमानभावस्थानानि वा] mānāpamānabhāvanān sthāno nathī, [न हर्षभावस्थानानि] harṣhabhāvanān sthāno nathī [वा] ke [न अहर्षस्थानानि] aharṣhanān sthāno nathī.
ṭīkāḥā, nirvikalpa tattvanā svarūpanun kathan chhe.
trikāḷ-nirupādhi jenun svarūp chhe evā shuddha jīvāstikāyane kharekhar vibhāv- svabhāvasthāno (vibhāvarūp svabhāvanān sthāno) nathī; (shuddha jīvāstikāyane) prashasta ke aprashasta samasta moh-rāg-dveṣhano abhāv hovāthī mān-apamānanā hetubhūt karmodayanān sthāno nathī; (shuddha jīvāstikāyane) shubh pariṇatino abhāv hovāthī shubh karma nathī, shubh karmano abhāv hovāthī sansārasukh nathī, sansārasukhano abhāv hovāthī harṣhasthāno nathī; vaḷī (shuddha jīvāstikāyane) ashubh pariṇatino abhāv hovāthī ashubh karma nathī, ashubh karmano abhāv hovāthī duḥkh nathī, duḥkhano abhāv hovāthī aharṣhasthāno nathī.
[have 39mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
Page 78 of 380
PDF/HTML Page 107 of 409
single page version
निर्भेदोदितशर्मनिर्मितवियद्बिम्बाकृतावात्मनि ।
बुद्धिं किं न करोषि वाञ्छसि सुखं त्वं संसृतेर्दुष्कृतेः ।।५५।।
अत्र प्रकृतिस्थित्यनुभागप्रदेशबन्धोदयस्थाननिचयो जीवस्य न समस्तीत्युक्त म् ।
नित्यनिरुपरागस्वरूपस्य निरंजननिजपरमात्मतत्त्वस्य न खलु जघन्यमध्यमोत्कृष्टद्रव्य-
[shlokārthaḥ] je prīti-aprīti rahit shāshvat pad chhe, je niḥsheṣhapaṇe antarmukh ane nirbhedapaṇe prakāshamān evā sukhano banelo chhe, je nabhamaṇḍaḷ samān ākr̥utivāḷo (arthāt nirākār – arūpī) chhe, chaitanyāmr̥utanā pūrathī bharelun jenun svarūp chhe, je vichāravant ḍāhyā puruṣhone gochar chheevā ātmāmān tun ruchi kem karato nathī ane duṣhkr̥utarūp sansāranā sukhane kem vāñchhe chhe? 55.
anvayārthaḥ[जीवस्य] jīvane [न स्थितिबंधस्थानानि] sthitibandhasthāno nathī, [प्रकृतिस्थानानि] prakr̥itisthāno nathī, [प्रदेशस्थानानि वा] pradeshasthāno nathī, [न अनुभागस्थानानि] anubhāgasthāno nathī [वा] ke [न उदयस्थानानि] udayasthāno nathī.
ṭīkāḥahīn (ā gāthāmān) prakr̥itibandh, sthitibandh, anubhāgabandh ane pradeshabandhanān sthānono tathā udayanān sthānono samūh jīvane nathī em kahyun chhe.
sadā *niruparāg jenun svarūp chhe evā nirañjan (nirdoṣh) nij paramātmatattvane
78 ]
*niruparāg = uparāg vinānun. [uparāg = koī padārthamān, anya upādhinī samīpatānā nimitte thato
upādhine anurūp vikārī bhāv; aupādhik bhāv; vikār; malinatā.]
Page 79 of 380
PDF/HTML Page 108 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
कर्मस्थितिबंधस्थानानि । ज्ञानावरणाद्यष्टविधकर्मणां तत्तद्योग्यपुद्गलद्रव्यस्वाकारः प्रकृतिबन्धः, तस्य स्थानानि न भवन्ति । अशुद्धान्तस्तत्त्वकर्मपुद्गलयोः परस्परप्रदेशानुप्रवेशः प्रदेशबन्धः, अस्य बंधस्य स्थानानि वा न भवन्ति । शुभाशुभकर्मणां निर्जरासमये सुखदुःखफल- प्रदानशक्ति युक्तो ह्यनुभागबन्धः, अस्य स्थानानां वा न चावकाशः । न च द्रव्यभावकर्मोदय- स्थानानामप्यवकाशोऽस्ति इति ।
तथा चोक्तं श्रीअमृतचन्द्रसूरिभिः —
स्फु टमुपरि तरन्तोऽप्येत्य यत्र प्रतिष्ठाम् ।
तथा हि — kharekhar dravyakarmanā jaghanya, madhyam ke utkr̥uṣhṭa sthitibandhanān sthāno nathī. gnānāvaraṇādi aṣhṭavidh karmomānnā te te karmane yogya evo je pudgaladravyano sva-ākār te prakr̥itibandh chhe; tenān sthāno (nirañjan nij paramātmatattvane) nathī. ashuddha antaḥtattvanā (-ashuddha ātmānā) ane karmapudgalanā pradeshono paraspar pravesh te pradeshabandh chhe; ā bandhanān sthāno paṇ (nirañjan nij paramātmatattvane) nathī. shubhāshubh karmanī nirjarānā samaye sukhaduḥkharūp phaḷ devānī shaktivāḷo te anubhāgabandh chhe; ānān sthānono paṇ avakāsh (nirañjan nij paramātmatattvane viṣhe) nathī. vaḷī dravyakarma tathā bhāvakarmanā udayanān sthānono paṇ avakāsh (nirañjan nij paramātmatattvane viṣhe) nathī.
evī rīte (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrie (shrī samayasāranī ātmakhyāti nāmanī ṭīkāmān 11mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ
‘‘[shlokārthaḥ] jagat moharahit thaīne sarva taraphathī prakāshamān evā te samyak svabhāvane ja anubhavo ke jemān ā baddhaspr̥uṣhṭatva ādi bhāvo utpanna thaīne spaṣhṭapaṇe upar taratā hovā chhatān kharekhar sthiti pāmatā nathī.’’
vaḷī (40mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj be shlok kahe chhe)ḥ
Page 80 of 380
PDF/HTML Page 109 of 409
single page version
मुक्त्वा फलानि निजरूपविलक्षणानि ।
प्राप्नोति मुक्ति मचिरादिति संशयः कः ।।५७।।
[shlokārthaḥ] je nitya-shuddha chidānandarūpī sampadāonī utkr̥uṣhṭa khāṇ chhe ane je vipadāonun atyantapaṇe apad chhe (arthāt jyān vipadā bilakul nathī) evā ā ja padane hun anubhavun chhun. 56.
[shlokārthaḥ] (ashubh tem ja shubh) sarva karmarūpī viṣhavr̥ukṣhothī utpanna thatān, nijarūpathī vilakṣhaṇ evān phaḷone chhoḍīne je jīv hamaṇān sahajachaitanyamay ātmatattvane bhogave chhe, te jīv alpa kāḷamān muktine pāme chheemān sho sanshay chhe? 57.
anvayārthaḥ[न क्षायिकभावस्थानानि] jīvane kṣhāyikabhāvanān sthāno nathī, [न क्षयोपशमस्वभावस्थानानि वा] kṣhayopashamasvabhāvanān sthāno nathī, [औदयिकभावस्थानानि] audayikabhāvanān sthāno nathī [वा] ke [न उपशमस्वभावस्थानानि] upashamasvabhāvanān sthāno nathī.
80 ]
Page 81 of 380
PDF/HTML Page 110 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
चतुर्णां विभावस्वभावानां स्वरूपकथनद्वारेण पंचमभावस्वरूपाख्यानमेतत् ।
कर्मणां क्षये भवः क्षायिकभावः । कर्मणां क्षयोपशमे भवः क्षायोपशमिकभावः । कर्मणामुदये भवः औदयिकभावः । कर्मणामुपशमे भवः औपशमिक भावः । सकल- कर्मोपाधिविनिर्मुक्त : परिणामे भवः पारिणामिकभावः । एषु पंचसु तावदौपशमिकभावो द्विविधः, क्षायिकभावश्च नवविधः, क्षायोपशमिकभावोऽष्टादशभेदः, औदयिकभाव एक- विंशतिभेदः, पारिणामिकभावस्त्रिभेदः । अथौपशमिकभावस्य उपशमसम्यक्त्वम् उपशम- चारित्रम् च । क्षायिकभावस्य क्षायिकसम्यक्त्वं, यथाख्यातचारित्रं, केवलज्ञानं केवलदर्शनं च, अन्तरायकर्मक्षयसमुपजनितदानलाभभोगोपभोगवीर्याणि चेति । क्षायोपशमिकभावस्य मतिश्रुतावधिमनःपर्ययज्ञानानि चत्वारि, कुमतिकुश्रुतविभंगभेदादज्ञानानि त्रीणि,
ṭīkāḥchār vibhāvasvabhāvonā svarūpakathan dvārā pañchamabhāvanā svarūpanun ā kathan chhe.
*karmonā kṣhaye je bhāv hoy te kṣhāyikabhāv chhe. karmonā kṣhayopashame je bhāv hoy te kṣhāyopashamikabhāv chhe. karmonā udaye je bhāv hoy te audayikabhāv chhe. karmonā upashame je bhāv hoy te aupashamikabhāv chhe. sakaḷ karmopādhithī vimukta evo, pariṇāme je bhāv hoy te pāriṇāmikabhāv chhe.
ā pāñch bhāvomān, aupashamikabhāvanā be bhed chhe, kṣhāyikabhāvanā nav bhed chhe, kṣhāyopashamikabhāvanā aḍhār bhed chhe, audayikabhāvanā ekavīsh bhed chhe, pāriṇāmikabhāvanā traṇ bhed chhe.
have, aupashamikabhāvanā be bhed ā pramāṇe chheḥ upashamasamyaktva ane upashamachāritra.
kṣhāyikabhāvanā nav bhed ā pramāṇe chheḥ kṣhāyikasamyaktva, yathākhyātachāritra, kevaḷagnān ne kevaḷadarshan, tathā antarāyakarmanā kṣhayajanit dān, lābh, bhog, upabhog ne vīrya.
kṣhāyopashamikabhāvanā aḍhār bhed ā pramāṇe chheḥ matignān, shrutagnān, avadhignān ne manaḥparyayagnān em gnān chār; kumatignān, kushrutagnān ne vibhaṅgagnān
*karmonā kṣhaye = karmonā kṣhayamān; karmonā kṣhayanā sadbhāvamān. [vyavahāre karmonā kṣhayanī apekṣhā jīvanā
je bhāvamān āve te kṣhāyikabhāv chhe.]
11
Page 82 of 380
PDF/HTML Page 111 of 409
single page version
चक्षुरचक्षुरवधिदर्शनभेदाद्दर्शनानि त्रीणि, कालकरणोपदेशोपशमप्रायोग्यताभेदाल्लब्धयः पञ्च, वेदकसम्यक्त्वं, वेदकचारित्रं, संयमासंयमपरिणतिश्चेति । औदयिकभावस्य नारकतिर्यङ्- मनुष्यदेवभेदाद् गतयश्चतस्रः, क्रोधमानमायालोभभेदात् कषायाश्चत्वारः, स्त्रीपुं- नपुंसकभेदाल्लिङ्गानि त्रीणि, सामान्यसंग्रहनयापेक्षया मिथ्यादर्शनमेकम्, अज्ञानं चैकम्, असंयमता चैका, असिद्धत्वं चैकम्, शुक्लपद्मपीतकापोतनीलकृष्णभेदाल्लेश्याः षट् च भवन्ति । पारिणामिकस्य जीवत्वपारिणामिकः, भव्यत्वपारिणामिकः, अभव्यत्वपारिणामिकः इति त्रिभेदाः । अथायं जीवत्वपारिणामिकभावो भव्याभव्यानां सद्रशः, भव्यत्व- पारिणामिकभावो भव्यानामेव भवति, अभव्यत्वपारिणामिकभावोऽभव्यानामेव भवति । इति पंचभावप्रपंचः ।
पंचानां भावानां मध्ये क्षायिकभावः कार्यसमयसारस्वरूपः स त्रैलोक्यप्रक्षोभ-
हेतुभूततीर्थकरत्वोपार्जितसकलविमलकेवलावबोधसनाथतीर्थनाथस्य भगवतः सिद्धस्य वा
evā bhedane līdhe agnān traṇ; chakṣhudarshan, achakṣhudarshan ne avadhidarshan evā bhedane līdhe darshan traṇ; kāḷalabdhi, karaṇalabdhi, upadeshalabdhi, upashamalabdhi ne prāyogyatālabdhi evā bhedane līdhe labdhi pāñch; vedakasamyaktva; vedakachāritra; ane sanyamāsanyamapariṇati.
audayikabhāvanā ekavīsh bhed ā pramāṇe chheḥ nārakagati, tiryañchagati, manuṣhyagati ne devagati evā bhedane līdhe gati chār; krodhakaṣhāy, mānakaṣhāy, māyākaṣhāy ne lobhakaṣhāy evā bhedane līdhe kaṣhāy chār; strīliṅg, punliṅg ane napunsakaliṅg evā bhedane līdhe liṅg traṇ; sāmānyasaṅgrahanayanī apekṣhāe mithyādarshan ek, agnān ek ne asanyamatā ek; asiddhatva ek; shuklaleshyā, padmaleshyā, pītaleshyā, kāpotaleshyā, nīlaleshyā ne kr̥iṣhṇaleshyā evā bhedane līdhe leshyā chha.
pāriṇāmikabhāvanā traṇ bhed ā pramāṇe chheḥ jīvatvapāriṇāmik, bhavyatva- pāriṇāmik ane abhavyatvapāriṇāmik. ā jīvatvapāriṇāmikabhāv bhavyone tem ja abhavyone samān hoy chhe; bhavyatvapāriṇāmikabhāv bhavyone ja hoy chhe; abhavyatva- pāriṇāmikabhāv abhavyone ja hoy chhe.
ā rīte pāñch bhāvonun kathan karyun. pāñch bhāvo madhye kṣhāyikabhāv kāryasamayasārasvarūp chhe; te (kṣhāyikabhāv) trilokamān
82 ]
Page 83 of 380
PDF/HTML Page 112 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
भवति । औदयिकौपशमिकक्षायोपशमिकभावाः संसारिणामेव भवन्ति, न मुक्तानाम् । पूर्वोक्त भावचतुष्टयमावरणसंयुक्त त्वात् न मुक्ति कारणम् । त्रिकालनिरुपाधिस्वरूपनिरंजन- निजपरमपंचमभावभावनया पंचमगतिं मुमुक्षवो यान्ति यास्यन्ति गताश्चेति ।
त्यजतु परमतत्त्वाभ्यासनिष्णातचित्तः ।
भजतु भवविमुक्त्यै कोऽत्र दोषो मुनीशः ।।५9।।
tīrthanāthane (tem ja upalakṣhaṇathī sāmānya kevaḷīne) athavā siddhabhagavānane hoy chhe. audayik, aupashamik ane kṣhāyopashamik bhāvo sansārīone ja hoy chhe, mukta jīvone nahi.
pūrvokta chār bhāvo āvaraṇasanyukta hovāthī muktinun kāraṇ nathī. trikāḷanirupādhi jenun svarūp chhe evā nirañjan nij param pañchamabhāvanī (pāriṇāmikabhāvanī) bhāvanāthī pañchamagatie mumukṣhuo (vartamān kāḷe) jāy chhe, (bhaviṣhya kāḷe) jashe ane (bhūt kāḷe) jatā.
[have 41mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj be shloko kahe chheḥ] [shlokārthaḥ] (gnān, darshan, chāritra, tap ane vīryarūp) pāñch āchārothī yukta ane kāī paṇ parigrahaprapañchathī sarvathā rahit evā vidvāno pūjanīy pañchamagatine prāpta karavā māṭe pañchamabhāvane smare chhe. 58.
[shlokārthaḥ] saghaḷuy sukr̥ut (shubh karma) bhogīonā bhoganun mūḷ chhe; param
*prakṣhobhanā hetubhūt tīrthaṅkarapaṇā vaḍe prāpta thatā sakaḷ-vimaḷ kevaḷagnānathī yukta
*prakṣhobh = khaḷabhaḷāṭ [tīrthaṅkaranā janmakalyāṇakādi prasaṅge traṇ lokamān ānandamay khaḷabhaḷāṭ thāy
chhe.]
Page 84 of 380
PDF/HTML Page 113 of 409
single page version
इह हि शुद्धनिश्चयनयेन शुद्धजीवस्य समस्तसंसारविकारसमुदयो न समस्ती- त्युक्त म् ।
द्रव्यभावकर्मस्वीकाराभावाच्चतसृणां नारकतिर्यङ्मनुष्यदेवत्वलक्षणानां गतीनां
परिभ्रमणं न भवति । नित्यशुद्धचिदानन्दरूपस्य कारणपरमात्मस्वरूपस्य द्रव्यभाव-
कर्मग्रहणयोग्यविभावपरिणतेरभावान्न जातिजरामरणरोगशोकाश्च । चतुर्गतिजीवानां कुल-
tattvanā abhyāsamān niṣhṇāt chittavāḷā munīshvar bhavathī vimukta thavā arthe te saghaḷāy shubh karmane chhoḍo ane *sāratattvasvarūp evā ubhay samayasārane bhajo. emān sho doṣh chhe? 59.
anvayārthaḥ[जीवस्य] jīvane [चतुर्गतिभवसंभ्रमणं] chār gatinā bhavomān paribhramaṇ [जातिजरामरणरोगशोकाः] janma, jarā, maraṇ, rog, shok, [कुलयोनिजीवमार्गणस्थानानि च] kuḷ, yoni, jīvasthāno ane mārgaṇāsthāno [नो सन्ति] nathī.
ṭīkāḥshuddha nishchayanaye shuddha jīvane samasta sansāravikārano samudāy nathī em ahīn (ā gāthāmān) kahyun chhe.
dravyakarma tathā bhāvakarmano svīkār nahi hovāthī jīvane nārakatva, tiryañchatva, manuṣhyatva ane devatvasvarūp chār gationun paribhramaṇ nathī.
nityashuddha chidānandarūp kāraṇaparamātmasvarūp jīvane dravyakarma tathā bhāvakarmanā grahaṇane yogya vibhāvapariṇatino abhāv hovāthī janma, jarā, maraṇ, rog ane shok nathī.
84 ]
Page 85 of 380
PDF/HTML Page 114 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
योनिविकल्प इह नास्ति इत्युच्यते । तद्यथा — पृथ्वीकायिकजीवानां द्वाविंशति- लक्षकोटिकुलानि, अप्कायिकजीवानां सप्तलक्षकोटिकुलानि, तेजस्कायिकजीवानां त्रिलक्ष- कोटिकुलानि, वायुकायिकजीवानां सप्तलक्षकोटिकुलानि, वनस्पतिकायिकजीवानाम् अष्टोत्तरविंशतिलक्षकोटिकुलानि, द्वीन्द्रियजीवानां सप्तलक्षकोटिकुलानि, त्रीन्द्रियजीवानाम् अष्टलक्षकोटिकुलानि, चतुरिन्द्रियजीवानां नवलक्षकोटिकुलानि, पंचेन्द्रियेषु जलचराणां सार्धद्वादशलक्षकोटिकुलानि, आकाशचरजीवानां द्वादशलक्षकोटिकुलानि, चतुष्पदजीवानां दशलक्षकोटिकुलानि, सरीसृपानां नवलक्षकोटिकुलानि, नारकाणां पंचविंशतिलक्ष- कोटिकुलानि, मनुष्याणां द्वादशलक्षकोटिकुलानि, देवानां षड्विंशतिलक्षकोटिकुलानि
सर्वाणि सार्धसप्तनवत्यग्रशतकोटिलक्षाणि १9७५००००००००००० ।
पृथ्वीकायिकजीवानां सप्तलक्षयोनिमुखानि, अप्कायिकजीवानां सप्तलक्षयोनिमुखानि, तेजस्कायिकजीवानां सप्तलक्षयोनिमुखानि, वायुकायिकजीवानां सप्तलक्षयोनिमुखानि, नित्यनिगोदिजीवानां सप्तलक्षयोनिमुखानि, चतुर्गतिनिगोदिजीवानां सप्तलक्षयोनिमुखानि,
chaturgati (chār gatinā) jīvonān kuḷ tathā yoninā bhed jīvamān nathī em (have) kahevāmān āve chhe. te ā pramāṇeḥ
pr̥ithvīkāyik jīvonān bāvīsh lākh karoḍ kuḷ chheḥ apkāyik jīvonān sāt lākh karoḍ kuḷ chheḥ tejakāyik jīvonān traṇ lākh karoḍ kuḷ chheḥ vāyukāyik jīvonān sāt lākh karoḍ kuḷ chhe; vanaspatikāyik jīvonān aṭhyāvīsh lākh karoḍ kuḷ chhe; dvīndriy jīvonān sāt lākh karoḍ kuḷ chhe; trīndriy jīvonān āṭh lākh karoḍ kuḷ chhe; chaturindriy jīvonān nav lākh karoḍ kuḷ chhe; pañchendriy jīvone viṣhe jaḷachar jīvonān sāḍā bār lākh karoḍ kuḷ chhe; khechar jīvonān bār lākh karoḍ kuḷ chhe; chār pagavāḷā jīvonān dash lākh karoḍ kuḷ chhe; sarpādik peṭe chālanārā jīvonān nav lākh karoḍ kuḷ chhe; nārakonān pachīsh lākh karoḍ kuḷ chhe; manuṣhyonān bār lākh karoḍ kuḷ chhe ane devonān chhavvīsh lākh karoḍ kuḷ chhe. badhān thaīne ek so sāḍī sattāṇun lākh karoḍ (197500000000000) kuḷ chhe.
pr̥ithvīkāyik jīvonān sāt lākh yonimukh chhe; apkāyik jīvonān sāt lākh yonimukh chhe; tejakāyik jīvonān sāt lākh yonimukh chhe; vāyukāyik jīvonān sāt lākh yonimukh chhe; nitya nigodī jīvonān sāt lākh yonimukh chhe; chaturgati (chār
Page 86 of 380
PDF/HTML Page 115 of 409
single page version
वनस्पतिकायिकजीवानां दशलक्षयोनिमुखानि, द्वीन्द्रियजीवानां द्विलक्षयोनिमुखानि, त्रीन्द्रियजीवानां द्विलक्षयोनिमुखानि, चतुरिन्द्रियजीवानां द्विलक्षयोनिमुखानि, देवानां चतुर्लक्षयोनिमुखानि, नारकाणां चतुर्लक्षयोनिमुखानि, तिर्यग्जीवानां चतुर्लक्षयोनिमुखानि, मनुष्याणां चतुर्दशलक्षयोनिमुखानि
स्थूलसूक्ष्मैकेन्द्रियसंज्ञ्यसंज्ञिपंचेन्द्रियद्वीन्द्रियत्रींद्रियचतुरिन्द्रियपर्याप्तापर्याप्तकभेदसनाथ- चतुर्दशजीवस्थानानि । गतीन्द्रियकाययोगवेदकषायज्ञानसंयमदर्शनलेश्याभव्यसम्यक्त्वसंज्ञ्या- हारविकल्पलक्षणानि मार्गणास्थानानि । एतानि सर्वाणि च तस्य भगवतः परमात्मनः शुद्धनिश्चयनयबलेन न सन्तीति भगवतां सूत्रकृतामभिप्रायः ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचंद्रसूरिभिः — gatimān paribhramaṇ karanārā arthāt itar) nigodī jīvonān sāt lākh yonimukh chhe; vanaspatikāyik jīvonān dash lākh yonimukh chhe; dvīndriy jīvonān be lākh yonimukh chhe; trīndriy jīvonān be lākh yonimukh chhe; chaturindriy jīvonān be lākh yonimukh chhe; devonān chār lākh yonimukh chhe; nārakonān chār lākh yonimukh chhe; tiryañch jīvonān chār lākh yonimukh chhe; manuṣhyonān chaud lākh yonimukh chhe. (badhān thaīne 8400000 yonimukh chhe.)
sūkṣhma ekendriy paryāpta ne aparyāpta, sthūl ekendriy paryāpta ne aparyāpta, dvīndriy paryāpta ne aparyāpta, trīndriy paryāpta ne aparyāpta, chaturindriy paryāpta ne aparyāpta, asañgnī pañchendriy paryāpta ne aparyāpta, sañgnī pañchendriy paryāpta ne aparyāptaevā bhedovāḷān chaud jīvasthāno chhe.
gati, indriy, kāy, yog, ved, kaṣhāy, gnān, sanyam, darshan, leshyā, bhavyatva, samyaktva, sañgnitva ane āhārevā bhedasvarūp (chaud) mārgaṇāsthāno chhe.
ā badhān, te bhagavān paramātmāne shuddhanishchayanayanā baḷe (shuddhanishchayanaye) nathī em bhagavān sūtrakartāno (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevano) abhiprāy chhe.
evī rīte (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrie (shrī samayasāranī ātmakhyāti nāmanī ṭīkāmān 35-36mā be shloko dvārā) kahyun chhe keḥ
86 ]
Page 87 of 380
PDF/HTML Page 116 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
स्फु टतरमवगाह्य स्वं च चिच्छक्ति मात्रम् ।
तथा हि —
व्रजति न च विकल्पं संसृतेर्घोररूपम् ।
परपरिणतिदूरं याति चिन्मात्रमेषः ।।६०।।
‘‘[shlokārthaḥ] chitshaktithī rahit anya sakaḷ bhāvone mūḷathī chhoḍīne ane chitshaktimātra evā nij ātmānun ati sphuṭapaṇe avagāhan karīne, ātmā samasta vishvanā upar sundar rīte pravartatā evā ā kevaḷ (ek) avināshī ātmāne ātmāmān sākṣhāt anubhavo.’’
‘‘[shlokārthaḥ] chaitanyashaktithī vyāpta jeno sarvasva-sār chhe evo ā jīv eṭalo ja mātra chhe; ā chitshaktithī shūnya je ā bhāvo chhe te badhāy paudgalik chhe.’’
vaḷī (42mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj be shlok kahe chhe)ḥ
[shlokārthaḥ] satatapaṇe akhaṇḍ gnānanī sadbhāvanāvāḷo ātmā (arthāt ‘hun akhaṇḍ gnān chhun’ evī sāchī bhāvanā jene nirantar varte chhe te ātmā) sansāranā ghor vikalpane pāmato nathī, parantu nirvikalpa samādhine prāpta karato thako parapariṇatithī dūr, anupam, 1anagh chinmātrane (chaitanyamātra ātmāne) pāme chhe. 60.
Page 88 of 380
PDF/HTML Page 117 of 409
single page version
भक्ति प्रह्वामरेन्द्रप्रकटमुकुटसद्रत्नमालार्चितांघ्रेः ।
एते संतो भवाब्धेरपरतटममी यांति सच्छीलपोताः ।।६१।।
इह हि शुद्धात्मनः समस्तविभावाभावत्वमुक्त म् ।
[shlokārthaḥ] bhaktithī namelā devendro mugaṭanī sundar ratnamāḷā vaḍe jemanān charaṇone pragaṭ rīte pūje chhe evā mahāvīr tīrthādhināth dvārā ā santo janma-jarā- mr̥utyuno nāshak ane duṣhṭa maḷasamūharūpī andhakārano dhvans karavāmān chatur evo ā prakārano (pūrvokta) upadesh samajīne, satshīlarūpī naukā vaḍe bhavābdhinā sāmā kināre pahoñchī jāy chhe. 61.
anvayārthaḥ[आत्मा] ātmā [निर्दण्डः] 1nirdaṇḍ, [निर्द्वन्द्वः] nirdvandva, [निर्ममः] nirmam, [निःकलः] niḥsharīr, [निरालंबः] nirālamb, [नीरागः] nīrāg, [निर्दोषः] nirdoṣh, [निर्मूढः] nirmūḍh ane [निर्भयः] nirbhay chhe.
ṭīkāḥahīn (ā gāthāmān) kharekhar shuddha ātmāne samasta vibhāvano abhāv chhe em kahyun chhe.
88 ]
1. nirdaṇḍ = daṇḍ rahit. (je manavachanakāyāshrit pravartanathī ātmā daṇḍāy chhe te pravartanane daṇḍ kahevāmān āve chhe.)
Page 89 of 380
PDF/HTML Page 118 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
मनोदण्डो वचनदण्डः कायदण्डश्चेत्येतेषां योग्यद्रव्यभावकर्मणामभावान्निर्दण्डः । निश्चयेन परमपदार्थव्यतिरिक्त समस्तपदार्थसार्थाभावान्निर्द्वन्द्वः । प्रशस्ताप्रशस्तसमस्तमोह- रागद्वेषाभावान्निर्ममः । निश्चयेनौदारिकवैक्रियिकाहारकतैजसकार्मणाभिधानपंचशरीरप्रपंचा- भावान्निःकलः । निश्चयेन परमात्मनः परद्रव्यनिरवलम्बत्वान्निरालम्बः । मिथ्यात्ववेद- रागद्वेषहास्यरत्यरतिशोकभयजुगुप्साक्रोधमानमायालोभाभिधानाभ्यन्तरचतुर्दशपरिग्रहाभावान्- नीरागः । निश्चयेन निखिलदुरितमलकलंकपंकनिर्न्निक्त समर्थसहजपरमवीतरागसुखसमुद्रमध्य- निर्मग्नस्फु टितसहजावस्थात्मसहजज्ञानगात्रपवित्रत्वान्निर्दोषः । सहजनिश्चयनयबलेन सहज- ज्ञानसहजदर्शनसहजचारित्रसहजपरमवीतरागसुखाद्यनेकपरमधर्माधारनिजपरमतत्त्वपरिच्छेदन- समर्थत्वान्निर्मूढः, अथवा साद्यनिधनामूर्तातीन्द्रियस्वभावशुद्धसद्भूतव्यवहारनयबलेन त्रिकाल- त्रिलोकवर्तिस्थावरजंगमात्मकनिखिलद्रव्यगुणपर्यायैकसमयपरिच्छित्तिसमर्थसकलविमलकेवल-
manadaṇḍ, vachanadaṇḍ ane kāyadaṇḍane yogya dravyakarmo tathā bhāvakarmono abhāv hovāthī ātmā nirdaṇḍ chhe. nishchayathī param padārtha sivāyanā samasta padārthasamūhano (ātmāmān) abhāv hovāthī ātmā nirdvandva (dvait rahit) chhe. prashasta-aprashasta samasta moh-rāg-dveṣhano abhāv hovāthī ātmā nirmam (mamatā rahit) chhe. nishchayathī audārik, vaikriyik, āhārak, taijas ane kārmaṇ nāmanān pāñch sharīronā samūhano abhāv hovāthī ātmā niḥsharīr chhe. nishchayathī paramātmāne paradravyanun avalamban nahi hovāthī ātmā nirālamb chhe. mithyātva, ved, rāg, dveṣh, hāsya, rati, arati, shok, bhay, jugupsā, krodh, mān, māyā ane lobh nāmanān chaud abhyantar parigrahono abhāv hovāthī ātmā nīrāg chhe. nishchayathī samasta pāpamaḷakalaṅkarūpī kādavane dhoī nākhavāmān samartha, sahaj-paramavītarāg-sukhasamudramān magna (ḍūbelī, līn) pragaṭ sahajāvasthāsvarūp je sahajagnānasharīr tenā vaḍe pavitra hovāne līdhe ātmā nirdoṣh chhe. sahaj nishchayanayathī sahaj gnān, sahaj darshan, sahaj chāritra, sahaj paramavītarāg sukh vagere anek param dharmonā ādhārabhūt nij paramatattvane jāṇavāmān samartha hovāthī ātmā nirmūḍh (mūḍhatā rahit) chhe; athavā, sādi-anant amūrta atīndriyasvabhāvavāḷā shuddhasadbhūt vyavahāranayathī traṇ kāḷanā ane traṇ lokanā sthāvar-jaṅgamasvarūp samasta dravya-guṇ-paryāyone ek samaye jāṇavāmān samartha sakaḷ-vimaḷ (sarvathā nirmaḷ) kevaḷagnānarūpe avasthit thavāthī ātmā nirmūḍh chhe. samasta pāparūpī shūravīr shatruonī senā jemān praveshī shakatī nathī
12
Page 90 of 380
PDF/HTML Page 119 of 409
single page version
ज्ञानावस्थत्वान्निर्मूढश्च । निखिलदुरितवीरवैरिवाहिनीदुःप्रवेशनिजशुद्धान्तस्तत्त्वमहादुर्गनिलय- त्वान्निर्भयः । अयमात्मा ह्युपादेयः इति ।
तथा चोक्त ममृताशीतौ —
रहितमहितहीनं शाश्वतं मुक्त संख्यम् ।
क्षितिपवनसखाणुस्थूलदिक्चक्रवालम् ।।’’
तथा हि —
परपरिणतिदूरः प्रास्तरागाब्धिपूरः ।
सपदि समयसारः पातु मामस्तमारः ।।६२।।
evā nij shuddha antaḥtattvarūp mahā durgamān (killāmān) vasato hovāthī ātmā nirbhay chhe. āvo ā ātmā kharekhar upādey chhe.
evī rīte (shrī yogīndradevakr̥ut) amr̥utāshītimān (57mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ
‘‘[shlokārthaḥ] ātmatattva svarasamūh, visarga ne vyañjanādi akṣharo rahit tathā saṅkhyā rahit chhe (arthāt akṣhar ane aṅkano ātmatattvamān pravesh nathī), ahit vinānun chhe, shāshvat chhe, andhakār tem ja sparsha, ras, gandh ane rūp vinānun chhe, pr̥ithvī, pāṇī, agni ane vāyunā aṇuo rahit chhe tathā sthūl dikchakra (dishāonā samūh) rahit chhe.’’
vaḷī (43mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj sāt shlok kahe chhe)ḥ
[shlokārthaḥ] je (samayasār) duṣhṭa pāponā vanane chhedavāno kuhāḍo chhe, je duṣhṭa karmonā pārane pahoñchyo chhe (arthāt jeṇe karmono ant āṇyo chhe), je parapariṇatithī dūr
90 ]
Page 91 of 380
PDF/HTML Page 120 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
प्रभमुनिहृदयाब्जे संस्थितं निर्विकारम् ।
भवभवसुखदुःखान्मुक्त मुक्तं बुधैर्यत् ।।६३।।
सहजगुणमणीनामाकरं तत्त्वसारम् ।
भजतु भवविमुक्त्यै भव्यताप्रेरितो यः ।।६४।।
पदमिदं भवहेतुविनाशनम् ।
स्तव किमध्रुववस्तुनि चिन्तया ।।६५।।
chhe, jeṇe rāgarūpī samudranā pūrane naṣhṭa karyun chhe, jeṇe vividh vikārone haṇī nākhyā chhe, je sāchā sukhasāgaranun nīr chhe ane jeṇe kāmane asta karyo chhe, te samayasār mārun shīghra rakṣhaṇ karo. 62.
[shlokārthaḥ] je tattvaniṣhṇāt (vastusvarūpamān nipuṇ) padmaprabhamuninā hr̥udayakamaḷamān susthit chhe, je nirvikār chhe, jeṇe vividh vikalpone haṇī nākhyā chhe, ane jene budhapuruṣhoe kalpanāmātra-ramya evān bhavabhavanān sukhothī tem ja duḥkhothī mukta (rahit) kahyun chhe, te paramatattva jayavant chhe. 63.
[shlokārthaḥ] je ātmā bhavyatā vaḍe prerit hoy, te ātmā bhavathī vimukta thavā arthe nirantar ā ātmāne bhajoke je (ātmā) anupam gnānane ādhīn chhe, je sahajaguṇamaṇinī khāṇ chhe, je (sarva) tattvomān sār chhe ane je nij pariṇatinā sukhasāgaramān magna thāy chhe. 64.
[shlokārthaḥ] nij ātmāmān līn buddhivāḷā tathā bhavathī ne bhogathī parāṅmukh