Niyamsar-Hindi (iso15919 transliteration). Gatha: 110-115 ; Adhikar-8 : Shuddh Nishchay Prayashchitt adhikAr.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 13 of 21

 

Page 214 of 388
PDF/HTML Page 241 of 415
single page version

nijabodhake sthānabhūt kāraṇaparamātmāko niravaśeṣarūpase antarmukh nij svabhāvanirat sahaj
avalokan dvārā niraṁtar dekhatā hai (arthāt jo jīv kāraṇaparamātmāko sarvathā antarmukh aisā
jo nij svabhāvameṁ līn sahaj
- avalokan usake dvārā niraṁtar dekhatā haianubhavatā hai );
kyā karake dekhatā hai ? pahale nij pariṇāmako samatāvalambī karake, paramasaṁyamībhūtarūpase
rahakar dekhatā hai; vahī ālocanākā svarūp hai aisā, he śiṣya ! tū param jinanāthake upadeś
dvārā jān
. aisā yah, ālocanāke bhedoṁmeṁ pratham bhed huā .
[ab is 109vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj chah ślok
kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] isaprakār jo ātmā ātmāko ātmā dvārā ātmāmeṁ avical
nivāsavālā dekhatā hai, vah anaṁg - sukhamay (atīndriy ānandamay) aise muktilakṣmīke
vilāsoṁko alpa kālameṁ prāpta karatā hai . vah ātmā sureśoṁse, saṁyamadharoṁkī paṁktiyoṁse,
khecaroṁse (vidyādharoṁse) tathā bhūcaroṁse (bhūmigocariyoṁse) vaṁdya hai . maiṁ us sarvavaṁdya
sakalaguṇanidhiko (sarvase vaṁdya aise samasta guṇoṁke bhaṇḍārako) usake guṇoṁkī apekṣāse
(abhilāṣāse) vaṁdan karatā hūn̐ .154.
[ślokārtha : ] jisane jñānajyoti dvārā pāpatimirake puṁjakā nāś kiyā hai aur
śeṣeṇāntarmukhasvasvabhāvaniratasahajāvalokanen nirantaraṁ paśyati; kiṁ kr̥tvā ? pūrvaṁ nij-
pariṇāmaṁ samatāvalaṁbanaṁ kr̥tvā paramasaṁyamībhūtvā tiṣṭhati; tadevālocanāsvarūpamiti he śiṣya
tvaṁ jānīhi paramajinanāthasyopadeśāt
ityālocanāvikalpeṣu prathamavikalpo‘yamiti .
(sragdharā)
ātmā hyātmānamātmanyavicalanilayaṁ cātmanā paśyatītthaṁ
yo mukti śrīvilāsānatanusukhamayān stokakālen yāti
.
so‘yaṁ vaṁdyaḥ sureśairyamadharatatibhiḥ khecarairbhūcarairvā
taṁ vaṁde sarvavaṁdyaṁ sakalaguṇanidhiṁ tadguṇāpekṣayāham
..154..
(maṁdākrāṁtā)
ātmā spaṣṭaḥ paramayamināṁ cittapaṁkejamadhye
jñānajyotiḥprahataduritadhvāntapuṁjaḥ purāṇaḥ
.

Page 215 of 388
PDF/HTML Page 242 of 415
single page version

jo purāṇ (sanātan) hai aisā ātmā paramasaṁyamiyoṁke cittakamalameṁ spaṣṭa hai . vah ātmā
saṁsārī jīvoṁke vacan - manomārgase atikrāṁt (vacan tathā manake mārgase agocar) hai . is
nikaṭ paramapuruṣameṁ vidhi kyā aur niṣedh kyā ? 155.
isaprakār is padya dvārā param jinayogīśvarane vāstavameṁ vyavahār - ālocanāke
prapaṁcakā 1upahās kiyā hai .
[ślokārtha : ] jo sakal indriyoṁke samūhase utpanna honevāle kolāhalase
vimukta hai, jo nay aur anayake samūhase dūr hone par bhī yogiyoṁko gocar hai, jo sadā
śivamay hai, utkr̥ṣṭa hai aur jo ajñāniyoṁko param dūr hai, aisā yah
2anagh - caitanyamay
sahajatattva atyanta jayavanta hai .156.
[ślokārtha : ] nij sukharūpī sudhāke sāgarameṁ ḍūbate hue is śuddhātmāko
so‘tikrānto bhavati bhavināṁ vāṅmanomārgamasmi-
nnārātīye paramapuruṣe ko vidhiḥ ko niṣedhaḥ
..155..
evamanen padyen vyavahārālocanāprapaṁcamupahasati kil paramajinayogīśvaraḥ .
(pr̥thvī)
jayatyanaghacinmayaṁ sahajatattvamuccairidaṁ
vimukta sakalendriyaprakarajātakolāhalam
.
nayānayanikāyadūramapi yogināṁ gocaraṁ
sadā śivamayaṁ paraṁ paramadūramajñāninām
..156..
(maṁdākrāṁtā)
śuddhātmānaṁ nijasukhasudhāvārdhimajjantamenaṁ
buddhvā bhavyaḥ paramagurutaḥ śāśvataṁ śaṁ prayāti
.
tasmāduccairahamapi sadā bhāvayāmyatyapūrvaṁ
bhedābhāve kimapi sahajaṁ siddhibhūsaukhyaśuddham
..157..
1upahās = han̐sī; majāk; khillī; tiraskār .
2anagh = nirdoṣ; mal rahit; śuddha .

Page 216 of 388
PDF/HTML Page 243 of 415
single page version

jānakar bhavya jīv param guru dvārā śāśvat sukhako prāpta karate haiṁ; isaliye, bhedake
abhāvakī dr̥ṣṭise jo siddhise utpanna honevāle saukhya dvārā śuddha hai aise kisī
(adbhut) sahaj tattvako maiṁ bhī sadā ati
- apūrva rītise atyanta bhātā hūn̐ .157.
[ślokārtha : ] sarva saṁgase nirmukta, nirmoharūp, anagh aur parabhāvase mukta
aise is paramātmatattvako maiṁ nirvāṇarūpī strīse utpanna honevāle anaṁg sukhake liye
nitya saṁbhātā hūn̐ (
samyakrūpase bhātā hūn̐) aur praṇām karatā hūn̐ .158.
[ślokārtha : ] nij bhāvase bhinna aise sakal vibhāvako choṛakar ek
nirmal cinmātrako maiṁ bhātā hūn̐ . saṁsārasāgarako tar jāneke liye, abhed kahe hue
(jise jinendroṁne bhed rahit kahā hai aise) muktike mārgako bhī maiṁ nitya naman karatā
hūn̐ .159.
(vasaṁtatilakā)
nirmukta saṁganikaraṁ paramātmatattvaṁ
nirmoharūpamanaghaṁ parabhāvamukta m
.
saṁbhāvayāmyahamidaṁ praṇamāmi nityaṁ
nirvāṇayoṣidatanūdbhavasaṁmadāy
..158..
(vasaṁtatilakā)
tyaktvā vibhāvamakhilaṁ nijabhāvabhinnaṁ
cinmātramekamamalaṁ paribhāvayāmi
.
saṁsārasāgarasamuttaraṇāy nityaṁ
nirmukti mārgamapi naumyavibhedamukta m
..159..
kammamahīruhamūlacchedasamattho sakīyapariṇāmo .
sāhīṇo samabhāvo āluṁchaṇamidi samuddiṭṭhaṁ ..110..
jo karma - taru - jaṛ nāśake sāmarthyarūp svabhāv hai .
svādhīn nij samabhāv āluṁchan vahī pariṇām hai ..110..

Page 217 of 388
PDF/HTML Page 244 of 415
single page version

gāthā : 110 anvayārtha :[karmamahīruhamūlachedasamarthaḥ ] karmarūpī vr̥kṣakā
mūl chedanemeṁ samartha aisā jo [samabhāvaḥ ] samabhāvarūp [svādhīnaḥ ] svādhīn
[svakīyapariṇāmaḥ ] nij pariṇām [āluṁchanam iti samuddiṣṭam ] use āluñchan kahā hai
.
ṭīkā :yah, paramabhāvake svarūpakā kathan hai .
bhavyako pāriṇāmikabhāvarūp svabhāv honeke kāraṇ param svabhāv hai . vah paṁcam bhāv
audayikādi cār vibhāvasvabhāvoṁko agocar hai . isīliye vah paṁcam bhāv uday, udīraṇā,
kṣay, kṣayopaśam aise vividh vikāroṁse rahit hai . is kāraṇase is ekako paramapanā hai, śeṣ
cār vibhāvoṁko aparamapanā hai . samasta karmarūpī viṣavr̥kṣake mūlako ukhāṛ denemeṁ samartha aisā
yah paramabhāv, trikāl - nirāvaraṇ nij kāraṇaparamātmāke svarūpakī śraddhāse pratipakṣa tīvra
mithyātvakarmake udayake kāraṇ kudr̥ṣṭiko, sadā niścayase vidyamān hone par bhī, avidyamān
hī hai (kāraṇ ki mithyādr̥ṣṭiko us paramabhāvake vidyamānapanekī śraddhā nahīṁ hai )
. nityanigodake
jīvoṁko bhī śuddhaniścayanayase vah paramabhāv ‘abhavyatvapāriṇāmik’ aise nām sahit nahīṁ hai
(parantu śuddharūpase hī hai )
. jisaprakār meruke adhobhāgameṁ sthit suvarṇarāśiko bhī suvarṇapanā
hai, usīprakār abhavyoṁko bhī paramasvabhāvapanā hai; vah vastuniṣṭha hai, vyavahārayogya nahīṁ hai
(arthāt jisaprakār meruke nīce sthit suvarṇarāśikā suvarṇapanā suvarṇarāśimeṁ vidyamān hai kintu
vah kāmameṁ
upayogameṁ nahīṁ ātā, usīprakār abhavyoṁkā paramasvabhāvapanā ātmavastumeṁ
vidyamān hai kintu vah kāmameṁ nahīṁ ātā kyoṁki abhavya jīv paramasvabhāvakā āśray karaneke
karmamahīruhamūlachedasamarthaḥ svakīyapariṇāmaḥ .
svādhīnaḥ samabhāvaḥ āluṁchanamiti samuddiṣṭam ..110..
paramabhāvasvarūpākhyānametat .
bhavyasya pāriṇāmikabhāvasvabhāven paramasvabhāvaḥ . audayikādicaturṇāṁ vibhāv-
svabhāvānāmagocaraḥ sa paṁcamabhāvaḥ . at evodayodīraṇakṣayakṣayopaśamavividhavikāravivarjitaḥ .
ataḥ kāraṇādasyaikasya paramatvam, itareṣāṁ caturṇāṁ vibhāvānāmaparamatvam . nikhilakarmaviṣavr̥kṣa-
mūlanirmūlanasamarthaḥ trikālanirāvaraṇanijakāraṇaparamātmasvarūpaśraddhānapratipakṣatīvramithyātvakarmo-
dayabalen ku
draṣṭerayaṁ paramabhāvaḥ sadā niścayato vidyamāno‘pyavidyamān ev . nityanigodakṣetra-
jñānāmapi śuddhaniścayanayen sa paramabhāvaḥ abhavyatvapāriṇāmik ityanenābhidhānen na saṁbhavati .

Page 218 of 388
PDF/HTML Page 245 of 415
single page version

liye ayogya haiṁ ) . sudr̥ṣṭiyoṁkoati āsannabhavya jīvoṁkoyah paramabhāv sadā
niraṁjanapaneke kāraṇ (arthāt sadā niraṁjanarūpase pratibhāsit honeke kāraṇ) saphal huā hai;
jisase, is param paṁcamabhāv dvārā ati
- āsannabhavya jīvako niścay - param - ālocanāke
bhedarūpase utpanna honevālā ‘āluṁchan’ nām siddha hotā hai, kāraṇ ki vah paramabhāv samasta
karmarūpī viṣam
- viṣavr̥kṣake viśāl mūlako ukhāṛ denemeṁ samartha hai .
[ab is 110vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj do ślok
kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] jo karmakī dūrīke kāraṇ pragaṭ sahajāvasthāpūrvak vidyamān hai,
jo ātmaniṣṭhāparāyaṇ (ātmasthit) samasta muniyoṁko muktikā mūl hai, jo ekākār hai
(arthāt sadā ekarūp hai ), jo nij rasake phai lāvase bharapūr honeke kāraṇ pavitra hai aur
jo purāṇ (sanātan) hai, vah śuddha
- śuddha ek paṁcam bhāv sadā jayavanta hai .160.
[ślokārtha : ] anādi saṁsārase samasta janatāko (janasamūhako) tīvra
mohake udayake kāraṇ jñānajyoti sadā matta hai, kāmake vaś hai aur nij ātmakāryameṁ
yathā meroradhobhāgasthitasuvarṇarāśerapi suvarṇatvaṁ, abhavyānāmapi tathā paramasvabhāvatvaṁ; vastuniṣṭhaṁ,
na vyavahārayogyam
. sudraśāmatyāsannabhavyajīvānāṁ saphalībhūto‘yaṁ paramabhāvaḥ sadā niraṁjanatvāt;
yataḥ sakalakarmaviṣamaviṣadrumapr̥thumūlanirmūlanasamarthatvāt niścayaparamālocanāvikalpasaṁbhavā-
luṁchanābhidhānam anen paramapaṁcamabhāven atyāsannabhavyajīvasya sidhyatīti .
(maṁdākrāṁtā)
eko bhāvaḥ sa jayati sadā paṁcamaḥ śuddhaśuddhaḥ
karmārātisphu ṭitasahajāvasthayā saṁsthito yaḥ
.
mūlaṁ mukternikhilayamināmātmaniṣṭhāparāṇāṁ
ekākāraḥ svarasavisarāpūrṇapuṇyaḥ purāṇaḥ
..160..
(maṁdākrāṁtā)
āsaṁsārādakhilajanatātīvramohodayātsā
mattā nityaṁ smaravaśagatā svātmakāryapramugdhā
.
jñānajyotirdhavalitakakubhmaṁḍalaṁ śuddhabhāvaṁ
mohābhāvātsphu ṭitasahajāvasthameṣā prayāti
..161..

Page 219 of 388
PDF/HTML Page 246 of 415
single page version

mūrḥ hai . mohake abhāvase yah jñānajyoti śuddhabhāvako prāpta karatī haiki jis
śuddhabhāvane diśāmaṇḍalako dhavalit (ujjval) kiyā hai tathā sahaj avasthā pragaṭ kī
hai .161.
gāthā : 111 anvayārtha :[madhyasthabhāvanāyām ] jo madhyasthabhāvanāmeṁ
[karmaṇaḥ bhinnam ] karmase bhinna [ātmānaṁ ] ātmāko[vimalaguṇanilayaṁ ] ki jo vimal
guṇoṁkā nivās hai use[bhāvayati ] bhātā hai, [avikr̥tikaraṇam iti vijñeyam ] us
jīvako avikr̥tikaraṇ jānanā .
ṭīkā :yahān̐ śuddhopayogī jīvakī pariṇativiśeṣakā (mukhya pariṇatikā)
kathan hai .
pāparūpī aṭavīko jalāneke liye agni samān aisā jo jīv dravyakarma, bhāvakarma
aur nokarmase bhinna ātmākoki jo sahaj guṇoṁkā nidhān hai usemadhyasthabhāvanāmeṁ
bhātā hai, use avikr̥tikaraṇ-nāmak param - ālocanākā svarūp vartatā hī hai .
[ab is 111vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj nau ślok
kahate haiṁ : ]
kammādo appāṇaṁ bhiṇṇaṁ bhāvei vimalaguṇaṇilayaṁ .
majjhatthabhāvaṇāe viyaḍīkaraṇaṁ ti viṇṇeyaṁ ..111..
karmaṇaḥ ātmānaṁ bhinnaṁ bhāvayati vimalaguṇanilayam .
madhyasthabhāvanāyāmavikr̥tikaraṇamiti vijñeyam ..111..
ih hi śuddhopayogino jīvasya pariṇativiśeṣaḥ prokta : .
yaḥ pāpāṭavīpāvako dravyabhāvanokarmabhyaḥ sakāśād bhinnamātmānaṁ sahajaguṇ-[nilayaṁ
madhyasthabhāvanāyāṁ bhāvayati tasyāvikr̥tikaraṇ-] abhidhānaparamālocanāyāḥ svarūpamastyeveti .
nirmalaguṇākar karma-virahit anubhavan jo ātmakā .
mādhyastha bhāvoṁmeṁ kare, avikr̥tikaraṇ use kahā ..111..

Page 220 of 388
PDF/HTML Page 247 of 415
single page version

[ślokārtha : ] ātmā niraṁtar dravyakarma aur nokarmake samūhase bhinna hai,
antaraṁgameṁ śuddha hai aur śam - damaguṇarūpī kamaloṁkā rājahaṁs hai (arthāt jisaprakār rājahaṁs
kamaloṁmeṁ keli karatā hai usīprakār ātmā śāntabhāv aur jitendriyatārūpī guṇoṁmeṁ ramatā
hai )
. sadā ānandādi anupam guṇavālā aur caitanyacamatkārakī mūrti aisā vah ātmā mohake
abhāvake kāraṇ samasta parako (samasta paradravyabhāvoṁko) grahaṇ nahīṁ hī karatā .162.
[ślokārtha : ] jo akṣay antaraṁg guṇamaṇiyoṁkā samūh hai, jisane sadā viśad -
-viśad (atyanta nirmal) śuddhabhāvarūpī amr̥take samudrameṁ pāpakalaṁkako dho ḍālā hai tathā
jisane indriyasamūhake kolāhalako naṣṭa kar diyā hai, vah śuddha ātmā jñānajyoti dvārā
aṁdhakāradaśākā nāś karake atyanta prakāśamān hotā hai
.163.
[ślokārtha : ] saṁsārake ghor, sahaj ityādi raudra duḥkhādikase pratidin paritapta
(maṁdākrāṁtā)
ātmā bhinno bhavati satataṁ dravyanokarmarāśe-
rantaḥśuddhaḥ śamadamaguṇāmbhojinīrājahaṁsaḥ
.
mohābhāvādaparamakhilaṁ naiv gr̥hṇāti so‘yaṁ
nityānaṁdādyanupamaguṇaściccamatkāramūrtiḥ
..162..
(maṁdākrāṁtā)
akṣayyāntarguṇamaṇigaṇaḥ śuddhabhāvāmr̥tāmbho-
rāśau nityaṁ viśadaviśade kṣālitāṁhaḥkalaṁkaḥ
.
śuddhātmā yaḥ prahatakaraṇagrāmakolāhalātmā
jñānajyotiḥpratihatatamovr̥ttiruccaiścakāsti
..163..
(vasaṁtatilakā)
saṁsāraghorasahajādibhirev raudrai-
rduḥkhādibhiḥ pratidinaṁ paritapyamāne
.
loke śamāmr̥tamayīmih tāṁ himānīṁ
yāyādayaṁ munipatiḥ samatāprasādāt
..164..
sahaj = sāthameṁ utpanna arthāt svābhāvik . [niraṁtar vartatā huā ākulatārūpī duḥkh to saṁsārameṁ svābhāvik
hī hai, arthāt saṁsār svabhāvase hī duḥkhamay hai . taduparānta tīvra asātā ādikā āśray karanevāle ghor
duḥkhoṁse bhī saṁsār bharā hai .]

Page 221 of 388
PDF/HTML Page 248 of 415
single page version

honevāle is lokameṁ yah munivar samatāke pramādase śamāmr̥tamay jo him - rāśi (baph rkā ḍher)
use prāpta karate haiṁ .164.
[ślokārtha : ] mukta jīv vibhāvasamūhako kadāpi prāpta nahīṁ hotā kyoṁki usane
usake hetubhūt sukr̥t aur duṣkr̥takā nāś kiyā hai . isaliye ab maiṁ sukr̥t aur
duṣkr̥tarūpī karmajālako choṛakar ek mumukṣumārga par jātā hūn̐ [arthāt mumukṣu jis mārga
par cale haiṁ usī ek mārga par calatā hūn̐ ]
.165.
[ślokārtha : ] pudgalaskandhoṁ dvārā jo asthir hai (arthāt pudgalaskandhoṁke
āne - jānese jo ek-sī nahīṁ rahatī) aisī is bhavamūrtiko (bhavakī mūrtirūp kāyāko)
choṛakar maiṁ sadāśuddha aisā jo jñānaśarīrī ātmā usakā āśray karatā hūn̐ . 166 .
[ślokārtha : ] śubh aur aśubhase rahit śuddhacaitanyakī bhāvanā mere anādi
saṁsārarogakī uttam auṣadhi hai .167.
[ślokārtha : ] pān̐c prakārake (dravya, kṣetra, kāl, bhav aur bhāvake
(vasaṁtatilakā)
mukta : kadāpi na hi yāti vibhāvakāyaṁ
taddhetubhūtasukr̥tāsukr̥tapraṇāśāt
.
tasmādahaṁ sukr̥taduṣkr̥takarmajālaṁ
muktvā mumukṣupathamekamih vrajāmi
..165..
(anuṣṭubh)
prapadye‘haṁ sadāśuddhamātmānaṁ bodhavigraham .
bhavamūrtimimāṁ tyaktvā pudgalaskandhabandhurām ..166..
(anuṣṭubh)
anādimamasaṁsārarogasyāgadamuttamam .
śubhāśubhavinirmukta śuddhacaitanyabhāvanā ..167..
(mālinī)
ath vividhavikalpaṁ paṁcasaṁsāramūlaṁ
śubhamaśubhasukarma prasphu ṭaṁ tadviditvā
.
bhavamaraṇavimuktaṁ paṁcamukti pradaṁ yaṁ
tamahamabhinamāmi pratyahaṁ bhāvayāmi
..168..

Page 222 of 388
PDF/HTML Page 249 of 415
single page version

parāvartanarūp) saṁsārakā mūl vividh bhedoṁvālā śubhāśubh karma hai aisā spaṣṭa jānakar, jo
janmamaraṇ rahit hai aur pān̐c prakārakī mukti denevālā hai use (
śuddhātmāko) maiṁ naman
karatā hūn̐ aur pratidin bhātā hūn̐ .168.
[ślokārtha : ] is prakār ādi - anta rahit aisī yah ātmajyoti sulalit
(sumadhur) vāṇīkā athavā satya vāṇīkā bhī viṣay nahīṁ hai; tathāpi guruke vacanoṁ dvārā use
prāpta karake jo śuddha dr̥ṣṭivālā hotā hai, vah paramaśrīrūpī kāminīkā vallabh hotā hai (arthāt
muktisundarīkā pati hotā hai )
.169.
[ślokārtha : ] jisane sahaj tejase rāgarūpī andhakārakā nāś kiyā hai, jo
munivaroṁke manameṁ vās karatā hai, jo śuddha - śuddha hai, jo viṣayasukhameṁ rat jīvoṁko sarvadā durlabh
hai, jo param sukhakā samudra hai, jo śuddha jñān hai tathā jisane nidrākā nāś kiyā hai, aisā
yah (śuddha ātmā) jayavanta hai
.170.
(mālinī)
ath sulalitavācāṁ satyavācāmapītthaṁ
na viṣayamidamātmajyotirādyantaśūnyam
.
tadapi guruvacobhiḥ prāpya yaḥ śuddhadraṣṭiḥ
sa bhavati paramaśrīkāminīkāmarūpaḥ ..169..
(mālinī)
jayati sahajatejaḥprāstarāgāndhakāro
manasi munivarāṇāṁ gocaraḥ śuddhaśuddhaḥ
.
viṣayasukharatānāṁ durlabhaḥ sarvadāyaṁ
paramasukhasamudraḥ śuddhabodho‘stanidraḥ
..170..
madamāṇamāyalohavivajjiyabhāvo du bhāvasuddhi tti .
parikahiyaṁ bhavvāṇaṁ loyāloyappadarisīhiṁ ..112..
arhaṁt lokālok dr̥ṣṭākā kathan hai bhavyako
‘hai bhāvaśuddhi mān, māyā, lobh, mad bin bhāv jo’ ..112..

Page 223 of 388
PDF/HTML Page 250 of 415
single page version

gāthā : 112 anvayārtha :[madamānamāyālobhavivarjitabhāvaḥ tu ] mad (madan),
mān, māyā aur lobh rahit bhāv vah [bhāvaśuddhiḥ ] bhāvaśuddhi hai [iti ] aisā [bhavyānām ]
bhavyoṁko [lokālokapradarśibhiḥ ] lokālokake draṣṭāoṁne [parikathitaḥ ] kahā hai
.
ṭīkā :yah, bhāvaśuddhināmak param - ālocanāke svarūpake pratipādan dvārā śuddha-
niścay - ālocanā adhikārake upasaṁhārakā kathan hai .
tīvra cāritramohake udayake kāraṇ puruṣaved nāmak nokaṣāyakā vilās vah mad hai .
yahān̐ ‘mad’ śabdakā artha ‘madan’ arthāt kāmapariṇām hai . (1) catur vacanaracanāvāle
vaidarbhakavitvake kāraṇ, ādeyanāmakarmakā uday hone par samasta janoṁ dvārā pūjanīyatāse,
(2) mātā - pitā sambandhī kul - jātikī viśuddhise, (3) pradhān brahmacaryavrat dvārā upārjit
lakṣakoṭi subhaṭ samān nirupam balase, (4) dānādi śubh karma dvārā upārjit sampattikī
vr̥ddhike vilāsase, (5) buddhi, tap, vikriyā, auṣadh, ras, bal aur akṣīṇ
in sāt
r̥ddhiyoṁse, athavā (6) sundar kāminiyoṁke locanako ānanda prāpta karānevāle
śarīralāvaṇyarasake vistārase honevālā jo ātma
- ahaṅkār (ātmākā ahaṁkārabhāv) vah
mān hai . gupta pāpase māyā hotī hai . yogya sthān par dhanavyayakā abhāv vah lobh hai;
madamānamāyālobhavivarjitabhāvastu bhāvaśuddhiriti .
parikathito bhavyānāṁ lokālokapradarśibhiḥ ..112..
bhāvaśuddhayabhidhānaparamālocanāsvarūpapratipādanadvāreṇ śuddhaniścayālocanādhikārop-
saṁhāropanyāso‘yam .
tīvracāritramohodayabalen puṁvedābhidhānanokaṣāyavilāso madaḥ . atra madaśabden madanaḥ
kāmapariṇām ityarthaḥ . caturasaṁdarbhagarbhīkr̥tavaidarbhakavitven ādeyanāmakarmodaye sati
sakalajanapūjyatayā, mātr̥pitr̥sambandhakulajātiviśuddhayā vā, śatasahasrakoṭibhaṭābhidhān-
pradhānabrahmacaryavratopārjitanirupamabalen ca, dānādiśubhakarmopārjitasaṁpadvr̥ddhivilāsen, athavā
buddhitapovaikurvaṇauṣadharasabalākṣīṇarddhibhiḥ saptabhirvā, kamanīyakāminīlocanānanden vapurlāvaṇya-
rasavisareṇ vā ātmāhaṁkāro mānaḥ
. guptapāpato māyā . yukta sthale dhanavyayābhāvo lobhaḥ;
vaidarbhakavi = ek prakārakī sāhityaprasiddha sundar kāvyaracanāmeṁ kuśal kavi

Page 224 of 388
PDF/HTML Page 251 of 415
single page version

niścayase samasta parigrahakā parityāg jisakā lakṣaṇ (svarūp) hai aise niraṁjan nij
paramātmatattvake parigrahase anya paramāṇumātra dravyakā svīkār vah lobh hai
. in cāroṁ
bhāvoṁse parimukta (rahit) śuddhabhāv vahī bhāvaśuddhi hai aisā bhavya jīvoṁko lokālokadarśī,
paramavītarāg sukhāmr̥take pānase paritr̥pta arhaṁtabhagavantoṁne kahā hai .
[ab is param - ālocanā adhikārakī antim gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue
ṭīkākār munirāj śrī padmaprabhamaladhāridev nau ślok kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] jo bhavya lok (bhavyajanasamūh) jinapatike mārgameṁ kahe hue
samasta ālocanāke bhedajālako dekhakar tathā nij svarūpako jānakar sarva orase
parabhāvako choṛatā hai, vah paramaśrīrūpī kāminīkā vallabh hotā hai (arthāt muktisundarīkā
pati hotā hai )
.171.
[ślokārtha : ] saṁyamiyoṁko sadā mokṣamārgakā phal denevālī tathā śuddha
ātmatattvameṁ niyat ācaraṇake anurūp aisī jo niraṁtar śuddhanayātmak ālocanā vah mujhe
saṁyamīko vāstavameṁ kāmadhenurūp ho .172.
niścayen nikhilaparigrahaparityāgalakṣaṇaniraṁjananijaparamātmatattvaparigrahāt anyat paramāṇumātra-
dravyasvīkāro lobhaḥ . ebhiścaturbhirvā bhāvaiḥ parimukta : śuddhabhāv ev bhāvaśuddhiriti bhavya-
prāṇināṁ lokālokapradarśibhiḥ paramavītarāgasukhāmr̥tapānaparitr̥ptairbhagavadbhirarhadbhirabhihit iti .
(mālinī)
ath jinapatimārgālocanābhedajālaṁ
parihr̥taparabhāvo bhavyalokaḥ samantāt
.
tadakhilamavalokya svasvarūpaṁ ca buddhvā
sa bhavati paramaśrīkāminīkāmarūpaḥ
..171..
(vasaṁtatilakā)
ālocanā satataśuddhanayātmikā yā
nirmukti mārgaphaladā yamināmajasram
.
śuddhātmatattvaniyatācaraṇānurūpā
syātsaṁyatasya mam sā kil kāmadhenuḥ
..172..
niyat = niścit; dr̥ḍh; līn; parāyaṇ . [ācaraṇ śuddha ātmatattvake āśrit hotā hai . ]

Page 225 of 388
PDF/HTML Page 252 of 415
single page version

[ślokārtha : ] mumukṣu jīv tīn lokako jānanevāle nirvikalpa śuddha tattvako
bhalībhān̐ti jānakar usakī siddhike hetu śuddha śīlakā (cāritrakā) ācaraṇ karake,
siddhirūpī strīkā svāmī hotā hai
siddhiko prāpta karatā hai .173.
[ślokārtha : ] tattvameṁ magna aise jinamunike hr̥dayakamalakī kesarameṁ jo ānanda
sahit virājamān hai, jo bādhā rahit hai, jo viśuddha hai, jo kāmadevake bāṇoṁkī gahan
(
durbhedya) senāko jalā deneke liye dāvānal samān hai aur jisane śuddhajñānarūp dīpak
dvārā muniyoṁke manogr̥hake ghor aṁdhakārakā nāś kiyā hai, usesādhuoṁ dvārā vaṁdya tathā
janmārṇavako lān̐gh jānemeṁ naukārūp us śuddha tattvakomaiṁ vaṁdan karatā hūn̐ .174.
[ślokārtha : ] ham pūchate haiṁ kijo samagra buddhimān hone par bhī dūsareko
‘yah navīn pāp kar’ aisā upadeś dete haiṁ, ve kyā vāstavameṁ tapasvī haiṁ ? aho ! khed hai
(śālinī)
śuddhaṁ tattvaṁ buddhalokatrayaṁ yad
buddhvā buddhvā nirvikalpaṁ mumukṣuḥ
.
tatsiddhayarthaṁ śuddhaśīlaṁ caritvā
siddhiṁ yāyāt
siddhisīmantinīśaḥ ..173..
(sragdharā)
sānandaṁ tattvamajjajjinamunihr̥dayāmbhojakiṁjalkamadhye
nirvyābādhaṁ viśuddhaṁ smaraśaragahanānīkadāvāgnirūpam
.
śuddhajñānapradīpaprahatayamimanogehaghorāndhakāraṁ
tadvande sādhuvandyaṁ jananajalanidhau laṁghane yānapātram
..174..
(hariṇī)
abhinavamidaṁ pāpaṁ yāyāḥ samagradhiyo‘pi ye
vidadhati paraṁ brūmaḥ kiṁ te tapasvin ev hi
.
hr̥di vilasitaṁ śuddhaṁ jñānaṁ ca piṁḍamanuttamaṁ
padamidamaho jñātvā bhūyo‘pi yānti sarāgatām
..175..

Page 226 of 388
PDF/HTML Page 253 of 415
single page version

ki ve hr̥dayameṁ vilasit śuddhajñānarūp aur sarvottam piṁḍarūp is padako jānakar punaḥ bhī
sarāgatāko prāpta hote haiṁ ! 175.
[ślokārtha : ] tattvoṁmeṁ vah sahaj tattva jayavanta haiki jo sadā anākul
hai, jo nirantar sulabh hai, jo prakāśamān hai, jo samyagdr̥ṣṭiyoṁko samatākā ghar hai, jo param
kalā sahit vikasit nij guṇoṁse praphu llit (khilā huā) hai, jisakī sahaj avasthā
sphu ṭit (
prakaṭit) hai aur jo nirantar nij mahimāmeṁ līn hai .176.
[ślokārtha : ] sāt tattvoṁmeṁ sahaj param tattva nirmal hai, sakal - vimal (sarvathā
vimal) jñānakā āvās hai, nirāvaraṇ hai, śiv (kalyāṇamay) hai, spaṣṭa - spaṣṭa hai, nitya hai,
bāhya prapaṁcase parāṅmukh hai aur muniko bhī manase tathā vāṇīse ati dūr hai; use ham naman
karate haiṁ
.177.
[ślokārtha : ] jo (jin) śānta rasarūpī amr̥take samudrako (uchālaneke
(hariṇī)
jayati sahajaṁ tattvaṁ tattveṣu nityamanākulaṁ
satatasulabhaṁ bhāsvatsamyag
draśāṁ samatālayam .
paramakalayā sārdhaṁ vr̥ddhaṁ pravr̥ddhaguṇairnijaiḥ
sphu ṭitasahajāvasthaṁ līnaṁ mahimni nije‘niśam
..176..
(hariṇī)
sahajaparamaṁ tattvaṁ tattveṣu saptasu nirmalaṁ
sakalavimalajñānāvāsaṁ nirāvaraṇaṁ śivam
.
viśadaviśadaṁ nityaṁ bāhyaprapaṁcaparāṅmukhaṁ
kimapi manasāṁ vācāṁ dūraṁ munerapi tannumaḥ
..177..
(drutavilaṁbit)
jayati śāṁtarasāmr̥tavāridhi-
pratidinodayacāruhimadyutiḥ
.
atulabodhadivākaradīdhiti-
prahatamohatamassamitirjinaḥ
..178..
piṁḍ = (1) padārtha; (2) bal .

Page 227 of 388
PDF/HTML Page 254 of 415
single page version

liye) pratidin udayamān sundar candra samān hai aur jisane atul jñānarūpī sūryakī kiraṇoṁse
mohatimirake samūhakā nāś kiyā hai, vah jin jayavanta hai
.178.
[ślokārtha : ] jisane janma - jarā - mr̥tyuke samūhako jīt liyā hai, jisane dāruṇ
rāgake samūhakā hanan kar diyā hai, jo pāparūpī mahā aṁdhakārake samūhake liye sūrya samān
hai tathā jo paramātmapadameṁ sthit hai, vah jayavanta hai
.179.
isaprakār, sukavijanarūpī kamaloṁke liye jo sūrya samān haiṁ aur pān̐c indriyoṁke
vistār rahit dehamātra jinheṁ parigrah thā aise śrī padmaprabhamaladhāridev dvārā racit niyamasārakī
tātparyavr̥tti nāmak ṭīkāmeṁ (arthāt śrīmadbhagavatkundakundācāryadevapraṇīt śrī niyamasār
paramāgamakī nirgrantha munirāj śrī padmaprabhamaladhāridevaviracit tātparyavr̥tti nāmakī ṭīkāmeṁ)
param - ālocanā adhikār nāmakā sātavān̐ śrutaskandha samāpta huā .
(drutavilaṁbit)
vijitajanmajarāmr̥tisaṁcayaḥ
prahatadāruṇarāgakadambakaḥ
.
aghamahātimiravrajabhānumān
jayati yaḥ paramātmapadasthitaḥ
..179..
iti sukavijanapayojamitrapaṁcendriyaprasaravarjitagātramātraparigrahśrīpadmaprabhamaladhāridevviracitāyāṁ
niyamasāravyākhyāyāṁ tātparyavr̥ttau paramālocanādhikāraḥ saptamaḥ śrutaskandhaḥ ..

Page 228 of 388
PDF/HTML Page 255 of 415
single page version

ab samasta dravyakarma, bhāvakarma tathā nokarmake saṁnyāsake hetubhūt śuddhaniścay-
prāyaścitta adhikār kahā jātā hai .
gāthā : 113 anvayārtha :[vratasamitiśīlasaṁyamapariṇāmaḥ ] vrat, samiti,
śīl aur saṁyamarūp pariṇām tathā [karaṇanigrahaḥ bhāvaḥ ] indriyanigraharūp bhāv [saḥ ]
vah [prāyaścittam ] prāyaścitta [bhavati ] hai [ca ev ] aur vah [anavarataṁ ] niraṁtar
[kartavyaḥ ] kartavya hai
.
ṭīkā :yah, niścay - prāyaścittake svarūpakā kathan hai .
śuddhaniścay-prāyaścitta adhikār
athākhiladravyabhāvanokarmasaṁnyāsahetubhūtaśuddhaniścayaprāyaścittādhikāraḥ kathyate .
vadasamidisīlasaṁjamapariṇāmo karaṇaṇiggaho bhāvo .
so havadi pāyachittaṁ aṇavarayaṁ cev kāyavvo ..113..
vratasamitiśīlasaṁyamapariṇāmaḥ karaṇanigraho bhāvaḥ .
sa bhavati prāyaścittam anavarataṁ caiv kartavyaḥ ..113..
niścayaprāyaścittasvarūpākhyānametat .
vrat, samiti, saṁyam, śīl, indriyarodhakā jo bhāv hai .
vah bhāv prāyaścitta hai, aru anavarat kartavya hai ..113..

Page 229 of 388
PDF/HTML Page 256 of 415
single page version

pān̐c mahāvratarūp, pān̐c samitirūp, śīlarūp aur sarva indriyoṁke tathā
manavacanakāyāke saṁyamarūp pariṇām tathā pān̐c indriyoṁkā nirodhyah pariṇativiśeṣ so
prāyaścitta hai . prāyaścitta arthāt prāyaḥ cittapracurarūpase nirvikār citta . antarmukhākār
paramasamādhise yukta, param jinayogīśvar, pāparūpī aṭavīko (jalāneke liye) agni samān,
pān̐c indriyoṁke phai lāv rahit dehamātra parigrahake dhārī, sahajavairāgyarūpī mahalake śikharake
śikhāmaṇi samān aur paramāgamarūpī puṣparas
- jharate hue mukhavāle padmaprabhako yah prāyaścitta
niraṁtar kartavya hai .
[ab is 113vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj śrī
padmaprabhamaladhāridev ślok kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] muniyoṁko svātmākā ciṁtan vah niraṁtar prāyaścitta hai; nij sukhameṁ
rativāle ve us prāyaścitta dvārā pāpako jhāṛakar mukti prāpta karate haiṁ . yadi muniyoṁko
(svātmāke atirikta) anya cintā ho to ve vimūrḥ kāmārta pāpī punaḥ pāpako utpanna karate
haiṁ
. isameṁ kyā āścarya hai ? 180.
paṁcamahāvratapaṁcasamitiśīlasakalendriyavāṅmanaḥkāyasaṁyamapariṇāmaḥ paṁcendriyanirodhaśca sa
khalu pariṇativiśeṣaḥ, prāyaḥ prācuryeṇ nirvikāraṁ cittaṁ prāyaścittam, anavarataṁ cāntarmukhākār-
paramasamādhiyukten paramajinayogīśvareṇ pāpāṭavīpāvaken paṁcendriyaprasaravarjitagātramātraparigraheṇ
sahajavairāgyaprāsādaśikharaśikhāmaṇinā paramāgamamakaraṁdaniṣyandimukhapadmaprabheṇ kartavya iti
.
(maṁdākrāṁtā)
prāyaścittaṁ bhavati satataṁ svātmaciṁtā munīnāṁ
muktiṁ yāṁti svasukharatayasten nirdhūtapāpāḥ
.
anyā ciṁtā yadi ca yamināṁ te vimūḍhāḥ smarārtāḥ
pāpāḥ pāpaṁ vidadhati muhuḥ kiṁ punaścitrametat
..180..
kohādisagabbhāvakkhayapahudibhāvaṇāe ṇiggahaṇaṁ .
pāyacchittaṁ bhaṇidaṁ ṇiyaguṇaciṁtā ya ṇicchayado ..114..
krodhādi ātma - vibhāvake kṣay ādikī jo bhāvanā .
hai niyat prāyaścitta vah jisameṁ svaguṇakī ciṁtanā ..114..

Page 230 of 388
PDF/HTML Page 257 of 415
single page version

gāthā : 114 anvayārtha :[krodhādisvakīyabhāvakṣayaprabhr̥tibhāvanāyāṁ ] krodh
ādi svakīy bhāvoṁke (apane vibhāvabhāvoṁke) kṣayādikakī bhāvanāmeṁ [nirgrahaṇam ] rahanā
[ca ] aur [nijaguṇacintā ] nij guṇoṁkā ciṁtan karanā vah [niścayataḥ ] niścayase
[prāyaścittaṁ bhaṇitam ] prāyaścitta kahā hai
.
ṭīkā :yahān̐ (is gāthāmeṁ) sakal karmoṁko mūlase ukhāṛ denemeṁ samartha aisā
niścay - prāyaścitta kahā gayā hai .
krodhādik samasta moharāgadveṣarūp vibhāvasvabhāvoṁke kṣayake kāraṇabhūt nij
kāraṇaparamātmāke svabhāvakī bhāvanā hone par nisargavr̥ttike kāraṇ (arthāt svābhāvik
sahaj pariṇati honeke kāraṇ) prāyaścitta kahā gayā hai; athavā, paramātmāke guṇātmak aise
jo śuddha
- aṁtaḥtattvarūp (nij) svarūpake sahajajñānādik sahajaguṇ unakā ciṁtan karanā vah
prāyaścitta hai .
[ab is 114vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok kahate
haiṁ : ]
[ślokārtha : ] muniyoṁko kāmakrodhādi anya bhāvoṁke kṣayakī jo saṁbhāvanā
krodhādisvakīyabhāvakṣayaprabhr̥tibhāvanāyāṁ nirgrahaṇam .
prāyaścittaṁ bhaṇitaṁ nijaguṇaciṁtā ca niścayataḥ ..114..
ih hi sakalakarmanirmūlanasamarthaniścayaprāyaścittamukta m .
krodhādinikhilamoharāgadveṣavibhāvasvabhāvakṣayakāraṇanijakāraṇaparamātmasvabhāvabhāvanāyāṁ
satyāṁ nisargavr̥ttyā prāyaścittamabhihitam, athavā paramātmaguṇātmakaśuddhāntastattvasvarūp-
sahajajñānādisahajaguṇaciṁtā prāyaścittaṁ bhavatīti
.
(śālinī)
prāyaścittamukta muccairmunīnāṁ
kāmakrodhādyanyabhāvakṣaye ca
.
kiṁ ca svasya jñānasaṁbhāvanā vā
santo jānantyetadātmapravāde
..181..

Page 231 of 388
PDF/HTML Page 258 of 415
single page version

athavā to apane jñānakī jo saṁbhāvanā (samyak bhāvanā) vah ugra prāyaścitta kahā hai .
santoṁne ātmapravādameṁ aisā jānā hai (arthāt jānakar kahā hai ) . 181 .
gāthā : 115 anvayārtha :[krodhaṁ kṣamayā ] krodhako kṣamāse, [mānaṁ
svamārdaven ] mānako nij mārdavase, [māyāṁ ca ārjaven ] māyāko ārjavase [ca ] tathā
[lobhaṁ saṁtoṣeṇ ] lobhako saṁtoṣase
[caturvidhakaṣāyān ] isaprakār caturvidh kaṣāyoṁko
[khalu jayati ] (yogī) vāstavameṁ jītate haiṁ .
ṭīkā :yah, cār kaṣāyoṁ par vijay prāpta karaneke upāyake svarūpakā kathan hai .
jaghanya, madhyam aur uttam aise (tīn) bhedoṁke kāraṇ kṣamā tīn (prakārakī) hai .
(1) ‘binā-kāraṇ apriy bolanevāle mithyādr̥ṣṭiko binā-kāraṇ mujhe trās denekā udyog
vartatā hai, vah mere puṇyase dūr huā;’
aisā vicārakar kṣamā karanā vah pratham kṣamā hai .
(2) ‘(mujhe) binā-kāraṇ trās denevāleko 1tāṛanakā aur 2vadhakā pariṇām vartatā hai,
vah mere sukr̥tase dūr huā;’aisā vicārakar kṣamā karanā vah dvitīy kṣamā hai . (3) vadh
kohaṁ khamayā māṇaṁ samaddaveṇajjaveṇ māyaṁ ca .
saṁtoseṇ ya lohaṁ jayadi khu e cahuvihakasāe ..115..
krodhaṁ kṣamayā mānaṁ svamārdaven ārjaven māyāṁ ca .
saṁtoṣeṇ ca lobhaṁ jayati khalu caturvidhakaṣāyān ..115..
catuṣkaṣāyavijayopāyasvarūpākhyānametat .
jaghanyamadhyamottamabhedātkṣamāstisro bhavanti . akāraṇādapriyavādino mithyādraṣṭerakāraṇen
māṁ trāsayitumudyogo vidyate, ayamapagato matpuṇyeneti prathamā kṣamā . akāraṇen saṁtrāsakarasya
tāḍanavadhādipariṇāmo‘sti, ayaṁ cāpagato matsukr̥teneti dvitīyā kṣamā . vadhe satyamūrtasya
1tāṛan = mār māranā vah .
2vadh = mār ḍālanā vah .
abhimān mārdavase tathā jīte kṣamāse krodhako .
kauṭilya ārjavase tathā saṁtoṣ dvārā lobhako ..115..

Page 232 of 388
PDF/HTML Page 259 of 415
single page version

honese amūrta paramabrahmarūp aise mujhe hāni nahīṁ hotīaisā samajhakar param samarasībhāvameṁ
sthit rahanā vah uttam kṣamā hai . in (tīn) kṣamāoṁ dvārā krodhakaṣāyako jītakar, 1mārdav
dvārā mānakaṣāyako, 2ārjav dvārā māyākaṣāyako tathā paramatattvakī prāptirūp santoṣase
lobhakaṣāyako (yogī) jītate haiṁ .
isīprakār (ācāryavar) śrī guṇabhadrasvāmīne (ātmānuśāsanameṁ 216, 217, 221
tathā 223veṁ ślok dvārā) kahā hai ki :
[ślokārtha : ] kāmadev (apane) cittameṁ rahane par bhī (apanī) jaṛatāke
kāraṇ use na pahicānakar, śaṁkarane krodhī hokar bāhyameṁ kisīko kāmadev samajhakar use
jalā diyā
. (cittameṁ rahanevālā kāmadev to jīvit honeke kāraṇ) usane kī huī ghor
avasthāko (kāmavihval daśāko) śaṁkar prāpta hue . krodhake udayase (krodh utpanna
honese) kise kāryahāni nahīṁ hotī ?’’
‘‘[ślokārtha : ] (yuddhameṁ bharatane bāhubali par cakra choṛā parantu vah cakra
paramabrahmarūpiṇo mamāpakārahāniriti paramasamarasībhāvasthitiruttamā kṣamā . ābhiḥ kṣamābhiḥ
krodhakaṣāyaṁ jitvā, mānakaṣāyaṁ mārdaven ca, māyākaṣāyaṁ cārjaveṇ, paramatattvalābhasantoṣeṇ
lobhakaṣāyaṁ ceti
.
tathā coktaṁ śrīguṇabhadrasvāmibhiḥ
(vasaṁtatilakā)
‘‘cittasthamapyanavabuddhay hareṇ jāḍayāt
kruddhvā bahiḥ kimapi dagdhamanaṅgabuddhayā .
ghorāmavāp sa hi ten kr̥tāmavasthāṁ
krodhodayādbhavati kasya na kāryahāniḥ
..’’
(vasaṁtatilakā)
‘‘cakraṁ vihāy nijadakṣiṇabāhusaṁsthaṁ
yatprāvrajannanu tadaiv sa ten mucyet
.
kleśaṁ tamāp kil bāhubalī cirāy
māno manāgapi hatiṁ mahatīṁ karoti
..’’
1mārdav = komalatā; naramāī; nirmānatā . 2ārjav = r̥jutā; saralatā .

Page 233 of 388
PDF/HTML Page 260 of 415
single page version

bāhubalike dāhine hāthameṁ ākar sthir ho gayā .) apane dāhine hāthameṁ sthit (us) cakrako
choṛakar jab bāhubaline pravrajyā lī tabhī (turanta hī) ve us kāraṇ mukti prāpta kar lete,
parantu ve (mānake kāraṇ mukti prāpta na karake) vāstavameṁ dīrgha kāl tak prasiddha (mānakr̥t)
kleśako prāpta hue
. thoṛā bhī mān mahā hāni karatā hai !’’
‘‘[ślokārtha : ] jisameṁ (jis gaḍḍhemeṁ) chipe hue krodhādik bhayaṁkar sarpa dekhe
nahīṁ jā sakate aisā jo mithyātvarūpī ghor aṁdhakāravālā māyārūpī mahān gaḍḍhā usase ḍarate
rahanā yogya hai
.’’
‘‘[ślokārtha : ] vanacarake bhayase bhāgatī huī surā gāyakī pūn̐ch daivayogase
belameṁ ulajh jāne par jaṛatāke kāraṇ bāloṁke guccheke prati lolupatāvālī vah gāy
(apane sundar bāloṁko na ṭūṭane deneke lobhameṁ) vahān̐ avicalarūpase khaṛī rah gaī, aur
arere ! us gāyako vanacar dvārā prāṇase bhī vimukta kar diyā gayā ! (arthāt us gāyane
bāloṁke lobhameṁ prāṇ bhī gam̐vā diye !) jinheṁ tr̥ṣṇā pariṇamit huī hai unheṁ prāyaḥ aisī hī
vipattiyān̐ ātī haiṁ
.’’
aur (is 115 vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ ) :
(anuṣṭubh)
‘‘bheyaṁ māyāmahāgartānmithyāghanatamomayāt .
yasmin līnā na lakṣyante krodhādiviṣamāhayaḥ ..’’
(hariṇī)
‘‘vanacarabhayāddhāvan daivāllatākulavāladhiḥ
kil jaḍatayā lolo vālavraje‘vicalaṁ sthitaḥ
.
bat sa camarasten prāṇairapi praviyojitaḥ
pariṇatatr̥ṣāṁ prāyeṇaivaṁvidhā hi vipattayaḥ
..’’
tathā hi
vanacar = vanameṁ rahanevāle, bhīl ādi manuṣya athavā śer ādi jaṅgalī paśu .