अप्रतिवस्तुव्यापकत्वात् असहायम्, तत्कार्यस्वभावज्ञानं भवति । कारणज्ञानमपि ताद्रशं भवति । कुतः, निजपरमात्मस्थितसहजदर्शनसहजचारित्रसहजसुखसहजपरमचिच्छक्ति - निजकारणसमयसारस्वरूपाणि च युगपत् परिच्छेत्तुं समर्थत्वात् तथाविधमेव । इति शुद्धज्ञानस्वरूपमुक्त म् ।
इदानीं शुद्धाशुद्धज्ञानस्वरूपभेदस्त्वयमुच्यते । अनेकविकल्पसनाथं मतिज्ञानम्
उपलब्धिभावनोपयोगाच्च अवग्रहादिभेदाच्च बहुबहुविधादिभेदाद्वा । लब्धिभावना-
भेदाच्छ्रुतज्ञानं द्विविधम् । देशसर्वपरमभेदादवधिज्ञानं त्रिविधम् । ऋजुविपुलमति-
विकल्पान्मनःपर्ययज्ञानं च द्विविधम् । परमभावस्थितस्य सम्यग्द्रष्टेरेतत्संज्ञानचतुष्कं भवति ।
वस्तुमां नहि व्यापतुं होवाथी ( – समस्त वस्तुओमां व्यापतुं होवाथी) असहाय छे, ते कार्यस्वभावज्ञान छे. कारणज्ञान पण तेवुं ज छे. शाथी? निज परमात्मामां रहेलां सहजदर्शन, सहजचारित्र, सहजसुख अने सहजपरमचित्शक्तिरूप निज कारण- समयसारनां स्वरूपोने युगपद् जाणवाने समर्थ होवाथी तेवुं ज छे. आम शुद्ध ज्ञाननुं स्वरूप कह्युं.
हवे आ (नीचे प्रमाणे), शुद्धाशुद्ध ज्ञाननुं स्वरूप अने भेद कहेवामां आवे छेः बहुविध वगेरे भेदथी मतिज्ञान अनेक भेदवाळुं छे. लब्धि अने भावनाना भेदथी श्रुतज्ञान बे प्रकारनुं छे. देश, सर्व अने परमना भेदथी (अर्थात् देशावधि, सर्वावधि अने परमावधि एवा त्रण भेदोने लीधे) अवधिज्ञान त्रण प्रकारनुं छे. ॠजुमति अने विपुलमतिना भेदने लीधे मनःपर्ययज्ञान बे प्रकारनुं छे. परमभावमां स्थित
१उपलब्धि, भावना अने उपयोगथी तथा २अवग्रहादि भेदथी अथवा ३बहु,
१. मतिज्ञान त्रण प्रकारनुं छेः उपलब्धि, भावना अने उपयोग. मतिज्ञानावरणनो क्षयोपशम जेमां
निमित्त छे एवी अर्थग्रहणशक्ति ( – पदार्थने जाणवानी शक्ति) ते उपलब्धि छे; जाणेला पदार्थ
प्रत्ये फरीफरीने चिंतन ते भावना छे; ‘आ काळुं छे’, ‘आ पीळुं छे’ इत्यादिरूपे
अर्थग्रहणव्यापार ( – पदार्थने जाणवानो व्यापार) ते उपयोग छे.
२. मतिज्ञान चार भेदवाळुं छेः अवग्रह, ईहा (-विचारणा), अवाय (-निर्णय) अने धारणा. [विशेष माटे मोक्षशास्त्र (टीका सहित) जुओ.]
३. मतिज्ञान बार भेदवाळुं छेः बहु, एक, बहुविध, एकविध, क्षिप्र, अक्षिप्र, अनिःसृत, निःसृत, अनुक्त, उक्त, ध्रुव अने अध्रुव. [विशेष माटे मोक्षशास्त्र (टीका सहित) जुओ.]