Niyamsar-Hindi (iso15919 transliteration). Gatha: 82-91.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 10 of 21

 

Page 154 of 388
PDF/HTML Page 181 of 415
single page version

mekendriyādijīvasthānabhedaṁ kurve, sahajacidvilāsātmakamātmānamev saṁciṁtaye .
nāhaṁ śarīragatabālādyavasthānabhedaṁ kurve, sahajacidvilāsātmakamātmānamev saṁciṁtaye .
nāhaṁ rāgādibhedabhāvakarmabhedaṁ kurve, sahajacidvilāsātmakamātmānamev saṁciṁtaye .
nāhaṁ bhāvakarmātmakaṣāyacatuṣkaṁ kurve, sahajacidvilāsātmakamātmānamev saṁciṁtaye .
iti paṁcaratnāṁcitopanyāsaprapaṁcanasakalavibhāvaparyāyasaṁnyāsavidhānamuktaṁ bhavatīti .
(vasaṁtatilakā)
bhavyaḥ samastaviṣayāgrahamukta cintaḥ
svadravyaparyayaguṇātmani dattacittaḥ
.
muktvā vibhāvamakhilaṁ nijabhāvabhinnaṁ
prāpnoti mukti macirāditi paṁcaratnāt
..109..
ātmāko hī bhātā hūn̐ . maiṁ ekendriyādi jīvasthānabhedoṁko nahīṁ karatā, sahaj caitanyake
vilāsasvarūp ātmāko hī bhātā hūn̐ .
maiṁ śarīrasambandhī bālādi avasthābhedoṁko nahīṁ karatā, sahaj caitanyake vilāsasvarūp
ātmāko hī bhātā hūn̐ .
maiṁ rāgādibhedarūp bhāvakarmake bhedoṁko nahīṁ karatā, sahaj caitanyake vilāsasvarūp
ātmāko hī bhātā hūn̐ .
maiṁ bhāvakarmātmak cār kaṣāyoṁko nahīṁ karatā, sahaj caitanyake vilāsasvarūp
ātmāko hī bhātā hūn̐ .
(yahān̐ ṭīkāmeṁ jisaprakār kartāke sambandhameṁ varṇan kiyā, usīprakār kārayitā aur
anumantāke anumodakakesambandhameṁ bhī samajh lenā .)
isaprakār pān̐c ratnoṁke śobhit kathanavistār dvārā sakal vibhāvaparyāyoṁke sannyāsakā
(tyāgakā) vidhān kahā hai .
[ab in pān̐c gāthāoṁkī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj śrī
padmaprabhamaladhāridev ślok kahate haiṁ :]
[ślokārtha :] isaprakār paṁcaratnoṁ dvārā jisane samasta viṣayoṁke grahaṇakī cintāko
choṛā hai aur nij dravyaguṇaparyāyake svarūpameṁ citta ekāgra kiyā hai, vah bhavya jīv nij
bhāvase bhinna aise sakal vibhāvako choṛakar alpa kālameṁ muktiko prāpta karatā hai
.109.

Page 155 of 388
PDF/HTML Page 182 of 415
single page version

erisabhedabbhāse majjhattho hodi teṇ cārittaṁ .
taṁ diḍhakaraṇaṇimittaṁ paḍikkamaṇādī pavakkhāmi ..82..
dragbhedābhyāse madhyastho bhavati ten cāritram .
taddr̥ḍhīkaraṇanimittaṁ pratikramaṇādiṁ pravakṣyāmi ..82..
atra bhedavijñānāt krameṇ niścayacāritraṁ bhavatītyukta m .
pūrvokta paṁcaratnāṁcitārthaparijñānen paṁcamagatiprāptihetubhūte jīvakarmapudgalayorbhedābhyāse
sati, tasminnev ca ye mumukṣavaḥ sarvadā saṁsthitāste hyat ev madhyasthāḥ, ten kāraṇen teṣāṁ
paramasaṁyamināṁ vāstavaṁ cāritraṁ bhavati
. tasya cāritrāvicalasthitihetoḥ pratikramaṇādi-
niścayakriyā nigadyate . atītadoṣaparihārārthaṁ yatprāyaścittaṁ kriyate tatpratikramaṇam .
ādiśabden pratyākhyānādīnāṁ saṁbhavaścocyat iti .
gāthā : 82 anvayārtha :[idragbhedābhyāse ] aisā bhed - abhyās hone par
[madhyasthaḥ ] jīv madhyastha hotā hai, [ten cāritram bhavati ] usase cāritra hotā hai .
[taddraḍhīkaraṇanimittaṁ ] use (cāritrako) dr̥rḥ karaneke liye [pratikramaṇādiṁ pravakṣyāmi ] maiṁ
pratikramaṇādi kahūn̐gā .
ṭīkā :yahān̐, bhedavijñān dvārā kramase niścay - cāritra hotā hai aisā kahā hai .
pūrvokta paṁcaratnoṁse śobhit arthaparijñān (padārthoṁke jñān) dvārā paṁcam gatikī prāptike
hetubhūt aisā jīvakā aur karmapudgalakā bhed - abhyās hone par, usīmeṁ jo mumukṣu sarvadā
saṁsthit rahate haiṁ, ve us (satat bhedābhyās) dvārā madhyastha hote haiṁ aur us kāraṇase un
param saṁyamiyoṁko vāstavik cāritra hotā hai
. us cāritrakī avical sthitike hetuse
pratikramaṇādi niścayakriyā kahī jātī hai . atīt (bhūt kālake) doṣoṁke parihār hetu jo
prāyaścit kiyā jātā hai vah pratikramaṇ hai . ‘ādi’ śabdase pratyākhyānādikā saṁbhav kahā
jātā hai (arthāt pratikramaṇādimeṁ jo ‘ādi’ śabda hai vah pratyākhyān ādikā bhī samāveś
karaneke liye hai )
.
is bhedake abhyāsase mādhyastha ho cārit lahe .
cāritradr̥rḥatā hetu ham pratikramaṇ ādik ab kaheṁ ..82..

Page 156 of 388
PDF/HTML Page 183 of 415
single page version

tathā coktaṁ śrīmadamr̥tacandrasūribhiḥ
(anuṣṭubh)
‘‘bhedavijñānataḥ siddhāḥ siddhā ye kil kecan .
asyaivābhāvato baddhā baddhā ye kil kecan ..’’
tathā hi
(mālinī)
iti sati munināthasyoccakairbhedabhāve
svayamayamupayogādrājate mukta mohaḥ
.
śamajalanidhipūrakṣālitāṁhaḥkalaṁkaḥ
sa khalu samayasārasyāsya bhedaḥ ka eṣaḥ
..110..
mottūṇ vayaṇarayaṇaṁ rāgādībhāvavāraṇaṁ kiccā .
appāṇaṁ jo jhāyadi tassa du hodi tti paḍikamaṇaṁ ..83..
isīprakār (ācāryadev) śrīmad amr̥tacandrasūrine (śrī samayasārakī ātmakhyāti
nāmak ṭīkāmeṁ 131veṁ ślok dvārā) kahā hai ki :
‘‘[ślokārtha : ] jo koī siddha hue haiṁ ve bhedavijñānase siddha hue haiṁ; jo koī
ban̐dhe haiṁ ve usīke (bhedavijñānake hī) abhāvase ban̐dhe haiṁ .’’
aur (is 82vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj śrī
padmaprabhamaladhāridev ślok kahate haiṁ ) :
[ślokārtha : ] isaprakār jab munināthako atyanta bhedabhāv (bhedavijñān-
pariṇām) hotā hai, tab yah (samayasār) svayaṁ upayog honese, muktamoh (moh rahit) hotā
huā, śamajalanidhike pūrase (upaśamasamudrake jvārase) pāpakalaṅkako dhokar, virājatā
(
śobhatā) hai; vah sacamuc, is samayasārakā kaisā bhed hai ! 110.
re vacan racanā choṛ rāgadveṣakā parityāg kar .
dhyātā nijātmā jīv to hotā usīko pratikramaṇ ..83..

Page 157 of 388
PDF/HTML Page 184 of 415
single page version

muktvā vacanaracanāṁ rāgādibhāvavāraṇaṁ kr̥tvā .
ātmānaṁ yo dhyāyati tasya tu bhavatīti pratikramaṇam ..83..
dainaṁ dainaṁ mumukṣujanasaṁstūyamānavāṅmayapratikramaṇanāmadheyasamastapāpakṣayahetubhūtasūtra-
samudayanirāso‘yam .
yo hi paramatapaścaraṇakāraṇasahajavairāgyasudhāsindhunāthasya rākāniśīthinīnāthaḥ apraśasta-
vacanaracanāparimukto‘pi pratikramaṇasūtraviṣamavacanaracanāṁ muktvā saṁsāralatāmūlakaṁdānāṁ nikhil-
moharāgadveṣabhāvānāṁ nivāraṇaṁ kr̥tvā‘khaṁḍānaṁdamayaṁ nijakāraṇaparamātmānaṁ dhyāyati, tasya khalu par-
matattvaśraddhānāvabodhānuṣṭhānābhimukhasya sakalavāgviṣayavyāpāravirahitaniścayapratikramaṇaṁ bhavatīti
.
tathā coktaṁ śrīmadamr̥tacaṁdrasūribhiḥ
gāthā : 83 anvayārtha :[vacanaracanāṁ ] vacanaracanāko [muktvā ] choṛakar, [rāgādi-
bhāvavāraṇaṁ ] rāgādibhāvoṁkā nivāraṇ [kr̥tvā ] karake, [yaḥ ] jo [ātmānaṁ ] ātmāko
[dhyāyati ] dhyātā hai, [tasya tu ] use [pratikramaṇaṁ ] pratikramaṇ [bhavati iti ] hotā hai
.
ṭīkā :pratidin mumukṣu janoṁ dvārā uccāraṇ kiyā jānevālā jo vacanamay
pratikramaṇ nāmak samasta pāpakṣayake hetubhūt sūtrasamudāy usakā yah nirās hai (arthāt
usakā isameṁ nirākaraṇ
khaṇḍan kiyā hai ) .
param tapaścaraṇake kāraṇabhūt sahajavairāgyasudhāsāgarake liye pūrṇimākā candra aisā jo
jīv (param tapakā kāraṇ aisā jo sahaj vairāgyarūpī amr̥takā sāgar use uchālaneke liye
arthāt usameṁ jvār lāneke liye jo pūrṇa candra samān hai aisā jo jīv) apraśasta
vacanaracanāse parimukta (
sarva orase mukta) hone par bhī pratikramaṇasūtrakī viṣam (vividh)
vacanaracanāko (bhī) choṛakar saṁsāralatāke mūl - kaṁdabhūt samasta moharāgadveṣabhāvoṁkā nivāraṇ
karake akhaṇḍa - ānandamay nij kāraṇaparamātmāko dhyātā hai, us jīvakoki jo
vāstavameṁ paramatattvake śraddhān, jñān aur anuṣṭhānake sanmukh hai usevacanasambandhī sarva
vyāpār rahit niścayapratikramaṇ hotā hai .
isīprakār (ācāryadev) śrīmad amr̥tacandrasūrine (śrī samayasārakī ātmakhyāti
nāmak ṭīkāmeṁ 244veṁ ślok dvārā) kahā hai ki :

Page 158 of 388
PDF/HTML Page 185 of 415
single page version

(mālinī)
‘‘alamalamatijalpairdurvikalpairanalpai-
rayamih paramārthaścetyatāṁ nityamekaḥ
.
svarasavisarapūrṇajñānavisphū rtimātrā-
nna khalu samayasārāduttaraṁ kiṁcidasti
..’’
tathā hi
(āryā)
atitīvramohasaṁbhavapūrvārjitaṁ tatpratikramya .
ātmani sadbodhātmani nityaṁ varte‘hamātmanā tasmin ..111..
ārāhaṇāi vaṭṭai mottūṇ virāhaṇaṁ viseseṇ .
so paḍikamaṇaṁ uccai paḍikamaṇamao have jamhā ..84..
ārādhanāyāṁ vartate muktvā virādhanaṁ viśeṣeṇ .
sa pratikramaṇamucyate pratikramaṇamayo bhavedyasmāt ..84..
‘‘[ślokārtha : ] adhik kahanese tathā adhik durvikalpoṁse bas hoo, bas
hoo; yahān̐ itanā hī kahanā hai ki is param arthakā ekakā hī nirantar anubhavan karo;
kyoṁki nij rasake vistārase pūrṇa jo jñān usake sphu rāyamān honemātra jo samayasār
(
paramātmā) usase ūn̐ cā vāstavameṁ anya kuch bhī nahīṁ hai (samayasārake atirikta anya
kuch bhī sārabhūt nahīṁ hai ) .’’
aur (is 83vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok kahate
haiṁ ) :
[ślokārtha : ] ati tīvra mohakī utpattise jo pūrvameṁ upārjit (karma) usakā
pratikramaṇ karake, maiṁ sadbodhātmak (samyagjñānasvarūp) aise us ātmāmeṁ ātmāse nitya
vartatā hūn̐
.111.
gāthā : 84 anvayārtha :[virādhanaṁ ] jo (jīv) virādhanako [viśeṣeṇ ]
choṛe samasta virādhanā ārādhanārat jo rahe .
pratikramaṇamayatā hetuse pratikramaṇ usako hī kaheṁ ..84..

Page 159 of 388
PDF/HTML Page 186 of 415
single page version

atrātmārādhanāyāṁ vartamānasya jantorev pratikramaṇasvarūpamukta m .
yastu paramatattvajñānī jīvaḥ nirantarābhimukhatayā hyatruṭayatpariṇāmasaṁtatyā sākṣāt
svabhāvasthitāvātmārādhanāyāṁ vartate ayaṁ niraparādhaḥ . vigatātmārādhanaḥ sāparādhaḥ, at ev
niravaśeṣeṇ virādhanaṁ muktvā . vigato rādho yasya pariṇāmasya sa virādhanaḥ .
yasmānniścayapratikramaṇamayaḥ sa jīvastat ev pratikramaṇasvarūp ityucyate .
tathā coktaṁ samayasāre
‘‘saṁsiddhirādhasiddhaṁ sādhiyamārādhiyaṁ ca eyaṭṭhaṁ .
avagadarādho jo khalu cedā so hodi avarādho ..’’
viśeṣataḥ [muktvā ] choṛakar [ārādhanāyāṁ ] ārādhanāmeṁ [vartate ] vartatā hai, [saḥ ] vah
(jīv) [pratikramaṇam ] pratikramaṇ [ucyate ] kahalātā hai, [yasmāt ] kāraṇ ki vah
[pratikramaṇamayaḥ bhavet ] pratikramaṇamay hai
.
ṭīkā :yahān̐ ātmākī ārādhanāmeṁ vartate hue jīvako hī pratikramaṇasvarūp
kahā hai .
jo paramatattvajñānī jīv niraṁtar abhimukharūpase (ātmasammukharūpase) aṭūṭ
(dhārāvāhī) pariṇāmasantati dvārā sākṣāt svabhāvasthitimeṁātmākī ārādhanāmeṁvartatā
hai vah niraparādh hai . jo ātmāke ārādhan rahit hai vah sāparādh hai; isīliye, niravaśeṣarūpase
virādhan choṛakaraisā kahā hai . jo pariṇām ‘vigatarādh’ arthāt rādh rahit hai vah
virādhan hai . vah (virādhan rahitniraparādh) jīv niścayapratikramaṇamay hai, isīliye use
pratikramaṇasvarūp kahā jātā hai .
isīprakār (śrīmadbhagavatkundakundācāryadevapraṇīt) śrī samayasārameṁ (304vīṁ gāthā
dvārā) kahā hai ki :
‘‘[gāthārtha : ] saṁsiddhi, rādh, siddha, sādhit aur ārādhityah śabda ekārtha
haiṁ; jo ātmā ‘apagatarādh’ arthāt rādhase rahit hai vah ātmā aparādh hai .’’
rādh = ārādhanā; prasannatā; kr̥pā; siddhi; pūrṇatā; siddha karanā vah; pūrṇa karanā vah .

Page 160 of 388
PDF/HTML Page 187 of 415
single page version

uktaṁ hi samayasāravyākhyāyāṁ ca
(mālinī)
‘‘anavaratamanaṁtairbadhyate sāparādhaḥ
spr̥śati niraparādho baṁdhanaṁ naiv jātu
.
niyatamayamaśuddhaṁ svaṁ bhajansāparādho
bhavati niraparādhaḥ sādhu śuddhātmasevī
..’’
tathā hi
(mālinī)
apagataparamātmadhyānasaṁbhāvanātmā
niyatamih bhavārtaḥ sāparādhaḥ smr̥taḥ saḥ
.
anavaratamakhaṁḍādvaitacidbhāvayukto
bhavati niraparādhaḥ karmasaṁnyāsadakṣaḥ
..112..
śrī samayasārakī (amr̥tacandrācāryadevakr̥t ātmakhyāti nāmak) ṭīkāmeṁ bhī
(187veṁ ślok dvārā) kahā hai ki :
‘‘[ślokārtha : ] sāparādh ātmā niraṁtar ananta (pudgalaparamāṇurūp) karmoṁse
ban̐dhatā hai; niraparādh ātmā bandhanako kadāpi sparśa hī nahīṁ karatā . jo sāparādh ātmā hai
vah to niyamase apaneko aśuddha sevan karatā huā sāparādh hai; niraparādh ātmā to
bhalībhān̐ti śuddha ātmākā sevan karanevālā hotā hai
.’’
aur (is 84vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ ) :
[ślokārtha : ] is lokameṁ jo jīv paramātmadhyānakī saṁbhāvanā rahit hai
(arthāt jo jīv paramātmāke dhyānarūp pariṇamanase rahit haiparamātmadhyānarūp pariṇamit
nahīṁ huā hai ) vah bhavārta jīv niyamase sāparādh mānā gayā hai; jo jīv niraṁtar
akhaṇḍa
- advait - caitanyabhāvase yukta hai vah karmasaṁnyāsadakṣa (karmatyāgameṁ nipuṇ) jīv
niraparādh hai .112.

Page 161 of 388
PDF/HTML Page 188 of 415
single page version

mottūṇ aṇāyāraṁ āyāre jo du kuṇadi thirabhāvaṁ .
so paḍikamaṇaṁ uccai paḍikamaṇamao have jamhā ..85..
muktvānācāramācāre yastu karoti sthirabhāvam .
sa pratikramaṇamucyate pratikramaṇamayo bhavedyasmāt ..85..
atra niścayacaraṇātmakasya paramopekṣāsaṁyamadharasya niścayapratikramaṇasvarūpaṁ ca bhavatītyukta m .
niyataṁ paramopekṣāsaṁyaminaḥ śuddhātmārādhanāvyatirikta : sarvo‘pyanācāraḥ, at ev sarva-
manācāraṁ muktvā hyācāre sahajacidvilāsalakṣaṇaniraṁjane nijaparamātmatattvabhāvanāsvarūpe yaḥ
sahajavairāgyabhāvanāpariṇataḥ sthirabhāvaṁ karoti, sa paramatapodhan ev pratikramaṇasvarūp ityucyate,
yasmāt
paramasamarasībhāvanāpariṇataḥ sahajaniścayapratikramaṇamayo bhavatīti .
gāthā : 85 anvayārtha :[yaḥ tu ] jo (jīv) [anācāraṁ ] anācār
[muktvā ] choṛakar [ācāre ] ācārameṁ [sthirabhāvam ] sthirabhāv [karoti ] karatā hai,
[saḥ ] vah (jīv) [pratikramaṇam ] pratikramaṇ [ucyate ] kahalātā hai, [yasmāt ] kāraṇ
ki vah [pratikramaṇamayaḥ bhavet ] pratikramaṇamay hai
.
ṭīkā :yahān̐ (is gāthāmeṁ) niścayacaraṇātmak paramopekṣāsaṁyamake dhāraṇ
karanevāleko niścayapratikramaṇakā svarūp hotā hai aisā kahā hai .
niyamase paramopekṣāsaṁyamavāleko śuddha ātmākī ārādhanāke atirikta sab anācār
hai; isīliye sarva anācār choṛakar sahajacidvilāsalakṣaṇ niraṁjan nij paramātmatattvakī
bhāvanāsvarūp
ācārameṁ jo (param tapodhan) sahajavairāgyabhāvanārūpase pariṇamit huā
sthirabhāv karatā hai, vah param tapodhan hī pratikramaṇasvarūp kahalātā hai, kāraṇ ki vah
param samarasībhāvanārūpase pariṇamit huā sahaj niścayapratikramaṇamay hai
.
sahajacaitanyavilāsātmak nirmal nij paramātmatattvako bhānāanubhavan karanā vahī ācārakā svarūp
hai; aise ācārameṁ jo param tapodhan sthiratā karatā hai vah svayaṁ hī pratikramaṇ hai .
jo jīv tyāg anācaraṇ, ācārameṁ sthiratā kare .
pratikramaṇamayatā hetuse pratikramaṇ kahate haiṁ use ..85..

Page 162 of 388
PDF/HTML Page 189 of 415
single page version

(mālinī)
ath nijaparamānandaikapīyūṣasāndraṁ
sphu ritasahajabodhātmānamātmānamātmā
.
nijaśamamayavārbhirnirbharānaṁdabhaktyā
snapayatu bahubhiḥ kiṁ laukikālāpajālaiḥ
..113..
(sragdharā)
muktvānācāramuccairjananamr̥takaraṁ sarvadoṣaprasaṁgaṁ
sthitvātmanyātmanātmā nirupamasahajānaṁd
dragjñaptiśaktau .
bāhyācārapramukta : śamajalanidhivārbindusandohapūtaḥ
so‘yaṁ puṇyaḥ purāṇaḥ kṣapitamalakalirbhāti lokodghasākṣī
..114..
ummaggaṁ paricattā jiṇamagge jo du kuṇadi thirabhāvaṁ .
so paḍikamaṇaṁ uccai paḍikamaṇamao have jamhā ..86..
[ab is 85vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj do ślok kahate
haiṁ : ]
[ślokārtha : ] ātmā nij paramānandarūpī advitīy amr̥tase gārḥ bhare hue,
1sphu rit - sahaj - jñānasvarūp ātmāko nirbhar (bharapūr) ānanda - bhaktipūrvak nij śamamay
jal dvārā snān karāo; bahut laukik ālāpajāloṁse kyā prayojan hai (arthāt anya anek
laukik kathanasamūhoṁse kyā kārya siddha ho sakatā hai ) ? 113
.
[ślokārtha : ] jo ātmā janma - maraṇake karanevāle, sarva doṣoṁke 2prasaṁgavāle
anācārako atyanta choṛakar, nirupam sahaj ānanda-darśan-jñān-vīryavāle ātmāmeṁ
ātmāse sthit hokar, bāhya ācārase mukta hotā huā, śamarūpī samudrake jalabinduoṁke
samūhase pavitra hotā hai, aisā vah pavitra purāṇ (
sanātan) ātmā malarūpī kleśakā kṣay
karake lokakā utkr̥ṣṭa sākṣī hotā hai .114.
1sphu rit = pragaṭ . 2prasaṁg = saṁg; sahavās; sambandha; yuktatā .
unmārgakā kar parityajan jinamārgameṁ sthiratā kare .
pratikramaṇamayatā hetuse pratikramaṇ kahate haiṁ use ..86..

Page 163 of 388
PDF/HTML Page 190 of 415
single page version

unmārgaṁ parityajya jinamārge yastu karoti sthirabhāvam .
sa pratikramaṇamucyate pratikramaṇamayo bhavedyasmāt ..86..
atra unmārgaparityāgaḥ sarvajñavītarāgamārgasvīkāraścokta : .
yastu śaṁkākāṁkṣāvicikitsā‘nyadraṣṭipraśaṁsāsaṁstavamalakalaṁkapaṁkanirmukta : śuddha-
niścayasaddr̥ṣṭiḥ buddhādipraṇītamithyādarśanajñānacāritrātmakaṁ mārgābhāsamunmārgaṁ parityajya vyavahāreṇ
mahādevādhidevaparameśvarasarvajñavītarāgamārge paṁcamahāvratapaṁcasamititriguptipaṁcendriyanirodh-
ṣaḍāvaśyakādyaṣṭāviṁśatimūlaguṇātmake sthirapariṇāmaṁ karoti, śuddhaniścayanayen sahaj-
bodhādiśuddhaguṇālaṁkr̥te sahajaparamacitsāmānyaviśeṣabhāsini nijaparamātmadravye sthirabhāvaṁ
gāthā : 86 anvayārtha :[yaḥ tu ] jo (jīv) [unmārgaṁ ] unmārgakā
[parityajya ] parityāg karake [jinamārge ] jinamārgameṁ [sthirabhāvam ] sthirabhāv [karoti ]
karatā hai, [saḥ ] vah (jīv) [pratikramaṇam ] pratikramaṇ [ucyate ] kahalātā hai,
[yasmāt ] kāraṇ ki vah [pratikramaṇamayaḥ bhavet ] pratikramaṇamay hai
.
ṭīkā :yahān̐ unmārgake parityāg aur sarvajñavītarāg - mārgake svīkārakā varṇan
kiyā gayā hai .
jo śaṁkā, kāṁkṣā, vicikitsā, anyadr̥ṣṭipraśaṁsā aur anyadr̥ṣṭisaṁstavarūp
malakalaṅkapaṁkase vimukta (malakalaṅkarūpī kīcaṛase rahit) śuddhaniścayasamyagdr̥ṣṭi (jīv)
buddhādipraṇīt mithyādarśanajñānacāritrātmak mārgābhāsarūp unmārgakā parityāg karake, vyavahārase
pān̐c mahāvrat, pān̐c samiti, tīn gupti, pān̐c indriyoṁkā nirodh, chah āvaśyak ityādi
aṭṭhāīs mūlaguṇasvarūp mahādevādhidev
- parameśvar - sarvajña - vītarāgake mārgameṁ sthir pariṇām karatā
hai, aur śuddhaniścayanayase sahajajñānādi śuddhaguṇoṁse alaṁkr̥t, sahaj param caitanyasāmānya tathā
(sahaj param) caitanyaviśeṣarūp jisakā prakāś hai aise nij paramātmadravyameṁ śuddhacāritramay
sthirabhāv karatā hai, (arthāt jo śuddhaniścay
- samyagdr̥ṣṭi jīv vyavahārase aṭṭhāīs
mūlaguṇātmak mārgameṁ aur niścayase śuddha guṇoṁse śobhit darśanajñānātmak paramātmadravyameṁ
sthirabhāv karatā hai,) vah muni niścay pratikramaṇasvarūp kahalātā hai, kāraṇ ki use
anyadr̥ṣṭisaṁstav = (1) mithyādr̥ṣṭikā paricay; (2) mithyādr̥ṣṭikī stuti . (manase mithyādr̥ṣṭikī mahimā
karanā vah anyadr̥ṣṭipraśaṁsā hai aur mithyādr̥ṣṭikī mahimāke vacan bolanā vah anyadr̥ṣṭisaṁstav hai .)

Page 164 of 388
PDF/HTML Page 191 of 415
single page version

śuddhacāritramayaṁ karoti, sa munirniścayapratikramaṇasvarūp ityucyate, yasmānniścayapratikramaṇaṁ
paramatattvagataṁ tat ev sa tapodhanaḥ sadā śuddha iti
.
tathā coktaṁ pravacanasāravyākhyāyām
(śārdūlavikrīḍit)
‘‘ityevaṁ caraṇaṁ purāṇapuruṣairjuṣṭaṁ viśiṣṭādarai-
rutsargādapavādataśca vicaradbahvīḥ pr̥thagbhūmikāḥ
.
ākramya kramato nivr̥ttimatulāṁ kr̥tvā yatiḥ sarvat-
ścitsāmānyaviśeṣabhāsini nijadravye karotu sthitim
..’’
tathā hi
(mālinī)
viṣayasukhaviraktāḥ śuddhatattvānuraktāḥ
tapasi niratacittāḥ śāstrasaṁghātamattāḥ
.
guṇamaṇigaṇayuktāḥ sarvasaṁkalpamuktāḥ
kathamamr̥tavadhūṭīvallabhā na syurete
..115..
paramatattvagat (paramātmatattvake sāth sambandhavālā) niścayapratikramaṇ hai isīliye vah
tapodhan sadā śuddha hai .
isīprakār śrī pravacanasārakī (amr̥tacandrācāryadevakr̥t tattvadīpikā nāmak) ṭīkāmeṁ
(15veṁ ślok dvārā) kahā hai ki :
‘‘[ślokārtha : ] isaprakār viśiṣṭa 1ādaravāle purāṇ puruṣoṁ dvārā sevan kiyā
gayā, utsarga aur apavād dvārā anek pr̥thak - pr̥thak bhūmikāoṁmeṁ vyāpta jo caraṇ
(cāritra) use yati prāpta karake, kramaśaḥ atul nivr̥tti karake, caitanyasāmānya aur
caitanyaviśeṣarūp jisakā prakāś hai aise nijadravyameṁ sarvataḥ sthiti karo .’’
aur (is 86vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ ) :
[ślokārtha : ] jo viṣayasukhase virakta haiṁ, śuddha tattvameṁ anurakta haiṁ, tapameṁ līn
jinakā citta hai, śāstrasamūhameṁ jo 2matta haiṁ, guṇarūpī maṇiyoṁke samudāyase yukta haiṁ aur sarva
1ādar = sāvadhānī; prayatna; bahumān . 2matta = masta; pāgal; ati prītivaṁt; ati ānandit .

Page 165 of 388
PDF/HTML Page 192 of 415
single page version

mottūṇ sallabhāvaṁ ṇissalle jo du sāhu pariṇamadi .
so paḍikamaṇaṁ uccai paḍikamaṇamao have jamhā ..87..
muktvā śalyabhāvaṁ niḥśalye yastu sādhuḥ pariṇamati .
sa pratikramaṇamucyate pratikramaṇamayo bhavedyasmāt ..87..
ih hi niḥśalyabhāvapariṇatamahātapodhan ev niścayapratikramaṇasvarūp ityukta : .
niścayato niḥśalyasvarūpasya paramātmanastāvad vyavahāranayabalen karmapaṁkayukta tvāt
nidānamāyāmithyāśalyatrayaṁ vidyat ityupacārataḥ . at ev śalyatrayaṁ parityajya param-
niḥśalyasvarūpe tiṣṭhati yo hi paramayogī sa niścayapratikramaṇasvarūp ityucyate, yasmāt
svarūpagatavāstavapratikramaṇamastyeveti .
saṁkalpoṁse mukta haiṁ, ve muktisundarīke vallabh kyoṁ na hoṁge ? (avaśya hī hoṁge . ) 115 .
gāthā : 87 anvayārtha :[yaḥ tu sādhuḥ ] jo sādhu [śalyabhāvaṁ ] śalyabhāv
[muktvā ] choṛakar [niḥśalye ] niḥśalyabhāvase [pariṇamati ] pariṇamit hotā hai, [saḥ ]
vah (sādhu) [pratikramaṇam ] pratikramaṇ [ucyate ] kahalātā hai, [yasmāt ] kāraṇ ki vah
[pratikramaṇamayaḥ bhavet ] pratikramaṇamay hai
.
ṭīkā :yahān̐ niḥśalyabhāvase pariṇat mahātapodhanako hī niścayapratikramaṇasvarūp
kahā hai .
pratham to, niścayase niḥśalyasvarūp paramātmāko, vyavahāranayake balase karmapaṁk-
yuktapanā honeke kāraṇ (vyavahāranayase karmarūpī kīcaṛake sāth sambandha honeke kāraṇ)
‘use nidān, māyā aur mithyātvarūpī tīn śalya vartate haiṁ’ aisā upacārase kahā jātā hai .
aisā honese hī tīn śalyoṁkā parityāg karake jo param yogī param niḥśalya svarūpameṁ rahatā
hai use niścayapratikramaṇasvarūp kahā jātā hai, kāraṇ ki use svarūpagat (
nij svarūpake
sāth sambandhavālā) vāstavik pratikramaṇ hai hī .
[ab is 87vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj do ślok
kahate haiṁ : ]
kar śalyakā parityāg muni niḥśalya jo vartan kare .
pratikramaṇamayatā hetuse pratikramaṇ kahate haiṁ use ..87..

Page 166 of 388
PDF/HTML Page 193 of 415
single page version

(anuṣṭubh)
śalyatrayaṁ parityajya niḥśalye paramātmani .
sthitvā vidvānsadā śuddhamātmānaṁ bhāvayetsphu ṭam ..116..
(pr̥thvī)
kaṣāyakaliraṁjitaṁ tyajatu cittamuccairbhavān
bhavabhramaṇakāraṇaṁ smaraśarāgnidagdhaṁ muhuḥ
.
svabhāvaniyataṁ sukhaṁ vidhivaśādanāsāditaṁ
bhaj tvamalinaṁ yate prabalasaṁsr̥terbhītitaḥ
..117..
cattā aguttibhāvaṁ tiguttigutto havei jo sāhū .
so paḍikamaṇaṁ uccai paḍikamaṇamao have jamhā ..88..
tyaktvā aguptibhāvaṁ triguptigupto bhavedyaḥ sādhuḥ .
sa pratikramaṇamucyate pratikramaṇamayo bhavedyasmāt ..88..
[ślokārtha : ] tīn śalyoṁkā parityāg karake, niḥśalya paramātmāmeṁ sthit
rahakar, vidvānako sadā śuddha ātmāko sphu ṭarūpase bhānā cāhiye .116.
[ślokārtha : ] he yati ! jo (citta) bhavabhramaṇakā kāraṇ hai aur bārambār
kāmabāṇakī agnise dagdha haiaise kaṣāyakleśase raṁge hue cittako tū atyanta choṛ; jo
vidhivaśāt (karmavaśatāke kāraṇ) aprāpta hai aise nirmal svabhāvaniyat sukhako tū prabal
saṁsārakī bhītīse ḍarakar bhaj .117.
gāthā : 88 anvayārtha :[yaḥ sādhuḥ ] jo sādhu [aguptibhāvaṁ ] aguptibhāv
[tyaktvā ] choṛakar, [triguptiguptaḥ bhavet ] triguptigupta rahatā hai, [saḥ ] vah (sādhu)
[pratikramaṇam ] pratikramaṇ [ucyate ] kahalātā hai, [yasmāt ] kāraṇ ki vah
[pratikramaṇamayaḥ bhavet ] pratikramaṇamay hai
.
svabhāvaniyat = svabhāvameṁ niścit rahā huā; svabhāvameṁ niyamase rahā huā .
jo sādhu choṛ aguptiko tray - guptimeṁ vicaraṇ kare .
pratikramaṇamayatā hetuse pratikramaṇ kahate haiṁ use ..88..

Page 167 of 388
PDF/HTML Page 194 of 415
single page version

triguptiguptalakṣaṇaparamatapodhanasya niścayacāritrākhyānametat .
yaḥ paramatapaścaraṇasaraḥsarasiruhākaracaṁḍacaṁḍaraśmiratyāsannabhavyo munīśvaraḥ bāhyaprapaṁcarūpam
aguptibhāvaṁ tyaktvā triguptiguptanirvikalpaparamasamādhilakṣaṇalakṣitam atyapūrvamātmānaṁ dhyāyati,
yasmāt
pratikramaṇamayaḥ paramasaṁyamī at ev sa ca niścayapratikramaṇasvarūpo bhavatīti .
(hariṇī)
ath tanumanovācāṁ tyaktvā sadā vikr̥tiṁ muniḥ
sahajaparamāṁ guptiṁ saṁjñānapuṁjamayīmimām
.
bhajatu paramāṁ bhavyaḥ śuddhātmabhāvanayā samaṁ
bhavati viśadaṁ śīlaṁ tasya triguptimayasya tat
..118..
mottūṇ aṭṭaruddaṁ jhāṇaṁ jo jhādi dhammasukkaṁ vā .
so paḍikamaṇaṁ uccai jiṇavaraṇiddiṭṭhasuttesu ..89..
ṭīkā :triguptiguptapanā (tīn gupti dvārā guptapanā) jisakā lakṣaṇ hai aise param
tapodhanako niścayacāritra honekā yah kathan hai .
param tapaścaraṇarūpī sarovarake kamalasamūhake liye pracaṁḍ sūrya samān aise jo ati-
āsannabhavya munīśvar bāhya prapaṁcarūp aguptibhāv choṛakar, triguptigupta - nirvikalpa
- paramasamādhilakṣaṇase lakṣit ati - apūrva ātmāko dhyāte haiṁ, ve munīśvar pratikramaṇamay
paramasaṁyamī honese hī niścayapratikramaṇasvarūp haiṁ .
[ab is 88vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] man - vacan - kāyakī vikr̥tiko sadā choṛakar, bhavya muni
samyagjñānake puṁjamayī is sahaj param guptiko śuddhātmākī bhāvanā sahit utkr̥ṣṭarūpase bhajo .
triguptimay aise us munikā vah cāritra nirmal hai .118.
jo ārta raudra vihāy vartte dharma-śukla sudhyānameṁ .
pratikramaṇ kahate haiṁ use jinadevake ākhyānameṁ ..89..

Page 168 of 388
PDF/HTML Page 195 of 415
single page version

muktvārtaraudraṁ dhyānaṁ yo dhyāyati dharmaśuklaṁ vā .
sa pratikramaṇamucyate jinavaranirdiṣṭasūtreṣu ..89..
dhyānavikalpasvarūpākhyānametat .
svadeśatyāgāt dravyanāśāt mitrajanavideśagamanāt kamanīyakāminīviyogāt
aniṣṭasaṁyogādvā samupajātamārtadhyānam, caurajāraśātravajanavadhabaṁdhananibaddhamahaddveṣajanit-
raudradhyānaṁ ca, etaddvitayam aparimitasvargāpavargasukhapratipakṣaṁ saṁsāraduḥkhamūlatvānniravaśeṣeṇ
tyaktvā, svargāpavarganiḥsīmasukhamūlasvātmāśritaniścayaparamadharmadhyānam, dhyānadhyeyavividhavikalpa-
virahitāntarmukhākārasakalakaraṇagrāmātītanirbhedaparamakalāsanāthaniścayaśukladhyānaṁ ca dhyātvā yaḥ
paramabhāvabhāvanāpariṇataḥ bhavyavarapuṁḍarīkaḥ niścayapratikramaṇasvarūpo bhavati, paramajinendravadanār-
vindavinirgatadravyaśruteṣu viditamiti
. dhyāneṣu ca caturṣu heyamādyaṁ dhyānadvitayaṁ, tritayaṁ
gāthā : 89 anvayārtha :[yaḥ ] jo (jīv) [ārtaraudraṁ dhyānaṁ ] ārta aur
raudra dhyān [muktvā ] choṛakar [dharmaśuklaṁ vā ] dharma athavā śukladhyānako [dhyāyati ]
dhyātā hai, [saḥ ] vah (jīv) [jinavaranirdiṣṭasūtreṣu ] jinavarakathit sūtroṁmeṁ [pratikramaṇam ]
pratikramaṇ [ucyate ] kahalātā hai
.
ṭīkā :yah, dhyānake bhedoṁke svarūpakā kathan hai .
(1) svadeśake tyāgase, dravyake nāśase, mitrajanake videśagamanase, kamanīy (iṣṭa,
sundar) kāminīke viyogase athavā aniṣṭake saṁyogase utpanna honevālā jo ārtadhyān, tathā
(2) cor
- jār - śatrujanoṁke badh - bandhan sambandhī mahā dveṣase utpanna honevālā jo raudradhyān, ve
donoṁ dhyān svarga aur mokṣake aparimit sukhase pratipakṣa saṁsāraduḥkhake mūl honeke kāraṇ un
donoṁko niravaśeṣarūpase (sarvathā) choṛakar, (3) svarga aur mokṣake niḥsīm
(
apār) sukhakā mūl aisā jo svātmāśrit niścay - paramadharmadhyān, tathā (4) dhyān aur
dhyeyake vividh vikalpa rahit, aṁtarmukhākār, sakal indriyoṁke samūhase atīt (samasta
indriyātīt) aur nirbhed param kalā sahit aisā jo niścay - śukladhyān, unheṁ dhyākar, jo
bhavyapuṁḍarīk (bhavyottam) paramabhāvakī (pāriṇāmik bhāvakī) bhāvanārūpase pariṇamit
huā hai, vah niścayapratikramaṇasvarūp haiaisā param jinendrake mukhāraviṁdase nikale hue
dravyaśrutameṁ kahā hai .
aṁtarmukhākār = antarmukh jisakā ākār arthāt svarūp hai aisā .

Page 169 of 388
PDF/HTML Page 196 of 415
single page version

tāvadupādeyaṁ, sarvadopādeyaṁ ca caturthamiti .
tathā cokta m
(anuṣṭubh)
‘‘niṣkriyaṁ karaṇātītaṁ dhyānadhyeyavivarjitam .
antarmukhaṁ tu yaddhayānaṁ tacchuklaṁ yogino viduḥ ..’’
(vasaṁtatilakā)
dhyānāvalīmapi ca śuddhanayo na vakti
vyaktaṁ sadāśivamaye paramātmatattve
.
sāstītyuvāc satataṁ vyavahāramārga-
stattvaṁ jinendra tadaho mahadindrajālam
..119..
(vasaṁtatilakā)
sadbodhamaṁḍanamidaṁ paramātmatattvaṁ
muktaṁ vikalpanikarairakhilaiḥ samantāt
.
nāstyeṣ sarvanayajātagataprapaṁco
dhyānāvalī kathay sā kathamatra jātā
..120..
cār dhyānoṁmeṁ pratham do dhyān hey haiṁ, tīsarā pratham to upādey hai aur cauthā sarvadā
upādey hai .
isīprakār (anyatra ślok dvārā) kahā hai ki :
‘‘[ślokārtha : ] jo dhyān niṣkriy hai, indriyātīt hai, dhyānadhyeyavivarjit (arthāt
dhyān aur dhyeyake vikalpoṁse rahit) hai aur antarmukh hai, us dhyānako yogī śukladhyān kahate
haiṁ
.’’
[ab is 89vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj do ślok kahate haiṁ :]
[ślokārtha : ] pragaṭarūpase sadāśivamay (niraṁtar kalyāṇamay) aise paramātma-
tattvameṁ dhyānāvalī honā bhī śuddhanay nahīṁ kahatā . ‘vah hai (arthāt dhyānāvalī ātmāmeṁ hai )’
aisā (mātra) vyavahāramārgane satat kahā hai . he jinendra ! aisā vah tattva (tūne nay dvārā kahā
huā vastusvarūp), aho ! mahā indrajāl hai . 119 .
[ślokārtha : ] samyagjñānakā ābhūṣaṇ aisā yah paramātmatattva samasta
dhyānāvalī = dhyānapaṁkti; dhyān paramparā .

Page 170 of 388
PDF/HTML Page 197 of 415
single page version

micchattapahudibhāvā puvvaṁ jīveṇ bhāviyā suiraṁ .
sammattapahudibhāvā abhāviyā hoṁti jīveṇ ..90..
mithyātvaprabhr̥tibhāvāḥ pūrvaṁ jīven bhāvitāḥ suciram .
samyaktvaprabhr̥tibhāvāḥ abhāvitā bhavanti jīven ..90..
āsannānāsannabhavyajīvapūrvāparapariṇāmasvarūpopanyāso‘yam .
mithyātvāvratakaṣāyayogapariṇāmāssāmānyapratyayāḥ, teṣāṁ vikalpāstrayodaś bhavanti
‘micchādiṭṭhīādī jāv sajogissa caramaṁtaṁ’ iti vacanāt, mithyādraṣṭiguṇasthānādisayogi-
guṇasthānacaramasamayaparyaṁtasthitā ityarthaḥ .
vikalpasamūhoṁse sarvataḥ mukta (sarva orase rahit) hai . (isaprakār) sarvanayasamūh sambandhī
yah prapaṁc paramātmatattvameṁ nahīṁ hai to phi ra vah dhyānāvalī isameṁ kis prakār utpanna huī
(arthāt dhyānāvalī is paramātmatattvameṁ kaise ho sakatī hai ) so kaho
.120.
gāthā : 90 anvayārtha :[mithyātvaprabhr̥tibhāvāḥ ] mithyātvādi bhāv
[jīven ] jīvane [pūrvaṁ ] pūrvameṁ [suciram ] sucir kāl (ati dīrgha kāl) [bhāvitāḥ ]
bhāye haiṁ; [samyaktvaprabhr̥tibhāvāḥ ] samyaktvādi bhāv [jīven ] jīvane [abhāvitāḥ bhavanti ]
nahīṁ bhāye haiṁ
.
ṭīkā :yah, āsannabhavya aur anāsannabhavya jīvake pūrvāpar (pahaleke aur
bādake) pariṇāmoṁke svarūpakā kathan hai .
mithyātva, avrat, kaṣāy aur yogarūp pariṇām sāmānya pratyay (āsrav) haiṁ;
unake terah bhed haiṁ, kāraṇ ki ‘1micchādiṭṭhīādī jāv sajogissa caramaṁtaṁ ’ aisā
(śāstrakā) vacan hai; mithyādr̥ṣṭiguṇasthānase lekar sayogīguṇasthānake antim samay tak
pratyay hote haiṁ
aisā artha hai .
1artha :(pratyayoṁke, terah prakārake bhed kahe gaye haiṁ) mithyādr̥ṣṭiguṇasthānase lekar sayogakevalī-
guṇasthānake caram samay takake .
mithyātva ādik bhāvakī kī jīvane cir bhāvanā .
samyaktva ādik bhāvakī na karī kabhī bhī bhāvanā ..90..

Page 171 of 388
PDF/HTML Page 198 of 415
single page version

anāsannabhavyajīven niraṁjananijaparamātmatattvaśraddhānavikalen pūrvaṁ suciraṁ bhāvitāḥ
khalu sāmānyapratyayāḥ, ten svarūpavikalen bahirātmajīvenānāsāditaparamanaiṣkarmya-
caritreṇ samyagdarśanajñānacāritrāṇi na bhāvitāni bhavantīti
. asya mithyādraṣṭe-
rviparītaguṇanicayasaṁpanno‘tyāsannabhavyajīvaḥ . asya samyagjñānabhāvanā kathamiti
cet
tathā coktaṁ śrīguṇabhadrasvāmibhiḥ
(anuṣṭubh)
‘‘bhāvayāmi bhavāvarte bhāvanāḥ prāgabhāvitāḥ .
bhāvaye bhāvitā neti bhavābhāvāy bhāvanāḥ ..’’
tathā hi
niraṁjan nij paramātmatattvake śraddhān rahit anāsannabhavya jīvane vāstavameṁ
sāmānya pratyayoṁko pahale sucir kāl bhāyā hai; jisane param naiṣkarmyarūp cāritra prāpta nahīṁ
kiyā hai aise us svarūpaśūnya bahirātma
- jīvane samyagdarśan, samyagjñān aur samyak-
cāritrako nahīṁ bhāyā hai . is mithyādr̥ṣṭi jīvase viparīt guṇasamudāyavālā ati-āsannabhavya
jīv hotā hai .
is (atinikaṭabhavya) jīvako samyagjñānakī bhāvanā kisaprakārase hotī hai aisā
praśna kiyā jāye to (ācāryavar) śrī guṇabhadrasvāmīne (ātmānuśāsanameṁ 238veṁ ślok
dvārā) kahā hai ki :
‘‘[ślokārtha : ] 1bhavāvartameṁ pahale na bhāyī huī bhāvanāen̐ (ab) maiṁ bhātā hūn̐ .
ve bhāvanāen̐ (pahale) na bhāyī honese maiṁ bhavake abhāvake liye unheṁ bhātā hūn̐ (kāraṇ ki
bhavakā abhāv to bhavabhramaṇake kāraṇabhūt bhāvanāoṁse viruddha prakārakī, pahale na bhāyī huī
aisī apūrva bhāvanāoṁse hī hotā hai )
.’’
aur (is 90vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ ) :
1bhavāvarta = bhav-āvarta; bhavakā cakra; bhavakā bham̐varajāl; bhav-parāvarta .

Page 172 of 388
PDF/HTML Page 199 of 415
single page version

(mālinī)
ath bhavajalarāśau magnajīven pūrvaṁ
kimapi vacanamātraṁ nirvr̥teḥ kāraṇaṁ yat
.
tadapi bhavabhaveṣu śrūyate vāhyate vā
na ca na ca bat kaṣṭaṁ sarvadā jñānamekam
..121..
micchādaṁsaṇaṇāṇacarittaṁ caiūṇ ṇiravaseseṇ .
sammattaṇāṇacaraṇaṁ jo bhāvai so paḍikkamaṇaṁ ..91..
mithyādarśanajñānacaritraṁ tyaktvā niravaśeṣeṇ .
samyaktvajñānacaraṇaṁ yo bhāvayati sa pratikramaṇam ..91..
atra samyagdarśanajñānacāritrāṇāṁ niravaśeṣasvīkāreṇ mithyādarśanajñānacāritrāṇāṁ
niravaśeṣatyāgen ca paramamumukṣorniścayapratikramaṇaṁ ca bhavati ityukta m .
[ślokārtha : ] jo mokṣakā kuch kathanamātra (kahanemātra) kāraṇ hai use bhī
(arthāt vyavahār - ratnatrayako bhī) bhavasāgarameṁ ḍūbe hue jīvane pahale bhavabhavameṁ (anek
bhavoṁmeṁ) sunā hai aur ācarā (ācaraṇameṁ liyā) hai; parantu arere ! khed hai ki jo sarvadā
ek jñān hai use (arthāt jo sadā ek jñānasvarūp hī hai aise paramātmatattvako) jīvane
sunā
- ācarā nahīṁ hai, nahīṁ hai .121.
gāthā : 91 anvayārtha :[mithyādarśanajñānacaritraṁ ] mithyādarśan, mithyājñān
aur mithyācāritrako [niravaśeṣeṇ ] niravaśeṣarūpase [tyaktvā ] choṛakar
[samyaktvajñānacaraṇaṁ ] samyagdarśan, samyagjñān aur samyakcāritrako [yaḥ ] jo (jīv)
[bhāvayati ] bhātā hai, [saḥ ] vah (jīv) [pratikramaṇam ] pratikramaṇ hai
.
ṭīkā :yahān̐ (is gāthāmeṁ), samyagdarśanajñānacāritrakā niravaśeṣ (sampūrṇa)
svīkār karanese aur mithyādarśanajñānacāritrakā niravaśeṣ tyāg karanese param mumukṣuko
niścayapratikramaṇ hotā hai aisā kahā hai
.
jo jīv tyāge sarva mithyādarśa - jñān - caritra re .
samyaktva - jñān - caritra bhāve pratikramaṇ kahate use ..91..

Page 173 of 388
PDF/HTML Page 200 of 415
single page version

bhagavadarhatparameśvaramārgapratikūlamārgābhāsamārgaśraddhānaṁ mithyādarśanaṁ, tatraivāvastuni
vastubuddhirmithyājñānaṁ, tanmārgācaraṇaṁ mithyācāritraṁ ca, etatrritayamapi niravaśeṣaṁ tyaktvā, athavā
svātmaśraddhānaparijñānānuṣṭhānarūpavimukhatvamev mithyādarśanajñānacāritrātmakaratnatrayam, etadapi
tyaktvā
. trikālanirāvaraṇanityānaṁdaikalakṣaṇaniraṁjananijaparamapāriṇāmikabhāvātmakakāraṇ-
paramātmā hyātmā, tatsvarūpaśraddhānaparijñānācaraṇasvarūpaṁ hi niścayaratnatrayam; evaṁ bhagavatpar-
mātmasukhābhilāṣī yaḥ paramapuruṣārthaparāyaṇaḥ śuddharatnatrayātmakam ātmānaṁ bhāvayati sa
paramatapodhan ev niścayapratikramaṇasvarūp ityukta :
.
(vasaṁtatilakā)
tyaktvā vibhāvamakhilaṁ vyavahāramārga-
ratnatrayaṁ ca matimānnijatattvavedī
.
śuddhātmatattvaniyataṁ nijabodhamekaṁ
śraddhānamanyadaparaṁ caraṇaṁ prapede
..122..
bhagavān arhat parameśvarake mārgase pratikūl mārgābhāsameṁ mārgakā śraddhān vah
mithyādarśan hai, usīmeṁ kahī huī avastumeṁ vastubuddhi vah mithyājñān hai aur us mārgakā
ācaraṇ vah mithyācāritra hai;
in tīnoṁko niravaśeṣarūpase choṛakar . athavā, nij
ātmāke śraddhān - jñān - anuṣṭhānake rūpase vimukhatā vahī mithyādarśan - jñān - cāritrātmak
(mithyā) ratnatray hai; ise bhī (niravaśeṣarūpase) choṛakar . trikāl - nirāvaraṇ, nitya
ānanda jisakā ek lakṣaṇ hai aisā, niraṁjan nij paramapāriṇāmikabhāvasvarūp
kāraṇaparamātmā vah ātmā hai; usake svarūpake śraddhān
jñānācaraṇakā rūp vah
vāstavameṁ niścayaratnatray hai; isaprakār bhagavān paramātmāke sukhakā abhilāṣī aisā
jo paramapuruṣārthaparāyaṇ (param tapodhan) śuddharatnatrayātmak ātmāko bhātā hai, us param
tapodhanako hī (śāstrameṁ) niścayapratikramaṇasvarūp kahā hai
.
[ab is 91vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] samasta vibhāvako tathā vyavahāramārgake ratnatrayako choṛakar
nijatattvavedī (nij ātmatattvako jānanevālāanubhavan karanevālā) matimān puruṣ