Page 274 of 388
PDF/HTML Page 301 of 415
single page version
prApnotyuchchairayan yan vigalitavipadan siddhisImantinIsha ..227..
nirupam – sahaj – gnAnadarshanachAritrarUp, nitya AtmAmen AtmAko vAstavamen samyak prakArase sthApit karake, yah AtmA chaitanyachamatkArakI bhakti dvArA ❃niratishay gharako — ki jisamense vipadAen dUr huI hain tathA jo Anandase bhavya (shobhAyamAn) hai use — atyanta prApta karatA hai arthAt siddhirUpI strIkA svAmI hotA hai .227.
gAthA : 137 anvayArtha : — [ya sAdhu tu ] jo sAdhu [rAgAdiparihAre AtmAnan yunakti ] rAgAdike parihAramen AtmAko lagAtA hai (arthAt AtmAmen AtmAko lagAkar rAgAdikA tyAg karatA hai ), [sa ] vah [yogabhaktiyukta ] yogabhaktiyukta (yogakI bhaktivAlA) hai; [itarasya cha ] dUsareko [yoga ] yog [katham ] kisaprakAr [bhavet ] ho sakatA hai ?
niravasheSharUpase antarmukhAkAr ( – sarvathA antarmukh jisakA svarUp hai aisI) param samAdhi dvArA samasta moharAgadveShAdi parabhAvonkA parihAr hone par, jo sAdhu — Asannabhavya ❃ niratishay = jisase koI baDhakar nahIn hai aise; anuttam; shreShTha; advitIy .
Page 275 of 388
PDF/HTML Page 302 of 415
single page version
sati yastu sAdhurAsannabhavyajIva nijenAkhanDAdvaitaparamAnandasvarUpeN nijakAraNaparamAtmAnan yunakti , sa paramatapodhan ev shuddhanishchayopayogabhakti yukta : . itarasya bAhyaprapanchasukhasya kathan yogabhakti rbhavati .
[shlokArtha : — ] AtmaprayatnasApekSha vishiShTa jo manogati usakA brahmamen sanyog honA ( – AtmaprayatnakI apekShAvAlI visheSh prakArakI chittapariNatikA AtmAmen laganA) use yog kahA jAtA hai .’’
aur (is 137vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain ) : —
[shlokArtha : — ] jo yah AtmA AtmAko AtmAke sAth nirantar joDatA hai, vah munIshvar nishchayase yogabhaktivAlA hai .228.
Page 276 of 388
PDF/HTML Page 303 of 415
single page version
moharAgadveShAdivividhavikalpAbhAve paramasamarasIbhAven nisheShatontarmukhanijakAraNasamay- sArasvarUpamatyAsannabhavyajIva sadA yunaktyev, tasya khalu nishchayayogabhakti rnAnyeShAm iti .
gAthA : 138 anvayArtha : — [ya sAdhu tu ] jo sAdhu [sarvavikalpAbhAve AtmAnan yunakti ] sarva vikalponke abhAvamen AtmAko lagAtA hai (arthAt AtmAmen AtmAko joDakar sarva vikalponkA abhAv karatA hai ), [sa ] vah [yogabhaktiyukta ] yogabhaktivAlA hai; [itarasya cha ] dUsareko [yoga ] yog [katham ] kisaprakAr [bhavet ] ho sakatA hai ?
ati – apUrva 1niruparAg ratnatrayAtmak, 2nijachidvilAsalakShaN nirvikalpa paramasamAdhi dvArA samasta moharAgadveShAdi vividh vikalponkA abhAv hone par, paramasamarasIbhAvake sAth 3niravasheSharUpase antarmukh nij kAraNasamayasArasvarUpako jo ati - Asannabhavya jIv sadA joDatA hI hai, use vAstavamen nishchayayogabhakti hai; dUsaronko nahIn .
[ab is 138vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain : ]
[shlokArtha : — ] bhedakA abhAv hone par yah 4anuttam yogabhakti hotI hai; usake dvArA yogiyonko AtmalabdhirUp aisI vah ( – prasiddha) mukti hotI hai .229. 1 – niruparAg = nirvikAr; shuddha . [param samAdhi ati-apUrva shuddha ratnatrayasvarUp hai . ] 2 – param samAdhikA lakShaN nij chaitanyakA vilAs hai . 3 – niravasheSh = paripUrNa . [kAraNasamayasArasvarUp paripUrNa antarmukh hai . ] 4 – anuttam = jisase dUsarA kuchh uttam nahIn hai aisI; sarvashreShTha .
Page 277 of 388
PDF/HTML Page 304 of 415
single page version
ih hi nikhilaguNadharagaNadharadevaprabhRutijinamuninAthakathitatattveShu viparItAbhinivesh- vivarjitAtmabhAv ev nishchayaparamayog ityukta : .
aparasamayatIrthanAthAbhihite viparIte padArthe hyabhinivesho durAgrah ev viparItAbhi- nivesha . amun parityajya jainakathitatattvAni nishchayavyavahAranayAbhyAn boddhavyAni . sakalajinasya bhagavatastIrthAdhinAthasya pAdapadmopajIvino jainA, paramArthato gaNadharadevAday ityartha .
gAthA : 139 anvayArtha : — [viparItAbhiniveshan parityajya ] viparIt abhiniveshakA parityAg karake [ya ] jo [jainakathitatattveShu ] jainakathit tattvommen [AtmAnan ] AtmAko [yunakti ] lagAtA hai, [nijabhAva ] usakA nij bhAv [sa yoga bhavet ] vah yog hai .
TIkA : — yahAn, samasta guNonke dhAraN karanevAle gaNadharadev Adi jinamuninAthon dvArA kahe hue tattvommen viparIt abhinivesh rahit AtmabhAv hI nishchay - paramayog hai aisA kahA hai .
anya samayake tIrthanAth dvArA kahe hue ( – jain darshanake atirikta anya darshanake tIrthapravartak dvArA kahe hue) viparIt padArthamen abhinivesh — durAgrah hI viparIt abhinivesh hai . usakA parityAg karake jainon dvArA kahe hue tattva nishchayavyavahAranayase jAnane yogya hain, 1sakalajin aise bhagavAn tIrthAdhinAthake charaNakamalake 2upajIvak ve jain hain; paramArthase gaNadharadev Adi aisA usakA artha hai . unhonne ( – gaNadharadev Adi jainonne) kahe hue jo 1 – deh sahit hone par bhI tIrthankaradevane rAgadveSh aur agnAnako sampUrNarUpase jItA hai isaliye ve sakalajin hain . 2 – upajIvak = sevA karanevAle; sevak; Ashrit; dAs .
Page 278 of 388
PDF/HTML Page 305 of 415
single page version
tairabhihitAni nikhilajIvAditattvAni teShu ya paramajinayogIshvara svAtmAnan yunakti , tasya cha nijabhAv ev paramayog iti .
vyakteShu bhavyajanatAbhavaghAtakeShu .
sAkShAdyunakti nijabhAvamayan sa yoga ..230..
nijabhAv hI param yog hai .
[ab is 139 vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain : ]
[shlokArtha : — ] is durAgrahako ( – uparokta viparIt abhiniveshako) chhoDakar, jainamuninAthonke ( – gaNadharadevAdik jain muninAthonke) mukhAravindase pragaT hue, bhavya janonke bhavonkA nAsh karanevAle tattvommen jo jinayogInAth (jain munivar) nij bhAvako sAkShAt lagAtA hai, usakA vah nij bhAv so yog hai .230.
gAthA : 140 anvayArtha : — [vRuShabhAdijinavarendrA ] vRuShabhAdi jinavarendra [evam ] isaprakAr [yogavarabhaktim ] yogakI uttam bhakti [kRutvA ] karake [nirvRutisukham ] nirvRutisukhako [ApannA ] prApta hue; [tasmAt ] isaliye [yogavarabhaktim ] yogakI uttam bhaktiko [dhAray ] tU dhAraN kar .
Page 279 of 388
PDF/HTML Page 306 of 415
single page version
tIrthakaraparamadevA sarvagnavItarAgA tribhuvanavartikIrtayo mahAdevAdhidevA parameshvarA sarve evamukta prakArasvAtmasambandhinIn shuddhanishchayayogavarabhaktin kRutvA paramanirvANavadhUTikApIvarastan- bharagADhopagUDhanirbharAnandaparamasudhArasapUraparitRuptasarvAtmapradeshA jAtA, tato yUyan mahAjanA sphu TitabhavyatvaguNAstAn svAtmArthaparamavItarAgasukhapradAn yogabhaktin kuruteti .
shrIdevendrakirITakoTivilasanmANikyamAlArchitAn .
shakreNodbhavabhogahAsavimalAn shrIkIrtinAthAn stuve ..231..
is bhAratavarShamen pahale shrI nAbhiputrase lekar shrI vardhamAn takake chauvIs tIrthankar - paramadev — sarvagnavItarAg, trilokavartI kIrtivAle mahAdevAdhidev parameshvar — sab, yathokta prakArase nij AtmAke sAth sambandha rakhanevAlI shuddhanishchayayogakI uttam bhakti karake, paramanirvANavadhUke ati puShTa stanake gADh Alinganase sarva Atmapradeshamen atyanta - AnandarUpI paramasudhArasake pUrase paritRupta hue; isaliye ❃sphu TitabhavyatvaguNavAle he mahAjano ! tum nij AtmAko param vItarAg sukhakI denevAlI aisI vah yogabhakti karo .
[ab is param-bhakti adhikArakI antim gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev sAt shlok kahate hain : ]
[shlokArtha : — ] guNamen jo baDe hain, jo trilokake puNyakI rAshi hain (arthAt jinamen mAnon ki tIn lokake puNya ekatrit hue hain ), devendronke mukuTakI kinArI par prakAshamAn mANikapanktise jo pUjit hain (arthAt jinake charaNAravindamen devendronke mukuT ❃ sphu Tit = prakaTit; pragaT hue; pragaT .
Page 280 of 388
PDF/HTML Page 307 of 415
single page version
shuddhadhyAnasamAhiten manasAnandAtmatattvasthita .
gnAnApAstasamastamohamahimA lIye parabrahmaNi ..234..
jhukate hain ), (jinake Age) shachI Adi prasiddha indrANiyonke sAthamen shakrendra dvArA kiye jAnevAle nRitya, gAn tathA Anandase jo shobhit hain, aur ❃
hain, un shrI nAbhiputrAdi jineshvaronkA main stavan karatA hUn .231.
[shlokArtha : — ] shrI vRuShabhase lekar shrI vIr takake jinapati bhI yathokta mArgase (pUrvokta prakArase) yogabhakti karake nirvANavadhUke sukhako prApta hue hain .232.
[shlokArtha : — ] apunarbhavasukhakI (muktisukhakI) siddhike hetu main shuddha yogakI uttam bhakti karatA hUn; sansArakI ghor bhItise sarva jIv nitya vah uttam bhakti karo .233.
[shlokArtha : — ] guruke sAnnidhyamen nirmalasukhakArI dharmako prApta karake, gnAn dvArA jisane samasta mohakI mahimA naShTa kI hai aisA main, ab rAgadveShakI paramparArUpase pariNat chittako chhoDakar, shuddha dhyAn dvArA samAhit ( – ekAgra, shAnt) kiye hue manase AnandAtmak tattvamen sthit rahatA huA, parabrahmamen (paramAtmAmen) lIn hotA hUn .234. ❃ shrI = shobhA; saundarya; bhavyatA .
Page 281 of 388
PDF/HTML Page 308 of 415
single page version
sambhAvayAmi tadahan punarekamekam .
mukti spRuhasya bhavasharmaNi nispRuhasya ..237..
iti sukavijanapayojamitrapanchendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahshrIpadmaprabhamaladhAridevvirachitAyAn niyamasAravyAkhyAyAn tAtparyavRuttau paramabhaktyadhikAro dashama shrutaskandha ..
[shlokArtha : — ] indriyalolupatA jinako nivRutta huI hai aur tattvalolup (tattvaprAptike liye ati utsuk) jinakA chitta hai, unhen sundar - AnandajharatA uttam tattva pragaT hotA hai . 235 .
[shlokArtha : — ] ati apUrva nijAtmajanit bhAvanAse utpanna honevAle sukhake liye jo yati yatna karate hain, ve vAstavamen jIvanmukta hote hain, dUsare nahIn . 236 .
[shlokArtha : — ] jo paramAtmatattva (rAgadveShAdi) dvandvamen sthit nahIn hai aur anagh (nirdoSh, mal rahit) hai, us keval ekakI main puna puna sambhAvanA (samyak bhAvanA) karatA hUn . muktikI spRuhAvAle tathA bhavasukhake prati nispRuh aise mujhe is lokamen un anyapadArthasamUhonse kyA phal hai ? 237 .
isaprakAr, sukavijanarUpI kamalonke liye jo sUrya samAn hain aur pAnch indriyonke phai lAv rahit dehamAtra jinhen parigrah thA aise shrI padmaprabhamaladhAridev dvArA rachit niyamasArakI tAtparyavRutti nAmak TIkAmen (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamakI nirgrantha munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavRutti nAmakI TIkAmen) param-bhakti adhikAr nAmakA dasavAn shrutaskandha samApta huA .
Page 282 of 388
PDF/HTML Page 309 of 415
single page version
ab vyavahAr chhah Avashyakonse pratipakSha shuddhanishchayakA (shuddhanishchay - AvashyakakA) adhikAr kahA jAtA hai .
gAthA : 141 anvayArtha : — [ya anyavasha na bhavati ] jo anyavash nahIn hai (arthAt jo jIv anyake vash nahIn hai ) [tasya tu Avashyakam karma bhaNanti ] use Avashyak karma kahate hain (arthAt us jIvako Avashyak karma hai aisA param yogIshvar kahate hain ) . [karmavinAshanayoga ] karmakA vinAsh karanevAlA yog ( – aisA jo yah Avashyak karma) [nirvRuttimArga ] vah nirvANakA mArga hai [iti prarUpita ] aisA kahA hai .
TIkA : — yahAn (is gAthAmen), nirantar svavashako nishchay - Avashyak - karma hai aisA kahA hai .
Page 283 of 388
PDF/HTML Page 310 of 415
single page version
ya khalu yathAvidhi paramajinamArgAcharaNakushala sarvadaivAntarmukhatvAdananyavasho bhavati kintu sAkShAtsvavash ityartha . tasya kil vyAvahArikakriyAprapanchaparAngmukhasya svAtmAshray- nishchayadharmadhyAnapradhAnaparamAvashyakakarmAstItyanavaratan paramatapashcharaNanirataparamajinayogIshvarA vadanti . kin cha yastriguptiguptaparamasamAdhilakShaNaparamayoga sakalakarmavinAshahetu sa ev sAkShAnmokShakAraNatvAnnirvRutimArga iti nirukti rvyutpattiriti .
nityAnandaprasarasarase gnAnatattve nilIy .
sphU rjajjyotisahajavilasadratnadIpasya lakShmIm ..’’
vidhi anusAr paramajinamArgake AcharaNamen kushal aisA jo jIv sadaiv antarmukhatAke kAraN anyavash nahIn hai parantu sAkShAt svavash hai 1aisA artha hai, us vyAvahArik kriyAprapanchase parAngmukh jIvako 2svAtmAshrit - nishchayadharmadhyAnapradhAn param Avashyak karma hai aisA nirantar paramatapashcharaNamen lIn paramajinayogIshvar kahate hain . aur, sakal karmake vinAshakA hetu aisA jo 3triguptigupta - paramasamAdhilakShaN param yog vahI sAkShAt mokShakA kAraN honese nirvANakA mArga hai . aisI nirukti arthAt vyutpatti hai .
isIprakAr (AchAryadev) shrImad amRutachandrasUrine (shrI pravachanasArakI tattvadIpikA nAmak TIkAmen pAnchaven shlok dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[shlokArtha : — ] isaprakAr shuddhopayogako prApta karake AtmA svayam dharma hotA huA arthAt svayam dharmarUpase pariNamit hotA huA nitya Anandake phai lAvase saras (arthAt jo shAshvat Anandake phai lAvase rasayukta hain ) aise gnAnatattvamen lIn hokar, 1 – ‘anyavash nahIn hai’ is kathanakA ‘sAkShAt svavash hai’ aisA artha hai . 2 – nij AtmA jisakA Ashray hai aisA nishchayadharmadhyAn param Avashyak karmamen pradhAn hai . 3 – param yogakA lakShaN tIn gupti dvArA gupta ( – antarmukh) aisI param samAdhi hai . [param Avashyak karma
Page 284 of 388
PDF/HTML Page 311 of 415
single page version
dharma sAkShAt svavashajanitAvashyakarmAtmakoyam .
tenaivAhan kimapi tarasA yAmi shan nirvikalpam ..238..
( – svabhAvase hI prakAshit) ratnadIpakakI niShkamp - prakAshavAlI shobhAko prApta hotA hai
hai — jAnatA rahatA hai ) .’’
aur (is 141vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahate hain ) : —
[shlokArtha : — ] svavashatAse utpanna Avashyak - karmasvarUp yah sAkShAt dharma niyamase (avashya) sachchidAnandamUrti AtmAmen (sat - chid - AnandasvarUp AtmAmen ) atishayarUpase hotA hai . aisA yah (Atmasthit dharma ), karmakShay karanemen kushal aisA nirvANakA ek mArga hai . usIse main shIghra kisI ( – adbhut ) nirvikalpa sukhako prApta karatA hUn .238.
gAthA : 142 anvayArtha : — [na vasha avasha ] jo (anyake) vash nahIn hai vah ‘avash’ hai [vA ] aur [avashasya karma ] avashakA karma vah [Avashyakam ]
Page 285 of 388
PDF/HTML Page 312 of 415
single page version
ityukta :, avashasya tasya paramajinayogIshvarasya nishchayadharmadhyAnAtmakaparamAvashyakakarmAvashyan bhavatIti boddhavyam . niravayavasyopAyo yukti : . avayava kAya, asyAbhAvAt avayavAbhAva . avasha paradravyANAn niravayavo bhavatIti nirukti : vyutpattishcheti .
anyeShAn yo na vash iti yA sansthiti sA nirukti : .
sphU rjajjyotisphu TitasahajAvasthayAmUrtatA syAt ..239..
‘Avashyak’ hai [iti boddhavyam ] aisA jAnanA; [yukti iti ] vah (asharIrI honekI) yukti hai, [upAya iti cha ] vah (asharIr honekA) upAy hai, [niravayava bhavati ] usase jIv niravayav (arthAt asharIr) hotA hai . [nirukti ] aisI nirukti hai .
TIkA : — yahAn, ❃avash paramajinayogIshvarako param Avashyak karma avashya hai aisA kahA hai .
jo yogI nij AtmAke parigrahake atirikta anya padArthonke vash nahIn hotA aur isIliye jise ‘avash’ kahA jAtA hai, us avash paramajinayogIshvarako nishchayadharmadhyAnasvarUp param - Avashyak - karma avashya hai aisA jAnanA . (vah param - Avashyak - karma ) niravayavapanekA upAy hai, yukti hai . avayav arthAt kAy; usakA (kAyakA) abhAv vah avayavakA abhAv (arthAt niravayavapanA) . paradravyonko avash jIv niravayav hotA hai (arthAt jo jIv paradravyonko vash nahIn hotA vah akAy hotA hai ) . isaprakAr nirukti — vyutpatti — hai .
[ab is 142vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain : ]
[shlokArtha : — ] koI yogI svahitamen lIn rahatA huA shuddhajIvAstikAyake atirikta anya padArthonke vash nahIn hotA . isaprakAr jo susthit rahanA so nirukti (arthAt ❃ avash = parake vash na hon aise; svavash; svAdhIn; svatantra .
Page 286 of 388
PDF/HTML Page 313 of 415
single page version
paradravyANAn vasho bhUtvA, tatastasya jaghanyaratnatrayapariNaterjIvasya svAtmAshrayanishchayadharmadhyAn- lakShaNaparamAvashyakakarma na bhavediti ashanArthan dravyalinggan gRuhItvA svAtmakAryavimukha san avashapanekA vyutpatti - artha ) hai . aisA karanese ( – apanemen lIn rahakar parako vash na honese ) ❃duritarUpI timirapunjakA jisane nAsh kiyA hai aise us yogIko sadA prakAshamAn jyoti dvArA sahaj avasthA pragaT honese amUrtapanA hotA hai . 239 .
gAthA : 143 anvayArtha : — [ya ] jAe [ashubhabhAven ] ashubh bhAv sahit [vartate ] vartatA hai, [sa shramaNa ] vah shramaN [anyavasha bhavati ] anyavash hai; [tasmAt ] isaliye [tasya tu ] use [AvashyakalakShaNan karma ] AvashyakasvarUp karma [na bhavet ] nahIn hai .
TIkA : — yahAn, bhedopachAr - ratnatrayapariNativAle jIvako avashapanA nahIn hai aisA kahA hai .
jo shramaNAbhAs – dravyalingI aprashasta rAgAdirUp ashubhabhAv sahit vartatA hai, vah nij svarUpase anya ( – bhinna ) aise paradravyonke vash hai; isaliye us jaghanya ratnatrayapariNativAle jIvako svAtmAshrit nishchay - dharmadhyAnasvarUp param - Avashyak - karma nahIn hai . (vah shramaNAbhAs ) bhojan hetu dravyaling grahaN karake svAtmakAryase vimukh ❃ durit = duShkRut; duShkarma . (pAp tathA puNya donon vAstavamen durit hain .)
Page 287 of 388
PDF/HTML Page 314 of 415
single page version
paramatapashcharaNAdikamapyudAsya jinendramandiran vA tatkShetravAstudhanadhAnyAdikan vA sarvamasmadIyamiti manashchakAreti .
tribhuvanabhuvanAntardhvAntapunjAyamAnam .
vasatimanupamAn tAmasmadIyAn smaranti ..240..
mithyAtvAdikalankapankarahita saddharmarakShAmaNi .
muktAnekaparigrahavyatikara pApATavIpAvaka ..241..
rahatA huA param tapashcharaNAdike prati bhI udAsIn (lAparavAh ) rahakar jinendramandir athavA usakA kShetra, makAn, dhan, dhAnyAdik sab hamArA hai aisI buddhi karatA hai .
[ab is 143vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj pAnch shlok kahate hain : ]
[shlokArtha : — ] trilokarUpI makAnamen rahe hue (mahA ) timirapunj jaisA muniyonkA yah (koI ) navIn tIvra mohanIy hai ki (pahale ) ve tIvra vairAgyabhAvase ghAsake gharako bhI chhoDakar (phi ra ) ‘hamArA vah anupam ghar !’ aisA smaraN karate hain ! 240.
[shlokArtha : — ] kalikAlamen bhI kahIn koI bhAgyashAlI jIv mithyAtvAdirUp malakIchaDase rahit aur ❃saddharmarakShAmaNi aisA samartha muni hotA hai . jisane anek parigrahonke vistArako chhoDA hai aur jo pAparUpI aTavIko jalAnevAlI agni hai aisA yah muni is kAl bhUtalamen tathA devalokamen devonse bhI bhalIbhAnti pujAtA hai .241. ❃saddharmarakShAmaNi = saddharmakI rakShA karanevAlA maNi . (rakShAmaNi = Apattiyonse athavA pishAch Adise
Page 288 of 388
PDF/HTML Page 315 of 415
single page version
namasyA sA yogyA shatamakhashatasyApi satatam .
sukhan reme kashchidbat kalihatosau jaDamati ..242..
[shlokArtha : — ] is lokamen tapashcharyA samasta subuddhiyonko prANapyArI hai; vah yogya tapashcharyA so indronko bhI satat vandanIy hai . use prApta karake jo koI jIv kAmAndhakArayukta sansArajanit sukhamen ramatA hai, vah jaDamati arere ! kalise hanA huA hai ( – kalikAlase ghAyal huA hai ) .242.
[shlokArtha : — ] jo jIv anyavash hai vah bhale muniveshadhArI ho tathApi sansArI hai, nitya dukhakA bhoganevAlA hai; jo jIv svavash hai vah jIvanmukta hai, jineshvarase kinchit nyUn hai (arthAt usamen jineshvaradevakI apekShA thoDI-sI kamI hai ) .243.
[shlokArtha : — ] aisA honese hI jinanAthake mArgamen munivargamen svavash muni sadA shobhA detA hai; aur anyavash muni naukarake samUhommen ❃rAjavallabh naukar samAn shobhA detA hai (arthAt jisaprakAr yogyatA rahit, khushAmadI naukar shobhA nahIn detA usIprakAr anyavash muni shobhA nahIn detA ) .244. ❃ rAjavallabh = jo (khushAmadase) rAjAkA mAnItA (mAnA huA) ban gayA ho .
Page 289 of 388
PDF/HTML Page 316 of 415
single page version
charati, vyAvahArikadharmadhyAnapariNata at ev charaNakaraNapradhAna, svAdhyAyakAlamavalokayan svAdhyAyakriyAn karoti, dainan dainan bhuktvA bhuktvA chaturvidhAhArapratyAkhyAnan cha karoti, tisRuShu sandhyAsu bhagavadarhatparameshvarastutishatasahasramukharamukhAravindo bhavati, trikAleShu cha niyamaparAyaNa ityahorAtrepyekAdashakriyAtatpara, pAkShikamAsikachAturmAsikasAmvatsarikapratikramaNAkarNan-
gAthA : 144 anvayArtha : — [ya ] jo (jIv ) [sanyata ] sanyat rahatA huA [khalu ] vAstavamen [shubhabhAve ] shubh bhAvamen [charati ] charatA — pravartatA hai, [sa ] vah [anyavasha bhavet ] anyavash hai; [tasmAt ] isaliye [tasya tu ] use [AvashyakalakShaNan karma ] AvashyakasvarUp karma [na bhavet ] nahIn hai .
TIkA : — yahAn bhI (is gAthAmen bhI ), anyavash aise ashuddhaantarAtmajIvakA lakShaN kahA hai .
jo (shramaN ) vAstavamen jinendrake mukhAravindase nikale hue param-AchArashAstrake kramase (rItise ) sadA sanyat rahatA huA shubhopayogamen charatA — pravartatA hai; vyAvahArik dharmadhyAnamen pariNat rahatA hai isIliye ❃charaNakaraNapradhAn hai; svAdhyAyakAlakA avalokan karatA huA ( – svAdhyAyayogya kAlakA dhyAn rakhakar ) svAdhyAyakriyA karatA hai, pratidin bhojan karake chaturvidh AhArakA pratyAkhyAn karatA hai, tIn sandhyAonke samay ( – prAta, madhyAhna tathA sAyankAl ) bhagavAn arhat parameshvarakI lAkhon stuti mukhakamalase bolatA hai, tInon kAl niyamaparAyaN rahatA hai (arthAt tInon samayake niyamommen tatpar rahatA hai ), — isaprakAr aharnish (din-rAt milakar) gyArah kriyAommen tatpar rahatA hai; pAkShik, mAsik, chAturmAsik tathA sAmvatsarik pratikramaN sunanese utpanna hue santoShase jisakA dharmasharIr romAnchase chhA jAtA hai; anashan, avamaudarya, rasaparityAg, vRuttiparisankhyAn, vivikta shayyAsan aur kAyaklesh nAmake chhah bAhya tapamen jo satat utsAhaparAyaN rahatA hai; ❃ charaNakaraNapradhAn = shubh AcharaNake pariNAm jise mukhya hain aisA .
Page 290 of 388
PDF/HTML Page 317 of 415
single page version
samupajanitaparitoSharomAnchakanchukitadharmasharIra, anashanAvamaudaryarasaparityAgavRuttiparisankhyAn- vivikta shayanAsanakAyakleshAbhidhAneShu ShaTsu bAhyatapassu cha santatotsAhaparAyaNa, svAdhyAyadhyAn- shubhAcharaNaprachyutapratyavasthApanAtmakaprAyashchittavinayavaiyAvRuttyavyutsarganAmadheyeShu chAbhyantarataponuShThAneShu cha kushalabuddhi, kintu sa nirapekShatapodhana sAkShAnmokShakAraNan svAtmAshrayAvashyakakarma nishchayata paramAtmatattvavishrAntirUpan nishchayadharmadhyAnan shukladhyAnan cha na jAnIte, ata paradravyagatatvAdanyavash ityukta : . asya hi tapashcharaNaniratachittasyAnyavashasya nAkalokAdi- kleshaparamparayA shubhopayogaphalAtmabhi prashastarAgAngArai pachyamAna sannAsannabhavyatAguNodaye sati paramaguruprasAdAsAditaparamatattvashraddhAnaparignAnAnuShThAnAtmakashuddhanishchayaratnatrayapariNatyA nirvANamupayAtIti .
bhajatu paramAnandan nirvANakAraNakAraNam .
svAdhyAy, dhyAn, shubh AcharaNase chyut honepar puna usamen sthApanasvarUp prAyashchitta, vinay, vaiyAvRuttya aur vyutsarga nAmak abhyantar taponke anuShThAnamen (AcharaNamen ) jo kushal- buddhivAlA hai; parantu vah nirapekSha tapodhan sAkShAt mokShake kAraNabhUt svAtmAshrit Avashyak- karmako — nishchayase paramAtmatattvamen vishrAntirUp nishchayadharmadhyAnako tathA shukladhyAnako — nahIn jAnatA; isaliye paradravyamen pariNat honese use anyavash kahA gayA hai . jisakA chitta tapashcharaNamen lIn hai aisA yah anyavash shramaN devalokAdike kleshakI paramparA prApta honese shubhopayogake phalasvarUp prashasta rAgarUpI angAronse sikatA huA, AsannabhavyatArUpI guNakA uday hone par paramaguruke prasAdase prApta paramatattvake shraddhAn-gnAn-anuShThAnasvarUp shuddha- nishchay-ratnatrayapariNati dvArA nirvANako prApta hotA hai (arthAt kabhI shuddha-nishchay- ratnatrayapariNatiko prApta kar le to hI aur tabhI nirvANako prApta karatA hai )
[ab is 144vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain : — ]
[shlokArtha : — ] munivar devalokAdike kleshake prati rati chhoDo aur ❃nirvANake ❃ nirvANakA kAraN paramashuddhopayog hai aur paramashuddhopayogakA kAraN sahajaparamAtmA hai .
Page 291 of 388
PDF/HTML Page 318 of 415
single page version
sahajaparamAtmAnan dUran nayAnayasanhate ..245..
samartha kvachit ShaNNAn dravyANAn madhye chittan dhatte, kvachitteShAn mUrtAmUrtachetanAchetanaguNAnAn madhye kAraNakA kAraN aise sahajaparamAtmAko bhajo — ki jo sahajaparamAtmA paramAnandamay hai, sarvathA nirmal gnAnakA AvAs hai, nirAvaraNasvarUp hai tathA nay-anayake samUhase (sunayon tathA kunayonke samUhase ) dUr hai .245.
gAthA : 145 anvayArtha : — [ya ] jo [dravyaguNaparyAyANAn ] dravya-guN- paryAyommen (arthAt unake vikalpommen ) [chittan karoti ] man lagAtA hai, [sa api ] vah bhI [anyavasha ] anyavash hai; [mohAndhakAravyapagatashramaNA ] mohAndhakAr rahit shramaN [Idrasham ] aisA [kathayanti ] kahate hain .
bhagavAn arhatke mukhAravindase nikale hue ( – kahe gaye ) mUl aur uttar padArthonkA sArtha ( – artha sahit ) pratipAdan karanemen samartha aisA jo koI dravyalinggadhArI (muni ) kabhI chhah dravyommen chitta lagAtA hai, kabhI unake mUrta-amUrta chetan-achetan guNommen man lagAtA hai aur phi ra kabhI unakI arthaparyAyon tathA vyanjanaparyAyommen buddhi lagAtA hai, parantu trikAl- nirAvaraN, nityAnanda jisakA lakShaN hai aise nijakAraNasamayasArake svarUpamen lIn
Page 292 of 388
PDF/HTML Page 319 of 415
single page version
manashchakAr, punasteShAmarthavyanjanaparyAyANAn madhye buddhin karoti, api tu trikAlanirAvaraN- nityAnandalakShaNanijakAraNasamayasArasvarUpaniratasahajagnAnAdishuddhaguNaparyAyANAmAdhArabhUtanijAtma- tattve chittan kadAchidapi na yojayati, at ev sa tapodhanopyanyavash ityukta : .
pradhvastadarshanachAritramohanIyakarmadhvAntasanghAtA paramAtmatattvabhAvanotpannavItarAg- sukhAmRutapAnonmukhA shravaNA hi mahAshravaNA paramashrutakevalina, te khalu kathayantIdrasham anyavashasya svarUpamiti .
sahajagnAnAdi shuddhaguNaparyAyonke AdhArabhUt nij Atmatattvamen kabhI bhI chitta nahIn lagAtA, us tapodhanako bhI us kAraNase hI (arthAt par vikalponke vash honeke kAraNase hI ) anyavash kahA gayA hai .
jinhonne darshanamohanIy aur chAritramohanIy karmarUpI timirasamUhakA nAsh kiyA hai aur paramAtmatattvakI bhAvanAse utpanna vItarAgasukhAmRutake pAnamen jo unmukh (tatpar ) hain aise shramaN vAstavamen mahAshramaN hain, param shrutakevalI hain; ve vAstavamen anyavashakA aisA ( – uparoktAnusAr ) svarUp kahate hain .
chintAse ( – pratyakSha tathA parokShase viruddha aise vikalponse ) brahmaniShTha yatiyonko kyA prayojan hai ?’’
aur (is 145vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain ) : —
Page 293 of 388
PDF/HTML Page 320 of 415
single page version
karaNavAchAmagocharan sadA nirAvaraNatvAnnirmalasvabhAvan nikhiladuraghavIravairivAhinIpatAkAlunTAkan nijakAraNaparamAtmAnan dhyAyati sa evAtmavash ityukta : . tasyAbhedAnupachAraratnatrayAtmakasya tak Indhan hai tab tak agnikI vRuddhi hotI hai ), usIprakAr jab tak jIvonko chintA (vikalpa ) hai tab tak sansAr hai . 246 .
gAthA : 146 anvayArtha : — [parabhAvan parityajya ] jo parabhAvako parityAg kar [nirmalasvabhAvam ] nirmal svabhAvavAle [AtmAnan ] AtmAko [dhyAyati ] dhyAtA hai, [sa khalu ] vah vAstavamen [Atmavasha bhavati ] Atmavash hai [tasya tu ] aur use [Avashyam karma ] Avashyak karma [bhaNanti ] (jin ) kahate hain .
jo (shramaN ) niruparAg niranjan svabhAvavAlA honeke kAraN audayikAdi parabhAvonke samudAyako parityAg kar, nij kAraNaparamAtmAko — ki jo (kAraNaparamAtmA ) kAyA, indriy aur vANIko agochar hai, sadA nirAvaraN honese nirmal svabhAvavAlA hai aur samasta ❃
lUTanevAlA hai use — dhyAtA hai, usIko ( – us shramaNako hI ) Atmavash kahA gayA hai . us abhed – anupachAraratnatrayAtmak shramaNako samasta bAhyakriyAkAnD - ADambarake ❃ duragh = duShTa agh; duShTa pAp . (ashubh tathA shubh karma donon duragh hain .)