Niyamsar-Hindi (iso15919 transliteration). Gatha: 69-81 ; Adhikar-5 : Parmarth Pratikraman Adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 9 of 21

 

Page 134 of 388
PDF/HTML Page 161 of 415
single page version

atra kāyaguptisvarūpamukta m .
kasyāpi narasya tasyāntaraṁganimittaṁ karma, baṁdhanasya bahiraṁgahetuḥ kasyāpi
kāyavyāpāraḥ . chedanasyāpyantaraṁgakāraṇaṁ karmodayaḥ, bahiraṁgakāraṇaṁ pramattasya kāyakriyā . māraṇ-
syāpyantaraṁgaheturāṁtaryakṣayaḥ, bahiraṁgakāraṇaṁ kasyāpi kāyavikr̥tiḥ . ākuṁcanaprasāraṇādihetuḥ
saṁharaṇavisarpaṇādihetusamudghātaḥ . etāsāṁ kāyakriyāṇāṁ nivr̥ttiḥ kāyaguptiriti .
(anuṣṭubh)
muktvā kāyavikāraṁ yaḥ śuddhātmānaṁ muhurmuhuḥ .
saṁbhāvayati tasyaiv saphalaṁ janma saṁsr̥tau ..93..
jā rāyādiṇiyattī maṇassa jāṇīhi taṁ maṇoguttī .
aliyādiṇiyattiṁ vā moṇaṁ vā hoi vaiguttī ..69..
(mār ḍālanā), ākuñcan (saṁkocanā) [tathā ] tathā [prasāraṇādīni ] prasāraṇ
(vistāranā) ityādi [kāyakriyānivr̥ttiḥ ] kāyakriyāoṁkī nivr̥ttiko [kāyaguptiḥ iti
nirdiṣṭā ] kāyagupti kahā hai .
ṭīkā :yahān̐ kāyaguptikā svarūp kahā hai .
kisī puruṣako bandhanakā antaraṁg nimitta karma hai, bandhanakā bahiraṁg hetu kisīkā
kāyavyāpār hai; chedanakā bhī antaraṁg kāraṇ karmoday hai, bahiraṁg kāraṇ pramatta jīvakī
kāyakriyā hai; māraṇakā bhī antaraṁg hetu āṁtarik (nikaṭ) sambandhakā (āyuṣyakā) kṣay
hai, bahiraṁg kāraṇ kisīkī kāyavikr̥ti hai; ākuṁcan, prasāraṇ ādikā hetu
saṁkocavistārādikake hetubhūt samudghāt hai
.in kāyakriyāoṁkī nivr̥tti vah kāyagupti hai .
[ab 68vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok kahate haiṁ : ]
[śloekārtha : ] kāyavikārako choṛakar jo punaḥ punaḥ śuddhātmākī saṁbhāvanā
(samyak bhāvanā) karatā hai, usīkā janma saṁsārameṁ saphal hai .93.
ho rāgakī nivr̥tti manase niyat managupti vahī .
hove asatya - nivr̥tti athavā maun vacagupti kahī ..69..

Page 135 of 388
PDF/HTML Page 162 of 415
single page version

yā rāgādinivr̥ttirmanaso jānīhi tāṁ manoguptim .
alīkādinivr̥ttirvā maunaṁ vā bhavati vāgguptiḥ ..69..
niścayanayen manovāgguptisūcaneyam .
sakalamoharāgadveṣābhāvādakhaṁḍādvaitaparamacidrūpe samyagavasthitirev niścayamanoguptiḥ . he
śiṣya tvaṁ tāvadacalitāṁ manoguptimiti jānīhi . nikhilānr̥tabhāṣāparihr̥tirvā maunavrataṁ ca .
mūrtadravyasya cetanābhāvād amūrtadravyasyeṁdriyajñānāgocaratvādubhayatra vākpravr̥ttirna bhavati . iti
niścayavāgguptisvarūpamukta m .
(śārdūlavikrīḍit)
śastāśastamanovacassamudayaṁ tyaktvātmaniṣṭhāparaḥ
śuddhāśuddhanayātirikta managhaṁ cinmātracintāmaṇim
.
prāpyānaṁtacatuṣṭayātmakatayā sārdhaṁ sthitāṁ sarvadā
jīvanmukti mupaiti yogitilakaḥ pāpāṭavīpāvakaḥ
..94..
gāthā : 69 anvayārtha :[manasaḥ ] manameṁse [yā ] jo [rāgādinivr̥ttiḥ ]
rāgādikī nivr̥tti [tām ] use [manoguptim ] manogupti [jānīhi ] jān .
[alīkādinivr̥ttiḥ ] asatyādikī nivr̥tti [vā ] athavā [maunaṁ vā ] maun [vāgguptiḥ
bhavati ]
so vacanagupti hai
.
ṭīkā :yah, niścayanayase manogupti aur vacanaguptikī sūcanā hai .
sakal moharāgadveṣake abhāvake kāraṇ akhaṇḍa advait paramacidrūpameṁ samyakrūpase
avasthit rahanā hī niścayamanogupti hai . he śiṣya ! tū use vāstavameṁ acalit manogupti jān .
samasta asatya bhāṣākā parihār athavā maunavrat so vacanagupti hai . mūrtadravyako
cetanākā abhāv honeke kāraṇ aur amūrtadravya indriyajñānase agocar honeke kāraṇ donoṁke
prati vacanapravr̥tti nahīṁ hotī
. isaprakār niścayavacanaguptikā svarūp kahā gayā .
[ab 69vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok kahate haiṁ : ]
[śloekārtha : ] pāparūpī aṭavīko jalānemeṁ agni samān aisā yogitilak
(muniśiromaṇi) praśasta - apraśasta man - vāṇīke samudāyako choṛakar ātmaniṣṭhāmeṁ

Page 136 of 388
PDF/HTML Page 163 of 415
single page version

kāyakiriyāṇiyattī kāussaggo sarīrage guttī .
hiṁsāiṇiyattī vā sarīragutti tti ṇiddiṭṭhā ..70..
kāyakriyānivr̥ttiḥ kāyotsargaḥ śarīrake guptiḥ .
hiṁsādinivr̥ttirvā śarīraguptiriti nirdiṣṭā ..70..
niścayaśarīraguptisvarūpākhyānametat .
sarveṣāṁ janānāṁ kāyeṣu bahvayaḥ kriyā vidyante, tāsāṁ nivr̥ttiḥ kāyotsargaḥ, sa ev
guptirbhavati . paṁcasthāvarāṇāṁ trasānāṁ ca hiṁsānivr̥ttiḥ kāyaguptirvā . paramasaṁyamadharaḥ paramajin-
yogīśvaraḥ yaḥ svakīyaṁ vapuḥ svasya vapuṣā viveś tasyāparispaṁdamūrtirev niścayakāyaguptiriti .
tathā coktaṁ tattvānuśāsane
parāyaṇ rahatā huā, śuddhanay aur aśuddhanayase rahit aise anagh (nirdoṣ) caitanyamātra
cintāmaṇiko prāpta karake, anantacatuṣṭayātmakapaneke sāth sarvadā sthit aisī jīvanmuktiko prāpta
karatā hai
. 94 .
gāthā : 70 anvayārtha :[kāyakriyānivr̥ttiḥ ] kāyakriyāoṁkī nivr̥ttirūp
[kāyotsargaḥ ] kāyotsarga [śarīrake guptiḥ ] śarīrasambandhī gupti hai; [vā ] athavā
[hiṁsādinivr̥ttiḥ ] hiṁsādikī nivr̥ttiko [śarīraguptiḥ iti ] śarīragupti [nirdiṣṭā ] kahā hai
.
ṭīkā :yah, niścayaśarīraguptike svarūpakā kathan hai .
sarva janoṁko kāyāsambandhī bahu kriyāen̐ hotī haiṁ; unakī nivr̥tti so kāyotsarga hai;
vahī gupti (arthāt kāyagupti) hai . athavā pān̐c sthāvaroṁkī aur trasoṁkī hiṁsānivr̥tti so
kāyagupti hai . jo paramasaṁyamadhar paramajinayogīśvar apane (caitanyarūp) śarīrameṁ apane
(caitanyarūp) śarīrase praviṣṭa ho gaye, unakī aparispaṁdamūrti hī (akaṁp daśā hī)
niścayakāyagupti hai .
isīprakār śrī tattvānuśāsanameṁ (ślok dvārā) kahā hai ki :
kāyik kriyā nivr̥tti kāyotsarga tanakī gupti hai .
hiṁsādise nivr̥tti bhī hotī niyat tanagupti hai ..70..

Page 137 of 388
PDF/HTML Page 164 of 415
single page version

(anuṣṭubh)
‘‘utsr̥jya kāyakarmāṇi bhāvaṁ ca bhavakāraṇam .
svātmāvasthānamavyagraṁ kāyotsargaḥ sa ucyate ..’’
tathā hi
(anuṣṭubh)
aparispandarūpasya parispandātmikā tanuḥ .
vyavahārādbhavenme‘tastyajāmi vikr̥tiṁ tanoḥ ..95..
ghaṇaghāikammarahiyā kevalaṇāṇāiparamaguṇasahiyā .
cottisaadisayajuttā arihaṁtā erisā hoṁti ..71..
ghanaghātikarmarahitāḥ kevalajñānādiparamaguṇasahitāḥ .
catustriṁśadatiśayayuktā arhanta īdraśā bhavanti ..71..
bhagavato‘rhatparameśvarasya svarūpākhyānametat .
ātmaguṇaghātakāni ghātikarmāṇi ghanarūpāṇi sāndrībhūtātmakāni jñānadarśanā-
‘‘[śloekārtha : ] kāyakriyāoṁko tathā bhavake kāraṇabhūt (vikārī) bhāvako
choṛakar avyagrarūpase nij ātmāmeṁ sthit rahanā, vah kāyotsarga kahalātā hai .’’
aur (is 70vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok kahate haiṁ ) :
[śloekārtha : ] aparispandātmak aise mujhe parispandātmak śarīr vyavahārase hai;
isaliye maiṁ śarīrakī vikr̥tiko choṛatā hūn̐ .95.
gāthā : 71 anvayārtha :[ghanaghātikarmarahitāḥ ] ghanaghātikarma rahit, [kevalajñānādi-
paramaguṇasahitāḥ ] kevalajñānādi param guṇoṁ sahit aur [catustriṁśadatiśayayuktāḥ ] cauṁtīs
atiśay saṁyukta;
[īddaśāḥ ] aise, [arhantaḥ ] arhanta [bhavanti ] hote haiṁ .
ṭīkā :yah, bhagavān arhat parameśvarake svarūpakā kathan hai .
[bhagavanta arhanta kaise hote haiṁ ? ] (1) jo ātmaguṇoṁke ghātak ghātikarma haiṁ aur
cauṁtīs atiśayayukta, aru ghanaghāti karma vimukta haiṁ .
arhaṁt śrī kaivalyajñānādik paramaguṇ yukta haiṁ ..71..

Page 138 of 388
PDF/HTML Page 165 of 415
single page version

varaṇāntarāyamohanīyāni tairvirahitāstathoktāḥ . prāguptaghāticatuṣkapradhvaṁsanāsāditatrailokya-
prakṣobhahetubhūtasakalavimalakevalajñānakevaladarśanakevalaśakti kevalasukhasahitāśca . niḥsved-
nirmalādicatustriṁśadatiśayaguṇanilayāḥ .draśā bhavanti bhagavanto‘rhanta iti .
(mālinī)
jayati viditagātraḥ smeranīrejanetraḥ
sukr̥tanilayagotraḥ paṁḍitāmbhojamitraḥ
.
munijanavanacaitraḥ karmavāhinyamitraḥ
sakalahitacaritraḥ śrīsusīmāsuputraḥ
..96..
(mālinī)
smarakarimr̥garājaḥ puṇyakaṁjāhnirājaḥ
sakalaguṇasamājaḥ sarvakalpāvanījaḥ
.
jo ghan arthāt gārḥ haiṁaise jo jñānāvaraṇ, darśanāvaraṇ, antarāy aur mohanīy karma unase
rahit varṇan kiye gaye; (2) jo pūrvameṁ boye gaye cār ghātikarmoṁke nāśase prāpta hote haiṁ aise,
tīn lokako
prakṣobhake hetubhūt sakalavimal (sarvathā nirmal) kevalajñān, kevaladarśan,
kevalaśakti (vīrya, bal) aur kevalasukh sahit; tathā (3) svedarahit, malarahit ityādi
cauṁtīs atiśayaguṇoṁke nivāsasthānarūp; aise, bhagavanta arhaṁt hote haiṁ .
[ab 71vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj pān̐c ślok
kahate haiṁ : ]
[śloekārtha : ] prakhyāt (arthāt paramaudārik) jinakā śarīr hai, praphu llit
kamal jaise jinake netra haiṁ, puṇyakā nivāsasthān (arthāt tīrthaṁkarapad) jinakā gotra hai,
paṇḍitarūpī kamaloṁko (vikasit karaneke liye) jo sūrya haiṁ, munijanarūpī vanako jo caitra
haiṁ (arthāt munijanarūpī vanako khilānemeṁ jo vasantar̥tu samān haiṁ ), karmakī senāke jo
śatru haiṁ aur sarvako hitarūp jinakā caritra hai, ve śrī susīmā mātāke suputra (śrī padmaprabh
tīrthaṁkar) jayavanta haiṁ
. 96 .
[śloekārtha : ] jo kāmadevarūpī hāthīko (māraneke liye) siṁh haiṁ, jo
prakṣobhakā artha 85veṁ pr̥ṣṭhakī ṭippaṇīmeṁ dekheṁ .

Page 139 of 388
PDF/HTML Page 166 of 415
single page version

sa jayati jinarājaḥ prāstaduḥkarmabījaḥ
padanutasurarājastyakta saṁsārabhūjaḥ
..97..
(mālinī)
jitaratipaticāpaḥ sarvavidyāpradīpaḥ
pariṇatasukharūpaḥ pāpakīnāśarūpaḥ
.
hatabhavaparitāpaḥ śrīpadānamrabhūpaḥ
sa jayati jitakopaḥ prahvavidvatkalāpaḥ
..98..
(mālinī)
jayati viditamokṣaḥ padmapatrāyatākṣaḥ
prajitaduritakakṣaḥ prāstakaṁdarpapakṣaḥ
.
padayuganatayakṣaḥ tattvavijñānadakṣaḥ
kr̥tabudhajanaśikṣaḥ prokta nirvāṇadīkṣaḥ
..9 9..
puṇyarūpī kamalako (vikasit karaneke liye) bhānu haiṁ, jo sarva guṇoṁke samāj
(
samudāy) haiṁ, jo sarva kalpit (ciṁtit) denevāle kalpavr̥kṣa haiṁ, jinhoṁne duṣṭa karmake
bījako naṣṭa kiyā hai, jinake caraṇameṁ surendra namate haiṁ aur jinhoṁne saṁsārarūpī vr̥kṣakā tyāg
kiyā hai, ve jinarāj (śrī padmaprabh bhagavān) jayavanta haiṁ
. 97 .
[śloekārtha : ] kāmadevake bāṇako jinhoṁne jīt liyā hai, sarva vidyāoṁke jo
pradīp (prakāśak) haiṁ, jinakā svarūp sukharūpase pariṇamit huā hai, pāpako (mār-
ḍālaneke liye) jo yamarūp haiṁ, bhavake paritāpakā jinhoṁne nāś kiyā hai, bhūpati jinake
śrīpadameṁ (
mahimāyukta punīt caraṇoṁmeṁ) namate haiṁ, krodhako jinhoṁne jītā hai aur vidvānoṁkā
samudāy jinake āge nat ho jātājhuk jātā hai, ve (śrī padmaprabhanāth) jayavanta haiṁ . 98 .
[śloekārtha : ] prasiddha jinakā mokṣa hai, padmapatra (kamalake patte) jaise dīrgha
jinake netra haiṁ, pāpakakṣāko jinhoṁne jīt liyā hai, kāmadevake pakṣakā jinhoṁne nāś kiyā
hai, yakṣa jinake caraṇayugalameṁ namate haiṁ, tattvavijñānameṁ jo dakṣa (catur) haiṁ, budhajanoṁko jinhoṁne
śikṣā (sīkh) dī hai aur nirvāṇadīkṣākā jinhoṁne uccāraṇ kiyā hai, ve (śrī padmaprabh
jinendra) jayavanta haiṁ
. 99 .
kakṣā = bhūmikā; śreṇī; sthiti .

Page 140 of 388
PDF/HTML Page 167 of 415
single page version

(mālinī)
madananagasureśaḥ kāntakāyapradeśaḥ
padavinatayamīśaḥ prāstakīnāśapāśaḥ
.
duraghavanahutāśaḥ kīrtisaṁpūritāśaḥ
jayati jagadadhīśaḥ cārupadmaprabheśaḥ
..100..
ṇaṭṭhaṭṭhakammabaṁdhā aṭṭhamahāguṇasamaṇṇiyā paramā .
loyaggaṭhidā ṇiccā siddhā te erisā hoṁti ..72..
naṣṭāṣṭakarmabandhā aṣṭamahāguṇasamanvitāḥ paramāḥ .
lokāgrasthitā nityāḥ siddhāste īdraśā bhavanti ..72..
bhagavatāṁ siddhiparaṁparāhetubhūtānāṁ siddhaparameṣṭhināṁ svarūpamatrokta m .
[śloekārtha : ] kāmadevarūpī parvatake liye (arthāt use toṛ denemeṁ) jo
(vajradhar) indra samān haiṁ, kānta (manohar) jinakā kāyapradeś hai, munivar jinake caraṇameṁ
namate haiṁ, yamake pāśakā jinhoṁne nāś kiyā hai, duṣṭa pāparūpī vanako (jalāneke liye)
jo agni haiṁ, sarva diśāoṁmeṁ jinakī kīrti vyāpta ho gaī hai aur jagatake jo adhīś (nāth)
haiṁ, ve sundar padmaprabheś jayavanta haiṁ
.100.
gāthā : 72 anvayārtha :[naṣṭāṣṭakarmabandhāḥ ] āṭh karmoṁke bandhako jinhoṁne
naṣṭa kiyā hai aise, [aṣṭamahāguṇasamanvitāḥ ] āṭh mahāguṇoṁ sahit, [paramāḥ ] param,
[lokāgrasthitāḥ ] lokake agrameṁ sthit aur [nityāḥ ] nitya;
[īdraśāḥ ] aise, [te
siddhāḥ ] ve siddha [bhavanti ] hote haiṁ .
ṭīkā :siddhike paramparāhetubhūt aise bhagavanta siddhaparameṣṭhiyoṁkā svarūp yahān̐
kahā hai .
haiṁ aṣṭa guṇ saṁyukta, āṭhoṁ karma - bandha vinaṣṭa haiṁ .
lokāgrameṁ jo haiṁ pratiṣṭhit param śāśvat siddha haiṁ ..72..

Page 141 of 388
PDF/HTML Page 168 of 415
single page version

niravaśeṣeṇāntarmukhākāradhyānadhyeyavikalpavirahitaniścayaparamaśukladhyānabalen naṣṭāṣṭa-
karmabaṁdhāḥ . kṣāyikasamyaktvādyaṣṭaguṇapuṣṭituṣṭāśca . tritattvasvarūpeṣu viśiṣṭaguṇādhāratvāt
paramāḥ . tribhuvanaśikharātparato gatihetorabhāvāt lokāgrasthitāḥ . vyavahārato‘bhūtapūrvaparyāy-
pracyavanābhāvānnityāḥ .draśāste bhagavantaḥ siddhaparameṣṭhin iti .
(mālinī)
vyavaharaṇanayen jñānapuṁjaḥ sa siddhaḥ
tribhuvanaśikharāgragrāvacūḍāmaṇiḥ syāt
.
sahajaparamaciccintāmaṇau nityaśuddhe
nivasati nijarūpe niścayenaiv devaḥ
..101..
[bhagavanta siddha kaise hote haiṁ ? ] (1) 1niravaśeṣarūpase antarmukhākār, dhyān
-dhyeyake vikalpa rahit niścay - paramaśukladhyānake balase jinhoṁne āṭh karmake bandhako naṣṭa
kiyā hai aise; (2) 2kṣāyik samyaktvādi aṣṭa guṇoṁkī puṣṭise tuṣṭa; (3) viśiṣṭa guṇoṁke
ādhār honese tattvake tīn svarūpoṁmeṁ 3param; (4) tīn lokake śikharase āge gatihetukā
abhāv honese lokake agrameṁ sthit; (5) vyavahārase abhūtapūrva paryāyameṁse (pahale kabhī
nahīṁ huī aisī siddhaparyāyameṁse) cyut honekā abhāv honeke kāraṇ nitya; aise, ve
bhagavanta siddhaparameṣṭhī hote haiṁ .
[ab 72vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj tīn ślok kahate
haiṁ : ]
[śloekārtha : ] vyavahāranayase jñānapuṁj aise ve siddhabhagavān tribhuvanaśikharakī
śikhāke (caitanyaghanarūp) ṭhos 4cūṛāmaṇi haiṁ; niścayase ve dev sahajaparamacaitanyacintāmaṇi-
svarūp nityaśuddha nij rūpameṁ hī vās karate haiṁ .101.
1niravaśeṣarūpase = aśeṣat; kuch śeṣ rakhe binā; sampūrṇarūpase; sarvathā . [paramaśukladhyānakā ākār arthāt
svarūp sampūrṇatayā antarmukh hotā hai . ]
2siddhabhagavanta kṣāyik samyaktva, ananta jñān, ananta darśan, ananta vīrya, sūkṣmatva, avagāhan, agurulaghu
aur avyābādh in āṭh guṇoṁkī puṣṭise saṁtuṣṭaānandamay hote haiṁ .
3siddhabhagavanta viśiṣṭa guṇoṁke ādhār honese bahistattva, antastattva aur paramatattva aise tīn tattvasvarūpoṁmeṁse
paramatattvasvarūp haiṁ .
4cūṛāmaṇi = śikhāmaṇi; kalagīkā ratna; śikharakā ratna .

Page 142 of 388
PDF/HTML Page 169 of 415
single page version

(sragdharā)
nītvāstān sarvadoṣān tribhuvanaśikhare ye sthitā dehamuktāḥ
tān sarvān siddhisiddhayai nirupamaviśadajñān
drakśakti yuktān .
siddhān naṣṭāṣṭakarmaprakr̥tisamudayān nityaśuddhānanantān
avyābādhānnamāmi tribhuvanatilakān siddhisīmantinīśān
..102..
(anuṣṭubh)
svasvarūpasthitān śuddhān prāptāṣṭaguṇasaṁpadaḥ .
naṣṭāṣṭakarmasaṁdohān siddhān vaṁde punaḥ punaḥ ..103..
paṁcācārasamaggā paṁciṁdiyadaṁtidappaṇiddalaṇā .
dhīrā guṇagaṁbhīrā āyariyā erisā hoṁti ..73..
paṁcācārasamagrāḥ paṁcendriyadaṁtidarpanirdalanāḥ .
dhīrā guṇagaṁbhīrā ācāryā īdraśā bhavanti ..73..
[śloekārtha : ] jo sarva doṣoṁko naṣṭa karake dehamukta hokar tribhuvanaśikhar par
sthit haiṁ, jo nirupam viśad (nirmal) jñānadarśanaśaktise yukta haiṁ, jinhoṁne āṭh karmoṁkī
prakr̥tike samudāyako naṣṭa kiyā hai, jo nityaśuddha haiṁ, jo ananta haiṁ, avyābādh haiṁ, tīn
lokameṁ pradhān haiṁ aur muktisundarīke svāmī haiṁ, un sarva siddhoṁko siddhikī prāptike hetu
maiṁ naman karatā hūn̐
.102.
[śloekārtha : ] jo nij svarūpameṁ sthit haiṁ, jo śuddha haiṁ; jinhoṁne āṭh guṇarūpī
sampadā prāpta kī hai aur jinhoṁne āṭh karmoṁkā samūh naṣṭa kiyā hai, un siddhoṁko maiṁ punaḥ
punaḥ vandan karatā hūn̐
.103.
gāthā : 73 anvayārtha :[paṁcācārasamagrāḥ ] paṁcācāroṁse paripūrṇa, [paṁcendriy-
daṁtidarppanirdalanāḥ ] paṁcendriyarūpī hāthīke madakā dalan karanevāle, [dhīrāḥ ] dhīr aur
[guṇagaṁbhīrāḥ ] guṇagaṁbhīr;
[īdraśāḥ ] aise, [ācāryāḥ ] ācārya [bhavanti ] hote haiṁ .
haiṁ dhīr guṇ gaṁbhīr aru paripūrṇa paṁcācār haiṁ .
paṁcendri - gajake darpa - unmūlak nipuṇ ācārya haiṁ ..73..

Page 143 of 388
PDF/HTML Page 170 of 415
single page version

atrācāryasvarūpamukta m .
jñānadarśanacāritratapovīryābhidhānaiḥ paṁcabhiḥ ācāraiḥ samagrāḥ . sparśan-
rasanaghrāṇacakṣuḥśrotrābhidhānapaṁcendriyamadāndhasiṁdhuradarpanirdalanadakṣāḥ . nikhilaghoropasargavijayo-
pārjitadhīraguṇagaṁbhīrāḥ . evaṁlakṣaṇalakṣitāste bhagavanto hyācāryā iti .
tathā coktaṁ śrīvādirājadevaiḥ
(śārdūlavikrīḍit)
‘‘paṁcācāraparānnakiṁcanapatīnnaṣṭakaṣāyāśramān
caṁcajjñānabalaprapaṁcitamahāpaṁcāstikāyasthitīn
.
sphārācaṁcalayogacaṁcuradhiyaḥ sūrīnudaṁcadguṇān
aṁcāmo bhavaduḥkhasaṁcayabhide bhakti kriyācaṁcavaḥ
..’’
tathā hi
ṭīkā :yahān̐ ācāryakā svarūp kahā hai .
[bhagavanta ācārya kaise hote haiṁ ? ] (1) jñān, darśan, cāritra, tap aur vīrya nāmak
pān̐c ācāroṁse paripūrṇa; (2) sparśan, rasan, ghrāṇ, cakṣu aur śrotra nāmakī pān̐c indriyoṁrūpī
madāṁdh hāthīke darpakā dalan karanemeṁ dakṣa (
paṁcendriyarūpī madamatta hāthīke madako cūracūr
karanemeṁ nipuṇ); (3 - 4) samasta ghor upasargoṁ par vijay prāpta karate haiṁ isaliye dhīr aur
guṇagambhīr; aise lakṣaṇoṁse lakṣit, ve bhagavanta ācārya hote haiṁ .
isīprakār (ācāryavar) śrī vādirājadevane kahā hai ki :
‘‘[śloekārtha : ] jo paṁcācāraparāyaṇ haiṁ, jo akiṁcanatāke svāmī haiṁ, jinhoṁne
kaṣāyasthānoṁko naṣṭa kiyā hai, pariṇamit jñānake bal dvārā jo mahā paṁcāstikāyakī sthitiko
samajhāte haiṁ, vipul acaṁcal yogameṁ (
vikasit sthir samādhimeṁ) jinakī buddhi nipuṇ hai
aur jinako guṇ uchalate haiṁ, un ācāryoṁko bhaktikriyāmeṁ kuśal aise ham bhavaduḥkharāśiko
bhedaneke liye pūjate haiṁ
.’’
aur (is 73vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ ) :

Page 144 of 388
PDF/HTML Page 171 of 415
single page version

(hariṇī)
sakalakaraṇagrāmālaṁbādvimukta manākulaṁ
svahitanirataṁ śuddhaṁ nirvāṇakāraṇakāraṇam
.
śamadamayamāvāsaṁ maitrīdayādamamaṁdiraṁ
nirupamamidaṁ vaṁdyaṁ śrīcandrakīrtimunermanaḥ
..104..
rayaṇattayasaṁjuttā jiṇakahiyapayatthadesayā sūrā .
ṇikkaṁkhabhāvasahiyā uvajjhāyā erisā hoṁti ..74..
ratnatrayasaṁyuktāḥ jinakathitapadārthadeśakāḥ śūrāḥ .
niḥkāṁkṣabhāvasahitā upādhyāyā īdraśā bhavanti ..74..
adhyāpakābhidhānaparamagurusvarūpākhyānametat .
avicalitākhaṁḍādvaitaparamacidrūpaśraddhānaparijñānānuṣṭhānaśuddhaniścayasvabhāvaratnatrayasaṁyuktāḥ .
[śloekārtha : ] sakal indriyasamūhake ālamban rahit, anākul, svahitameṁ
līn, śuddha, nirvāṇake kāraṇakā kāraṇ (muktike kāraṇabhūt śukladhyānakā kāraṇ),
śam - dam - yamakā nivāsasthān, maitrī - dayā - damakā mandir (ghar)aisā yah śrī
candrakīrtimunikā nirupam man (caitanyapariṇaman) vaṁdya hai . 104 .
gāthā : 74 anvayārtha :[ratnatrayasaṁyuktāḥ ] ratnatrayase saṁyukta, [śūrāḥ
jinakathitapadārthadeśakāḥ ] jinakathit padārthoṁke śūravīr upadeśak aur
[niḥkāṁkṣabhāvasahitāḥ ] niḥkāṁkṣabhāv sahit;
[īdraśāḥ ] aise, [upādhyāyāḥ ] upādhyāy
[bhavanti ] hote haiṁ .
ṭīkā :yah, adhyāpak (arthāt upādhyāy) nāmake paramaguruke svarūpakā
kathan hai .
[upādhyāy kaise hote haiṁ ? ] (1) avicalit akhaṇḍa advait param cidrūpake
śam = śāṁti; upaśam . dam = indriyādikā daman; jitendriyatā . yam = saṁyam .
jo ratnatrayase yukta nikāṁkṣitvase bharapūr haiṁ .
uvajhāy ve jinavar - kathit tattvopadeṣṭā śūr haiṁ ..74..

Page 145 of 388
PDF/HTML Page 172 of 415
single page version

jinendravadanāraviṁdavinirgatajīvādisamastapadārthasārthopadeśaśūrāḥ . nikhilaparigrahaparityāgalakṣaṇ-
niraṁjananijaparamātmatattvabhāvanotpannaparamavītarāgasukhāmr̥tapānonmukhāstat ev niṣkāṁkṣābhāvanā-
sanāthāḥ
. evaṁbhūtalakṣaṇalakṣitāste jainānāmupādhyāyā iti .
(anuṣṭubh)
ratnatrayamayān śuddhān bhavyāṁbhojadivākarān .
upadeṣṭr̥̄nupādhyāyān nityaṁ vaṁde punaḥ punaḥ ..105..
vāvāravippamukkā cauvvihārāhaṇāsayārattā .
ṇiggaṁthā ṇimmohā sāhū de erisā hoṁti ..75..
vyāpāravipramuktāḥ caturvidhārādhanāsadāraktāḥ .
nirgranthā nirmohāḥ sādhavaḥ īdraśā bhavanti ..75..
śraddhān, jñān aur anuṣṭhānarūp śuddha niścay - svabhāvaratnatrayavāle; (2) jinendrake
mukhāraviṁdase nikale hue jīvādi samasta padārthasamūhakā upadeś denemeṁ śūravīr; (3) samasta
parigrahake parityāgasvarūp jo niraṁjan nij paramātmatattva usakī bhāvanāse utpanna honevāle
param vītarāg sukhāmr̥take pānameṁ sanmukh honese hī niṣkāṁkṣabhāvanā sahit;
aise lakṣaṇoṁse
lakṣit, ve jainoṁke upādhyāy hote haiṁ .
[ab 74vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok kahate haiṁ : ]
[śloekārtha : ] ratnatrayamay, śuddha, bhavyakamalake sūrya aur (jinakathit
padārthoṁke) upadeśakaise upādhyāyoṁko maiṁ nitya punaḥ punaḥ vandan karatā hūn̐ .105.
gāthā : 75 anvayārtha :[vyāpāravipramuktāḥ ] vyāpārase vimukta (samasta
vyāpār rahit), [caturvidhārādhanāsadāraktāḥ ] caturvidh ārādhanāmeṁ sadā rakta, [nirgranthāḥ ]
nirgraṁth aur [nirmohāḥ ] nirmoh;
[īdraśāḥ ] aise, [sādhavaḥ ] sādhu [bhavanti ] hote haiṁ .
anuṣṭhān = ācaraṇ; cāritra; vidhān; kāryarūpameṁ pariṇat karanā .
nirgrantha haiṁ nirmoh haiṁ vyāpārase pravimukta haiṁ .
haiṁ sādhu, cauārādhanāmeṁ jo sadā anurakta haiṁ ..75..

Page 146 of 388
PDF/HTML Page 173 of 415
single page version

nirantarākhaṁḍitaparamatapaścaraṇaniratasarvasādhusvarūpākhyānametat .
ye mahāntaḥ paramasaṁyaminaḥ trikālanirāvaraṇaniraṁjanaparamapaṁcamabhāvabhāvanāpariṇatāḥ
at ev samastabāhyavyāpāravipramuktāḥ . jñānadarśanacāritraparamatapaścaraṇābhidhānacaturvidhā-
rādhanāsadānuraktāḥ . bāhyābhyantarasamastaparigrahāgrahavinirmukta tvānnirgranthāḥ . sadā nirañjan-
nijakāraṇasamayasārasvarūpasamyakśraddhānaparijñānācaraṇapratipakṣamithyādarśanajñānacāritrābhāvānni-
rmohāḥ ca
. itthaṁbhūtaparamanirvāṇasīmaṁtinīcārusīmaṁtasīmāśobhāmasr̥ṇaghusr̥ṇarajaḥpuṁjapiṁjarit-
varṇālaṁkārāvalokanakautūhalabuddhayo‘pi te sarve‘pi sādhavaḥ iti .
(āryā)
bhavināṁ bhavasukhavimukhaṁ tyaktaṁ sarvābhiṣaṁgasaṁbaṁdhāt .
maṁkṣu vimaṁkṣva nijātmani vaṁdyaṁ nastanmanaḥ sādhoḥ ..106..
ṭīkā :yah, nirantar akhaṇḍit param tapaścaraṇameṁ nirat (līn) aise sarva
sādhuoṁke svarūpakā kathan hai .
[sādhu kaise hote haiṁ ? ] (1) paramasaṁyamī mahāpuruṣ honese trikālanirāvaraṇ niraṁjan
param paṁcamabhāvakī bhāvanāmeṁ pariṇamit honeke kāraṇ hī samasta bāhyavyāpārase vimukta;
(2) jñān, darśan, cāritra aur param tap nāmakī caturvidh ārādhanāmeṁ sadā anurakta; (3)
bāhya
abhyaṁtar samasta parigrahake grahaṇ rahit honeke kāraṇ nirgraṁth; tathā (4) sadā niraṁjan
nij kāraṇasamayasārake svarūpake samyak śraddhān, samyak parijñān aur samyak ācaraṇase
pratipakṣa aise mithyā darśan, mithyā jñān aur mithyā cāritrakā abhāv honeke kāraṇ nirmoh;
aise, paramanirvāṇasundarīkī sundar mān̐gakī śobhārūp komal keśarake raj - puṁjake suvarṇaraṁgī
alaṅkārako (keśar - rajakī kanakaraṁgī śobhāko) dekhanemeṁ kautūhalabuddhivāle ve samasta
sādhu hote haiṁ (arthāt pūrvokta lakṣaṇavāle, muktisundarīkī anupamatākā avalokan karanemeṁ
ātur buddhivāle samasta sādhu hote haiṁ )
.
[ab 75vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok kahate haiṁ : ]
[śloekārtha : ] bhavavāle jīvoṁke bhavasukhase jo vimukh hai aur sarva saṁgake
sambandhase jo mukta hai, aisā vah sādhukā man hameṁ vaṁdya hai . he sādhu ! us manako śīghra
nijātmāmeṁ magna karo .106.

Page 147 of 388
PDF/HTML Page 174 of 415
single page version

erisayabhāvaṇāe vavahāraṇayassa hodi cārittaṁ .
ṇicchayaṇayassa caraṇaṁ etto uḍḍhaṁ pavakkhāmi ..76..
dragbhāvanāyāṁ vyavahāranayasya bhavati cāritram .
niścayanayasya caraṇaṁ etadūrdhvaṁ pravakṣyāmi ..76..
vyavahāracāritrādhikāravyākhyānopasaṁhāraniścayacāritrasūcanopanyāso‘yam .
itthaṁbhūtāyāṁ prāgukta paṁcamahāvratapaṁcasamitiniścayavyavahāratriguptipaṁcaparameṣṭhidhyān-
saṁyuktāyām atipraśastaśubhabhāvanāyāṁ vyavahāranayābhiprāyeṇ paramacāritraṁ bhavati,
vakṣyamāṇapaṁcamādhikāre paramapaṁcamabhāvaniratapaṁcamagatihetubhūtaśuddhaniścayanayātmaparamacāritraṁ draṣṭavyaṁ
bhavatīti
.
tathā coktaṁ mārgaprakāśe
gāthā : 76 anvayārtha :[īdragbhāvanāyām ] aisī (pūrvokta) bhāvanāmeṁ
[vyavahāranayasya ] vyavahāranayake abhiprāyase [cāritram ] cāritra [bhavati ] hai;
[niścayanayasya ] niścayanayake abhiprāyase [caraṇam ] cāritra [etadūrdhvam ] isake paścāt
[pravakṣyāmi ] kahūn̐gā
.
ṭīkā :yah, vyavahāracāritra-adhikārakā jo vyākhyān usake upasaṁhārakā
aur niścayacāritrakī sūcanākā kathan hai .
aisī jo pūrvokta paṁcamahāvrat, paṁcasamiti, niścay - vyavahār trigupti tathā
paṁcaparameṣṭhīke dhyānase saṁyukta, atipraśasta śubh bhāvanā usameṁ vyavahāranayake abhiprāyase
param cāritra hai; ab kahe jānevāle pān̐caveṁ adhikārameṁ, param paṁcamabhāvameṁ līn,
paṁcamagatike hetubhūt, śuddhaniścayanayātmak param cāritra draṣṭavya (
dekhaneyogya) hai .
isīprakār mārgaprakāśakameṁ (ślok dvārā) kahā hai ki :
is bhāvanāmeṁ jāniye cāritra nay vyavahārase .
niścay-caraṇ ab maiṁ kahūn̐ niścayanayātmak dvārase ..76..

Page 148 of 388
PDF/HTML Page 175 of 415
single page version

(vaṁśastha)
‘‘kusūlagarbhasthitabījasodaraṁ
bhavedvinā yen su
draṣṭibodhanam .
tadev devāsuramānavastutaṁ
namāmi jainaṁ caraṇaṁ punaḥ punaḥ
..’’
tathā hi
(āryā)
śīlamapavargayoṣidanaṁgasukhasyāpi mūlamācāryāḥ .
prāhurvyavahārātmakavr̥ttamapi tasya paraṁparā hetuḥ ..107..
iti sukavijanapayojamitrapaṁcendriyaprasaravarjitagātramātraparigrahśrīpadmaprabhamaladhāridev-
viracitāyāṁ niyamasāravyākhyāyāṁ tātparyavr̥ttau vyavahāracāritrādhikār: caturthaḥ śrutaskandhaḥ ..
‘‘[śloekārtha : ] jisake binā (jis cāritrake binā) samyagdarśan aur
samyagjñān koṭhārake bhītar paṛe hue bīj (anāj) samān haiṁ, usī dev - asur - mānavase
stavan kiye gaye jain caraṇako (aisā jo sur - asur - manuṣyoṁse stavan kiyā gayā jinokta
cāritra use) maiṁ punaḥ punaḥ naman karatā hūn̐ .’’
aur (is vyavahāracāritra adhikārakī antim gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue
ṭīkākār munirāj śrī padmaprabhamaladhāridev ślok kahate haiṁ ) :
[śloekārtha : ] ācāryoṁne śīlako (niścayacāritrako) muktisundarīke anaṁg
(aśarīrī) sukhakā mūl kahā hai; vyavahārātmak cāritra bhī usakā paramparā kāraṇ
hai .107.
isaprakār, sukavijanarūpī kamaloṁke liye jo sūrya samān haiṁ aur pān̐c indriyoṁke
vistār rahit dehamātra jinheṁ parigrah thā aise śrī padmaprabhamaladhāridev dvārā racit niyamasārakī
tātparyavr̥tti nāmak ṭīkāmeṁ (arthāt śrīmadbhagavatkundakundācāryadevapraṇīt śrī niyamasār
paramāgamakī nirgraṁth munirāj śrī
padmaprabhamaladhāridev viracit tātparyavr̥tti nāmak ṭīkāmeṁ)
vyavahāracāritra adhikār nāmakā cauthā śrutaskandha samāpta huā .
❅ ❁ ❅

Page 149 of 388
PDF/HTML Page 176 of 415
single page version

5
paramārtha-pratikramaṇ adhikār
(vaṁśastha)
namo‘stu te saṁyamabodhamūrtaye
smarebhakuṁbhasthalabhedanāy vai
.
vineyapaṁkejavikāśabhānave
virājate mādhavasenasūraye
..108..
ath sakalavyāvahārikacāritratatphalaprāptipratipakṣaśuddhaniścayanayātmakaparamacāritra-
pratipādanaparāyaṇaparamārthapratikramaṇādhikāraḥ kathyate . tatrādau tāvat paṁcaratnasvarūpamucyate .
tadyathā
ath paṁcaratnāvatāraḥ .
[adhikārake prārambhameṁ ṭīkākār munirāj śrī padmaprabhamaladhāridev śrī mādhavasen
ācāryadevako ślok dvārā namaskār karate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] saṁyam aur jñānakī mūrti, kāmarūpī hāthīke kumbhasthalako
bhedanevāle tathā śiṣyarūpī kamalako vikasit karanemeṁ sūrya samānaise he virājamān
(śobhāyamān) mādhavasenasūri ! āpako namaskār ho . 108 .
ab, sakal vyāvahārik cāritrase aur usake phalakī prāptise pratipakṣa aisā jo
śuddhaniścayanayātmak param cāritra usakā pratipādan karanevālā paramārtha - pratikramaṇ adhikār
kahā jātā hai . vahān̐ prārambhameṁ paṁcaratnakā svarūp kahate haiṁ . vah isaprakār :
ab pān̐c ratnoṁkā avataraṇ kiyā jātā hai :

Page 150 of 388
PDF/HTML Page 177 of 415
single page version

ṇāhaṁ ṇārayabhāvo tiriyattho maṇuvadevapajjāo .
kattā ṇa hi kāraidā aṇumaṁtā ṇev kattīṇaṁ ..77..
ṇāhaṁ maggaṇaṭhāṇo ṇāhaṁ guṇaṭhāṇ jīvaṭhāṇo ṇa .
kattā ṇa hi kāraidā aṇumaṁtā ṇev kattīṇaṁ ..78..
ṇāhaṁ bālo buḍḍho ṇa cev taruṇo ṇa kāraṇaṁ tesiṁ .
kattā ṇa hi kāraidā aṇumaṁtā ṇev kattīṇaṁ ..79..
ṇāhaṁ rāgo doso ṇa cev moho ṇa kāraṇaṁ tesiṁ .
kattā ṇa hi kāraidā aṇumaṁtā ṇev kattīṇaṁ ..80..
ṇāhaṁ koho māṇo ṇa cev māyā ṇa homi loho haṁ .
kattā ṇa hi kāraidā aṇumaṁtā ṇev kattīṇaṁ ..81..
nāhaṁ nārakabhāvastiryaṅmānuṣadevaparyāyaḥ .
kartā na hi kārayitā anumaṁtā naiv kartr̥̄ṇām ..77..
nārak nahīṁ, tiryaṁc - mānav - dev paryay maiṁ nahīṁ .
kartā na, kārayitā nahīṁ, kartānumaṁtā maiṁ nahīṁ ..77..
maiṁ mārgaṇāke sthān nahiṁ, guṇasthān - jīvasthān nahiṁ .
kartā na, kārayitā nahīṁ, kartānumaṁtā maiṁ nahīṁ ..78..
bālak nahīṁ maiṁ, vr̥ddha nahiṁ, nahiṁ yuvak, tin kāraṇ nahīṁ .
kartā na, kārayitā nahīṁ, kartānumaṁtā maiṁ nahīṁ ..79 ..
maiṁ rāg nahiṁ, maiṁ dveṣ nahiṁ, nahiṁ moh, tin kāraṇ nahīṁ .
kartā na, kārayitā nahīṁ, kartānumaṁtā maiṁ nahīṁ ..80..
maiṁ krodh nahiṁ, maiṁ mān nahiṁ, māyā nahīṁ, maiṁ lobh nahiṁ .
kartā na, kārayitā nahīṁ, kartānumodak maiṁ nahīṁ ..81..

Page 151 of 388
PDF/HTML Page 178 of 415
single page version

nāhaṁ mārgaṇāsthānāni nāhaṁ guṇasthānāni jīvasthānāni na .
kartā na hi kārayitā anumaṁtā naiv kartr̥̄ṇām ..78..
nāhaṁ bālo vr̥ddho na caiv taruṇo na kāraṇaṁ teṣām .
kartā na hi kārayitā anumaṁtā naiv kartr̥̄ṇām ..79..
nāhaṁ rāgo dveṣo na caiv moho na kāraṇaṁ teṣām .
kartā na hi kārayitā anumaṁtā naiv kartr̥̄ṇām ..80..
nāhaṁ krodho māno na caiv māyā na bhavāmi lobho‘ham .
kartā na hi kārayitā anumaṁtā naiv kartr̥̄ṇām ..81..
gāthā : 77-81 anvayārtha :[ahaṁ ] maiṁ [nārakabhāvaḥ ] nārakaparyāy,
[tiryaṅmānuṣadevaparyāyaḥ ] tiryaṁcaparyāy, manuṣyaparyāy athavā devaparyāy [na ] nahīṁ hūn̐; [kartā
na hi kārayitā ]
unakā (maiṁ) kartā nahīṁ hūn̐, kārayitā (
karānevālā) nahīṁ hūn̐, [kartr̥̄ṇām
anumaṁtā na ev ] kartākā anumodak nahīṁ hūn̐ .
[ahaṁ mārgaṇāsthānāni na ] maiṁ mārgaṇāsthān nahīṁ hūn̐, [ahaṁ ] maiṁ [guṇasthānāni na ]
guṇasthān nahīṁ hūn̐ [jīvasthānāni ] jīvasthān [na ] nahīṁ hūn̐; [kartā na hi kārayitā ] unakā
maiṁ kartā nahīṁ hūn̐, kārayitā nahīṁ hūn̐, [kartr̥̄ṇām anumaṁtā na ev ] kartākā anumodak nahīṁ
hūn̐
.
[na ahaṁ bālaḥ vr̥ddhaḥ ] maiṁ bāl nahīṁ hūn̐, vr̥ddha nahīṁ hūn̐, [na ca ev taruṇaḥ ] tathā
taruṇ nahīṁ hūn̐; [teṣāṁ kāraṇaṁ na ] unakā (maiṁ) kāraṇ nahīṁ hūn̐; [kartā na hi kārayitā ]
unakā (maiṁ) kartā nahīṁ hūn̐, kārayitā nahīṁ hūn̐, [kartr̥̄ṇām anumaṁtā na ev ] kartākā
anumodak nahīṁ hūn̐
.
[na ahaṁ rāgaḥ dveṣaḥ ] maiṁ rāg nahīṁ hūn̐, dveṣ nahīṁ hūn̐, [na ca ev mohaḥ ] tathā moh nahīṁ
hūn̐; [teṣāṁ kāraṇaṁ na ] unakā (maiṁ) kāraṇ nahīṁ hūn̐, [kartā na hi kārayitā ] unakā (maiṁ) kartā
nahīṁ hūn̐, kārayitā nahīṁ hūn̐; [kartr̥̄ṇām anumaṁtā na ev ] kartākā anumodak nahīṁ hūn̐
.
[na ahaṁ krodhaḥ mānaḥ ] maiṁ krodh nahīṁ hūn̐, mān nahīṁ hūn̐, [na ca ev ahaṁ māyā ] tathā
maiṁ māyā nahīṁ hūn̐, [lobhaḥ na bhavāmi ] lobh nahīṁ hūn̐; [kartā na hi kārayitā ] unakā (maiṁ)
kartā nahīṁ hūn̐, kārayitā nahīṁ hūn̐, [kartr̥̄ṇām anumaṁtā na ev ] kartākā anumodak nahīṁ hūn̐
.

Page 152 of 388
PDF/HTML Page 179 of 415
single page version

atra śuddhātmanaḥ sakalakartr̥tvābhāvaṁ darśayati .
bahvāraṁbhaparigrahābhāvādahaṁ tāvannārakaparyāyo na bhavāmi . saṁsāriṇo jīvasya bahvāraṁbh-
parigrahatvaṁ vyavahārato bhavati at ev tasya nārakāyuṣkahetubhūtanikhilamoharāgadveṣā vidyante,
na ca mam śuddhaniścayabalen śuddhajīvāstikāyasya
. tiryakparyāyaprāyogyamāyāmiśrāśubhakarmā-
bhāvātsadā tiryakparyāyakartr̥tvavihīno‘ham . manuṣyanāmakarmaprāyogyadravyabhāvakarmābhāvānna me
manuṣyaparyāyaḥ śuddhaniścayato samastīti . niścayen devanāmadheyādhāradevaparyāyayogyasuras-
sugaṁdhasvabhāvātmakapudgaladravyasambandhābhāvānna me devaparyāyaḥ iti .
caturdaśabhedabhinnāni mārgaṇāsthānāni tathāvidhabhedavibhinnāni jīvasthānāni guṇ-
sthānāni vā śuddhaniścayanayataḥ paramabhāvasvabhāvasya na vidyante .
manuṣyatiryakparyāyakāyavayaḥkr̥tavikārasamupajanitabālayauvanasthaviravr̥ddhāvasthādyanek-
sthūlakr̥śavividhabhedāḥ śuddhaniścayanayābhiprāyeṇ na me santi .
ṭīkā :yahān̐ śuddha ātmāko sakal kartr̥tvakā abhāv darśāte haiṁ .
bahu ārambha tathā parigrahakā abhāv honeke kāraṇ maiṁ nārakaparyāy nahīṁ hūn̐ . saṁsārī
jīvako bahu ārambha - parigrah vyavahārase hotā hai aur isīliye use nārak-āyuke hetubhūt
samasta moharāgadveṣ hote haiṁ, parantu mujheśuddhaniścayake balase śuddhajīvāstikāyakove nahīṁ
haiṁ . tiryañcaparyāyake yogya māyāmiśrit aśubh karmakā abhāv honeke kāraṇ maiṁ sadā
tiryañcaparyāyake kartr̥tva vihīn hūn̐ . manuṣyanāmakarmake yogya dravyakarma tathā bhāvakarmakā
abhāv honeke kāraṇ mujhe manuṣyaparyāy śuddhaniścayase nahīṁ hai . ‘dev’ aise nāmakā ādhār
jo devaparyāy usake yogya suras - sugandhasvabhāvavāle pudgaladravyake sambandhakā abhāv honeke
kāraṇ niścayase mujhe devaparyāy nahīṁ hai .
caudah bhedavāle mārgaṇāsthān tathā utane (caudah) bhedavāle jīvasthān yā guṇ-
sthān śuddhaniścayanayase paramabhāvasvabhāvavāleko (paramabhāv jisakā svabhāv hai aise mujhe)
nahīṁ haiṁ .
manuṣya aur tiryañcaparyāyakī kāyāke, vayakr̥t vikārase (parivartanase) utpanna
honevāle bāl - yuvā - sthavir - vr̥ddhāvasthādirūp anek sthūl - kr̥ś vividh bhed śuddha-
niścayanayake abhiprāyase mere nahīṁ haiṁ .

Page 153 of 388
PDF/HTML Page 180 of 415
single page version

sattāvabodhaparamacaitanyasukhānubhūtinirataviśiṣṭātmatattvagrāhakaśuddhadravyārthikanayabalen me
sakalamoharāgadveṣā na vidyante .
sahajaniścayanayataḥ sadā nirāvaraṇātmakasya śuddhāvabodharūpasya sahajacicchakti mayasya
sahajdraksphū rtiparipūrṇamūrteḥ svarūpāvicalasthitirūpasahajayathākhyātacāritrasya na me nikhil-
saṁsr̥tikleśahetavaḥ krodhamānamāyālobhāḥ syuḥ .
athāmīṣāṁ vividhavikalpākulānāṁ vibhāvaparyāyāṇāṁ niścayato nāhaṁ kartā, na kārayitā
vā bhavāmi, na cānumaṁtā vā kartr̥̄ṇāṁ pudgalakarmaṇāmiti .
nāhaṁ nārakaparyāyaṁ kurve, sahajacidvilāsātmakamātmānamev saṁciṁtaye . nāhaṁ tiryakparyāyaṁ
kurve, sahajacidvilāsātmakamātmānamev saṁciṁtaye . nāhaṁ manuṣyaparyāyaṁ kurve, sahajacidvilāsā-
tmakamātmānamev saṁciṁtaye . nāhaṁ devaparyāyaṁ kurve, sahajacidvilāsātmakamātmānamev saṁciṁtaye .
nāhaṁ caturdaśamārgaṇāsthānabhedaṁ kurve, sahajacidvilāsātmakamātmānamev saṁciṁtaye . nāhaṁ
mithyādraṣṭayādiguṇasthānabhedaṁ kurve, sahajacidvilāsātmakamātmānamev saṁciṁtaye . nāh-
sattā, avabodh, paramacaitanya aur sukhakī anubhūtimeṁ līn aise viśiṣṭa ātmatattvako
grahaṇ karanevāle śuddhadravyārthikanayake balase mere sakal moharāgadveṣ nahīṁ haiṁ .
sahaj niścayanayase (1) sadā nirāvaraṇasvarūp, (2) śuddhajñānarūp, (3) sahaj
citśaktimay, (4) sahaj darśanake sphu raṇase paripūrṇa mūrti (jisakī mūrti arthāt
svarūp sahaj darśanake sphu raṇase paripūrṇa hai aise) aur (5) svarūpameṁ avical sthitirūp sahaj
yathākhyāt cāritravāle aise mujhe samasta saṁsārakleśake hetu krodh
- mān - māyā - lobh nahīṁ haiṁ .
ab, in (uparokta) vividh vikalpoṁse (bhedoṁse) bharī huī vibhāvaparyāyoṁkā niścayase
maiṁ kartā nahīṁ hūn̐, kārayitā nahīṁ hūn̐ aur pudgalakarmarūp kartākā (vibhāvaparyāyoṁke kartā jo
pudgalakarma unakā) anumodak nahīṁ hūn̐ (isaprakār varṇan kiyā jātā hai ) .
maiṁ nārakaparyāyako nahīṁ karatā, sahaj caitanyake vilāsasvarūp ātmāko hī bhātā hūn̐ .
maiṁ tiryaṁcaparyāyako nahīṁ karatā, sahaj caitanyake vilāsasvarūp ātmāko hī bhātā hūn̐ . maiṁ
manuṣyaparyāyako nahīṁ karatā, sahaj caitanyake vilāsasvarūp ātmāko hī bhātā hūn̐ . maiṁ
devaparyāyako nahīṁ karatā, sahaj caitanyake vilāsasvarūp ātmāko hī bhātā hūn̐ .
maiṁ caudah mārgaṇāsthānake bhedoṁko nahīṁ karatā, sahaj caitanyake vilāsasvarūp ātmāko
hī bhātā hūn̐ . maiṁ mithyādr̥ṣṭi ādi guṇasthānabhedoṁko nahīṁ karatā, sahaj caitanyake vilāsasvarūp