Niyamsar-Hindi (iso15919 transliteration). Gatha: 126-136 ; Adhikar-10 : Param Bhakti Adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 15 of 21

 

Page 254 of 388
PDF/HTML Page 281 of 415
single page version

gāthā : 126 anvayārtha :[yaḥ ] jo [sthāvareṣu ] sthāvar [vā ] athavā
[traseṣu ] tras [sarvabhūteṣu ] sarva jīvoṁke prati [samaḥ ] samabhāvavālā hai, [tasya ] use
[sāmāyikaṁ ] sāmāyik [sthāyi ] sthāyī hai [iti kevaliśāsane ] aisā kevalīke
śāsanameṁ kahā hai
.
ṭīkā :yahān̐, param mādhyasthabhāv ādimeṁ ārūrḥ hokar sthit paramamumukṣukā
svarūp kahā hai .
jo sahaj vairāgyarūpī mahalake śikharakā śikhāmaṇi (arthāt param
sahajavairāgyavanta muni) vikārake kāraṇabhūt samasta moharāgadveṣake abhāvake kāraṇ
bhedakalpanā vimukta param samarasībhāv sahit honese tras
- sthāvar (samasta)
jīvanikāyoṁke prati samabhāvavālā hai, us param jinayogīśvarako sāmāyik nāmakā vrat
sanātan (sthāyī) hai aisā vītarāg sarvajñake mārgameṁ siddha hai
.
[ab is 126vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj āṭh
ślok kahate haiṁ : ]
jo samo savvabhūdesu thāvaresu tasesu vā .
tassa sāmāigaṁ ṭhāi idi kevalisāsaṇe ..126..
yaḥ samaḥ sarvabhūteṣu sthāvareṣu traseṣu vā .
tasya sāmāyikaṁ sthāyi iti kevaliśāsane ..126..
paramamādhyasthyabhāvādyārūḍhasthitasya paramamumukṣoḥ svarūpamatrokta m .
yaḥ sahajavairāgyaprāsādaśikharaśikhāmaṇiḥ vikārakāraṇanikhilamoharāgadveṣābhāvād bhed-
kalpanāpoḍhaparamasamarasībhāvasanāthatvātrrasasthāvarajīvanikāyeṣu samaḥ, tasya ca paramajin-
yogīśvarasya sāmāyikābhidhānavrataṁ sanātanamiti vītarāgasarvajñamārge siddhamiti
.
sthāvar tathā tras sarva jīvasamūh prati samatā lahe .
sthāyī sāmāyik hai use, yoṁ kevalī śāsan kahe ..126..

Page 255 of 388
PDF/HTML Page 282 of 415
single page version

[ślokārtha : ] param jinamuniyoṁkā jo citta (caitanyapariṇaman) niraṁtar tras
jīvoṁke ghātase tathā sthāvar jīvoṁke vadhase atyanta vimukta hai, aur jo (citta) aṁtim
avasthāko prāpta tathā nirmal hai, use maiṁ karmase mukta honeke hetu naman karatā hūn̐, stavan karatā
hūn̐, samyak prakārase bhātā hūn̐
.204.
[ślokārtha : ] koī jīv advaitamārgameṁ sthit haiṁ aur koī jīv dvaitamārgameṁ sthit
haiṁ; dvait aur advaitase vimukta mārgameṁ (arthāt jisameṁ dvait yā advaitake vikalpa nahīṁ haiṁ aise
mārgameṁ) ham vartate haiṁ
.205.
[ślokārtha : ] koī jīv advaitakī icchā karate haiṁ aur anya koī jīv dvaitakī
icchā karate haiṁ; maiṁ dvait aur advaitase vimukta ātmāko naman karatā hūn̐ .206.
[ślokārtha : ] maiṁsukhakī icchā rakhanevālā ātmāajanma aur
avināśī aise nij ātmāko ātmā dvārā hī ātmāmeṁ sthit rahakar bārambār bhātā
hūn̐
.207.
(mālinī)
trasahatiparimuktaṁ sthāvarāṇāṁ vadhairvā
paramajinamunīnāṁ cittamuccairajasram
.
api caramagataṁ yannirmalaṁ karmamuktyai
tadahamabhinamāmi staumi saṁbhāvayāmi
..204..
(anuṣṭubh)
kecidadvaitamārgasthāḥ keciddvaitapathe sthitāḥ .
dvaitādvaitavinirmukta mārge vartāmahe vayam ..205..
(anuṣṭubh)
kāṁkṣaṁtyadvaitamanyepi dvaitaṁ kāṁkṣanti cāpare .
dvaitādvaitavinirmukta mātmānamabhinaumyaham ..206..
(anuṣṭubh)
ahamātmā sukhākāṁkṣī svātmānamajamacyutam .
ātmanaivātmani sthitvā bhāvayāmi muhurmuhuḥ ..207..

Page 256 of 388
PDF/HTML Page 283 of 415
single page version

[ślokārtha : ] bhavake karanevāle aise in vikalpa-kathanoṁse bas hoo, bas
hoo . jo akhaṇḍānandasvarūp hai vah (yah ātmā) samasta nayarāśikā aviṣay hai;
isaliye yah koī (avarṇanīy) ātmā dvait yā advaitarūp nahīṁ hai (arthāt dvait - advaitake
vikalpoṁse par hai ) . us ekako maiṁ alpa kālameṁ bhavabhayakā nāś karaneke liye satat
vaṁdan karatā hūn̐ .208.
[ślokārtha : ] yonimeṁ sukh aur duḥkh sukr̥t aur duṣkr̥take samūhase hotā hai
(arthāt cār gatike janmoṁmeṁ sukhaduḥkh śubhāśubh kr̥tyoṁse hotā hai ) . aur dūsare prakārase
(niścayanayase), ātmāko śubhakā bhī abhāv hai tathā aśubh pariṇati bhī nahīṁ hainahīṁ
hai, kyoṁki is lokameṁ ek ātmāko (arthāt ātmā sadā ekarūp honese use) avaśya
bhavakā paricay bilakul nahīṁ hai
. isaprakār jo bhavaguṇoṁke samūhase saṁnyasta hai (arthāt
jo śubh - aśubh, rāg - dveṣ ādi bhavake guṇoṁsevibhāvoṁserahit hai ) usakā (nityaśuddha
ātmākā) maiṁ stavan karatā hūn̐ .209.
[ślokārtha : ] sadā śuddha - śuddha aisā yah (pratyakṣa) caitanyacamatkāramātra tattva
(śikhariṇī)
vikalpopanyāsairalamalamamībhirbhavakaraiḥ
akhaṁḍānandātmā nikhilanayarāśeraviṣayaḥ
.
ayaṁ dvaitādvaito na bhavati tataḥ kaścidacirāt
tamekaṁ vande‘haṁ bhavabhayavināśāy satatam ..208..
(śikhariṇī)
sukhaṁ duḥkhaṁ yonau sukr̥taduritavrātajanitaṁ
śubhābhāvo bhūyo‘śubhapariṇatirvā na ca na ca
.
yadekasyāpyuccairbhavaparicayo bāḍhamih no
ya evaṁ saṁnyasto bhavaguṇagaṇaiḥ staumi tamaham
..209..
(mālinī)
idamidamaghasenāvaijayantīṁ harettāṁ
sphu ṭitasahajatejaḥpuṁjadūrīkr̥tāṁhaḥ-
.
prabalataratamastomaṁ sadā śuddhaśuddhaṁ
jayati jagati nityaṁ ciccamatkāramātram
..210..

Page 257 of 388
PDF/HTML Page 284 of 415
single page version

jagatameṁ nitya jayavanta haiki jisane pragaṭ hue sahaj tejaḥpuṁj dvārā svadharmatyāgarūp
(moharūp) atiprabal timirasamūhako dūr kiyā hai aur jo us aghasenākī dhvajāko
har letā hai .210.
[ślokārtha : ] yah anagh (nirdoṣ) ātmatattva jayavanta haiki jisane
saṁsārako asta kiyā hai, jo mahāmunigaṇake adhināthake (gaṇadharoṁke) hr̥dayāravindameṁ
sthit hai, jisane bhavakā kāraṇ choṛ diyā hai, jo ekāntase śuddha pragaṭ huā hai
(arthāt jo sarvathā
- śuddharūpase spaṣṭa jñāt hotā hai ) tathā jo sadā (ṭaṁkotkīrṇa
caitanyasāmānyarūp) nij mahimāmeṁ līn hone par bhī samyagdr̥ṣṭiyoṁko gocar hai .211.
gāthā : 127 anvayārtha :[yasya ] jise [saṁyame ] saṁyamameṁ, [niyame ] niyamameṁ
aur [tapasi ] tapameṁ [ātmā ] ātmā [sannihitaḥ ] samīp hai, [tasya ] use [sāmāyikaṁ ]
sāmāyik [sthāyi ] sthāyī hai [iti kevaliśāsane ] aisā kevalīke śāsanameṁ kahā hai
.
ṭīkā :yahān̐ (is gāthāmeṁ) bhī ātmā hī upādey hai aisā kahā hai .
(pr̥thvī)
jayatyanaghamātmatattvamidamastasaṁsārakaṁ
mahāmunigaṇādhināthahr̥dayāravindasthitam
.
vimukta bhavakāraṇaṁ sphu ṭitaśuddhamekāntataḥ
sadā nijamahimni līnamapi sa
draºśāṁ gocaram ..211..
jassa saṁṇihido appā saṁjame ṇiyame tave .
tassa sāmāigaṁ ṭhāi idi kevalisāsaṇe ..127..
yasya sannihitaḥ ātmā saṁyame niyame tapasi .
tasya sāmāyikaṁ sthāyi iti kevaliśāsane ..127..
atrāpyātmaivopādey ityukta : .
agh = doṣ; pāp .
saṁyamniyamtapameṁ aho ! ātmā samīp jise rahe .
sthāyī sāmāyik hai use, yoṁ kevalī śāsan kahe ..127..

Page 258 of 388
PDF/HTML Page 285 of 415
single page version

bāhya prapaṁcase parāṅmukh aur samasta indriyavyāpārako jīte hue aise jis bhāvī
jinako pāpakriyākī nivr̥ttirūp bāhyasaṁyamameṁ, kāy - vacan - manoguptirūp, samasta
indriyavyāpār rahit abhyaṁtarasaṁyamameṁ, mātra parimit (maryādit) kālake ācaraṇasvarūp
niyamameṁ, nijasvarūpameṁ avical sthitirūp, cinmay
- paramabrahmameṁ niyat (niścal rahe hue)
aise niścayaantargat-ācārameṁ (arthāt niścay - abhyaṁtar niyamameṁ), vyavahārase prapaṁcit
(jñān-darśan-cāritra-tap-vīryācārarūp) paṁcācārameṁ (arthāt vyavahārtapaścaraṇameṁ), tathā
paṁcamagatike hetubhūt, kiṁcit bhī parigrahaprapaṁcase sarvathā rahit, sakal durācārakī nivr̥ttike
kāraṇabhūt aise param tapaścaraṇameṁ (
in sabameṁ) param guruke prasādase prāpta kiyā huā niraṁjan
nij kāraṇaparamātmā sadā samīp hai (arthāt jis muniko saṁyamameṁ, niyamameṁ aur tapameṁ nij
kāraṇaparamātmā sadā nikaṭ hai ), us paradravyaparāṅmukh paramavītarāg
- samyakdr̥ṣṭi vītarāg -
cāritravaṁtako sāmāyikavrat sthāyī hai aisā kevaliyoṁke śāsanameṁ kahā hai .
[ab is 127vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] yadi śuddhadr̥ṣṭivanta (samyagdr̥ṣṭi) jīv aisā samajhatā hai ki
param muniko tapameṁ, niyamameṁ, saṁyamameṁ aur satcāritrameṁ sadā ātmā ūrdhva rahatā hai
yasya khalu bāhyaprapaṁcaparāṅmukhasya nirjitākhilendriyavyāpārasya bhāvijinasya pāp-
kriyānivr̥ttirūpe bāhyasaṁyame kāyavāṅmanoguptirūpasakalendriyavyāpāravarjite‘bhyantarātmani
parimitakālācaraṇamātre niyame paramabrahmacinmayaniyataniścayāntargatācāre svarūpe‘vicalasthitirūpe
vyavahāraprapaṁcitapaṁcācāre paṁcamagatihetubhūte kiṁcanabhāvaprapaṁcaparihīṇe sakaladurācāranivr̥ttikāraṇe
paramatapaścaraṇe ca paramaguruprasādāsāditaniraṁjananijakāraṇaparamātmā sadā sannihit iti
kevalināṁ śāsane tasya paradravyaparāṅmukhasya paramavītarāgasamyag
draṣṭervītarāgacāritrabhājaḥ
sāmāyikavrataṁ sthāyi bhavatīti .
(maṁdākrāṁtā)
ātmā nityaṁ tapasi niyame saṁyame saccaritre
tiṣṭhatyuccaiḥ paramayaminaḥ śuddha
draṣṭermanaścet .
tasmin bāḍhaṁ bhavabhayahare bhāvitīrthādhināthe
sākṣādeṣā sahajasamatā prāstarāgābhirāme
..212..
prapaṁcit = darśāye gaye; vistārako prāpta .

Page 259 of 388
PDF/HTML Page 286 of 415
single page version

(arthāt pratyek kāryameṁ nirantar śuddhātmadravya hī mukhya rahatā hai ) to (aisā siddha huā
ki) rāgake nāśake kāraṇ
1abhirām aise us bhavabhayahar bhāvi tīrthādhināthako yah
sākṣāt sahaj - samatā avaśya hai . 212 .
gāthā : 128 anvayārtha :[yasya ] jise [rāgaḥ tu ] rāg yā [dveṣaḥ tu ]
dveṣ (utpanna na hotā huā) [vikr̥tiṁ ] vikr̥ti [na tu janayati ] utpanna nahīṁ karatā,
[tasya ] use [sāmāyikaṁ ] sāmāyik [sthāyi ] sthāyī hai [iti kevaliśāsane ] aisā
kevalīke śāsanameṁ kahā hai
.
ṭīkā :yahān̐ rāgadveṣake abhāvase 2aparispaṁdarūpatā hotī hai aisā kahā hai .
pāparūpī aṭavīko jalānemeṁ agni samān aise jis paramavītarāg saṁyamīko rāg
yā dveṣ vikr̥ti utpanna nahīṁ karatā, us mahā ānandake abhilāṣī jīvakoki
jassa rāgo du doso du vigaḍiṁ ṇa jaṇei du .
tassa sāmāigaṁ ṭhāi idi kevalisāsaṇe ..128..
yasya rāgastu dveṣastu vikr̥tiṁ na janayati tu .
tasya sāmāyikaṁ sthāyi iti kevaliśāsane ..128..
ih hi rāgadveṣābhāvādaparispaṁdarūpatvaṁ bhavatītyukta m .
yasya paramavītarāgasaṁyaminaḥ pāpāṭavīpāvakasya rāgo vā dveṣo vā vikr̥tiṁ
nāvatarati, tasya mahānandābhilāṣiṇaḥ jīvasya paṁcendriyaprasaravarjitagātramātra-
1abhirām = manohar; sundar . (bhavabhayake haranevāle aise is bhāvi tīrthaṅkarane rāgakā nāś kiyā honese
vah manohar hai .)
2aparispaṁdarūpatā = akaṁpatā; akṣubdhatā; samatā .
vikr̥ti = vikār; svābhāvik pariṇatise viruddha pariṇati . [paramavītarāgasaṁyamīko samatāsvabhāvī
śuddhātmadravyakā dr̥rḥ āśray honese vikr̥tibhūt (vibhāvabhūt) viṣamatā (rāgadveṣapariṇati) nahīṁ hotī, parantu
prakr̥tibhūt (svabhāvabhūt) samatāpariṇām hotā hai
. ]
nahiṁ rāg athavā dveṣase jo saṁyamī vikr̥ti lahe .
sthāyī sāmāyik hai use, yoṁ kevalīśāsan kahe ..128..

Page 260 of 388
PDF/HTML Page 287 of 415
single page version

jise pān̐c indriyoṁke phai lāv rahit dehamātra parigrah hai usesāmāyik nāmakā vrat
śāśvat hai aisā kevaliyoṁke śāsanameṁ prasiddha hai .
[ab is 128vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] jisane jñānajyoti dvārā pāpasamūharūpī ghor aṁdhakārakā nāś
kiyā hai aisā sahaj paramānandarūpī amr̥takā pūr (arthāt jñānānandasvabhāvī ātmatattva)
jahān̐ nikaṭ hai, vahān̐ ve rāgadveṣ vikr̥ti karanemeṁ samartha nahīṁ hī hai
. us nitya
(śāśvat) samarasamay ātmatattvameṁ vidhi kyā aur niṣedh kyā ? (samarasasvabhāvī
ātmatattvameṁ ‘yah karane yogya hai aur yah choṛane yogya hai’ aise vidhiniṣedhake
vikalparūp svabhāv na honese us ātmatattvakā dr̥rḥatāse ālamban lenevāle muniko
svabhāvapariṇaman honeke kāraṇ samarasarūp pariṇām hote haiṁ, vidhiniṣedhake
vikalparūp
rāgadveṣarūp pariṇām nahīṁ hote .) .213.
parigrahasya sāmāyikanāmavrataṁ śāśvataṁ bhavatīti kevalināṁ śāsane prasiddhaṁ bhavatīti .
(maṁdākrāṁtā)
rāgadveṣau vikr̥timih tau naiv kartuṁ samarthau
jñānajyotiḥprahataduritānīkaghorāndhakāre
.
ārātīye sahajaparamānandapīyūṣapūre
tasminnitye samarasamaye ko vidhiḥ ko niṣedhaḥ
..213..
jo du aṭṭaṁ ca ruddaṁ ca jhāṇaṁ vajjedi ṇiccaso .
tassa sāmāigaṁ ṭhāi idi kevalisāsaṇe ..129..
re ! ārtta - raudra dudhyānakā nit hī jise varjan rahe .
sthāyī sāmāyik hai use, yoṁ kevalīśāsan kahe ..129..

Page 261 of 388
PDF/HTML Page 288 of 415
single page version

gāthā : 129 anvayārtha :[yaḥ tu ] jo [ārttaṁ ] ārta [ca ] aur
[raudraṁ ca ] raudra [dhyānaṁ ] dhyānako [nityaśaḥ ] nitya [varjayati ] varjatā hai, [tasya ]
use [sāmāyikaṁ ] sāmāyik [sthāyi ] sthāyī hai [iti kevaliśāsane ] aisā
kevalīke śāsanameṁ kahā hai
.
ṭīkā :yah, ārta aur raudra dhyānake parityāg dvārā sanātan (śāśvat)
sāmāyikavratake svarūpakā kathan hai .
nitya - niraṁjan nij kāraṇasamayasārake svarūpameṁ niyat (niyamase sthit) śuddha -
niścay - param - vītarāg - sukhāmr̥take pānameṁ parāyaṇ aisā jo jīv tiryaṁcayoni, pretavās aur
nārakādigatikī yogyatāke hetubhūt ārta aur raudra do dhyānoṁko nitya choṛatā hai, use
vāstavameṁ kevaladarśanasiddha (
kevaladarśanase niścit huā) śāśvat sāmāyikavrat
hai .
[ab is 129vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] isaprakār, jo muni ārta aur raudra nāmake do dhyānoṁko
nitya choṛatā hai use jinaśāsanasiddha (jinaśāsanase niścit huā) aṇuvratarūp
sāmāyikavrat hai .214.
yastvārttaṁ ca raudraṁ ca dhyānaṁ varjayati nityaśaḥ .
tasya sāmāyikaṁ sthāyi iti kevaliśāsane ..129..
ārtaraudradhyānaparityāgāt sanātanasāmāyikavratasvarūpākhyānametat .
yastu nityaniraṁjananijakāraṇasamayasārasvarūpaniyataśuddhaniścayaparamavītarāgasukhāmr̥t-
pānaparāyaṇo jīvaḥ tiryagyonipretāvāsanārakādigatiprāyogyatānimittam ārtaraudradhyānadvayaṁ
nityaśaḥ saṁtyajati, tasya khalu kevaladarśanasiddhaṁ śāśvataṁ sāmāyikavrataṁ bhavatīti
.
(āryā)
iti jinaśāsanasiddhaṁ sāmāyikavratamaṇuvrataṁ bhavati .
yastyajati munirnityaṁ dhyānadvayamārtaraudrākhyam ..214..

Page 262 of 388
PDF/HTML Page 289 of 415
single page version

gāthā : 130 anvayārtha :[yaḥ tu ] jo [puṇyaṁ ca ] puṇya tathā [pāpaṁ bhāvaṁ
ca ] pāparūp bhāvako [nityaśaḥ ] nitya [varjayati ] varjatā hai, [tasya ] use [sāmāyikaṁ ]
sāmāyik [sthāyī ] sthāyī hai [iti kevaliśāsane ] aisā kevalīke śāsanameṁ kahā hai
.
ṭīkā :yah, śubhāśubh pariṇāmase utpanna honevāle sukr̥taduṣkr̥tarūp karmake
saṁnyāsakī vidhikā (śubhāśubh karmake tyāgakī rītikā) kathan hai .
bāhya - abhyaṁtar parityāgarūp lakṣaṇase lakṣit paramajinayogīśvaroṁkā
caraṇakamalaprakṣālan, 1caraṇakamalasaṁvāhan ādi vaiyāvr̥tya karanese utpanna honevālī
śubhapariṇativiśeṣase (viśiṣṭa śubh pariṇatise) upārjit puṇyakarmako tathā hiṁsā, asatya,
caurya, abrahma aur parigrahake pariṇāmase utpanna honevāle aśubhakarmako, ve donoṁ karma
saṁsārarūpī strīke
2vilāsavibhramakā janmabhūmisthān honese, jo sahaj vairāgyarūpī mahalake
śikharakā śikhāmaṇi (jo param sahaj vairāgyavanta muni) choṛatā hai, use nitya
kevalīmatasiddha (kevaliyoṁke matameṁ niścit huā) sāmāyikavrat hai .
jo du puṇṇaṁ ca pāvaṁ ca bhāvaṁ vajjedi ṇiccaso .
tassa sāmāigaṁ ṭhāi idi kevalisāsaṇe ..130..
yastu puṇyaṁ ca pāpaṁ ca bhāvaṁ varjayati nityaśaḥ .
tasya sāmāyikaṁ sthāyi iti kevaliśāsane ..130..
śubhāśubhapariṇāmasamupajanitasukr̥taduritakarmasaṁnyāsavidhānākhyānametat .
bāhyābhyantaraparityāgalakṣaṇalakṣitānāṁ paramajinayogīśvarāṇāṁ caraṇanalinakṣālan-
saṁvāhanādivaiyāvr̥tyakaraṇajanitaśubhapariṇativiśeṣasamupārjitaṁ puṇyakarma, hiṁsānr̥tasteyābrahma-
parigrahapariṇāmasaṁjātamaśubhakarma, yaḥ sahajavairāgyaprāsādaśikharaśikhāmaṇiḥ saṁsr̥tipuraṁdhrikā-
vilāsavibhramajanmabhūmisthānaṁ tatkarmadvayamiti tyajati, tasya nityaṁ kevalimatasiddhaṁ
sāmāyikavrataṁ bhavatīti
.
1caraṇakamalasaṁvāhan = pām̐v dabānā; pagacaṁpī karanā .
2vilāsavibhram = vilāsayukta hāvabhāv; krīṛā .
jo puṇya - pāp vibhāvabhāvoṁkā sadā varjan kare .
sthāyī samāyik hai use, yoṁ kevalīśāsan kahe ..130..

Page 263 of 388
PDF/HTML Page 290 of 415
single page version

[ab is 130vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj tīn ślok
kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] samyagdr̥ṣṭi jīv saṁsārake mūlabhūt sarva puṇyapāpako choṛakar,
nityānandamay, sahaj, śuddhacaitanyarūp jīvāstikāyako prāpta karatā hai; vah śuddha
jīvāstikāyameṁ sadā viharatā hai aur phi ra tribhuvanajanoṁse (tīn lokake jīvoṁse) atyanta
pūjit aisā jin hotā hai
.215.
[ślokārtha : ] yah svataḥsiddha jñān pāpapuṇyarūpī vanako jalānevālī agni hai,
mahāmohāṁdhakāranāśak atiprabal tejamay hai, vimuktikā mūl hai aur nirupadhi mahā
ānandasukhakā dāyak hai . bhavabhavakā dhvaṁs karanemeṁ nipuṇ aise is jñānako maiṁ nitya pūjatā
hūn̐ .216.
[ślokārtha : ] yah jīv aghasamūhake vaś saṁsr̥tivadhūkā patipanā prāpta karake
(arthāt śubhāśubh karmoṁke vaś saṁsārarūpī strīkā pati banakar) kāmajanit sukhake liye
(maṁdākrāṁtā)
tyaktvā sarvaṁ sukr̥taduritaṁ saṁsr̥termūlabhūtaṁ
nityānaṁdaṁ vrajati sahajaṁ śuddhacaitanyarūpam
.
tasmin saddr̥g viharati sadā śuddhajīvāstikāye
paścāduccaiḥ tribhuvanajanairarcitaḥ san jinaḥ syāt ..215..
(śikhariṇī)
svataḥsiddhaṁ jñānaṁ duraghasukr̥tāraṇyadahanaṁ
mahāmohadhvāntaprabalataratejomayamidam
.
vinirmuktermūlaṁ nirupadhimahānaṁdasukhadaṁ
yajāmyetannityaṁ bhavaparibhavadhvaṁsanipuṇam
..216..
(śikhariṇī)
ayaṁ jīvo jīvatyaghakulavaśāt saṁsr̥tivadhū-
dhavatvaṁ saṁprāpya smarajanitasaukhyākulamatiḥ .
kvacid bhavyatven vrajati tarasā nirvr̥tisukhaṁ
tadekaṁ saṁtyaktvā punarapi sa siddho na calati
..217..
nirupadhi = chalarahit; sacce; vāstavik .

Page 264 of 388
PDF/HTML Page 291 of 415
single page version

ākul mativālā hokar jī rahā hai . kabhī bhavyatva dvārā śīghra muktisukhako prāpta karatā
hai, usake paścāt phi ra us ekako choṛakar vah siddha calit nahīṁ hotā (arthāt ek
muktisukh hī aisā ananya, anupam tathā paripūrṇa hai ki use prāpta karake usameṁ ātmā
sadākāl tr̥pta
- tr̥pta rahatā hai, usameṁse kabhī cyut hokar anya sukh prāpta karaneke liye ākul
nahīṁ hotā) .217.
gāthā : 131-132 anvayārtha :[yaḥ tu ] jo [hāsyaṁ ] hāsya, [ratiṁ ]
rati, [śokaṁ ] śok aur [aratiṁ ] aratiko [nityaśaḥ ] nitya [varjayati ] varjatā hai,
[tasya ] use [sāmāyikaṁ ] sāmāyik [sthāyi ] sthāyī hai [iti kevaliśāsane ] aisā
kevalīke śāsanameṁ kahā hai
.
[yaḥ ] jo [jugupsāṁ ] jugupsā [bhayaṁ ] bhay aur [sarvaṁ vedaṁ ] sarva vedako
[nityaśaḥ ] nitya [varjayati ] varjatā hai, [tasya ] use [sāmāyikaṁ ] sāmāyik
[sthāyi ] sthāyī hai [iti kevaliśāsane ] aisā kevalīke śāsanameṁ kahā hai
.
jo du hassaṁ raī sogaṁ aratiṁ vajjedi ṇiccaso .
tassa sāmāigaṁ ṭhāi idi kevalisāsaṇe ..131..
jo dugaṁchā bhayaṁ vedaṁ savvaṁ vajjedi ṇiccaso .
tassa sāmāigaṁ ṭhāi idi kevalisāsaṇe ..132..
yastu hāsyaṁ ratiṁ śokaṁ aratiṁ varjayati nityaśaḥ .
tasya sāmāyikaṁ sthāyi iti kevaliśāsane ..131..
yaḥ jugupsāṁ bhayaṁ vedaṁ sarvaṁ varjayati nityaśaḥ .
tasya sāmāyikaṁ sthāyi iti kevaliśāsane ..132..
jo nitya varje hāsya, aru rati, arati, śokavirat rahe .
sthāyī samāyik hai use, yoṁ kevalīśāsan kahe ..131..
jo nitya varje bhay jugupsā, sarva ved samūh re .
sthāyī samāyik hai use, yoṁ kevalīśāsan kahe ..132..

Page 265 of 388
PDF/HTML Page 292 of 415
single page version

ṭīkā :yah, nau nokaṣāyakī vijay dvārā prāpta honevāle sāmāyikacāritrake
svarūpakā kathan hai .
mohanīyakarmajanit strīved, puruṣaved, napuṁsakaved, hāsya, rati, arati, śok, bhay
aur jugupsā nāmake nau nokaṣāyase honevāle kalaṁkapaṁkasvarūp (mal-kīcaṛasvarūp)
samasta vikārasamūhako param samādhike balase jo niścayaratnatrayātmak param tapodhan
choṛatā hai, use vāstavameṁ kevalībhaṭṭārakake śāsanase siddha huā param sāmāyik nāmakā
vrat śāśvatarūp hai aisā in do sūtroṁse kahā hai
.
[ab in 131132vīṁ gāthāoṁkī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj
ślok kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] saṁsārastrījanit sukhaduḥkhāvalikā karanevālā nau
kaṣāyātmak yah sab (nau nokaṣāyasvarūp sarva vikār) maiṁ vāstavameṁ pramodase choṛatā
hūn̐ki jo nau nokaṣāyātmak vikār mahāmohāṁdh jīvoṁko nirantar sulabh hai tathā
nirantar ānandit manavāle samādhiniṣṭha (samādhimeṁ līn) jīvoṁko ati durlabh hai .218.
navanokaṣāyavijayen samāsāditasāmāyikacāritrasvarūpākhyānametat .
mohanīyakarmasamupajanitastrīpuṁnapuṁsakavedahāsyaratyaratiśokabhayajugupsābhidhānanavanokaṣāy-
kalitakalaṁkapaṁkātmakasamastavikārajālakaṁ paramasamādhibalen yastu niścayaratnatrayātmak-
paramatapodhanaḥ saṁtyajati, tasya khalu kevalibhaṭṭārakaśāsanasiddhaparamasāmāyikābhidhānavrataṁ
śāśvatarūpamanen sūtradvayen kathitaṁ bhavatīti
.
(śikhariṇī)
tyajāmyetatsarvaṁ nanu navakaṣāyātmakamahaṁ
mudā saṁsārastrījanitasukhaduḥkhāvalikaram
.
mahāmohāndhānāṁ satatasulabhaṁ durlabhataraṁ
samādhau niṣṭhānāmanavaratamānandamanasām
..218..
sukhaduḥkhāvali = sukhaduḥkhakī āvali; sukhaduḥkhakī paṁktiśreṇī . (nau nokaṣāyātmak vikār saṁsārarūpī
strīse utpanna sukhaduḥkhakī śreṇīkā karanevālā hai .)

Page 266 of 388
PDF/HTML Page 293 of 415
single page version

gāthā : 133 anvayārtha :[yaḥ tu ] jo [dharmaṁ ca ] dharmadhyān [śuklaṁ ca
dhyānaṁ ] aur śukladhyānako [nityaśaḥ ] nitya [dhyāyati ] dhyātā hai, [tasya ] use
[sāmāyikaṁ ] sāmāyik [sthāyi ] sthāyī hai [iti kevaliśāsane ] aisā kevalīke
śāsanameṁ kahā hai
.
ṭīkā :yah, param - samādhi adhikārake upasaṁhārakā kathan hai .
jo sakalvimal kevalajñānadarśanakā lolup (sarvathā nirmal kevalajñān aur
kevaladarśanakī tīvra abhilāṣāvālābhāvanāvālā) param jinayogīśvar svātmāśrit
niścay - dharmadhyān dvārā aur samasta vikalpajāl rahit niścay - śukladhyān dvārā
svātmaniṣṭha (nij ātmāmeṁ līn aisī) nirvikalpa param samādhirūp sampattike
kāraṇabhūt aise un dharma
- śukla dhyānoṁ dvārā, akhaṇḍa-advait - sahaj - cidvilāsalakṣaṇ
(arthāt akhaṇḍa advait svābhāvik caitanyavilās jisakā lakṣaṇ hai aise), akṣay
ānandasāgarameṁ magna honevāle (ḍūbanevāle), sakal bāhyakriyāse parāṅmukh, śāśvatarūpase
(sadā) antaḥkriyāke adhikaraṇabhūt, sadāśivasvarūp ātmāko nirantar dhyātā hai, use
jo du dhammaṁ ca sukkaṁ ca jhāṇaṁ jhāedi ṇiccaso .
tassa sāmāigaṁ ṭhāi idi kevalisāsaṇe ..133..
yastu dharmaṁ ca śuklaṁ ca dhyānaṁ dhyāyati nityaśaḥ .
tasya sāmāyikaṁ sthāyi iti kevaliśāsane ..133..
paramasamādhyadhikāropasaṁhāropanyāso‘yam .
yastu sakalavimalakevalajñānadarśanalolupaḥ paramajinayogīśvaraḥ svātmāśrayaniścayadharma-
dhyānen nikhilavikalpajālanirmukta niścayaśukladhyānen ca anavaratamakhaṁḍādvaitasahajacidvilās-
lakṣaṇamakṣayānandāmbhodhimajjaṁtaṁ sakalabāhyakriyāparāṅmukhaṁ śaśvadaṁtaḥkriyādhikaraṇaṁ svātmaniṣṭha-
nirvikalpaparamasamādhisaṁpattikāraṇābhyāṁ tābhyāṁ dharmaśukladhyānābhyāṁ sadāśivātmakamātmānaṁ
jo nitya uttam dharmaśukla sudhyānameṁ hī rat rahe .
sthāyī samāyik hai use yoṁ kevalīśāsan kahe ..133..

Page 267 of 388
PDF/HTML Page 294 of 415
single page version

vāstavameṁ jineśvarake śāsanase niṣpanna huā, nityaśuddha, trigupti dvārā gupta aisī param
samādhi jisakā lakṣaṇ hai aisā, śāśvat sāmāyikavrat hai
.
[ab is param - samādhi adhikārakī antim gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue
ṭīkākār munirāj śrī padmaprabhamaladhāridev ślok kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] is anagh (nirdoṣ) paramānandamay tattvake āśrit dharmadhyānameṁ
aur śukladhyānameṁ jisakī buddhi pariṇamit huī hai aisā śuddharatnatrayātmak jīv aise kisī
viśāl tattvako atyanta prāpta karatā hai ki jisameṁse (
jis tattvameṁse) mahā duḥkhasamūh
naṣṭa huā hai aur jo (tattva) bhedoṁke abhāvake kāraṇ jīvoṁko vacan tathā manake mārgase
dūr hai
.219.
isaprakār, sukavijanarūpī kamaloṁke liye jo sūrya samān haiṁ aur pān̐c iṁdriyoṁke
phai lāv rahit dehamātra jinheṁ parigrah thā aise śrī padmaprabhamaladhāridev dvārā racit niyamasārakī
tātparyavr̥tti nāmak ṭīkāmeṁ (arthāt śrīmadbhagavatkundakundācāryadevapraṇīt śrī niyamasār
paramāgamakī nirgraṁth munirāj śrī padmaprabhamaladhāridevaviracit tātparyavr̥tti nāmakī ṭīkāmeṁ)
param-samādhi adhikār nāmakā navavān̐ śrutaskandha samāpta huā .
dhyāyati hi tasya khalu jineśvaraśāsananiṣpannaṁ nityaṁ śuddhaṁ triguptiguptaparamasamādhilakṣaṇaṁ śāśvataṁ
sāmāyikavrataṁ bhavatīti
.
(maṁdākrāṁtā)
śukladhyāne pariṇatamatiḥ śuddharatnatrayātmā
dharmadhyānepyanaghaparamānandatattvāśrite‘smin
.
prāpnotyuccairapagatamahadduḥkhajālaṁ viśālaṁ
bhedābhāvāt
kimapi bhavināṁ vāṅmanomārgadūram ..219..
iti sukavijanapayojamitrapaṁcendriyaprasaravarjitagātramātraparigrahaśrīpadmaprabhamaladhāridevviracitāyāṁ
niyamasāravyākhyāyāṁ tātparyavr̥ttau paramasamādhyadhikāro navamaḥ śrutaskandhaḥ ..

Page 268 of 388
PDF/HTML Page 295 of 415
single page version

ab bhakti adhikār kahā jātā hai .
gāthā : 134 anvayārtha :[yaḥ śrāvakaḥ śramaṇaḥ ] jo śrāvak athavā śramaṇ
[samyaktvajñānacaraṇeṣu ] samyagdarśan, samyagjñān aur samyakcāritrakī [bhaktiṁ ] bhakti
[karoti ] karatā hai, [tasya tu ] use [nirvr̥ttibhaktiḥ bhavati ] nirvr̥ttibhakti (nirvāṇakī
bhakti) hai [iti ] aisā [jinaiḥ prajñaptam ] jinoṁne kahā hai
.
ṭīkā :yah, ratnatrayake svarūpakā kathan hai .
caturgati saṁsārameṁ paribhramaṇake kāraṇabhūt tīvra mithyātvakarmakī prakr̥tise pratipakṣa
10
param-bhakti adhikār
ath saṁprati hi bhaktyadhikār ucyate .
sammattaṇāṇacaraṇe jo bhattiṁ kuṇai sāvago samaṇo .
tassa du ṇivvudibhattī hodi tti jiṇehi paṇṇattaṁ ..134..
samyaktvajñānacaraṇeṣu yo bhaktiṁ karoti śrāvakaḥ śramaṇaḥ .
tasya tu nirvr̥tibhakti rbhavatīti jinaiḥ prajñaptam ..134..
ratnatrayasvarūpākhyānametat .
caturgatisaṁsāraparibhramaṇakāraṇatīvramithyātvakarmaprakr̥tipratipakṣanijaparamātmatattvasamyak -
śraddhānāvabodhācaraṇātmakeṣu śuddharatnatrayapariṇāmeṣu bhajanaṁ bhakti rārādhanetyarthaḥ . ekādaśapadeṣu
samyaktva-jñān-cāritrakī śrāvak śramaṇ bhakti kare .
usako kaheṁ nirvāṇ - bhakti param jinavar dev re ..134..

Page 269 of 388
PDF/HTML Page 296 of 415
single page version

(viruddha) nij paramātmatattvake samyak śraddhān - avabodh - ācaraṇasvarūpaśuddharatnatray -
pariṇāmoṁkā jo bhajan vah bhakti hai; ārādhanā aisā usakā artha hai . ekādaśapadī
śrāvakoṁmeṁ jaghanya chah haiṁ, madhyam tīn haiṁ tathā uttam do haiṁ .yah sab śuddharatnatrayakī
bhakti karate haiṁ . tathā bhavabhayabhīru, paramanaiṣkarmyavr̥ttivāle (param niṣkarma pariṇativāle)
param tapodhan bhī (śuddha) ratnatrayakī bhakti karate haiṁ . un param śrāvakoṁ tathā
param tapodhanoṁko jinavaroṁkī kahī huī nirvāṇabhaktiapunarbhavarūpī strīkī sevā
vartatī hai .
[ab is 134vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj śrī
padmaprabhamaladhāridev ślok kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] jo jīv bhavabhayake haranevāle is samyaktvakī, śuddha jñānakī
aur cāritrakī bhavachedak atul bhakti nirantar karatā hai, vah kāmakrodhādi samasta duṣṭa
pāpasamūhase mukta cittavālā jīv
śrāvak ho athavā saṁyamī honirantar bhakta hai,
bhakta hai . .220.
śrāvakeṣu jaghanyāḥ ṣaṭ, madhyamāstrayaḥ, uttamau dvau ca, ete sarve śuddharatnatrayabhaktiṁ kurvanti .
ath bhavabhayabhīravaḥ paramanaiṣkarmyavr̥ttayaḥ paramatapodhanāśca ratnatrayabhaktiṁ kurvanti . teṣāṁ param-
śrāvakāṇāṁ paramatapodhanānāṁ ca jinottamaiḥ prajñaptā nirvr̥tibhakti rapunarbhavapuraṁdhrikāsevā bhavatīti .
(maṁdākrāṁtā)
samyaktve‘smin bhavabhayahare śuddhabodhe caritre
bhaktiṁ kuryādaniśamatulāṁ yo bhavacchedadakṣām
.
kāmakrodhādyakhiladuraghavrātanirmukta cetāḥ
bhakto bhakto bhavati satataṁ śrāvakaḥ saṁyamī vā
..220..
ekādaśapadī = jinake gyārah pad (guṇānusār bhūmikāen̐) haiṁ aise . [śrāvakoṁke nimnānusār gyārah pad
haiṁ : (1) darśan, (2) vrat, (3) sāmāyik, (4) proṣadhopavās, (5) sacittatyāg, (6) rātribhojan-
tyāg, (7) brahmacarya, (8) ārambhatyāg, (9) parigrahatyāg, (10) anumatityāg aur (11) uddiṣṭāhār-
tyāg
. unameṁ chaṭhaveṁ pad tak (chaṭhavīṁ pratimā tak) jaghanya śrāvak haiṁ, nauveṁ pad tak madhyam śrāvak
haiṁ aur dasaveṁ tathā gyārahaveṁ pad par hoṁ ve uttam śrāvak haiṁ . yah sab pad samyaktvapūrvak, haṭh rahit
sahaj daśāke haiṁ yah dhyānameṁ rakhane yogya haiṁ . ]

Page 270 of 388
PDF/HTML Page 297 of 415
single page version

gāthā : 135 anvayārtha :[yaḥ ] jo jīv [mokṣagatapuruṣāṇām ] mokṣagat
puruṣoṁkā [guṇabhedaṁ ] guṇabhed [jñātvā ] jānakar [teṣām api ] unakī bhī
[paramabhaktiṁ ] param bhakti [karoti ] karatā hai, [vyavahāranayen ] us jīvako
vyavahāranayase [parikathitam ] nirvāṇabhakti kahī hai
.
ṭīkā :yah, vyavahāranayapradhān siddhabhaktike svarūpakā kathan hai .
jo purāṇ puruṣ samastakarmakṣayake upāyake hetubhūt kāraṇaparamātmākī abhed -
anupacār - ratnatrayapariṇatise samyakrūpase ārādhanā karake siddha hue unake kevalajñānādi
śuddha guṇoṁke bhedako jānakar nirvāṇakī paramparāhetubhūt aisī param bhakti jo āsannabhavya
jīv karatā hai, us mumukṣuko vyavahāranayase nirvāṇabhakti hai
.
[ab is 135vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj chah
ślok kahate haiṁ : ]
mokkhaṁgayapurisāṇaṁ guṇabhedaṁ jāṇiūṇ tesiṁ pi .
jo kuṇadi paramabhattiṁ vavahāraṇayeṇ parikahiyaṁ ..135..
mokṣagatapuruṣāṇāṁ guṇabhedaṁ jñātvā teṣāmapi .
yaḥ karoti paramabhaktiṁ vyavahāranayen parikathitam ..135..
vyavahāranayapradhānasiddhabhakti svarūpākhyānametat .
ye purāṇapuruṣāḥ samastakarmakṣayopāyahetubhūtaṁ kāraṇaparamātmānamabhedānupacāraratnatray-
pariṇatyā samyagārādhya siddhā jātāsteṣāṁ kevalajñānādiśuddhaguṇabhedaṁ jñātvā nirvāṇaparaṁparāhetubhūtāṁ
paramabhakti māsannabhavyaḥ karoti, tasya mumukṣorvyavahāranayen nirvr̥tibhakti rbhavatīti
.
jo muktigat haiṁ un puruṣakī bhakti jo guṇabhedase
karatā, vahī vyavahārase nirvāṇabhakti ved re
..135..

Page 271 of 388
PDF/HTML Page 298 of 415
single page version

[ślokārtha : ] jinhoṁne karmasamūhako khirā diyā hai, jo siddhivadhūke (muktirūpī
strīke) pati haiṁ, jinhoṁne aṣṭa guṇarūp aiśvaryako saṁprāpta kiyā hai tathā jo kalyāṇake dhām
haiṁ, un siddhoṁko maiṁ nitya vaṁdan karatā hūn̐
.221.
[ślokārtha : ] isaprakār (siddhabhagavantoṁkī bhaktiko) vyavahāranayase
nirvāṇabhakti jinavaroṁne kahā hai; niścay - nirvāṇabhakti ratnatrayabhaktiko kahā hai .222.
[ślokārtha : ] ācāryoṁne siddhatvako niḥśeṣ (samasta) doṣase dūr,
kevalajñānādi śuddha guṇoṁkā dhām aur śuddhopayogakā phal kahā hai .223.
[ślokārtha : ] jo lokāgrameṁ vās karate haiṁ, jo bhavabhavake kleśarūpī samudrake
pārako prāpta hue haiṁ, jo nirvāṇavadhūke puṣṭa stanake āliṁganase utpanna saukhyakī khān haiṁ tathā
jo śuddhātmākī bhāvanāse utpanna kaivalyasampadāke (
mokṣasampadāke) mahā guṇoṁvāle haiṁ, un
pāpāṭavīpāvak (pāparūpī vanako jalānemeṁ agni samān) siddhoṁko maiṁ pratidin naman
karatā hūn̐ .224.
(anuṣṭubh)
uddhūtakarmasaṁdohān siddhān siddhivadhūdhavān .
saṁprāptāṣṭaguṇaiśvaryān nityaṁ vande śivālayān ..221..
(āryā)
vyavahāranayasyetthaṁ nirvr̥tibhakti rjinottamaiḥ proktā .
niścayanirvr̥tibhaktī ratnatrayabhakti rityuktā ..222..
(āryā)
niḥśeṣadoṣadūraṁ kevalabodhādiśuddhaguṇanilayaṁ .
śuddhopayogaphalamiti siddhatvaṁ prāhurācāryāḥ ..223..
(śārdūlavikrīḍit)
ye lokāgranivāsino bhavabhavakleśārṇavāntaṁ gatā
ye nirvāṇavadhūṭikāstanabharāśleṣotthasaukhyākarāḥ
.
ye śuddhātmavibhāvanodbhavamahākaivalyasaṁpadguṇāḥ
tān siddhānabhinaumyahaṁ pratidinaṁ pāpāṭavīpāvakān
..224..

Page 272 of 388
PDF/HTML Page 299 of 415
single page version

[ślokārtha : ] jo tīn lokake agrabhāgameṁ nivās karate haiṁ, jo guṇameṁ baṛe
haiṁ, jo jñeyarūpī mahāsāgarake pārako prāpta hue haiṁ, jo muktilakṣmīrūpī strīke mukhakamalake
sūrya haiṁ, jo svādhīn sukhake sāgar haiṁ, jinhoṁne aṣṭa guṇoṁko siddha (
prāpta) kiyā hai,
jo bhavakā nāś karanevāle haiṁ tathā jinhoṁne āṭh karmoṁke samūhako naṣṭa kiyā hai, un
pāpāṭavīpāvak (
pāparūpī aṭavīko jalānemeṁ agni samān) nitya (avināśī)
siddhabhagavantoṁkī maiṁ nirantar śaraṇ grahaṇ ka ratā hūn̐ . 225 .
[ślokārtha : ] jo manuṣyoṁke tathā devoṁke samūhakī parokṣa bhaktike yogya haiṁ,
jo sadā śivamay haiṁ, jo śreṣṭha haiṁ tathā jo prasiddha haiṁ, ve siddhabhagavanta susiddhirūpī ramaṇīke
ramaṇīy mukhakamalake mahā
makarandake bhramar haiṁ (arthāt anupam muktisukhakā nirantar
anubhav karate haiṁ ) .226.
(śārdūlavikrīḍit)
trailokyāgraniketanān guṇagurūn jñeyābdhipāraṁgatān
mukti śrīvanitāmukhāmbujaravīn svādhīnasaukhyārṇavān
.
siddhān siddhaguṇāṣṭakān bhavaharān naṣṭāṣṭakarmotkarān
nityān tān śaraṇaṁ vrajāmi satataṁ pāpāṭavīpāvakān
..225..
(vasaṁtatilakā)
ye martyadaivanikurambaparokṣabhakti -
yogyāḥ sadā śivamayāḥ pravarāḥ prasiddhāḥ
.
siddhāḥ susiddhiramaṇīramaṇīyavaktra-
paṁkeruhorumakaraṁdamadhuvratāḥ syuḥ
..226..
mokkhapahe appāṇaṁ ṭhaviūṇ ya kuṇadi ṇivvudī bhattī .
teṇ du jīvo pāvai asahāyaguṇaṁ ṇiyappāṇaṁ ..136..
makaranda = phū lakā parāg, phū lakā ras, phū lakā kesar .
re ! joṛ nijako muktipathameṁ bhakti nirvr̥tikī kare .
ataev vah asahāy - guṇ - sampanna nij ātmā vare ..136..

Page 273 of 388
PDF/HTML Page 300 of 415
single page version

gāthā : 136 anvayārtha :[mokṣapathe ] mokṣamārgameṁ [ātmānaṁ ] (apane)
ātmāko [saṁsthāpya ca ] samyak prakārase sthāpit karake [nirvr̥tteḥ ] nirvr̥ttikī (nirvāṇakī)
[bhaktim ] bhakti [karoti ] karatā hai, [ten tu ] usase [jīvaḥ ] jīv [asahāyaguṇaṁ ]
1asahāyaguṇavāle [nijātmānam ] nij ātmāko [prāpnoti ] prāpta karatā hai .
ṭīkā :yah, nij paramātmākī bhaktike svarūpakā kathan hai .
niraṁjan nij paramātmākā ānandāmr̥t pān karanemeṁ abhimukh jīv bhedakalpanānirapekṣa
nirupacār - ratnatrayātmak 2niruparāg mokṣamārgameṁ apane ātmāko samyak prakārase sthāpit
karake nirvr̥tikemuktirūpī strīkecaraṇakamalakī param bhakti karatā hai, us kāraṇase
vah bhavya jīv bhaktiguṇ dvārā nij ātmākoki jo nirāvaraṇ sahaj jñānaguṇavālā honese
asahāyaguṇātmak hai useprāpta karatā hai .
[ab is 136vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] is avicalit - mahāśuddha - ratnatrayavāle, muktike hetubhūt
mokṣapathe ātmānaṁ saṁsthāpya ca karoti nirvr̥terbhakti m .
ten tu jīvaḥ prāpnotyasahāyaguṇaṁ nijātmānam ..136..
nijaparamātmabhakti svarūpākhyānametat .
bhedakalpanānirapekṣanirupacāraratnatrayātmake niruparāgamokṣamārge niraṁjananijaparamātmānaṁd-
pīyūṣapānābhimukho jīvaḥ svātmānaṁ saṁsthāpyāpi ca karoti nirvr̥termuktyaṅganāyāḥ caraṇanaline
paramāṁ bhaktiṁ, ten kāraṇen sa bhavyo bhakti guṇen nirāvaraṇasahajajñānaguṇatvādasahāyaguṇātmakaṁ
nijātmānaṁ prāpnoti
.
(sragdharā)
ātmā hyātmānamātmanyavicalitamahāśuddharatnatraye‘smin
nitye nirmukti hetau nirupamasahajajñān
drakśīlarūpe .
1asahāyaguṇavālā = jise kisīkī sahāyatā nahīṁ hai aise guṇavālā . [ātmā svataḥsiddha sahaj svataṁtra
guṇavālā honese asahāyaguṇavālā hai . ]
2niruparāg = uparāg rahit; nirvikār; nirmal; śuddha .