Page 114 of 388
PDF/HTML Page 141 of 415
single page version
svargastrINAn bhUribhogaikabhAk syAt .
satyAtsatyan chAnyadasti vratan kim ..77..
hai ), use dUsarA vrat hotA hai .
[shloekArtha : — ] jo puruSh ati spaShTarUpase satya bolatA hai, vah svargakI striyonke anek bhogonkA ek bhAgI hotA hai (arthAt vah paralokamen ananyarUpase devAnganAonke bahut-se bhog prApta karatA hai ) aur is lokamen sarvadA sarva satpuruShonkA pUjya banatA hai . vAstavamen kyA satyase anya koI (baDhakar) vrat hai ? 77 .
gAthA : 58 anvayArtha : — [grAme vA ] grAmamen, [nagare vA ] nagaramen [araNye vA ] yA vanamen [param artham ] parAyI vastuko [prekShayitvA ] dekhakar [ya ] jo (sAdhu) [grahaNabhAvan ] use grahaN karaneke bhAvako [munchati ] chhoDatA hai, [tasya ev ] usIko [tRutIyavratan ] tIsarA vrat [bhavati ] hai .
-chhoDe grahaNake bhAv, hotA tIsarA vrat hai use ..58..
Page 115 of 388
PDF/HTML Page 142 of 415
single page version
vanaspatijAtavallIgulmaprabhRutibhi paripUrNamaraNyan tasmin vA pareN visRuShTan nihitan patitan vA vismRutan vA paradravyan draShTvA svIkArapariNAman ya parityajati, tasya hi tRutIyavratan bhavati iti .
chaturthavratasvarUpakathanamidam . hai; jo manuShyake sanchAr rahit, vanaspatisamUh, belon aur vRukShonke jhunD Adise khachAkhach bharA ho vah araNya hai . aise grAm, nagar yA araNyamen anyase chhoDI huI, rakhI huI, girI huI athavA bhUlI huI paravastuko dekhakar usake svIkArapariNAmakA (arthAt use apanI banAne — grahaN karaneke pariNAmakA) jo parityAg karatA hai, use vAstavamen tIsarA vrat hotA hai .
[shloekArtha : — ] yah ugra achaurya is lokamen ratnonke sanchayako AkarShit karatA hai aur (paralokamen) svargakI striyonke sukhakA kAraN hai tathA kramasha muktirUpI strIke sukhakA kAraN hai . 78 .
gAthA : 59 anvayArtha : — [strIrUpan dRuShTavA ] striyonkA rUp dekhakar [tAsu ] unake prati [vAnchchhAbhAvan nivartate ] vAnchhAbhAvakI nivRutti vah [athavA ] athavA [maithunasangnA- vivarjitapariNAma ] maithunasangnArahit jo pariNAm vah [turIyavratam ] chauthA vrat hai .
Page 116 of 388
PDF/HTML Page 143 of 415
single page version
kamanIyakAminInAn tanmanoharAngganirIkShaNadvAreN samupajanitakautUhalachittavAnchchhApari- tyAgen, athavA pumvedodayAbhidhAnanokaShAyatIvrodayen sanjAtamaithunasangnAparityAgalakShaN- shubhapariNAmen cha brahmacharyavratan bhavati iti .
smarasi manasi kAminstvan tadA madvacha kim .
vrajasi vipulamohan hetunA ken chitram ..79..
sundar kAminiyonke manohar anggake nirIkShaN dvArA utpanna honevAlI kutUhalatAke — chittavAnchhAke — parityAgase, athavA puruShavedoday nAmakA jo nokaShAyakA tIvra uday usake kAraN utpanna honevAlI maithunasangnAke parityAgasvarUp shubh pariNAmase, brahmacharyavrat hotA hai .
[shloekArtha : — ] kAminiyonkI jo sharIravibhUti us vibhUtikA, he kAmI puruSh ! yadi tU manamen smaraN karatA hai, to mere vachanase tujhe kyA lAbh hogA ? aho ! Ashcharya hotA hai ki sahaj paramatattvako — nij svarUpako — chhoDakar tU kis kAraN vipul mohako prApta ho rahA hai ! 79.
gAthA : 60 anvayArtha : — [nirapekShabhAvanApUrvam ] 1nirapekSha bhAvanApUrvak 1 – muniko munitvochit nirapekSha shuddha pariNatike sAth vartatA huA jo (haTh rahit) sarvaparigrahatyAgasambandhI
Page 117 of 388
PDF/HTML Page 144 of 415
single page version
jinayogIshvarANAn sadaiv nishchayavyavahArAtmakachAruchAritrabharan vahatAn, bAhyAbhyantarachaturvinshati- parigrahaparityAg ev paramparayA panchamagatihetubhUtan panchamavratamiti .
tathA choktan samayasAre — (arthAt jis bhAvanAmen parakI apekShA nahIn hai aisI shuddha nirAlamban bhAvanA sahit) [sarveShAn granthAnAn tyAga ] sarva parigrahonkA tyAg (sarvaparigrahatyAgasambandhI shubhabhAv) vah, [chAritrabharan vahata ] 2chAritrabhar vahan karanevAleko [panchamavratam iti bhaNitam ] pAnchavAn vrat kahA hai .
sakal parigrahake parityAgasvarUp nij kAraNaparamAtmAke svarUpamen avasthit (sthir hue) paramasanyamiyonko — param jinayogIshvaronko — sadaiv nishchayavyavahArAtmak sundar chAritrabhar vahan karanevAlonko, bAhya - abhyantar chauvIs prakArake parigrahakA parityAg hI 3paramparAse panchamagatike hetubhUt aisA pAnchavAn vrat hai .
isIprakAr (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt) shrI samayasAramen (208vIn gAthA dvArA) kahA hai ki : —
2 – chAritrabhar = chAritrakA bhAr; chAritrasamUh; chAritrakI atishayatA . 3 – shubhopayogarUp vyavahAravrat shuddhopayogakA hetu hai aur shuddhopayog mokShakA hetu hai aisA ginakar yahAn
hotI hai aur vah shuddhopayog mokShakA hetu hotA hai . isaprakAr is shuddhapariNatimen rahe hue mokShake
kahA jAtA hai . jahAn shuddhapariNati hI na ho vahAn vartate hue shubhopayogamen mokShake paramparAhetupanekA
Page 118 of 388
PDF/HTML Page 145 of 415
single page version
nirupamasukhAvAsaprAptyai karotu nijAtmani .
na cha bhavati mahachchitran chitran satAmasatAmidam ..80..
‘‘[gAthArtha : — ] yadi paradravya - parigrah merA ho to main ajIvatvako prApta hoUn . main to gnAtA hI hUn isaliye (paradravyarUp) parigrah merA nahIn hai .’’
aur (60vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain ) : —
[shloekArtha : — ] bhavya jIv bhavabhIrutAke kAraN parigrahavistArako chhoDo aur nirupam sukhake ❃AvAsakI prApti hetu nij AtmAmen avichal, sukhAkAr (sukhamayI) tathA jagatajanonko durlabh aisI sthiti (sthiratA) karo . aur yah (nijAtmAmen achal sukhAtmak sthiti karanekA kArya) satpuruShonko koI mahA AshcharyakI bAt nahIn hai, asatpuruShonko AshcharyakI bAt hai .80.
gAthA : 61 anvayArtha : — [shramaNa ] jo shramaN [prAsukamArgeN ] prAsuk mArga ❃ AvAs = nivAsasthAn; ghar; Ayatan .
Page 119 of 388
PDF/HTML Page 146 of 415
single page version
sthAvarajangamaprANiparirakShArthan divaiv gachchhati, tasya khalu paramashramaNasyeryAsamitirbhavati . vyavahAr- samitisvarUpamukta m . idAnIn nishchayasamitisvarUpamuchyate . abhedAnupachAraratnatrayamArgeN param- dharmiNamAtmAnan samyag itA pariNati samiti . athavA nijaparamatattvaniratasahajaparamabodhAdi- paramadharmANAn sanhati samiti . iti nishchayavyavahArasamitibhedan buddhvA tatra paramanishchay- samitimupayAtu bhavya iti . par [divA ] dinamen [yugapramANan ] dhurA-pramAN [purata ] Age [khalu avalokan ] dekhakar [gachchhati ] chalatA hai, [tasya ] use [IryAsamiti ] IryAsamiti [bhavet ] hotI hai .
jo ❃paramasanyamI guruyAtrA (guruke pAs jAnA), devayAtrA (devake pAs jAnA) Adi prashasta prayojanakA uddesh rakhakar ek dhurA (chAr hAth) jitanA mArga dekhate-dekhate sthAvar tathA janggam prANiyonkI parirakShA(samasta prakArase rakShA)ke hetu dinamen hI chalatA hai, us paramashramaNako IryAsamiti hotI hai . (isaprakAr) vyavahArasamitikA svarUp kahA gayA .
ab nishchayasamitikA svarUp kahA jAtA hai : abhed - anupachAr - ratnatrayarUpI mArga par paramadharmI aise (apane) AtmAke prati samyak ‘‘iti’’ ( – gati) arthAt pariNati vah samiti hai; athavA, nij paramatattvamen lIn sahaj paramagnAnAdik paramadharmonkI sanhati ( – milan, sangaThan) vah samiti hai .
isaprakAr nishchay aur vyavahArarUp samitibhed jAnakar unamen ( – un do men se) paramanishchayasamitiko bhavya jIv prApta karo .
[ab 61vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj chAr shlok kahate hain : ] ❃ paramasanyamI muniko (arthAt muniyogya shuddhapariNativAle muniko) shuddhapariNatike sAth vartatA huA jo
kahalAtA [is IryAsamitikI bhAnti anya samitiyonkA bhI samajh lenA . ]
Page 120 of 388
PDF/HTML Page 147 of 415
single page version
muktvA sangan bhavabhayakaran hemarAmAtmakan cha .
bhedAbhAve samayati cha ya sarvadA mukta ev ..81..
trasahatiparidUrA sthAvaraNAn hatervA .
sakalasukRutasItyAnIkasantoShadAyI ..82..
samitivirahitAnAn kAmarogAturANAm .
hyapavarakamamuShyAshchAruyoShitsumukte : ..83..
[shloekArtha : — ] isaprakAr muktikAntAkI (muktisundarIkI) sakhI paramasamitiko jAnakar jo jIv bhavabhayake karanevAle kanchanakAminIke sangako chhoDakar, apUrva, sahaj - vilasate (svabhAvase prakAshate), abhed chaitanyachamatkAramAtramen sthit rahakar (usamen) samyak ‘iti’ ( – gati) karatA hai arthAt samyakrUpase pariNamit hotA hai vah sarvadA mukta hI hai .81.
[shloekArtha : — ] jo (samiti) muniyonko shIlakA ( – chAritrakA) mUl hai, jo tras jIvonke ghAtase tathA sthAvar jIvonke ghAtase samasta prakArase dUr hai, jo bhavadAvAnalake paritAparUpI kleshako shAnta karanevAlI tathA samasta sukRutarUpI dhAnyakI rAshiko (poShaN dekar) santoSh denevAlI meghamAlA hai, aisI yah samiti jayavanta hai .82.
[shloekArtha : — ] yahAn (vishvamen) yah nishchit hai ki is janmArNavamen (bhavasAgaramen) samitirahit kAmarogAtur ( – ichchhArUpI rogase pIDit) janonkA janma hotA hai . isaliye he muni ! tU apane manarUpI gharamen is sumuktirUpI sundar strIke liye nivAsagRuh (ka marA) rakh (arthAt tU muktikA chintavan kar) .83.
Page 121 of 388
PDF/HTML Page 148 of 415
single page version
mahadvipatkAraNan vacha paishUnyam . kvachit kadAchit kinchit parajanavikArarUpamavalokya tvAkarNya cha hAsyAbhidhAnanokaShAyasamupajanitam IShachchhubhamishritamapyashubhakarmakAraNan puruShamukh-
[shloekArtha : — ] yadi jIv nishchayarUp samitiko utpanna kare, to vah muktiko prApta karatA hai — mokSharUp hotA hai . parantu samitike nAshase ( – abhAvase), arere ! vah mokSha prApta nahIn kar pAtA, kintu sansArarUpI mahAsAgaramen bhaTakatA hai .84 .
gAthA : 62 anvayArtha : — [paishUnyahAsyakarkashaparanindAtmaprashansitan vachanam ] paishUnya (chugalI), hAsya, karkash bhAShA, paranindA aur AtmaprashansArUp vachanakA [parityajya ] parityAgakar [svaparahitan vadata ] jo svaparahitarUp vachan bolatA hai, use [bhAShAsamiti ] bhAShAsamiti hotI hai .
chugalakhor manuShyake munhase nikale hue aur rAjAke kAn tak pahunche hue, kisI ek puruSh, kisI ek kuTumba athavA kisI ek grAmako mahA vipattike kAraNabhUt aise vachan vah paishUnya hai . kahIn kabhI kinychit parajanonke vikRut rUpako dekhakar athavA sunakar hAsya nAmak nokaShAyase utpanna honevAlA, kinchit shubhake sAth mishrit hone par bhI ashubh karmakA
Page 122 of 388
PDF/HTML Page 149 of 415
single page version
vikAragatan hAsyakarma . karNashaShkulIvivarAbhyarNagocharamAtreN pareShAmaprItijananan hi karkashavacha . pareShAn bhUtAbhUtadUShaNapurassaravAkyan paranindA . svasya bhUtAbhUtaguNastutirAtmaprashansA . etatsarvam- prashastavacha parityajya svasya cha parasya cha shubhashuddhapariNatikAraNan vacho bhAShAsamitiriti .
svahitanihitachittA shAntasarvaprachArA .
kathamih na vimukte rbhAjanan te vimuktA ..’’
tathA cha — kAraN, puruShake munhake vikArake sAth sambandhavAlA, vah hAsyakarma hai . karNa chhidrake nikaT pahunchanemAtrase jo dUsaronko aprIti utpanna karate hain ve karkash vachan hain . dUsareke vidyamAn - avidyamAn dUShaNapUrvakake vachan (arthAt parake sachche tathA jhUThe doSh kahanevAle vachan) vah paranindA hai . apane vidyamAn - avidyamAn guNonkI stuti vah AtmaprashansA hai . — in sab aprashasta vachanonke parityAg pUrvak sva tathA parako shubh aur shuddha pariNatike kAraNabhUt vachan vah bhAShAsamiti hai .
isIprakAr (AchAryavar) shrIguNabhadrasvAmIne (AtmAnushAsanamen 226 ven shlok dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[shloekArtha : — ] jinhonne sab (vastusvarUp) jAn liyA hai, jo sarva sAvadyase dUr hain, jinhonne svahitamen chittako sthApit kiyA hai, jinake sarva ❃prachAr shAnta huA hai, jinakI bhAShA svaparako saphal (hitarUp) hai, jo sarva sankalpa rahit hain, ve vimukta puruSh is lokamen vimuktikA bhAjan kyon nahIn honge ? (arthAt aise munijan avashya mokShake pAtra hain .)’’
aur (62vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain ) : —
Page 123 of 388
PDF/HTML Page 150 of 415
single page version
sanyukta mannan navakoTivishuddhamityukta m; atiprashastan manoharam; haritakAyAtmakasUkShmaprANi-
[shloekArtha : — ] parabrahmake anuShThAnamen nirat (arthAt paramAtmAke AcharaNamen lIn) aise buddhimAn puruShonko — munijanonko antarjalpase ( – vikalparUp antarang utthAnase) bhI bas hoo, bahirjalpakI ( – bhAShA bolanekI) to bAt hI kyA ? .85.
gAthA : 63 anvayArtha : — [pareN dattan ] par dvArA diyA gayA, [kRutakAritAnumodanarahitan ] kRut - kArit - anumodan rahit, [tathA prAsukan ] prAsuk [prashastan cha ] aur ❃prashasta [bhaktan ] bhojan karanerUp [sambhukti ] jo samyak AhAragrahaN [eShaNAsamiti ] vah eShaNAsamiti hai .
man, vachan aur kAyAmense pratyekako kRut, kArit aur anumodanA sahit ginane par unake nau bhed hote hain; unase sanyukta anna nav koTirUpase vishuddha nahIn hai aisA (shAstramen) kahA hai; atiprashasta arthAt manohar (anna); haritakAyamay sUkShma prANiyonke sanchArako
Page 124 of 388
PDF/HTML Page 151 of 415
single page version
sanchArAgocharan prAsukamityabhihitam; pratigrahochchasthAnapAdakShAlanArchanapraNAmayogashuddhibhikShA- shuddhinAmadheyairnavavidhapuNyai pratipattin kRutvA shraddhAshaktyalubdhatAbhakti gnAnadayAkShamAbhidhAn- saptaguNasamAhiten shuddhen yogyAchAreNopAsaken dattan bhaktan bhunjAna tiShThati ya paramatapodhana tasyaiShaNAsamitirbhavati . iti vyavahArasamitikrama . ath nishchayato jIvasyAshanan nAsti paramArthata, ShaTprakAramashanan vyavahArata sansAriNAmev bhavati .
agochar vah prAsuk (anna) — aisA (shAstramen) kahA hai . 1pratigrah, uchcha sthAn, pAdaprakShAlan, archan, praNAm, yogashuddhi (man - vachan - kAyAkI shuddhi) aur bhikShAshuddhi — is navavidh puNyase (navadhA bhaktise) Adar karake, shraddhA, shakti, alubdhatA, bhakti, gnAn, dayA aur kShamA — in (dAtAke) sAt guNon sahit shuddha yogya-AchAravAle upAsak dvArA diyA gayA (nav koTirUpase shuddha, prashasta aur prAsuk) bhojan jo param tapodhan lete hain, unhen eShaNAsamiti hotI hai . aisA vyavahArasamitikA kram hai .
ab nishchayase aisA hai ki — jIvako paramArthase ashan nahIn hai; chhah prakArakA ashan vyavahArase sansAriyonko hI hotA hai .
AhAr aur man - AhAr — isaprakAr AhAr kramasha chhah prakArakA jAnanA .’’ 1 pratigrah = ‘‘AhArajal shuddha hai; tiShTha, tiShTha, tiShTha, (Thahariye Thahariye, Thahariye)’’ aisA kahakar
le jAkar, uchcha-Asan par virAjamAn karake, pAmv dhokar, pUjan karatA hai aur praNAm karatA hai .
phi ra man-vachan-kAyAkI shuddhipUrvak shuddha bhikShA detA hai . ] ❃yahAn uddhRut kI gaI gAthA samayasAramen nahi hai, parantu pravachanasAramen (pratham adhikArakI 20vIn gAthAkI
Page 125 of 388
PDF/HTML Page 152 of 415
single page version
pariNamitasamAdhi sarvasattvAnukampI .
dahati nihatanidro nishchitAdhyAtmasAra ..’’
— ashuddha jIvonke vibhAvadharma sambandhamen vyavahAranayakA yah (avataraN kI gaI gAthAmen) udAharaN hai .
ab (shrI pravachanasArakI 227vIn gAthA dvArA) nishchayakA udAharaN kahA jAtA hai . vah isaprakAr : —
‘‘[gAthArtha : — ] jisakA AtmA eShaNArahit hai (arthAt jo anashanasvabhAvI AtmAko jAnaneke kAraN svabhAvase AhArakI ichchhA rahit hai ) use vah bhI tap hai; (aur) use prApta karaneke liye ( – anashanasvabhAvI AtmAko paripUrNarUpase prApta karaneke liye) prayatna karanevAle aise jo shramaN unhen anya ( – svarUpase bhinna aisI) bhikShA eShaNA binA ( – eShaNAdoSh rahit) hotI hai; isaliye ve shramaN anAhArI hain .’’
isIprakAr (AchAryavar) shrI guNabhadrasvAmIne (AtmAnushAsanamen 225ven shlok dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[shloekArtha : — ] jisane adhyAtmake sArakA nishchay kiyA hai, jo atyanta yamaniyam sahit hai, jisakA AtmA bAharase aur bhItarase shAnta huA hai, jise samAdhi pariNamit huI hai, jise sarva jIvonke prati anukampA hai, jo vihit ( – shAstrAgnAke anusAr) ❃
samUl jalA detA hai .’’ ❃ hit-mit = hitakar aur uchit mAtrAmen .
Page 126 of 388
PDF/HTML Page 153 of 415
single page version
dhyAtvAtmAnan pUrNabodhaprakAsham .
prApnotIddhAn mukti vArAnganAn sa ..86..
aur (63vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain ) : —
[shloekArtha : — ] bhaktake hastAgrase ( – hAthakI ungaliyonse) diyA gayA bhojan lekar, pUrNa gnAnaprakAshavAle AtmAkA dhyAn karake, isaprakAr sat tapako ( – samyak tapako) tapakar, vah sat tapasvI ( – sachchA tapasvI) dedIpyamAn muktivArAnganAko ( – muktirUpI strIko) prApta karatA hai .86.
gAthA : 64 anvayArtha : — [pustakakamaNDalAdigrahaNavisargayo ] pustak, kamaNDal Adi lene-rakhane sambandhI [prayatnapariNAma ] prayatnapariNAm vah [AdAnanikShepaNasamiti ] AdAnanikShepaNasamiti [bhavati ] hai [iti nirdiShTA ] aisA kahA hai .
yah, 1apahRutasanyamiyonko sanyamagnAnAdikake upakaraN lete – rakhate samay utpanna 1 – apahRutasanyamI = apahRutasanyamavAle muni . [apavAd, vyavahAranay, ekadeshaparityAg, apahRutasanyam (hIn –
Page 127 of 388
PDF/HTML Page 154 of 415
single page version
upekShAsanyaminAn na pustakakamaNDaluprabhRutaya, ataste paramajinamunaya ekAntato nispRuhA, at ev bAhyopakaraNanirmuktA . abhyantaropakaraNan nijaparamatattvaprakAshadakShan nirupAdhisvarUpasahaj- gnAnamantareN na kimapyupAdeyamasti . apahRutasanyamadharANAn paramAgamArthasya puna puna pratyabhignAnakAraNan pustakan gnAnopakaraNamiti yAvat, shauchopakaraNan cha kAyavishuddhihetu kamaNDalu, sanyamopakaraNahetu pichchha . eteShAn grahaNavisargayo samayasamudbhavaprayatnapariNAm- vishuddhirev hi AdAnanikShepaNasamitiriti nirdiShTeti .
paramajinamunInAn sanhatau kShAntimaitrI .
bhavasi hi paramashrIkAminIkAntakAnta ..87..
honevAlI samitikA prakAr kahA hai . 1upekShAsanyamiyonko pustak, kamaNDal Adi nahIn hote; ve paramajinamuni ekAnta ( – sarvathA) nispRuh hote hain isIliye ve bAhya upakaraN rahit hote hain . abhyantar upakaraNabhUt, nij paramatattvako prakAshit karanemen chatur aisA jo nirupAdhisvarUp sahaj gnAn usake atirikta anya kuchh unhen upAdey nahIn hai . apahRutasanyamadharonko paramAgamake arthakA puna puna pratyabhignAn honemen kAraNabhUt aisI pustak vah gnAnakA upakaraN hai; shauchakA upakaraN kAyavishuddhike hetubhUt kamaNDal hai; sanyamakA upakaraN – hetu pInchhI hai . in upakaraNonko lete – rakhate samay utpanna honevAlI prayatnapariNAmarUp vishuddhi hI AdAnanikShepaNasamiti hai aisA (shAstramen) kahA hai .
[shloekArtha : — ] uttam paramajinamuniyonkI yah samiti samitiyommen shobhatI hai . usake sangamen kShAnti aur maitrI hote hain (arthAt is samitiyukta muniko dhIraj – sahanashIlatA – kShamA aur maitrIbhAv hote hain ) . he bhavya ! tU bhI man - kamalamen sadA vah samiti dhAraN kar, ki jisase tU paramashrIrUpI kAminIkA priy kAnta hogA (arthAt 1 – upekShAsanyamI = upekShAsanyamavAle muni . [utsarga, nishchayanay, sarvaparityAg, upekShAsanyam, vItarAgachAritra aur
Page 128 of 388
PDF/HTML Page 155 of 415
single page version
hi dehe sati hyAhAragrahaNan bhavati; AhAragrahaNAnmalamUtrAdaya sambhavantyev . at ev sanyaminAn malamUtravisargasthAnan nirjantukan pareShAmuparodhen virahitam . tatra sthAne sharIradharman kRutvA pashchAttasmAtsthAnAduttareN katichit padAni gatvA hyudangmukha sthitvA chotsRujya kAyakarmANi muktilakShmIkA varaN karegA) .87.
gAthA : 65 anvayArtha : — [paroparodhen rahite ] jise parake uparodh rahit ( – dUsarese rokA na jAye aise), [gUDhe ] gUDh aur [prAsukabhUmipradeshe ] prAsuk bhUmipradeshamen [uchchArAdityAga ] malAdikA tyAg ho, [tasya ] use [pratiShThAsamiti ] pratiShThApan samiti [bhavet ] hotI hai .
shuddhanishchayase jIvako dehakA abhAv honese annagrahaNarUp pariNati nahIn hai . vyavahArase (-jIvako) deh hai; isaliye usIko deh honese AhAragrahaN hai; AhAragrahaNake kAraN malamUtrAdik sambhavit hain hI . isIliye sanyamiyonko malamUtrAdikake utsargakA ( – tyAgakA) sthAn janturahit tathA parake uparodh rahit hotA hai . us sthAn par sharIradharma karake phi ra jo paramasanyamI us sthAnase uttar dishAmen kuchh Dag jAkar uttaramukh khaDe rahakar, kAyakarmonkA ( – sharIrakI kriyAonkA), sansArake kAraNabhUt hon aise pariNAmakA
Page 129 of 388
PDF/HTML Page 156 of 415
single page version
sansArakAraNan pariNAman manashcha sansRuternimittan, svAtmAnamavyagro bhUtvA dhyAyati ya paramasanyamI muhurmuhu kalevarasyApyashuchitvan vA paribhAvayati, tasya khalu pratiShThApanasamitiriti . nAnyeShAn svairavRuttInAn yatinAmadhAriNAn kAchit samitiriti .
jinamatakushalAnAn svAtmachintAparANAm .
sahitamunigaNAnAn naiv sA gocharA syAt ..88..
bhavabhavabhayadhvAntapradhvansapUrNashashiprabhAm .
jinamatatapasiddhan yAyA phalan kimapi dhruvam ..89..
tathA sansArake nimittabhUt manakA utsarga karake, nij AtmAko avyagra ( – ekAgra) hokar dhyAtA hai athavA puna puna kalevarakI ( – sharIrakI) bhI ashuchitA sarva orase bhAtA hai, use vAstavamen pratiShThApanasamiti hotI hai . dUsare svachchhandavRuttivAle yatinAmadhAriyonko koI samiti nahIn hotI .
[ab 65vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj tIn shlok kahate hain : ]
[shloekArtha : — ] jinamatamen kushal aur svAtmachintanamen parAyaN aise yationko yah samiti muktisAmrAjyakA mUl hai . kAmadevake tIkShNa astrasamUhase bhide hue hRudayavAle munigaNonko vah (samiti) gochar hotI hI nahIn .88.
[shloekArtha : — ] he muni ! samitiyommenkI is samitiko — ki jo muktirUpI strIko pyArI hai, jo bhavabhavake bhayarUpI andhakArako naShTa karaneke liye pUrNa chandrakI prabhA samAn hai tathA terI sat - dIkShArUpI kAntAkI ( – sachchI dIkShArUpI priy strIkI) sakhI hai use — ab pramodase jAnakar, jinamatakathit tapase siddha honevAle aise kisI (anupam) dhruv phalako tU prApta karegA .89.
Page 130 of 388
PDF/HTML Page 157 of 415
single page version
sapadi yAti muni paramArthata .
kimapi kevalasaukhyasudhAmayam ..90..
[shloekArtha : — ] samitikI sangati dvArA vAstavamen muni man – vANIko bhI agochar ( – manase achintya aur vANIse akathya) aisA koI kevalasukhAmRutamay uttam phal shIghra prApta karatA hai . 90 .
gAthA : 66 anvayArtha : — [kAluShyamohasangnArAgadveShAdyashubhabhAvAnAm ] kaluShatA, moh, sangnA, rAg, dveSh Adi ashubh bhAvonke [parihAra ] parihArako [vyavahAranayen ] vyavahAranayase [manogupti ] manogupti [parikathitA ] kahA hai .
krodh, mAn, mAyA aur lobh nAmak chAr kaShAyonse kShubdha huA chitta so kaluShatA ❃ muniko munitvochit shuddhapariNatike sAth vartatA huA jo (haTh rahit) man – Ashrit, vachan – Ashrit athavA
Page 131 of 388
PDF/HTML Page 158 of 415
single page version
darshanachAritrabhedAd dvidhA . sangnA AhArabhayamaithunaparigrahANAn bhedAchchaturdhA . rAga prashastAprashastabheden dvividha . asahyajaneShu vApi chAsahyapadArthasArtheShu vA vairasya pariNAmo dveSha . ityAdyashubhapariNAmapratyayAnAn parihAr ev vyavahAranayAbhiprAyeN manoguptiriti .
chintAsanAthamanaso vijitendriyasya .
shrImajjinendracharaNasmaraNAnvitasya ..91..
[shloekArtha : — ] jisakA man paramAgamake arthonke chintanayukta hai, jo vijitendriy hai (arthAt jisane indriyonko visheSharUpase jItA hai ), jo bAhya tathA abhyantar sang rahit hai aur jo shrIjinendracharaNake smaraNase sanyukta hai, use sadA gupti hotI hai .91. ❃ pratyay = Asrav; kAraN . (sansArake kAraNonse AtmAkA gopan — rakShaN karanA so gupti hai . bhAvapApAsrav
Page 132 of 388
PDF/HTML Page 159 of 415
single page version
shrotavyA cha saiv strIkathA . rAgnAn yuddhahetUpanyAso rAjakathAprapancha . chaurANAn chauraprayogakathanan chaurakathAvidhAnam . atipravRuddhabhojanaprItyA vichitramanDakAvalIkhanDadadhikhanDasitAshanapAnaprashansA bhakta kathA . AsAmapi kathAnAn parihAro vAggupti . alIkanivRuttishcha vAggupti . anyeShAn aprashastavachasAn nivRuttirev vA vAggupti iti .
gAthA : 67 anvayArtha : — [pApaheto ] pApake hetubhUt aise [strIrAjachaurabhaktakathAdivachanasya ] strIkathA, rAjakathA, chorakathA, bhaktakathA ityAdirUp vachanonkA [parihAra ] parihAr [vA ] athavA [alIkAdinivRuttivachanan ] asatyAdikakI nivRuttivAle vachan [vAggupti ] vah vachanagupti hai .
jinhen kAm ati vRuddhiko prApta huA ho aise kAmI janon dvArA kI jAnevAlI aur sunI jAnevAlI aisI jo striyonkI sanyogaviyogajanit vividh vachanarachanA ( – striyon sambandhI bAt) vahI strIkathA hai; rAjAonkA yuddhahetuk kathan (arthAt rAjAon dvArA kiye jAnevAle yuddhAdikakA kathan) vah rAjakathAprapanch hai; choronkA choraprayogakathan vah chorakathAvidhAn hai (arthAt choron dvArA kiye jAnevAle chorIke prayogonkI bAt vah chorakathA hai ); ati vRuddhiko prApta bhojanakI prIti dvArA maidAkI pUrI aur shakkar, dahI - shakkar, misarI ityAdi anek prakArake ashan - pAnakI prashansA vah bhaktakathA (bhojanakathA) hai . — in samasta kathAonkA parihAr so vachanagupti hai . asatyakI nivRutti bhI vachanagupti hai . athavA (asatya uparAnta) anya aprashasta vachanonkI nivRutti vahI vachanagupti hai .
isaprakAr (AchAryavar) shrI pUjyapAdasvAmIne (samAdhitantramen 17ven shlok dvArA) kahA hai ki : —
Page 133 of 388
PDF/HTML Page 160 of 415
single page version
dhyAtvA shuddhan sahajavilasachchichchamatkAramekam .
prApnotyuchchai prahataduritadhvAntasanghAtarUpa ..92..
‘‘[shloekArtha : — ] isaprakAr bahirvachanonko tyAgakar antarvachanonko asheShata (sampUrNarUpase) tyAganA . — yah, sankShepase yog (arthAt samAdhi) hai — ki jo yog paramAtmAkA pradIp hai (arthAt paramAtmAko prakAshit karanevAlA dIpak hai ) .’’
aur (is 67vIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain ) : —
[shloekArtha : — ] bhavyajIv bhavabhayakI karanevAlI samasta vANIko chhoDakar shuddha sahaj - vilasate chaitanyachamatkArakA ekakA dhyAn karake, phi ra, pAparUpI, timirasamUhako naShTa karake sahajamahimAvant AnandasaukhyakI khAnarUp aisI us muktiko atishayarUpase prApta karatA hai .92.