Page 234 of 388
PDF/HTML Page 261 of 415
single page version
chittamityanarthAntaram . at ev tasyaiv paramadharmiNo jIvasya prAya prakarSheN chittan . ya paramasanyamI nityan tAdrashan chittan dhatte, tasya khalu nishchayaprAyashchittan bhavatIti .
[shlokArtha : — ] krodhakaShAyako kShamAse, mAnakaShAyako mArdavase hI, mAyAko ArjavakI prAptise aur lobhakaShAyako shauchase ( – santoShase) jIto . 182 .
gAthA : 116 anvayArtha : — [tasya ev Atmana ] usI (anantadharmavAle) AtmAkA [ya ] jo [utkRuShTa bodha ] utkRuShTa bodh, [gnAnam ] gnAn athavA [chittam ] chitta use [ya muni ] jo muni [nityan dharati ] nitya dhAraN karatA hai, [tasya ] use [prAyashchittam bhavet ] prAyashchitta hai .
utkRuShTa aisA jo vishiShTa dharma vah vAstavamen param bodh hai — aisA artha hai . bodh, gnAn aur chitta bhinna padArtha nahIn hain . aisA honese hI usI paramadharmI jIvako prAya chitta hai arthAt prakRuShTarUpase chitta ( – gnAn) hai . jo paramasanyamI aise chittako nitya dhAraN karatA hai, use vAstavamen nishchay – prAyashchitta hai .
Page 235 of 388
PDF/HTML Page 262 of 415
single page version
prAyashchittamatra chAstyev tasya .
vande nityan tadguNaprAptayeham ..183..
[bhAvArtha : — ] jIv dharmI hai aur gnAnAdik usake dharma hain . param chitta athavA param gnAnasvabhAv jIvakA utkRuShTa visheShadharma hai . isaliye svabhAv - apekShAse jIvadravyako prAya chitta hai arthAt prakRuShTarUpase gnAn hai . jo paramasanyamI aise chittakI ( – param gnAnasvabhAvakI) shraddhA karatA hai tathA usamen lIn rahatA hai, use nishchayaprAyashchitta hai . ]
[ab 116vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain : ]
[shlokArtha : — ] is lokamen jo (munIndra) shuddhAtmagnAnakI samyak bhAvanAvanta hai, use prAyashchitta hai hI . jisane pApasamUhako jhAD diyA hai aise us munIndrako main usake guNonkI prApti hetu nitya vandan karatA hUn . 183 .
gAthA : 117 anvayArtha : — [bahunA ] bahut [bhaNiten tu ] kahanese [kim ] kyA ? [anekakarmaNAm ] anek karmonke [kShayahetu ] kShayakA hetu aisA jo [maharShINAm ] maharShiyonkA [varatapashcharaNam ] uttam tapashcharaN [sarvam ] vah sab [prAyashchittan jAnIhi ] prAyashchitta jAn .
Page 236 of 388
PDF/HTML Page 263 of 415
single page version
charaNAnAn paramAcharaNamityukta m .
bahubhirasatpralApairalamalam . puna sarvan nishchayavyavahArAtmakaparamatapashcharaNAtmakan param- jinayogInAmAsansArapratibaddhadravyabhAvakarmaNAn niravasheSheN vinAshakAraNan shuddhanishchayaprAyashchitta- miti he shiShya tvan jAnIhi .
sahajashuddhachidAtmavidAmidam .
sahajatattvamaghakShayakAraNam ..184..
lInan svasminnirvikAre mahimni ..185..
nishchayaprAyashchitta hai; isaprakAr nishchayaprAyashchitta samasta AcharaNommen param AcharaN hai aisA kahA hai .
bahut asat pralAponse bas hoo, bas hoo . nishchayavyavahArasvarUp paramatapashcharaNAtmak aisA jo param jinayogiyonko anAdi sansArase bandhe hue dravyabhAvakarmonke niravasheSh vinAshakA kAraN vah sab shuddhanishchayaprAyashchitta hai aisA, he shiShya ! tU jAn .
[ab is 117vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj pAnch shlok kahate hain : ]
[shlokArtha : — ] anashanAditapashcharaNAtmak (arthAt svarUpapratapanarUpase pariNamit, pratApavanta arthAt ugra svarUpapariNatise pariNamit) aisA yah sahaj - shuddha - chaitanyasvarUpako jAnanevAlonkA 1sahajagnAnakalAparigochar sahajatattva 2aghakShayakA kAraN hai .184.
[shlokArtha : — ] jo (prAyashchitta) is svadravyakA ❃dharma aur shuklarUp chintan 1 — sahajagnAnakalAparigochar = sahaj gnAnakI kalA dvArA sarva prakArase gnAt hone yogya 2 — agh = ashuddhi; doSh; pAp . (pAp tathA puNya donon vAstavamen agh hain .) ❃ dharmadhyAn aur shukladhyAnarUp jo svadravyachintan vah prAyashchitta hai .
Page 237 of 388
PDF/HTML Page 264 of 415
single page version
gnAnajyotirnihatakaraNagrAmaghorAndhakArA .
pradhvansesmin shamajalamayImAshu dhArAn vamantI ..186..
rmayoddhRutA sanyamaratnamAlA .
sAlankRutirmukti vadhUdhavAnAm ..187..
munIndrachittAmbujagarbhavAsam .
vinaShTasansAradrumUlametat ..188..
hai, jo karmasamUhake andhakArako naShTa karaneke liye samyaggnAnarUpI tej hai tathA jo apanI nirvikAr mahimAmen lIn hai — aisA yah prAyashchitta vAstavamen uttam puruShonko hotA hai .185.
[shlokArtha : — ] yamiyonko ( – sanyamiyonko) AtmagnAnase kramasha Atmalabdhi (AtmAkI prApti) hotI hai — ki jis Atmalabdhine gnAnajyoti dvArA indriyasamUhake ghor andhakArakA nAsh kiyA hai tathA jo Atmalabdhi karmavanase utpanna (bhavarUpI) dAvAnalakI shikhAjAlakA (shikhAonke samUhakA) nAsh karaneke liye us par satat shamajalamayI dhArAko tejIse chhoDatI hai — barasAtI hai .186.
[shlokArtha : — ] adhyAtmashAstrarUpI amRutasamudramense mainne jo sanyamarUpI ratnamAlA bAhar nikAlI hai vah (ratnamAlA) muktivadhUke vallabh aise tattvagnAniyonke sukaNThakA AbhUShaN banI hai .187.
[shlokArtha : — ] munIndronke chittakamalake (hRudayakamalake) bhItar jisakA vAs hai, jo vimuktirUpI kAntAke ratisaukhyakA mUl hai (arthAt jo muktike atIndriy AnandakA
Page 238 of 388
PDF/HTML Page 265 of 415
single page version
atra prasiddhashuddhakAraNaparamAtmatattve sadAntarmukhatayA pratapanan yattattapa prAyashchittan bhavatItyukta m .
AsansArat ev samupArjitashubhAshubhakarmasandoho dravyabhAvAtmaka panchasansArasamvardhanasamartha paramatapashcharaNen bhAvashuddhilakShaNen vilayan yAti, tata svAtmAnuShThAnaniShThan paramatapashcharaNamev shuddhanishchayaprAyashchittamityabhihitam . mUl hai ) aur jisane sansAravRukShake mUlakA vinAsh kiyA hai — aise is paramAtmatattvako main nitya naman karatA hUn . 188 .
gAthA : 118 anvayArtha : — [anantAnantabhaven ] anantAnanta bhavon dvArA [samarjitashubhAshubhakarmasandoha ] upArjit shubhAshubh karmarAshi [tapashcharaNen ] tapashcharaNase [vinashyati ] naShTa hotI hai; [tasmAt ] isaliye [tapa ] tap [prAyashchitam ] prAyashchitta hai .
TIkA : — yahAn (is gAthAmen), prasiddha shuddhakAraNaparamAtmatattvamen sadA antarmukh rahakar jo pratapan vah tap prAyashchitta hai (arthAt shuddhAtmasvarUpamen lIn rahakar pratapanA — pratApavanta vartanA so tap hai aur vah tap prAyashchitta hai ) aisA kahA hai .
anAdi sansArase hI upArjit dravyabhAvAtmak shubhAshubh karmonkA samUh — ki jo pAnch prakArake ( – pAnch parAvartanarUp) sansArakA samvardhan karanemen samartha hai vah — bhAvashuddhilakShaN (bhAvashuddhi jisakA lakShaN hai aise) paramatapashcharaNase vilayako prApta hotA hai; isaliye svAtmAnuShThAnaniShTha ( – nij AtmAke AcharaNamen lIn) paramatapashcharaN hI shuddhanishchayaprAyashchitta hai aisA kahA gayA hai .
Page 239 of 388
PDF/HTML Page 266 of 415
single page version
prAhu santastap iti chidAnandapIyUShapUrNam .
jvAlAjAlan shamasukhamayan prAbhRutan mokShalakShmyA ..189..
[ab is 118vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain : ]
[shlokArtha : — ] jo (tap) anAdi sansArase samRuddha huI karmonkI mahA aTavIko jalA deneke liye agnikI jvAlAke samUh samAn hai, shamasukhamay hai aur mokShalakShmIke liye bhenT hai, us chidAnandarUpI amRutase bhare hue tapako sant karmakShay karanevAlA prAyashchitta kahate hain, parantu anya kisI kAryako nahIn .189.
gAthA : 119 anvayArtha : — [AtmasvarUpAlambanabhAven tu ] AtmasvarUp jisakA Alamban hai aise bhAvase [jIva ] jIv [sarvabhAvaparihAran ] sarvabhAvonkA parihAr [kartum shaknoti ] kar sakatA hai, [tasmAt ] isaliye [dhyAnam ] dhyAn vah [sarvam bhavet ] sarvasva hai .
TIkA : — yahAn (is gAthAmen), nij AtmA jisakA Ashray hai aisA nishchayadharmadhyAn hI sarva bhAvonkA abhAv karanemen samartha hai aisA kahA hai .
Page 240 of 388
PDF/HTML Page 267 of 415
single page version
akhilaparadravyaparityAgalakShaNalakShitAkShuNNanityanirAvaraNasahajaparamapAriNAmikabhAv - bhAvanayA bhAvAntarANAn chaturNAmaudayikaupashamikakShAyikakShAyopashamikAnAn parihAran kartumatyAsannabhavyajIva samartho yasmAt, tat ev pApATavIpAvak ityukta m . ata panch- mahAvratapanchasamititriguptipratyAkhyAnaprAyashchittAlochanAdikan sarvan dhyAnameveti .
samasta paradravyonke parityAgarUp lakShaNase lakShit akhaNDa - nityanirAvaraN - sahajaparamapAriNAmikabhAvakI bhAvanAse audayik, aupashamik, kShAyik tathA kShAyopashamik in chAr bhAvAntaronkA ❃parihAr karanemen ati - Asannabhavya jIv samartha hai, isIliye us jIvako pApATavIpAvak ( – pAparUpI aTavIko jalAnevAlI agni) kahA hai; aisA honese pAnch mahAvrat, pAnch samiti, tIn gupti, pratyAkhyAn, prAyashchitta, AlochanA Adi sab dhyAn hI hai (arthAt paramapAriNAmik bhAvakI bhAvanArUp jo dhyAn vahI mahAvrat-prAyashchittAdi sab kuchh hai )
[ab is 119vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain : ] ❃yahAn chAr bhAvonke parihAramen kShAyikabhAvarUp shuddha paryAyakA bhI parihAr (tyAg) karanA kahA hai usakA
baiTh gayA ho aise jalake samAn aupashamik samyaktvAdikA), kShAyopashamikabhAvonkA (apUrNa gnAn –
paramapAriNAmikabhAvakI bhAvanA, ‘main dhruv shuddha AtmadravyasAmAnya hUn’ aisI pariNati — in sabakA ek
Page 241 of 388
PDF/HTML Page 268 of 415
single page version
nityajyotipratihatatamapunjamAdyantashUnyam .
jIvanmukto bhavati tarasA soyamAchArarAshi ..190..
[shlokArtha : — ] jisane nitya jyoti dvArA timirapunjakA nAsh kiyA hai, jo Adi – ant rahit hai, jo param kalA sahit hai tathA jo AnandamUrti hai — aise ek shuddha AtmAko jo jIv shuddha AtmAmen avichal 1manavAlA hokar nirantar dhyAtA hai, so yah 2AchArarAshi jIv shIghra jIvanmukta hotA hai .190.
gAthA : 120 anvayArtha : — [shubhAshubhavachanarachanAnAm ] shubhAshubh vachan- rachanAkA aur [rAgAdibhAvavAraNam ] rAgAdibhAvonkA nivAraN [kRutvA ] karake [ya ] jo [AtmAnam ] AtmAko [dhyAyati ] dhyAtA hai, [tasya tu ] use [niyamAt ] niyamase ( – nishchitarUpase) [niyama bhavet ] niyam hai
TIkA : — yah, shuddhanishchayaniyamake svarUpakA kathan hai . 1 – man = bhAv . 2 – AchArarAshi = chAritrapunj; chAritrasamUharUp .
Page 242 of 388
PDF/HTML Page 269 of 415
single page version
ya paramatattvagnAnI mahAtapodhano dainan sanchitasUkShmakarmanirmUlanasamarthanishchay- prAyashchittaparAyaNo niyamitamanovAkkAyatvAdbhavavallImUlakandAtmakashubhAshubhasvarUpaprashastA- prashastasamastavachanarachanAnAn nivAraNan karoti, na kevalamAsAn tiraskAran karoti kintu nikhilamoharAgadveShAdiparabhAvAnAn nivAraNan cha karoti, punaranavaratamakhanDAdvaitasundarAnanda- niShyandyanupamaniranjananijakAraNaparamAtmatattvan nityan shuddhopayogabalen sambhAvayati, tasya niyamen shuddhanishchayaniyamo bhavatItyabhiprAyo bhagavatAn sUtrakRutAmiti
sahajaparamAtmAnan nityan subhAvayati sphu Tam .
bhavati niyama shuddho muktyanganAsukhakAraNam ..191..
jo paramatattvagnAnI mahAtapodhan sadA sanchit sUkShmakarmonko mUlase ukhAD denemen samartha nishchayaprAyashchittamen parAyaN rahatA huA man – vachan – kAyAko niyamit (sanyamit) kiye honese bhavarUpI belake mUl - kandAtmak shubhAshubhasvarUp prashasta - aprashasta samasta vachanarachanAkA nivAraN karatA hai, keval us vachanarachanAkA hI tiraskAr nahIn karatA kintu samasta moharAgadveShAdi parabhAvonkA nivAraN karatA hai, aur anavaratarUpase ( – nirantar) akhaNDa, advait, sundar - AnandasyandI (sundar Ananda – jharate), anupam, niranjan nijakAraNaparamAtmatattvakI sadA shuddhopayogake balase sambhAvanA (samyak bhAvanA) karatA hai, use (us mahAtapodhanako) niyamase shuddhanishchayaniyam hai aisA bhagavAn sUtrakArakA abhiprAy hai .
[ab is 120vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj chAr shlok kahate hain : ]
[shlokArtha : — ] jo bhavya shubhAshubhasvarUp vachanarachanAko chhoDakar sadA sphu TarUpase sahajaparamAtmAko samyak prakArase bhAtA hai, us gnAnAtmak param yamIko muktirUpI strIke sukhakA kAraN aisA yah shuddha niyam niyamase ( – avashya) hai .191.
Page 243 of 388
PDF/HTML Page 270 of 415
single page version
nikhilanayavilAso na sphu ratyev kinchit .
tamahamabhinamAmi staumi sambhAvayAmi ..192..
[shlokArtha : — ] jo anavaratarUpase ( – nirantar) akhaNDa advait chaitanyake kAraN nirvikAr hai usamen ( – us paramAtmapadArthamen) samasta nayavilAs kinchit sphu rit hI nahIn hotA . jisamense samasta bhedavAd ( – nayAdi vikalpa) dUr hue hain use ( – us paramAtma- padArthako) main naman karatA hUn, usakA stavan karatA hUn, samyak prakArase bhAtA hUn .192.
[shlokArtha : — ] yah dhyAn hai, yah dhyey hai, yah dhyAtA hai aur vah phal hai — aise vikalpajAlonse jo mukta ( – rahit) hai use ( – us paramAtmatattvako) main naman karatA hUn .193.
[shlokArtha : — ] jis yogaparAyaNamen kadAchit bhedavAd utpanna hote hain (arthAt jis yoganiShTha yogIko kabhI vikalpa uThate hain ), usakI arhatke matamen mukti hogI yA nahIn hogI vah kaun jAnatA hai ? 194.
Page 244 of 388
PDF/HTML Page 271 of 415
single page version
Adishabden kShetravAstukanakaramaNIprabhRutaya . eteShu sarveShu sthirabhAvan sanAtanabhAvan parihRutya nityaramaNIyaniranjananijakAraNaparamAtmAnan vyavahArakriyAkAnDADambaravividh- vikalpakolAhalavinirmukta sahajaparamayogabalen nityan dhyAyati ya sahajatapashcharaN- kShIravArAnrAshinishIthinIhRudayAdhIshvara, tasya khalu sahajavairAgyaprAsAdashikhar- shikhAmaNernishchayakAyotsargo bhavatIti
gAthA : 121 anvayArtha : — [kAyAdiparadravye ] kAyAdi paradravyamen [sthir- bhAvam parihRutya ] sthirabhAv chhoDakar [ya ] jo [AtmAnam ] AtmAko [nirvikalpen ] nirvikalparUpase [dhyAyati ] dhyAtA hai, [tasya ] use [tanUtsarga ] kAyotsarga [bhavet ] hai .
sAdi - sAnt mUrta vijAtIy-vibhAv-vyanjanaparyAyAtmak apanA AkAr vah kAy . ‘Adi’ shabdase kShetra, gRuh, kanak, ramaNI Adi . in sabamen sthirabhAv — sanAtanabhAv chhoDakar ( – kAyAdik sthir hain aisA bhAv chhoDakar) nitya - ramaNIy niranjan nij kAraNaparamAtmAko vyavahAr kriyAkAnDake ADambar sambandhI vividh vikalparUp kolAhal rahit sahaj – param – yogake balase jo sahaj - tapashcharaNarUpI kShIrasAgarakA chandra ( – sahaj taparUpI kShIrasAgarako uchhAlanemen chandra samAn aisA jo jIv) nitya dhyAtA hai, us sahaj vairAgyarUpI mahalake shikharake shikhAmaNiko ( – us param sahaj- vairAgyavanta jIvako) vAstavamen nishchayakAyotsarga hai .
[ab is shuddhanishchay - prAyashchitta adhikArakI antim gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev pAnch shlok kahate hain : ]
Page 245 of 388
PDF/HTML Page 272 of 415
single page version
kAyodbhUtaprabalatarasatkarmamukte : sakAshAt .
svAtmadhyAnAdapi cha niyatan svAtmaniShThAparANAm ..195..
tadakhilamapi nityan santyajAmyAtmashaktyA .
sphu TitanijavilAsan sarvadA chetayeham ..197..
[shlokArtha : — ] jo nirantar svAtmaniShThAparAyaN ( – nij AtmAmen lIn) hain un sanyamiyonko, kAyAse utpanna honevAle ati prabal karmonke ( – kAyA sambandhI prabal kriyAonke) tyAgake kAraN, vANIke jalpasamUhakI viratike kAraN aur mAnasik bhAvonkI (vikalponkI) nivRuttike kAraN, tathA nij AtmAke dhyAnake kAraN, nishchayase satat kAyotsarga hai .195.
[shlokArtha : — ] sahaj tejapunjamen nimagna aisA vah prakAshamAn sahaj param tattva jayavanta hai — ki jisane mohAndhakArako dUr kiyA hai (arthAt jo mohAndhakAr rahit hai ), jo sahaj param dRuShTise paripUrNa hai aur jo vRuthA - utpanna bhavabhavake paritAponse tathA kalpanAonse mukta hai .196.
[shlokArtha : — ] alpa ( – tuchchha) aur kalpanAmAtraramya ( – mAtra kalpanAse hI ramaNIy laganevAlA) aisA jo bhavabhavakA sukh vah sab main Atmashaktise nitya samyak prakArase chhoDatA hUn; (aur) jisakA nij vilAs pragaT huA hai, jo sahaj param saukhyavAlA hai tathA jo chaitanyachamatkAramAtra hai, usakA ( – us AtmatattvakA) main sarvadA anubhavan karatA hUn .197.
Page 246 of 388
PDF/HTML Page 273 of 415
single page version
samAdhiviShayAmaho kShaNamahan na jAne purA .
prabhutvaguNashakti ta khalu hatosmi hA sansRutau ..198..
iti sukavijanapayojamitrapanchendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahashrIpadmaprabhamaladhAridev- virachitAyAn niyamasAravyAkhyAyAn tAtparyavRuttau shuddhanishchayaprAyashchittAdhikAra aShTama shrutaskandha ..
[shlokArtha : — ] aho ! mere hRudayamen sphu rAyamAn is nij AtmaguNasampadAko — ki jo samAdhikA viShay hai use — mainne pahale ek kShaN bhI nahIn jAnA . vAstavamen, tIn lokake vaibhavake pralayake hetubhUt duShkarmonkI prabhutvaguNashaktise ( – duShTa karmonke prabhutvaguNakI shaktise), arere ! main sansAramen mArA gayA hUn ( – hairAn ho gayA hUn) .198.
[shlokArtha : — ] bhavotpanna ( – sansAramen utpanna honevAle) viShavRukShake samasta phalako dukhakA kAraN jAnakar main chaitanyAtmak AtmAmen utpanna vishuddhasaukhyakA anubhavan karatA hUn .199.
isaprakAr, sukavijanarUpI kamalonke liye jo sUrya samAn hain aur pAnch indriyonke phai lAv rahit dehamAtra jinhen parigrah thA aise shrI padmaprabhamaladhAridev dvArA rachit niyamasArakI tAtparyavRutti nAmak TIkAmen (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamakI nirgrantha munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavRutti nAmakI TIkAmen) shuddhanishchay-prAyashchitta adhikAr nAmakA AThavAn shrutaskandha samApta huA .
Page 247 of 388
PDF/HTML Page 274 of 415
single page version
ab samasta moharAgadveShAdi parabhAvonke vidhvansake hetubhUt param - samAdhi adhikAr kahA jAtA hai .
gAthA : 122 anvayArtha : — [vachanochchAraNakriyAn ] vachanochchAraNakI kriyA [parityajya ] parityAg kar [vItarAgabhAven ] vItarAg bhAvase [ya ] jo [AtmAnan ] AtmAko [dhyAyati ] dhyAtA hai, [tasya ] use [paramasamAdhi ] param samAdhi [bhavet ] hai .
kabhI ❃ashubhavanchanArtha vachanavistArase shobhit paramavItarAg sarvagnakA stavanAdi param ❃ ashubhavanchanArtha = ashubhase chhUTaneke liye; ashubhase bachaneke liye; ashubhake tyAgake liye .
Page 248 of 388
PDF/HTML Page 275 of 415
single page version
jinayogIshvareNApi . paramArthata prashastAprashastasamastavAgviShayavyApAro na kartavya . at ev vachanarachanAn parityajya sakalakarmakalankapankavinirmukta pradhvastabhAvakarmAtmakaparamavItarAgabhAven trikAlanirAvaraNanityashuddhakAraNaparamAtmAnan svAtmAshrayanishchayadharmadhyAnen TankotkIrNagnAyakaik- svarUpanirataparamashukladhyAnen cha ya paramavItarAgatapashcharaNanirata niruparAgasanyata dhyAyati, tasya khalu dravyabhAvakarmavarUthinIlunTAkasya paramasamAdhirbhavatIti .
hRudi sphu rantIn samatAnuyAyinIm .
na mAdrashAn yA viShayA vidAmahi ..200..
jinayogIshvarako bhI karaneyogya hai . paramArthase prashasta - aprashasta samasta vachanasambandhI vyApAr karaneyogya nahIn hai . aisA honese hI, vachanarachanA parityAgakar jo samasta karmakalankarUp kIchaDase vimukta hai aur jisamense bhAvakarma naShTa hue hain aise bhAvase — param vItarAg bhAvase — trikAl - nirAvaraN nitya-shuddha kAraNaparamAtmAko svAtmAshrit nishchayadharmadhyAnase tathA TankotkIrNa gnAyak ek svarUpamen lIn paramashukladhyAnase jo paramavItarAg tapashcharaNamen lIn, niruparAg (nirvikAr) sanyamI dhyAtA hai, us dravyakarma - bhAvakarmakI senAko lUTanevAle sanyamIko vAstavamen param samAdhi hai .
[ab is 122vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahate hain : ]
[shlokArtha : — ] kisI aisI ( – avarNanIy, param) samAdhi dvArA uttam AtmAonke hRudayamen sphu rit honevAlI, samatAkI 1anuyAyinI sahaj AtmasampadAkA jabatak ham anubhav nahIn karate, tabatak hamAre jaisonkA jo 2viShay hai usakA ham anubhavan nahIn karate .200. 1 — anuyAyinI = anugAminI; sAth-sAth rahanevAlI; pIchhe-pIchhe AnevAlI . (sahaj AtmasampadA samAdhikI
2 — sahaj AtmasampadA muniyonkA viShay hai .
Page 249 of 388
PDF/HTML Page 276 of 415
single page version
namAtmanyAtmanA sandhatta ityadhyAtman tapanam . sakalabAhyakriyAkAnDADambaraparityAgalakShaNAnta- kriyAdhikaraNamAtmAnan niravadhitrikAlanirupAdhisvarUpan yo jAnAti, tatpariNativisheSha svAtmAshrayanishchayadharmadhyAnam . dhyAnadhyeyadhyAtRutatphalAdivividhavikalpanirmuktAntarmukhAkAr-
gAthA : 123 anvayArtha : — [sanyamaniyamatapasA tu ] sanyam, niyam aur tapase tathA [dharmadhyAnen shukladhyAnen ] dharmadhyAn aur shukladhyAnase [ya ] jo [AtmAnan ] AtmAko [dhyAyati ] dhyAtA hai, [tasya ] use [paramasamAdhi ] param samAdhi [bhavet ] hai .
samasta indriyonke vyApArakA parityAg so sanyam hai . nij AtmAkI ArAdhanAmen tatparatA so niyam hai . jo AtmAko AtmAmen AtmAse dhAraN kar rakhatA hai – TikA rakhatA hai – joD rakhatA hai vah adhyAtma hai aur vah adhyAtma so tap hai . samasta bAhyakriyAkAnDake ADambarakA parityAg jisakA lakShaN hai aisI antakriyAke ❃adhikaraNabhUt AtmAko — ki jisakA svarUp avadhi rahit tInon kAl (anAdi kAlase ananta kAl tak) nirupAdhik hai use — jo jIv jAnatA hai, us jIvakI pariNativisheSh vah svAtmAshrit nishchayadharmadhyAn hai . dhyAn - dhyey - dhyAtA, dhyAnakA phal Adike vividh vikalponse vimukta (arthAt aise vikalponse rahit), antarmukhAkAr (arthAt antarmukh jisakA svarUp hai aisA), ❃ adhikaraN = AdhAr . (antarang kriyAkA AdhAr AtmA hai .)
Page 250 of 388
PDF/HTML Page 277 of 415
single page version
nikhilakaraNagrAmAgocharaniranjananijaparamatattvAvichalasthitirUpan nishchayashukladhyAnam . ebhi sAmagrIvisheShai sArdhamakhanDAdvaitaparamachinmayamAtmAnan ya paramasanyamI nityan dhyAyati, tasya khalu paramasamAdhirbhavatIti .
hai, use vAstavamen param samAdhi hai .
[ab is 123vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain : ]
[shlokArtha : — ] jo sadA chaitanyamay nirvikalpa samAdhimen rahatA hai, us dvaitAdvaitavimukta (dvait-advaitake vikalponse mukta) AtmAko main naman karatA hUn . 201 .
gAthA : 124 anvayArtha : — [vanavAsa ] vanavAs, [kAyaklesha vichitropavAsa ] kAyaklesharUp anek prakArake upavAs, [adhyayanamaunaprabhRutaya ] adhyayan, maun Adi (kArya) [samatArahitasya shramaNasya ] samatArahit shramaNako [kin kariShyati ] kyA karate hain ( – kyA lAbh karate hain) ?
Page 251 of 388
PDF/HTML Page 278 of 415
single page version
atra samatAmantareN dravyalinggadhAriNa shramaNAbhAsina kimapi paralokakAraNan nAstItyukta m .
sakalakarmakalankapankavinirmukta mahAnandahetubhUtaparamasamatAbhAven vinA kAntAravAsAvAsen prAvRuShi vRukShamUle sthityA cha grIShmetitIvrakarakarasantaptaparvatAgragrAvaniShaNNatayA vA hemante cha rAtrimadhye hyAshAmbaradashAphalen cha, tvagasthibhUtasarvAnggakleshadAyinA mahopavAsen vA, sadAdhyayanapaTutayA cha, vAgviShayavyApAranivRuttilakShaNen santatamaunavraten vA kimapyupAdeyan phalamasti kevaladravyalingadhAriNa shramaNAbhAsasyeti .
sthitikaraNanirodhadhyAnatIrthopasevA- .
mRugay tadaparan tvan bho prakAran gurubhya ..’’
TIkA : — yahAn (is gAthAmen), samatAke binA dravyalingadhArI shramaNAbhAsako kinchit paralokakA kAraN nahIn hai (arthAt kinchit mokShakA sAdhan nahIn hai ) aisA kahA hai .
keval dravyalingadhArI shramaNAbhAsako samasta karmakalankarUp kIchaDase vimukta mahA Anandake hetubhUt paramasamatAbhAv binA, (1) vanavAsamen vasakar varShARutumen vRukShake nIche sthiti karanese, grIShmaRutumen prachanD sUryakI kiraNonse santapta parvatake shikharakI shilA par baiThanese aur hemantaRutumen rAtrimen digambaradashAmen rahanese, (2) tvachA aur asthirUp (mAtra hAD-chAmarUp) ho gaye sAre sharIrako kleshadAyak mahA upavAsase, (3) sadA adhyayanapaTutAse (arthAt sadA shAstrapaThan karanese), athavA (4) vachanasambandhI vyApArakI nivRuttisvarUp satat maunavratase kyA kinchit bhI ❃upAdey phal hai ? (arthAt mokShake sAdhanarUp phal kinchit bhI nahIn hai .)
isIprakAr (shrI yogIndradevakRut) amRutAshItimen (59ven shlok dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[shlokArtha : — ] parvatakI gahan guphA Adimen athavA vanake shUnya pradeshamen ❃ upAdey = chAhane yogya; prashansA yogya .
Page 252 of 388
PDF/HTML Page 279 of 415
single page version
samatayA rahitasya yaterna hi .
bhaj mune samatAkulamandiram ..202..
tathA homase brahmakI (AtmAkI) siddhi nahIn hai; isaliye, he bhAI ! tU guruon dvArA usase
anya prakArako DhUnDh .’’
ab (is 124vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain ) : —
[shlokArtha : — ] vAstavamen samatA rahit yatiko anashanAdi tapashcharaNonse phal nahIn hai; isaliye, he muni ! samatAkA ❃kulamandir aisA jo yah anAkul nij tattva use bhaj .202 .
gAthA : 125 anvayArtha : — [sarvasAvadye virata ] jo sarva sAvadyamen virat hai, [trigupta ] jo tIn guptivAlA hai aur [pihitendriya ] jisane indriyonko banda (niruddha) kiyA hai, [tasya ] use [sAmAyikan ] sAmAyik [sthAyi ] sthAyI hai . [iti kevalishAsane ] aisA kevalIke shAsanamen kahA hai . ❃ kulamandir = (1) uttam ghar; (2) vanshaparamparAkA ghar .
Page 253 of 388
PDF/HTML Page 280 of 415
single page version
ih hi sakalasAvadyavyApArarahitasya triguptiguptasya sakalendriyavyApAravimukhasya tasya cha mune sAmAyikan vratan sthAyItyukta m .
athAtraikendriyAdiprANinikurambakleshahetubhUtasamastasAvadyavyAsangavinirmukta :, prashastA- prashastasamastakAyavAngmanasAn vyApArAbhAvAt trigupta, sparshanarasanaghrANachakShushrotrAbhidhAn- panchendriyANAn mukhaistattadyogyaviShayagrahaNAbhAvAt pihitendriya, tasya khalu mahAmumukSho paramavItarAgasanyamina sAmAyikan vratan shAshvat sthAyi bhavatIti .
nItvA nAshan vikRutimanishan kAyavAngmAnasAnAm .
buddhvA jantu sthirashamamayan shuddhashIlan prayAti ..203..
TIkA : — yahAn (is gAthAmen), jo sarva sAvadya vyApArase rahit hai, jo trigupti dvArA gupta hai tathA jo samasta indriyonke vyApArase vimukh hai, us muniko sAmAyikavrat sthAyI hai aisA kahA hai .
yahAn (is lokamen) jo ekendriyAdi prANIsamUhako kleshake hetubhUt samasta sAvadyake ❃
kAraN trigupta (tIn guptivAlA) hai aur sparshan, rasan, ghrAN, chakShu tathA shrotra nAmak pAnch indriyon dvArA us – us indriyake yogya viShayake grahaNakA abhAv honese banda kI huI indriyomvAlA hai, us mahAmumukShu paramavItarAgasanyamIko vAstavamen sAmAyikavrat shAshvat – sthAyI hai .
[ab is 125vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain : ]
[shlokArtha : — ] isaprakAr bhavabhayake karanevAle samasta sAvadyasamUhako chhoDakar, kAy - vachan - manakI vikRutiko nirantar nAsh prApta karAke, antarang shuddhise param kalA sahit (param gnAnakalA sahit) ek AtmAko jAnakar jIv sthirashamamay shuddha shIlako prApta karatA hai (arthAt shAshvat samatAmay shuddha chAritrako prApta karatA hai ) .203. ❃ vyAsang = gADh sang; sang; Asakti .