Page 214 of 388
PDF/HTML Page 241 of 415
single page version
sheSheNAntarmukhasvasvabhAvaniratasahajAvalokanen nirantaran pashyati; kin kRutvA ? pUrvan nij- pariNAman samatAvalambanan kRutvA paramasanyamIbhUtvA tiShThati; tadevAlochanAsvarUpamiti he shiShya tvan jAnIhi paramajinanAthasyopadeshAt ityAlochanAvikalpeShu prathamavikalpoyamiti .
yo mukti shrIvilAsAnatanusukhamayAn stokakAlen yAti .
tan vande sarvavandyan sakalaguNanidhin tadguNApekShayAham ..154..
gnAnajyotiprahataduritadhvAntapunja purANa .
nijabodhake sthAnabhUt kAraNaparamAtmAko niravasheSharUpase antarmukh nij svabhAvanirat sahaj – avalokan dvArA nirantar dekhatA hai (arthAt jo jIv kAraNaparamAtmAko sarvathA antarmukh aisA jo nij svabhAvamen lIn sahaj - avalokan usake dvArA nirantar dekhatA hai — anubhavatA hai ); kyA karake dekhatA hai ? pahale nij pariNAmako samatAvalambI karake, paramasanyamIbhUtarUpase rahakar dekhatA hai; vahI AlochanAkA svarUp hai aisA, he shiShya ! tU param jinanAthake upadesh dvArA jAn . — aisA yah, AlochanAke bhedommen pratham bhed huA .
[ab is 109vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj chhah shlok kahate hain : ]
[shlokArtha : — ] isaprakAr jo AtmA AtmAko AtmA dvArA AtmAmen avichal nivAsavAlA dekhatA hai, vah anang - sukhamay (atIndriy Anandamay) aise muktilakShmIke vilAsonko alpa kAlamen prApta karatA hai . vah AtmA sureshonse, sanyamadharonkI panktiyonse, khecharonse ( – vidyAdharonse) tathA bhUcharonse ( – bhUmigochariyonse) vandya hai . main us sarvavandya sakalaguNanidhiko ( – sarvase vandya aise samasta guNonke bhaNDArako) usake guNonkI apekShAse ( – abhilAShAse) vandan karatA hUn .154.
Page 215 of 388
PDF/HTML Page 242 of 415
single page version
nnArAtIye paramapuruShe ko vidhi ko niShedha ..155..
vimukta sakalendriyaprakarajAtakolAhalam .
sadA shivamayan paran paramadUramagnAninAm ..156..
buddhvA bhavya paramaguruta shAshvatan shan prayAti .
bhedAbhAve kimapi sahajan siddhibhUsaukhyashuddham ..157..
jo purAN ( – sanAtan) hai aisA AtmA paramasanyamiyonke chittakamalamen spaShTa hai . vah AtmA sansArI jIvonke vachan - manomArgase atikrAnt ( – vachan tathA manake mArgase agochar) hai . is nikaT paramapuruShamen vidhi kyA aur niShedh kyA ? 155.
isaprakAr is padya dvArA param jinayogIshvarane vAstavamen vyavahAr - AlochanAke prapanchakA 1upahAs kiyA hai .
[shlokArtha : — ] jo sakal indriyonke samUhase utpanna honevAle kolAhalase vimukta hai, jo nay aur anayake samUhase dUr hone par bhI yogiyonko gochar hai, jo sadA shivamay hai, utkRuShTa hai aur jo agnAniyonko param dUr hai, aisA yah 2anagh - chaitanyamay sahajatattva atyanta jayavanta hai .156.
[shlokArtha : — ] nij sukharUpI sudhAke sAgaramen DUbate hue is shuddhAtmAko 1 – upahAs = hansI; majAk; khillI; tiraskAr . 2 – anagh = nirdoSh; mal rahit; shuddha .
Page 216 of 388
PDF/HTML Page 243 of 415
single page version
nirmoharUpamanaghan parabhAvamukta m .
nirvANayoShidatanUdbhavasammadAy ..158..
chinmAtramekamamalan paribhAvayAmi .
nirmukti mArgamapi naumyavibhedamukta m ..159..
abhAvakI dRuShTise jo siddhise utpanna honevAle saukhya dvArA shuddha hai aise kisI
(adbhut) sahaj tattvako main bhI sadA ati - apUrva rItise atyanta bhAtA hUn .157.
[shlokArtha : — ] sarva sangase nirmukta, nirmoharUp, anagh aur parabhAvase mukta aise is paramAtmatattvako main nirvANarUpI strIse utpanna honevAle anang sukhake liye nitya sambhAtA hUn ( – samyakrUpase bhAtA hUn) aur praNAm karatA hUn .158.
[shlokArtha : — ] nij bhAvase bhinna aise sakal vibhAvako chhoDakar ek nirmal chinmAtrako main bhAtA hUn . sansArasAgarako tar jAneke liye, abhed kahe hue ( – jise jinendronne bhed rahit kahA hai aise) muktike mArgako bhI main nitya naman karatA hUn .159.
Page 217 of 388
PDF/HTML Page 244 of 415
single page version
svabhAvAnAmagochara sa panchamabhAva . at evodayodIraNakShayakShayopashamavividhavikAravivarjita . ata kAraNAdasyaikasya paramatvam, itareShAn chaturNAn vibhAvAnAmaparamatvam . nikhilakarmaviShavRukSha- mUlanirmUlanasamartha trikAlanirAvaraNanijakAraNaparamAtmasvarUpashraddhAnapratipakShatIvramithyAtvakarmo- dayabalen kudraShTerayan paramabhAva sadA nishchayato vidyamAnopyavidyamAn ev . nityanigodakShetra- gnAnAmapi shuddhanishchayanayen sa paramabhAva abhavyatvapAriNAmik ityanenAbhidhAnen na sambhavati .
gAthA : 110 anvayArtha : — [karmamahIruhamUlachhedasamartha ] karmarUpI vRukShakA mUl chhedanemen samartha aisA jo [samabhAva ] samabhAvarUp [svAdhIna ] svAdhIn [svakIyapariNAma ] nij pariNAm [Alunchhanam iti samuddiShTam ] use Alunychhan kahA hai .
bhavyako pAriNAmikabhAvarUp svabhAv honeke kAraN param svabhAv hai . vah pancham bhAv audayikAdi chAr vibhAvasvabhAvonko agochar hai . isIliye vah pancham bhAv uday, udIraNA, kShay, kShayopasham aise vividh vikAronse rahit hai . is kAraNase is ekako paramapanA hai, sheSh chAr vibhAvonko aparamapanA hai . samasta karmarUpI viShavRukShake mUlako ukhAD denemen samartha aisA yah paramabhAv, trikAl - nirAvaraN nij kAraNaparamAtmAke svarUpakI shraddhAse pratipakSha tIvra mithyAtvakarmake udayake kAraN kudRuShTiko, sadA nishchayase vidyamAn hone par bhI, avidyamAn hI hai (kAraN ki mithyAdRuShTiko us paramabhAvake vidyamAnapanekI shraddhA nahIn hai ) . nityanigodake jIvonko bhI shuddhanishchayanayase vah paramabhAv ‘abhavyatvapAriNAmik’ aise nAm sahit nahIn hai (parantu shuddharUpase hI hai ) . jisaprakAr meruke adhobhAgamen sthit suvarNarAshiko bhI suvarNapanA hai, usIprakAr abhavyonko bhI paramasvabhAvapanA hai; vah vastuniShTha hai, vyavahArayogya nahIn hai (arthAt jisaprakAr meruke nIche sthit suvarNarAshikA suvarNapanA suvarNarAshimen vidyamAn hai kintu vah kAmamen — upayogamen nahIn AtA, usIprakAr abhavyonkA paramasvabhAvapanA Atmavastumen vidyamAn hai kintu vah kAmamen nahIn AtA kyonki abhavya jIv paramasvabhAvakA Ashray karaneke
Page 218 of 388
PDF/HTML Page 245 of 415
single page version
yathA meroradhobhAgasthitasuvarNarAsherapi suvarNatvan, abhavyAnAmapi tathA paramasvabhAvatvan; vastuniShThan, na vyavahArayogyam . sudrashAmatyAsannabhavyajIvAnAn saphalIbhUtoyan paramabhAva sadA niranjanatvAt; yata sakalakarmaviShamaviShadrumapRuthumUlanirmUlanasamarthatvAt nishchayaparamAlochanAvikalpasambhavA- lunchhanAbhidhAnam anen paramapanchamabhAven atyAsannabhavyajIvasya sidhyatIti .
karmArAtisphu TitasahajAvasthayA sansthito ya .
ekAkAra svarasavisarApUrNapuNya purANa ..160..
mattA nityan smaravashagatA svAtmakAryapramugdhA .
mohAbhAvAtsphu TitasahajAvasthameShA prayAti ..161..
liye ayogya hain ) . sudRuShTiyonko — ati Asannabhavya jIvonko — yah paramabhAv sadA niranjanapaneke kAraN (arthAt sadA niranjanarUpase pratibhAsit honeke kAraN) saphal huA hai; jisase, is param panchamabhAv dvArA ati - Asannabhavya jIvako nishchay - param - AlochanAke bhedarUpase utpanna honevAlA ‘Alunchhan’ nAm siddha hotA hai, kAraN ki vah paramabhAv samasta karmarUpI viSham - viShavRukShake vishAl mUlako ukhAD denemen samartha hai .
[ab is 110vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj do shlok kahate hain : ]
[shlokArtha : — ] jo karmakI dUrIke kAraN pragaT sahajAvasthApUrvak vidyamAn hai, jo AtmaniShThAparAyaN (Atmasthit) samasta muniyonko muktikA mUl hai, jo ekAkAr hai (arthAt sadA ekarUp hai ), jo nij rasake phai lAvase bharapUr honeke kAraN pavitra hai aur jo purAN (sanAtan) hai, vah shuddha - shuddha ek pancham bhAv sadA jayavanta hai .160.
[shlokArtha : — ] anAdi sansArase samasta janatAko ( – janasamUhako) tIvra mohake udayake kAraN gnAnajyoti sadA matta hai, kAmake vash hai aur nij AtmakAryamen
Page 219 of 388
PDF/HTML Page 246 of 415
single page version
ya pApATavIpAvako dravyabhAvanokarmabhya sakAshAd bhinnamAtmAnan sahajaguN-[nilayan madhyasthabhAvanAyAn bhAvayati tasyAvikRutikaraN-] abhidhAnaparamAlochanAyA svarUpamastyeveti . mUDh hai . mohake abhAvase yah gnAnajyoti shuddhabhAvako prApta karatI hai — ki jis shuddhabhAvane dishAmaNDalako dhavalit ( – ujjval) kiyA hai tathA sahaj avasthA pragaT kI hai .161.
gAthA : 111 anvayArtha : — [madhyasthabhAvanAyAm ] jo madhyasthabhAvanAmen [karmaNa bhinnam ] karmase bhinna [AtmAnan ] AtmAko — [vimalaguNanilayan ] ki jo vimal guNonkA nivAs hai use — [bhAvayati ] bhAtA hai, [avikRutikaraNam iti vigneyam ] us jIvako avikRutikaraN jAnanA .
TIkA : — yahAn shuddhopayogI jIvakI pariNativisheShakA (mukhya pariNatikA) kathan hai .
pAparUpI aTavIko jalAneke liye agni samAn aisA jo jIv dravyakarma, bhAvakarma aur nokarmase bhinna AtmAko — ki jo sahaj guNonkA nidhAn hai use — madhyasthabhAvanAmen bhAtA hai, use avikRutikaraN-nAmak param - AlochanAkA svarUp vartatA hI hai .
[ab is 111vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj nau shlok kahate hain : ]
Page 220 of 388
PDF/HTML Page 247 of 415
single page version
rantashuddha shamadamaguNAmbhojinIrAjahansa .
nityAnandAdyanupamaguNashchichchamatkAramUrti ..162..
rAshau nityan vishadavishade kShAlitAnhakalanka .
gnAnajyotipratihatatamovRuttiruchchaishchakAsti ..163..
rdukhAdibhi pratidinan paritapyamAne .
yAyAdayan munipati samatAprasAdAt ..164..
[shlokArtha : — ] AtmA nirantar dravyakarma aur nokarmake samUhase bhinna hai, antarangamen shuddha hai aur sham - damaguNarUpI kamalonkA rAjahans hai (arthAt jisaprakAr rAjahans kamalommen keli karatA hai usIprakAr AtmA shAntabhAv aur jitendriyatArUpI guNommen ramatA hai ) . sadA AnandAdi anupam guNavAlA aur chaitanyachamatkArakI mUrti aisA vah AtmA mohake abhAvake kAraN samasta parako ( – samasta paradravyabhAvonko) grahaN nahIn hI karatA .162.
[shlokArtha : — ] jo akShay antarang guNamaNiyonkA samUh hai, jisane sadA vishad - -vishad (atyanta nirmal) shuddhabhAvarUpI amRutake samudramen pApakalankako dho DAlA hai tathA jisane indriyasamUhake kolAhalako naShTa kar diyA hai, vah shuddha AtmA gnAnajyoti dvArA andhakAradashAkA nAsh karake atyanta prakAshamAn hotA hai .163.
[shlokArtha : — ] sansArake ghor, ❃sahaj ityAdi raudra dukhAdikase pratidin paritapta ❃ sahaj = sAthamen utpanna arthAt svAbhAvik . [nirantar vartatA huA AkulatArUpI dukh to sansAramen svAbhAvik
Page 221 of 388
PDF/HTML Page 248 of 415
single page version
taddhetubhUtasukRutAsukRutapraNAshAt .
muktvA mumukShupathamekamih vrajAmi ..165..
shubhamashubhasukarma prasphu Tan tadviditvA .
tamahamabhinamAmi pratyahan bhAvayAmi ..168..
honevAle is lokamen yah munivar samatAke pramAdase shamAmRutamay jo him - rAshi (baph rkA Dher) use prApta karate hain .164.
[shlokArtha : — ] mukta jIv vibhAvasamUhako kadApi prApta nahIn hotA kyonki usane usake hetubhUt sukRut aur duShkRutakA nAsh kiyA hai . isaliye ab main sukRut aur duShkRutarUpI karmajAlako chhoDakar ek mumukShumArga par jAtA hUn [arthAt mumukShu jis mArga par chale hain usI ek mArga par chalatA hUn ] .165.
[shlokArtha : — ] pudgalaskandhon dvArA jo asthir hai (arthAt pudgalaskandhonke Ane - jAnese jo ek-sI nahIn rahatI) aisI is bhavamUrtiko ( – bhavakI mUrtirUp kAyAko) chhoDakar main sadAshuddha aisA jo gnAnasharIrI AtmA usakA Ashray karatA hUn . 166 .
[shlokArtha : — ] shubh aur ashubhase rahit shuddhachaitanyakI bhAvanA mere anAdi sansArarogakI uttam auShadhi hai .167.
Page 222 of 388
PDF/HTML Page 249 of 415
single page version
na viShayamidamAtmajyotirAdyantashUnyam .
manasi munivarANAn gochara shuddhashuddha .
paramasukhasamudra shuddhabodhostanidra ..170..
parAvartanarUp) sansArakA mUl vividh bhedomvAlA shubhAshubh karma hai aisA spaShTa jAnakar, jo janmamaraN rahit hai aur pAnch prakArakI mukti denevAlA hai use ( – shuddhAtmAko) main naman karatA hUn aur pratidin bhAtA hUn .168.
[shlokArtha : — ] is prakAr Adi - anta rahit aisI yah Atmajyoti sulalit (sumadhur) vANIkA athavA satya vANIkA bhI viShay nahIn hai; tathApi guruke vachanon dvArA use prApta karake jo shuddha dRuShTivAlA hotA hai, vah paramashrIrUpI kAminIkA vallabh hotA hai (arthAt muktisundarIkA pati hotA hai ) .169.
[shlokArtha : — ] jisane sahaj tejase rAgarUpI andhakArakA nAsh kiyA hai, jo munivaronke manamen vAs karatA hai, jo shuddha - shuddha hai, jo viShayasukhamen rat jIvonko sarvadA durlabh hai, jo param sukhakA samudra hai, jo shuddha gnAn hai tathA jisane nidrAkA nAsh kiyA hai, aisA yah (shuddha AtmA) jayavanta hai .170.
— ‘hai bhAvashuddhi mAn, mAyA, lobh, mad bin bhAv jo’ ..112..
Page 223 of 388
PDF/HTML Page 250 of 415
single page version
bhAvashuddhayabhidhAnaparamAlochanAsvarUpapratipAdanadvAreN shuddhanishchayAlochanAdhikArop- sanhAropanyAsoyam .
tIvrachAritramohodayabalen pumvedAbhidhAnanokaShAyavilAso mada . atra madashabden madana kAmapariNAm ityartha . chaturasandarbhagarbhIkRutavaidarbhakavitven AdeyanAmakarmodaye sati sakalajanapUjyatayA, mAtRupitRusambandhakulajAtivishuddhayA vA, shatasahasrakoTibhaTAbhidhAn- pradhAnabrahmacharyavratopArjitanirupamabalen cha, dAnAdishubhakarmopArjitasampadvRuddhivilAsen, athavA buddhitapovaikurvaNauShadharasabalAkShINarddhibhi saptabhirvA, kamanIyakAminIlochanAnanden vapurlAvaNya- rasavisareN vA AtmAhankAro mAna . guptapApato mAyA . yukta sthale dhanavyayAbhAvo lobha;
gAthA : 112 anvayArtha : — [madamAnamAyAlobhavivarjitabhAva tu ] mad (madan), mAn, mAyA aur lobh rahit bhAv vah [bhAvashuddhi ] bhAvashuddhi hai [iti ] aisA [bhavyAnAm ] bhavyonko [lokAlokapradarshibhi ] lokAlokake draShTAonne [parikathita ] kahA hai .
TIkA : — yah, bhAvashuddhinAmak param - AlochanAke svarUpake pratipAdan dvArA shuddha- nishchay - AlochanA adhikArake upasanhArakA kathan hai .
tIvra chAritramohake udayake kAraN puruShaved nAmak nokaShAyakA vilAs vah mad hai . yahAn ‘mad’ shabdakA artha ‘madan’ arthAt kAmapariNAm hai . (1) chatur vachanarachanAvAle ❃
(2) mAtA - pitA sambandhI kul - jAtikI vishuddhise, (3) pradhAn brahmacharyavrat dvArA upArjit lakShakoTi subhaT samAn nirupam balase, (4) dAnAdi shubh karma dvArA upArjit sampattikI vRuddhike vilAsase, (5) buddhi, tap, vikriyA, auShadh, ras, bal aur akShIN — in sAt Ruddhiyonse, athavA (6) sundar kAminiyonke lochanako Ananda prApta karAnevAle sharIralAvaNyarasake vistArase honevAlA jo Atma - ahangkAr (AtmAkA ahankArabhAv) vah mAn hai . gupta pApase mAyA hotI hai . yogya sthAn par dhanavyayakA abhAv vah lobh hai; ❃ vaidarbhakavi = ek prakArakI sAhityaprasiddha sundar kAvyarachanAmen kushal kavi
Page 224 of 388
PDF/HTML Page 251 of 415
single page version
nishchayen nikhilaparigrahaparityAgalakShaNaniranjananijaparamAtmatattvaparigrahAt anyat paramANumAtra- dravyasvIkAro lobha . ebhishchaturbhirvA bhAvai parimukta : shuddhabhAv ev bhAvashuddhiriti bhavya- prANinAn lokAlokapradarshibhi paramavItarAgasukhAmRutapAnaparitRuptairbhagavadbhirarhadbhirabhihit iti .
parihRutaparabhAvo bhavyaloka samantAt .
sa bhavati paramashrIkAminIkAmarUpa ..171..
nirmukti mArgaphaladA yaminAmajasram .
syAtsanyatasya mam sA kil kAmadhenu ..172..
nishchayase samasta parigrahakA parityAg jisakA lakShaN (svarUp) hai aise niranjan nij paramAtmatattvake parigrahase anya paramANumAtra dravyakA svIkAr vah lobh hai . — in chAron bhAvonse parimukta ( – rahit) shuddhabhAv vahI bhAvashuddhi hai aisA bhavya jIvonko lokAlokadarshI, paramavItarAg sukhAmRutake pAnase paritRupta arhantabhagavantonne kahA hai .
[ab is param - AlochanA adhikArakI antim gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev nau shlok kahate hain : ]
[shlokArtha : — ] jo bhavya lok (bhavyajanasamUh) jinapatike mArgamen kahe hue samasta AlochanAke bhedajAlako dekhakar tathA nij svarUpako jAnakar sarva orase parabhAvako chhoDatA hai, vah paramashrIrUpI kAminIkA vallabh hotA hai (arthAt muktisundarIkA pati hotA hai ) .171.
[shlokArtha : — ] sanyamiyonko sadA mokShamArgakA phal denevAlI tathA shuddha Atmatattvamen ❃niyat AcharaNake anurUp aisI jo nirantar shuddhanayAtmak AlochanA vah mujhe sanyamIko vAstavamen kAmadhenurUp ho .172. ❃ niyat = nishchit; dRuDh; lIn; parAyaN . [AcharaN shuddha Atmatattvake Ashrit hotA hai . ]
Page 225 of 388
PDF/HTML Page 252 of 415
single page version
buddhvA buddhvA nirvikalpan mumukShu .
siddhin yAyAt siddhisImantinIsha ..173..
nirvyAbAdhan vishuddhan smarasharagahanAnIkadAvAgnirUpam .
tadvande sAdhuvandyan jananajalanidhau langhane yAnapAtram ..174..
vidadhati paran brUma kin te tapasvin ev hi .
padamidamaho gnAtvA bhUyopi yAnti sarAgatAm ..175..
[shlokArtha : — ] mumukShu jIv tIn lokako jAnanevAle nirvikalpa shuddha tattvako bhalIbhAnti jAnakar usakI siddhike hetu shuddha shIlakA (chAritrakA) AcharaN karake, siddhirUpI strIkA svAmI hotA hai — siddhiko prApta karatA hai .173.
[shlokArtha : — ] tattvamen magna aise jinamunike hRudayakamalakI kesaramen jo Ananda sahit virAjamAn hai, jo bAdhA rahit hai, jo vishuddha hai, jo kAmadevake bANonkI gahan ( – durbhedya) senAko jalA deneke liye dAvAnal samAn hai aur jisane shuddhagnAnarUp dIpak dvArA muniyonke manogRuhake ghor andhakArakA nAsh kiyA hai, use — sAdhuon dvArA vandya tathA janmArNavako lAngh jAnemen naukArUp us shuddha tattvako — main vandan karatA hUn .174.
[shlokArtha : — ] ham pUchhate hain ki — jo samagra buddhimAn hone par bhI dUsareko ‘yah navIn pAp kar’ aisA upadesh dete hain, ve kyA vAstavamen tapasvI hain ? aho ! khed hai
Page 226 of 388
PDF/HTML Page 253 of 415
single page version
satatasulabhan bhAsvatsamyagdrashAn samatAlayam .
sphu TitasahajAvasthan lInan mahimni nijenisham ..176..
sakalavimalagnAnAvAsan nirAvaraNan shivam .
kimapi manasAn vAchAn dUran munerapi tannuma ..177..
pratidinodayachAruhimadyuti .
prahatamohatamassamitirjina ..178..
ki ve hRudayamen vilasit shuddhagnAnarUp aur sarvottam ❃pinDarUp is padako jAnakar puna bhI sarAgatAko prApta hote hain ! 175.
[shlokArtha : — ] tattvommen vah sahaj tattva jayavanta hai — ki jo sadA anAkul hai, jo nirantar sulabh hai, jo prakAshamAn hai, jo samyagdRuShTiyonko samatAkA ghar hai, jo param kalA sahit vikasit nij guNonse praphu llit (khilA huA) hai, jisakI sahaj avasthA sphu Tit ( – prakaTit) hai aur jo nirantar nij mahimAmen lIn hai .176.
[shlokArtha : — ] sAt tattvommen sahaj param tattva nirmal hai, sakal - vimal (sarvathA vimal) gnAnakA AvAs hai, nirAvaraN hai, shiv (kalyANamay) hai, spaShTa - spaShTa hai, nitya hai, bAhya prapanchase parAngmukh hai aur muniko bhI manase tathA vANIse ati dUr hai; use ham naman karate hain .177.
[shlokArtha : — ] jo (jin) shAnta rasarUpI amRutake samudrako (uchhAlaneke ❃ pinD = (1) padArtha; (2) bal .
Page 227 of 388
PDF/HTML Page 254 of 415
single page version
prahatadAruNarAgakadambaka .
jayati ya paramAtmapadasthita ..179..
iti sukavijanapayojamitrapanchendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahshrIpadmaprabhamaladhAridevvirachitAyAn niyamasAravyAkhyAyAn tAtparyavRuttau paramAlochanAdhikAra saptama shrutaskandha .. liye) pratidin udayamAn sundar chandra samAn hai aur jisane atul gnAnarUpI sUryakI kiraNonse mohatimirake samUhakA nAsh kiyA hai, vah jin jayavanta hai .178.
[shlokArtha : — ] jisane janma - jarA - mRutyuke samUhako jIt liyA hai, jisane dAruN rAgake samUhakA hanan kar diyA hai, jo pAparUpI mahA andhakArake samUhake liye sUrya samAn hai tathA jo paramAtmapadamen sthit hai, vah jayavanta hai .179.
isaprakAr, sukavijanarUpI kamalonke liye jo sUrya samAn hain aur pAnch indriyonke vistAr rahit dehamAtra jinhen parigrah thA aise shrI padmaprabhamaladhAridev dvArA rachit niyamasArakI tAtparyavRutti nAmak TIkAmen (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamakI nirgrantha munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavRutti nAmakI TIkAmen) param - AlochanA adhikAr nAmakA sAtavAn shrutaskandha samApta huA .
Page 228 of 388
PDF/HTML Page 255 of 415
single page version
ab samasta dravyakarma, bhAvakarma tathA nokarmake sannyAsake hetubhUt shuddhanishchay- prAyashchitta adhikAr kahA jAtA hai .
gAthA : 113 anvayArtha : — [vratasamitishIlasanyamapariNAma ] vrat, samiti, shIl aur sanyamarUp pariNAm tathA [karaNanigraha bhAva ] indriyanigraharUp bhAv [sa ] vah [prAyashchittam ] prAyashchitta [bhavati ] hai [cha ev ] aur vah [anavaratan ] nirantar [kartavya ] kartavya hai .
Page 229 of 388
PDF/HTML Page 256 of 415
single page version
panchamahAvratapanchasamitishIlasakalendriyavAngmanakAyasanyamapariNAma panchendriyanirodhashcha sa khalu pariNativisheSha, prAya prAchuryeN nirvikAran chittan prAyashchittam, anavaratan chAntarmukhAkAr- paramasamAdhiyukten paramajinayogIshvareN pApATavIpAvaken panchendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigraheN sahajavairAgyaprAsAdashikharashikhAmaNinA paramAgamamakarandaniShyandimukhapadmaprabheN kartavya iti .
muktin yAnti svasukharatayasten nirdhUtapApA .
pApA pApan vidadhati muhu kin punashchitrametat ..180..
pAnch mahAvratarUp, pAnch samitirUp, shIlarUp aur sarva indriyonke tathA manavachanakAyAke sanyamarUp pariNAm tathA pAnch indriyonkA nirodh — yah pariNativisheSh so prAyashchitta hai . prAyashchitta arthAt prAya chitta — prachurarUpase nirvikAr chitta . antarmukhAkAr paramasamAdhise yukta, param jinayogIshvar, pAparUpI aTavIko (jalAneke liye) agni samAn, pAnch indriyonke phai lAv rahit dehamAtra parigrahake dhArI, sahajavairAgyarUpI mahalake shikharake shikhAmaNi samAn aur paramAgamarUpI puShparas - jharate hue mukhavAle padmaprabhako yah prAyashchitta nirantar kartavya hai .
[ab is 113vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahate hain : ]
[shlokArtha : — ] muniyonko svAtmAkA chintan vah nirantar prAyashchitta hai; nij sukhamen rativAle ve us prAyashchitta dvArA pApako jhADakar mukti prApta karate hain . yadi muniyonko (svAtmAke atirikta) anya chintA ho to ve vimUDh kAmArta pApI puna pApako utpanna karate hain . — isamen kyA Ashcharya hai ? 180.
Page 230 of 388
PDF/HTML Page 257 of 415
single page version
satyAn nisargavRuttyA prAyashchittamabhihitam, athavA paramAtmaguNAtmakashuddhAntastattvasvarUp- sahajagnAnAdisahajaguNachintA prAyashchittan bhavatIti .
kAmakrodhAdyanyabhAvakShaye cha .
santo jAnantyetadAtmapravAde ..181..
gAthA : 114 anvayArtha : — [krodhAdisvakIyabhAvakShayaprabhRutibhAvanAyAn ] krodh Adi svakIy bhAvonke ( – apane vibhAvabhAvonke) kShayAdikakI bhAvanAmen [nirgrahaNam ] rahanA [cha ] aur [nijaguNachintA ] nij guNonkA chintan karanA vah [nishchayata ] nishchayase [prAyashchittan bhaNitam ] prAyashchitta kahA hai .
TIkA : — yahAn (is gAthAmen) sakal karmonko mUlase ukhAD denemen samartha aisA nishchay - prAyashchitta kahA gayA hai .
krodhAdik samasta moharAgadveSharUp vibhAvasvabhAvonke kShayake kAraNabhUt nij kAraNaparamAtmAke svabhAvakI bhAvanA hone par nisargavRuttike kAraN (arthAt svAbhAvik – sahaj pariNati honeke kAraN) prAyashchitta kahA gayA hai; athavA, paramAtmAke guNAtmak aise jo shuddha - antatattvarUp (nij) svarUpake sahajagnAnAdik sahajaguN unakA chintan karanA vah prAyashchitta hai .
[ab is 114vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain : ]
Page 231 of 388
PDF/HTML Page 258 of 415
single page version
mAn trAsayitumudyogo vidyate, ayamapagato matpuNyeneti prathamA kShamA . akAraNen santrAsakarasya tADanavadhAdipariNAmosti, ayan chApagato matsukRuteneti dvitIyA kShamA . vadhe satyamUrtasya athavA to apane gnAnakI jo sambhAvanA ( – samyak bhAvanA) vah ugra prAyashchitta kahA hai . santonne AtmapravAdamen aisA jAnA hai (arthAt jAnakar kahA hai ) . 181 .
gAthA : 115 anvayArtha : — [krodhan kShamayA ] krodhako kShamAse, [mAnan svamArdaven ] mAnako nij mArdavase, [mAyAn cha Arjaven ] mAyAko Arjavase [cha ] tathA [lobhan santoSheN ] lobhako santoShase — [chaturvidhakaShAyAn ] isaprakAr chaturvidh kaShAyonko [khalu jayati ] (yogI) vAstavamen jItate hain .
jaghanya, madhyam aur uttam aise (tIn) bhedonke kAraN kShamA tIn (prakArakI) hai . (1) ‘binA-kAraN apriy bolanevAle mithyAdRuShTiko binA-kAraN mujhe trAs denekA udyog vartatA hai, vah mere puNyase dUr huA;’ – aisA vichArakar kShamA karanA vah pratham kShamA hai . (2) ‘(mujhe) binA-kAraN trAs denevAleko 1tADanakA aur 2vadhakA pariNAm vartatA hai, vah mere sukRutase dUr huA;’ — aisA vichArakar kShamA karanA vah dvitIy kShamA hai . (3) vadh 1 – tADan = mAr mAranA vah . 2 – vadh = mAr DAlanA vah .
Page 232 of 388
PDF/HTML Page 259 of 415
single page version
paramabrahmarUpiNo mamApakArahAniriti paramasamarasIbhAvasthitiruttamA kShamA . Abhi kShamAbhi krodhakaShAyan jitvA, mAnakaShAyan mArdaven cha, mAyAkaShAyan chArjaveN, paramatattvalAbhasantoSheN lobhakaShAyan cheti .
krodhodayAdbhavati kasya na kAryahAni ..’’
yatprAvrajannanu tadaiv sa ten muchyet .
mAno manAgapi hatin mahatIn karoti ..’’
honese amUrta paramabrahmarUp aise mujhe hAni nahIn hotI — aisA samajhakar param samarasIbhAvamen sthit rahanA vah uttam kShamA hai . in (tIn) kShamAon dvArA krodhakaShAyako jItakar, 1mArdav dvArA mAnakaShAyako, 2Arjav dvArA mAyAkaShAyako tathA paramatattvakI prAptirUp santoShase lobhakaShAyako (yogI) jItate hain .
isIprakAr (AchAryavar) shrI guNabhadrasvAmIne (AtmAnushAsanamen 216, 217, 221 tathA 223ven shlok dvArA) kahA hai ki : —
[shlokArtha : — ] kAmadev (apane) chittamen rahane par bhI (apanI) jaDatAke kAraN use na pahichAnakar, shankarane krodhI hokar bAhyamen kisIko kAmadev samajhakar use jalA diyA . (chittamen rahanevAlA kAmadev to jIvit honeke kAraN) usane kI huI ghor avasthAko ( – kAmavihval dashAko) shankar prApta hue . krodhake udayase ( – krodh utpanna honese) kise kAryahAni nahIn hotI ?’’
‘‘[shlokArtha : — ] (yuddhamen bharatane bAhubali par chakra chhoDA parantu vah chakra 1 – mArdav = komalatA; naramAI; nirmAnatA . 2 – Arjav = RujutA; saralatA .
Page 233 of 388
PDF/HTML Page 260 of 415
single page version
kil jaDatayA lolo vAlavrajevichalan sthita .
pariNatatRuShAn prAyeNaivamvidhA hi vipattaya ..’’
tathA hi — bAhubalike dAhine hAthamen Akar sthir ho gayA .) apane dAhine hAthamen sthit (us) chakrako chhoDakar jab bAhubaline pravrajyA lI tabhI (turanta hI) ve us kAraN mukti prApta kar lete, parantu ve (mAnake kAraN mukti prApta na karake) vAstavamen dIrgha kAl tak prasiddha (mAnakRut) kleshako prApta hue . thoDA bhI mAn mahA hAni karatA hai !’’
‘‘[shlokArtha : — ] jisamen ( – jis gaDDhemen) chhipe hue krodhAdik bhayankar sarpa dekhe nahIn jA sakate aisA jo mithyAtvarUpI ghor andhakAravAlA mAyArUpI mahAn gaDDhA usase Darate rahanA yogya hai .’’
‘‘[shlokArtha : — ] ❃vanacharake bhayase bhAgatI huI surA gAyakI pUnchh daivayogase belamen ulajh jAne par jaDatAke kAraN bAlonke guchchheke prati lolupatAvAlI vah gAy (apane sundar bAlonko na TUTane deneke lobhamen) vahAn avichalarUpase khaDI rah gaI, aur arere ! us gAyako vanachar dvArA prANase bhI vimukta kar diyA gayA ! (arthAt us gAyane bAlonke lobhamen prAN bhI gamvA diye !) jinhen tRuShNA pariNamit huI hai unhen prAya aisI hI vipattiyAn AtI hain .’’
aur (is 115 vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain ) : — ❃ vanachar = vanamen rahanevAle, bhIl Adi manuShya athavA sher Adi janggalI pashu .