चतुर्गतिस्वरूपनिरूपणाख्यानमेतत् ।
मनोरपत्यानि मनुष्याः । ते द्विविधाः, कर्मभूमिजा भोगभूमिजाश्चेति । तत्र कर्मभूमिजाश्च द्विविधाः, आर्या म्लेच्छाश्चेति । आर्याः पुण्यक्षेत्रवर्तिनः । म्लेच्छाः पापक्षेत्रवर्तिनः । भोगभूमिजाश्चार्यनामधेयधरा जघन्यमध्यमोत्तमक्षेत्रवर्तिनः एकद्वित्रि-
anvayArtha — [मानुषाः द्विविकल्पाः] manuShyonA be bhed chhe[कर्ममहीभोगभूमिसंजाताः] karmabhUmimAn janmelA ane bhogabhUmimAn janmelA; [पृथ्वीभेदेन] pRithvInA bhedathI [नारकाः] nArako [सप्तविधाः ज्ञातव्याः] sAt prakAranA jANavA; [तिर्यञ्चः] tiryanchonA [चतुर्दशभेदाः] chaud bhed [भणिताः] kahyA chhe; [सुरगणाः] devasamUhonA [चतुर्भेदाः] chAr bhed chhe. [एतेषां विस्तारः] Amano vistAr [लोकविभागेषु ज्ञातव्यः] lokavibhAgamAnthI jANI levo.
TIkA — A, chAr gatinA svarUpanirUpaNarUp kathan chhe.
*manunAn santAn te manuShyo chhe. teo be prakAranA chhe karmabhUmij ane bhogabhUmij. temAn karmabhUmij manuShyo paN be prakAranA chhe Arya ane mlechchha. puNyakShetramAn rahenArA te Arya chhe ane pApakShetramAn rahenArA te mlechchha chhe. bhogabhUmij manuShyo Arya nAmane dhAraN kare chhe, jaghanya, madhyam athavA uttam kShetramAn rahenArA chhe
* bhogabhUminA antamAn ane karmabhUminA AdimAn thatA kulakaro manuShyone AjIvikAnAn sAdhan shIkhavIne lAlit – pAlit kare chhe tethI teo manuShyonA pitA samAn chhe. kulakarane manu kahevAmAn Ave chhe.