Niyamsar-Hindi (iso15919 transliteration). Gatha: 137-146 ; Adhikar-11 : Nishchay Param Avashyak Adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 16 of 21

 

Page 274 of 388
PDF/HTML Page 301 of 415
single page version

nirupamsahajjñānadarśanacāritrarūp, nitya ātmāmeṁ ātmāko vāstavameṁ samyak prakārase
sthāpit karake, yah ātmā caitanyacamatkārakī bhakti dvārā niratiśay gharakoki
jisameṁse vipadāen̐ dūr huī haiṁ tathā jo ānandase bhavya (śobhāyamān) hai useatyanta
prāpta karatā hai arthāt siddhirūpī strīkā svāmī hotā hai .227.
gāthā : 137 anvayārtha :[yaḥ sādhu tu ] jo sādhu [rāgādiparihāre ātmānaṁ
yunakti ] rāgādike parihārameṁ ātmāko lagātā hai (arthāt ātmāmeṁ ātmāko lagākar
rāgādikā tyāg karatā hai ), [saḥ ] vah [yogabhaktiyuktaḥ ] yogabhaktiyukta (yogakī
bhaktivālā) hai; [itarasya ca ] dūsareko [yogaḥ ] yog [katham ] kisaprakār [bhavet ] ho
sakatā hai ?
ṭīkā :yah, niścayayogabhaktike svarūpakā kathan hai .
niravaśeṣarūpase antarmukhākār (sarvathā aṁtarmukh jisakā svarūp hai aisī) param
samādhi dvārā samasta moharāgadveṣādi parabhāvoṁkā parihār hone par, jo sādhuāsannabhavya
saṁsthāpyānaṁdabhāsvanniratiśayagr̥haṁ ciccamatkārabhaktyā
prāpnotyuccairayaṁ yaṁ vigalitavipadaṁ siddhisīmantinīśaḥ
..227..
rāyādīparihāre appāṇaṁ jo du juṁjade sāhū .
so jogabhattijutto idarassa ya kih have jogo ..137..
rāgādiparihāre ātmānaṁ yastu yunakti sādhuḥ .
sa yogabhakti yukta : itarasya ca kathaṁ bhavedyogaḥ ..137..
niścayayogabhakti svarūpākhyānametat .
niravaśeṣeṇāntarmukhākāraparamasamādhinā nikhilamoharāgadveṣādiparabhāvānāṁ parihāre
niratiśay = jisase koī barḥakar nahīṁ hai aise; anuttam; śreṣṭha; advitīy .
rāgādike parihārameṁ jo sādhu joṛe ātamā .
hai yogakī bhakti use; nahi anyako sambhāvanā ..137..

Page 275 of 388
PDF/HTML Page 302 of 415
single page version

jīvnij akhaṇḍa advait paramānandasvarūpake sāth nij kāraṇaparamātmāko joṛatā hai, vah
param tapodhan hī śuddhaniścay - upayogabhaktivālā hai; dūsarekobāhya prapaṁcameṁ sukhī ho use
yogabhakti kisaprakār ho sakatī hai ?
isīprakār (anyatra ślok dvārā) kahā hai ki :
[ślokārtha : ] ātmaprayatnasāpekṣa viśiṣṭa jo manogati usakā brahmameṁ saṁyog
honā (ātmaprayatnakī apekṣāvālī viśeṣ prakārakī cittapariṇatikā ātmāmeṁ laganā) use
yog kahā jātā hai .’’
aur (is 137vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ ) :
[ślokārtha : ] jo yah ātmā ātmāko ātmāke sāth nirantar joṛatā hai, vah
munīśvar niścayase yogabhaktivālā hai .228.
sati yastu sādhurāsannabhavyajīvaḥ nijenākhaṁḍādvaitaparamānaṁdasvarūpeṇ nijakāraṇaparamātmānaṁ
yunakti , sa paramatapodhan ev śuddhaniścayopayogabhakti yukta :
. itarasya bāhyaprapaṁcasukhasya kathaṁ
yogabhakti rbhavati .
tathā cokta m
(anuṣṭubh)
‘‘ātmaprayatnasāpekṣā viśiṣṭā yā manogatiḥ .
tasya brahmaṇi saṁyogo yog ityabhidhīyate ..’’
tathā hi
(anuṣṭubh)
ātmānamātmanātmāyaṁ yunaktyev nirantaram .
sa yogabhakti yukta : syānniścayen munīśvaraḥ ..228..
savvaviyappābhāve appāṇaṁ jo du juṁjade sāhū .
so jogabhattijutto idarassa ya kih have jogo ..138..
sab hī vikalpa abhāvameṁ jo sādhu joṛe ātamā .
hai yogakī bhakti use; nahiṁ anyako sambhāvanā ..138..

Page 276 of 388
PDF/HTML Page 303 of 415
single page version

gāthā : 138 anvayārtha :[yaḥ sādhu tu ] jo sādhu [sarvavikalpābhāve
ātmānaṁ yunakti ] sarva vikalpoṁke abhāvameṁ ātmāko lagātā hai (arthāt ātmāmeṁ ātmāko
joṛakar sarva vikalpoṁkā abhāv karatā hai ), [saḥ ] vah [yogabhaktiyuktaḥ ] yogabhaktivālā
hai; [itarasya ca ] dūsareko [yogaḥ ] yog [katham ] kisaprakār [bhavet ] ho sakatā hai ?
ṭīkā :yahān̐ bhī pūrva sūtrakī bhān̐ti niścay - yogabhaktikā svarūp kahā hai .
atiapūrva 1niruparāg ratnatrayātmak, 2nijacidvilāsalakṣaṇ nirvikalpa paramasamādhi
dvārā samasta moharāgadveṣādi vividh vikalpoṁkā abhāv hone par, paramasamarasībhāvake sāth
3niravaśeṣarūpase aṁtarmukh nij kāraṇasamayasārasvarūpako jo ati - āsannabhavya jīv sadā
joṛatā hī hai, use vāstavameṁ niścayayogabhakti hai; dūsaroṁko nahīṁ .
[ab is 138vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok kahate
haiṁ : ]
[ślokārtha : ] bhedakā abhāv hone par yah 4anuttam yogabhakti hotī hai; usake
dvārā yogiyoṁko ātmalabdhirūp aisī vah (prasiddha) mukti hotī hai .229.
sarvavikalpābhāve ātmānaṁ yastu yunakti sādhuḥ .
sa yogabhakti yukta : itarasya ca kathaṁ bhavedyogaḥ ..138..
atrāpi pūrvasūtravanniścayayogabhakti svarūpamukta m .
atyapūrvaniruparāgaratnatrayātmakanijacidvilāsalakṣaṇanirvikalpaparamasamādhinā nikhil-
moharāgadveṣādivividhavikalpābhāve paramasamarasībhāven niḥśeṣato‘ntarmukhanijakāraṇasamay-
sārasvarūpamatyāsannabhavyajīvaḥ sadā yunaktyev, tasya khalu niścayayogabhakti rnānyeṣām iti
.
(anuṣṭubh)
bhedābhāve satīyaṁ syādyogabhakti ranuttamā .
tayātmalabdhirūpā sā mukti rbhavati yoginām ..229..
1niruparāg = nirvikār; śuddha . [param samādhi ati-apūrva śuddha ratnatrayasvarūp hai . ]
2param samādhikā lakṣaṇ nij caitanyakā vilās hai .
3niravaśeṣ = paripūrṇa . [kāraṇasamayasārasvarūp paripūrṇa antarmukh hai . ]
4anuttam = jisase dūsarā kuch uttam nahīṁ hai aisī; sarvaśreṣṭha .

Page 277 of 388
PDF/HTML Page 304 of 415
single page version

gāthā : 139 anvayārtha :[viparītābhiniveśaṁ parityajya ] viparīt abhiniveśakā
parityāg karake [yaḥ ] jo [jainakathitatattveṣu ] jainakathit tattvoṁmeṁ [ātmānaṁ ] ātmāko
[yunakti ] lagātā hai, [nijabhāvaḥ ] usakā nij bhāv [saḥ yogaḥ bhavet ] vah yog hai
.
ṭīkā :yahān̐, samasta guṇoṁke dhāraṇ karanevāle gaṇadharadev ādi jinamunināthoṁ
dvārā kahe hue tattvoṁmeṁ viparīt abhiniveś rahit ātmabhāv hī niścay - paramayog hai aisā
kahā hai .
anya samayake tīrthanāth dvārā kahe hue (jain darśanake atirikta anya darśanake
tīrthapravartak dvārā kahe hue) viparīt padārthameṁ abhiniveśdurāgrah hī viparīt abhiniveś
hai . usakā parityāg karake jainoṁ dvārā kahe hue tattva niścayavyavahāranayase jānane yogya haiṁ,
1sakalajin aise bhagavān tīrthādhināthake caraṇakamalake 2upajīvak ve jain haiṁ; paramārthase
gaṇadharadev ādi aisā usakā artha hai . unhoṁne (gaṇadharadev ādi jainoṁne) kahe hue jo
vivarīyābhiṇivesaṁ paricattā joṇhakahiyataccesu .
jo juṁjadi appāṇaṁ ṇiyabhāvo so have jogo ..139..
viparītābhiniveśaṁ parityajya jainakathitatattveṣu .
yo yunakti ātmānaṁ nijabhāvaḥ sa bhavedyogaḥ ..139..
ih hi nikhilaguṇadharagaṇadharadevaprabhr̥tijinamunināthakathitatattveṣu viparītābhiniveś-
vivarjitātmabhāv ev niścayaparamayog ityukta : .
aparasamayatīrthanāthābhihite viparīte padārthe hyabhiniveśo durāgrah ev viparītābhi-
niveśaḥ . amuṁ parityajya jainakathitatattvāni niścayavyavahāranayābhyāṁ boddhavyāni . sakalajinasya
bhagavatastīrthādhināthasya pādapadmopajīvino jaināḥ, paramārthato gaṇadharadevāday ityarthaḥ .
1deh sahit hone par bhī tīrthaṁkaradevane rāgadveṣ aur ajñānako sampūrṇarūpase jītā hai isaliye ve
sakalajin haiṁ
.
2upajīvak = sevā karanevāle; sevak; āśrit; dās .
viparīt āgrah choṛakar, śrī jin kathit jo tattva haiṁ .
joṛe vahān̐ nij ātamā, nijabhāv usakā yog hai ..139..

Page 278 of 388
PDF/HTML Page 305 of 415
single page version

samasta jīvādi tattva unameṁ jo param jinayogīśvar nij ātmāko lagātā hai, usakā
nijabhāv hī param yog hai
.
[ab is 139 vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] is durāgrahako (uparokta viparīt abhiniveśako) choṛakar,
jainamunināthoṁke (gaṇadharadevādik jain munināthoṁke) mukhāravindase pragaṭ hue, bhavya janoṁke
bhavoṁkā nāś karanevāle tattvoṁmeṁ jo jinayogīnāth (jain munivar) nij bhāvako sākṣāt
lagātā hai, usakā vah nij bhāv so yog hai
.230.
gāthā : 140 anvayārtha :[vr̥ṣabhādijinavarendrāḥ ] vr̥ṣabhādi jinavarendra
[evam ] isaprakār [yogavarabhaktim ] yogakī uttam bhakti [kr̥tvā ] karake
[nirvr̥tisukham ] nirvr̥tisukhako [āpannāḥ ] prāpta hue; [tasmāt ] isaliye [yogavarabhaktim ]
yogakī uttam bhaktiko [dhāray ] tū dhāraṇ kar
.
tairabhihitāni nikhilajīvāditattvāni teṣu yaḥ paramajinayogīśvaraḥ svātmānaṁ yunakti , tasya ca
nijabhāv ev paramayog iti
.
(vasaṁtatilakā)
tattveṣu jainamunināthamukhāraviṁd-
vyakteṣu bhavyajanatābhavaghātakeṣu
.
tyaktvā durāgrahamamuṁ jinayogināthaḥ
sākṣādyunakti nijabhāvamayaṁ sa yogaḥ
..230..
usahādijiṇavariṁdā evaṁ kāūṇ jogavarabhattiṁ .
ṇivvudisuhamāvaṇṇā tamhā dharu jogavarabhattiṁ ..140..
vr̥ṣabhādijinavarendrā evaṁ kr̥tvā yogavarabhakti m .
nirvr̥tisukhamāpannāstasmāddhāray yogavarabhakti m ..140..
vr̥ṣabhādi jinavar bhakti uttam is tarah kar yogakī .
nirvr̥ti sukh pāyā; ataḥ kar bhakti uttam yogakī ..140..

Page 279 of 388
PDF/HTML Page 306 of 415
single page version

ṭīkā :yah, bhakti adhikārake upasaṁhārakā kathan hai .
is bhāratavarṣameṁ pahale śrī nābhiputrase lekar śrī vardhamān takake cauvīs
tīrthaṁkar - paramadevsarvajñavītarāg, trilokavartī kīrtivāle mahādevādhidev parameśvarsab,
yathokta prakārase nij ātmāke sāth sambandha rakhanevālī śuddhaniścayayogakī uttam bhakti
karake, paramanirvāṇavadhūke ati puṣṭa stanake gārḥ āliṁganase sarva ātmapradeśameṁ atyanta
-
ānandarūpī paramasudhārasake pūrase paritr̥pta hue; isaliye sphu ṭitabhavyatvaguṇavāle he
mahājano ! tum nij ātmāko param vītarāg sukhakī denevālī aisī vah yogabhakti
karo
.
[ab is param-bhakti adhikārakī antim gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue
ṭīkākār munirāj śrī padmaprabhamaladhāridev sāt ślok kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] guṇameṁ jo baṛe haiṁ, jo trilokake puṇyakī rāśi haiṁ (arthāt
jinameṁ mānoṁ ki tīn lokake puṇya ekatrit hue haiṁ ), devendroṁke mukuṭakī kinārī par
prakāśamān māṇikapaṁktise jo pūjit haiṁ (arthāt jinake caraṇāravindameṁ devendroṁke mukuṭ
bhaktyadhikāropasaṁhāropanyāsoyam .
asmin bhārate varṣe purā kil śrīnābheyādiśrīvardhamānacaramāḥ caturviṁśati-
tīrthakaraparamadevāḥ sarvajñavītarāgāḥ tribhuvanavartikīrtayo mahādevādhidevāḥ parameśvarāḥ sarve
evamukta prakārasvātmasaṁbandhinīṁ śuddhaniścayayogavarabhaktiṁ kr̥tvā paramanirvāṇavadhūṭikāpīvarastan-
bharagāḍhopagūḍhanirbharānaṁdaparamasudhārasapūraparitr̥ptasarvātmapradeśā jātāḥ, tato yūyaṁ mahājanāḥ
sphu ṭitabhavyatvaguṇāstāṁ svātmārthaparamavītarāgasukhapradāṁ yogabhaktiṁ kuruteti
.
(śārdūlavikrīḍit)
nābheyādijineśvarān guṇagurūn trailokyapuṇyotkarān
śrīdevendrakirīṭakoṭivilasanmāṇikyamālārcitān
.
paulomīprabhr̥tiprasiddhadivijādhīśāṁganāsaṁhateḥ
śakreṇodbhavabhogahāsavimalān śrīkīrtināthān stuve
..231..
sphu ṭit = prakaṭit; pragaṭ hue; pragaṭ .

Page 280 of 388
PDF/HTML Page 307 of 415
single page version

jhukate haiṁ ), (jinake āge) śacī ādi prasiddha indrāṇiyoṁke sāthameṁ śakrendra dvārā kiye
jānevāle nr̥tya, gān tathā ānandase jo śobhit haiṁ, aur
śrī tathā kīrtike jo svāmī
haiṁ, un śrī nābhiputrādi jineśvaroṁkā maiṁ stavan karatā hūn̐ .231.
[ślokārtha : ] śrī vr̥ṣabhase lekar śrī vīr takake jinapati bhī yathokta
mārgase (pūrvokta prakārase) yogabhakti karake nirvāṇavadhūke sukhako prāpta hue haiṁ .232.
[ślokārtha : ] apunarbhavasukhakī (muktisukhakī) siddhike hetu maiṁ śuddha
yogakī uttam bhakti karatā hūn̐; saṁsārakī ghor bhītise sarva jīv nitya vah uttam bhakti
karo
.233.
[ślokārtha : ] guruke sānnidhyameṁ nirmalasukhakārī dharmako prāpta karake, jñān
dvārā jisane samasta mohakī mahimā naṣṭa kī hai aisā maiṁ, ab rāgadveṣakī paramparārūpase
pariṇat cittako choṛakar, śuddha dhyān dvārā samāhit (
ekāgra, śāṁt) kiye hue manase
ānandātmak tattvameṁ sthit rahatā huā, parabrahmameṁ (paramātmāmeṁ) līn hotā hūn̐ .234.
(āryā)
vr̥ṣabhādivīrapaścimajinapatayopyevamukta mārgeṇ .
kr̥tvā tu yogabhaktiṁ nirvāṇavadhūṭikāsukhaṁ yānti ..232..
(āryā)
apunarbhavasukhasiddhayai kurvehaṁ śuddhayogavarabhakti m .
saṁsāraghorabhītyā sarve kurvantu jantavo nityam ..233..
(śārdūlavikrīḍit)
rāgadveṣaparaṁparāpariṇataṁ ceto vihāyādhunā
śuddhadhyānasamāhiten manasānaṁdātmatattvasthitaḥ
.
dharmaṁ nirmalaśarmakāriṇamahaṁ labdhvā guroḥ sannidhau
jñānāpāstasamastamohamahimā līye parabrahmaṇi
..234..
śrī = śobhā; saundarya; bhavyatā .

Page 281 of 388
PDF/HTML Page 308 of 415
single page version

[ślokārtha : ] indriyalolupatā jinako nivr̥tta huī hai aur tattvalolup
(tattvaprāptike liye ati utsuk) jinakā citta hai, unheṁ sundar - ānandajharatā uttam tattva
pragaṭ hotā hai . 235 .
[ślokārtha : ] ati apūrva nijātmajanit bhāvanāse utpanna honevāle sukhake
liye jo yati yatna karate haiṁ, ve vāstavameṁ jīvanmukta hote haiṁ, dūsare nahīṁ . 236 .
[ślokārtha : ] jo paramātmatattva (rāgadveṣādi) dvaṁdvameṁ sthit nahīṁ hai aur anagh
(nirdoṣ, mal rahit) hai, us keval ekakī maiṁ punaḥ punaḥ sambhāvanā (samyak bhāvanā)
karatā hūn̐
. muktikī spr̥hāvāle tathā bhavasukhake prati niḥspr̥h aise mujhe is lokameṁ un
anyapadārthasamūhoṁse kyā phal hai ? 237 .
isaprakār, sukavijanarūpī kamaloṁke liye jo sūrya samān haiṁ aur pān̐c indriyoṁke
phai lāv rahit dehamātra jinheṁ parigrah thā aise śrī padmaprabhamaladhāridev dvārā racit niyamasārakī
tātparyavr̥tti nāmak ṭīkāmeṁ (arthāt śrīmadbhagavatkundakundācāryadevapraṇīt śrī niyamasār
paramāgamakī nirgrantha munirāj śrī padmaprabhamaladhāridevaviracit tātparyavr̥tti nāmakī ṭīkāmeṁ)
param-bhakti adhikār nāmakā dasavān̐ śrutaskandha samāpta huā .
(anuṣṭubh)
nirvr̥tendriyalaulyānāṁ tattvalolupacetasām .
sundarānandaniṣyandaṁ jāyate tattvamuttamam ..235..
(anuṣṭubh)
atyapūrvanijātmotthabhāvanājātaśarmaṇe .
yatante yatayo ye te jīvanmuktā hi nāpare ..236..
(vasaṁtatilakā)
advandvaniṣṭhamanaghaṁ paramātmatattvaṁ
saṁbhāvayāmi tadahaṁ punarekamekam
.
kiṁ taiśca me phalamihānyapadārthasārthaiḥ
mukti spr̥hasya bhavaśarmaṇi niḥspr̥hasya
..237..
iti sukavijanapayojamitrapaṁcendriyaprasaravarjitagātramātraparigrahśrīpadmaprabhamaladhāridevviracitāyāṁ
niyamasāravyākhyāyāṁ tātparyavr̥ttau paramabhaktyadhikāro daśamaḥ śrutaskandhaḥ ..
J

Page 282 of 388
PDF/HTML Page 309 of 415
single page version

ab vyavahār chah āvaśyakoṁse pratipakṣa śuddhaniścayakā (śuddhaniścay - āvaśyakakā)
adhikār kahā jātā hai .
gāthā : 141 anvayārtha :[yaḥ anyavaśaḥ na bhavati ] jo anyavaś nahīṁ hai
(arthāt jo jīv anyake vaś nahīṁ hai ) [tasya tu āvaśyakam karma bhaṇanti ] use
āvaśyak karma kahate haiṁ (arthāt us jīvako āvaśyak karma hai aisā param yogīśvar kahate
haiṁ )
. [karmavināśanayogaḥ ] karmakā vināś karanevālā yog (aisā jo yah āvaśyak
karma) [nirvr̥ttimārgaḥ ] vah nirvāṇakā mārga hai [iti prarūpitaḥ ] aisā kahā hai .
ṭīkā :yahān̐ (is gāthāmeṁ), nirantar svavaśako niścay - āvaśyak - karma hai aisā
kahā hai .
11
niścay-paramāvaśyak adhikār
ath sāṁprataṁ vyavahāraṣaḍāvaśyakapratipakṣaśuddhaniścayādhikār ucyate .
jo ṇa havadi aṇṇavaso tassa du kammaṁ bhaṇaṁti āvāsaṁ .
kammaviṇāsaṇajogo ṇivvudimaggo tti pijjutto ..141..
yo na bhavatyanyavaśaḥ tasya tu karma bhaṇantyāvaśyakam .
karmavināśanayogo nirvr̥timārga iti prarūpitaḥ ..141..
atrānavaratasvavaśasya niścayāvaśyakakarma bhavatītyukta m .
nahiṁ anyavaś jo jīv, āvaśyak karam hotā use .
yah karmanāśak yog hī nirvāṇamārga prasiddha re ..141..

Page 283 of 388
PDF/HTML Page 310 of 415
single page version

vidhi anusār paramajinamārgake ācaraṇameṁ kuśal aisā jo jīv sadaiv aṁtarmukhatāke
kāraṇ anyavaś nahīṁ hai parantu sākṣāt svavaś hai 1aisā artha hai, us vyāvahārik
kriyāprapaṁcase parāṅmukh jīvako 2svātmāśrit - niścayadharmadhyānapradhān param āvaśyak karma hai
aisā nirantar paramatapaścaraṇameṁ līn paramajinayogīśvar kahate haiṁ . aur, sakal karmake
vināśakā hetu aisā jo 3triguptigupta - paramasamādhilakṣaṇ param yog vahī sākṣāt mokṣakā kāraṇ
honese nirvāṇakā mārga hai . aisī nirukti arthāt vyutpatti hai .
isīprakār (ācāryadev) śrīmad amr̥tacandrasūrine (śrī pravacanasārakī tattvadīpikā
nāmak ṭīkāmeṁ pān̐caveṁ ślok dvārā) kahā hai ki :
‘‘[ślokārtha : ] isaprakār śuddhopayogako prāpta karake ātmā svayaṁ dharma
hotā huā arthāt svayaṁ dharmarūpase pariṇamit hotā huā nitya ānandake phai lāvase saras
(arthāt jo śāśvat ānandake phai lāvase rasayukta haiṁ ) aise jñānatattvameṁ līn hokar,
yaḥ khalu yathāvidhi paramajinamārgācaraṇakuśalaḥ sarvadaivāntarmukhatvādananyavaśo bhavati
kintu sākṣātsvavaś ityarthaḥ . tasya kil vyāvahārikakriyāprapaṁcaparāṅmukhasya svātmāśray-
niścayadharmadhyānapradhānaparamāvaśyakakarmāstītyanavarataṁ paramatapaścaraṇanirataparamajinayogīśvarā
vadanti
. kiṁ ca yastriguptiguptaparamasamādhilakṣaṇaparamayogaḥ sakalakarmavināśahetuḥ sa ev
sākṣānmokṣakāraṇatvānnirvr̥timārga iti nirukti rvyutpattiriti .
tathā coktaṁ śrīmadamr̥tacandrasūribhiḥ
(maṁdākrāṁtā)
‘‘ātmā dharmaḥ svayamiti bhavan prāpya śuddhopayogaṁ
nityānandaprasarasarase jñānatattve nilīy
.
prāpsyatyuccairavicalatayā niḥprakampaprakāśāṁ
sphū rjajjyotiḥsahajavilasadratnadīpasya lakṣmīm
..’’
1‘anyavaś nahīṁ hai’ is kathanakā ‘sākṣāt svavaś hai’ aisā artha hai .
2nij ātmā jisakā āśray hai aisā niścayadharmadhyān param āvaśyak karmameṁ pradhān hai .
3param yogakā lakṣaṇ tīn gupti dvārā gupta (aṁtarmukh) aisī param samādhi hai . [param āvaśyak karma
hī param yog hai aur param yog vah nirvāṇakā mārga hai . ]

Page 284 of 388
PDF/HTML Page 311 of 415
single page version

atyanta avicalapaneke kāraṇ, dedīpyamān jyotivāle aur sahajarūpase vilasit
(
svabhāvase hī prakāśit) ratnadīpakakī niṣkaṁp - prakāśavālī śobhāko prāpta hotā hai
(arthāt ratnadīpakakī bhān̐ti svabhāvase hī niṣkaṁparūpase atyanta prakāśit hotā rahatā
hai
jānatā rahatā hai ) .’’
aur (is 141vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj śrī
padmaprabhamaladhāridev ślok kahate haiṁ ) :
[ślokārtha : ] svavaśatāse utpanna āvaśyak - karmasvarūp yah sākṣāt dharma
niyamase (avaśya) saccidānandamūrti ātmāmeṁ (sat - cid - ānandasvarūp ātmāmeṁ )
atiśayarūpase hotā hai . aisā yah (ātmasthit dharma ), karmakṣay karanemeṁ kuśal aisā
nirvāṇakā ek mārga hai . usīse maiṁ śīghra kisī (adbhut ) nirvikalpa sukhako prāpta
karatā hūn̐ .238.
gāthā : 142 anvayārtha :[na vaśaḥ avaśaḥ ] jo (anyake) vaś nahīṁ hai
vah ‘avaś’ hai [vā ] aur [avaśasya karma ] avaśakā karma vah [āvaśyakam ]
tathā hi
(maṁdākrāṁtā)
ātmanyuccairbhavati niyataṁ saccidānandamūrtau
dharmaḥ sākṣāt
svavaśajanitāvaśyakarmātmako‘yam .
so‘yaṁ karmakṣayakarapaṭurnirvr̥terekamārgaḥ
tenaivāhaṁ kimapi tarasā yāmi śaṁ nirvikalpam
..238..
ṇa vaso avaso avasassa kamma vāvassayaṁ ti boddhavvaṁ .
jutti tti uvāaṁ ti ya ṇiravayavo hodi ṇijjuttī ..142..
na vaśo avaśaḥ avaśasya karma vā‘vaśyakamiti boddhavyam .
yukti riti upāy iti ca niravayavo bhavati nirukti : ..142..
jo vaś nahīṁ vah ‘avaś’, āvaśyak avaśakā karma hai .
vah yukti yā upāy hai, niravayav kartā dharma hai ..142..

Page 285 of 388
PDF/HTML Page 312 of 415
single page version

‘āvaśyak’ hai [iti boddhavyam ] aisā jānanā; [yuktiḥ iti ] vah (aśarīrī honekī)
yukti hai, [upāyaḥ iti ca ] vah (aśarīr honekā) upāy hai, [niravayavaḥ bhavati ] usase
jīv niravayav (arthāt aśarīr) hotā hai
. [niruktiḥ ] aisī nirukti hai .
ṭīkā :yahān̐, avaś paramajinayogīśvarako param āvaśyak karma avaśya hai aisā
kahā hai .
jo yogī nij ātmāke parigrahake atirikta anya padārthoṁke vaś nahīṁ hotā aur
isīliye jise ‘avaś’ kahā jātā hai, us avaś paramajinayogīśvarako
niścayadharmadhyānasvarūp param
- āvaśyak - karma avaśya hai aisā jānanā . (vah param -
āvaśyak - karma ) niravayavapanekā upāy hai, yukti hai . avayav arthāt kāy; usakā
(kāyakā) abhāv vah avayavakā abhāv (arthāt niravayavapanā) . paradravyoṁko avaś jīv
niravayav hotā hai (arthāt jo jīv paradravyoṁko vaś nahīṁ hotā vah akāy hotā hai ) .
isaprakār niruktivyutpattihai .
[ab is 142vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok kahate
haiṁ : ]
[ślokārtha : ] koī yogī svahitameṁ līn rahatā huā śuddhajīvāstikāyake
atirikta anya padārthoṁke vaś nahīṁ hotā . isaprakār jo susthit rahanā so nirukti (arthāt
avaśasya paramajinayogīśvarasya paramāvaśyakakarmāvaśyaṁ bhavatītyatrokta m .
yo hi yogī svātmaparigrahādanyeṣāṁ padārthānāṁ vaśaṁ na gataḥ, at ev avaś
ityukta :, avaśasya tasya paramajinayogīśvarasya niścayadharmadhyānātmakaparamāvaśyakakarmāvaśyaṁ
bhavatīti boddhavyam
. niravayavasyopāyo yukti : . avayavaḥ kāyaḥ, asyābhāvāt
avayavābhāvaḥ . avaśaḥ paradravyāṇāṁ niravayavo bhavatīti nirukti : vyutpattiśceti .
(maṁdākrāṁtā)
yogī kaścitsvahitanirataḥ śuddhajīvāstikāyād
anyeṣāṁ yo na vaś iti yā saṁsthitiḥ sā nirukti :
.
tasmādasya prahataduritadhvāntapuṁjasya nityaṁ
sphū rjajjyotiḥsphu ṭitasahajāvasthayā‘mūrtatā syāt
..239..
avaś = parake vaś na hoṁ aise; svavaś; svādhīn; svataṁtra .

Page 286 of 388
PDF/HTML Page 313 of 415
single page version

avaśapanekā vyutpatti - artha ) hai . aisā karanese (apanemeṁ līn rahakar parako vaś na
honese ) duritarūpī timirapuṁjakā jisane nāś kiyā hai aise us yogīko sadā prakāśamān
jyoti dvārā sahaj avasthā pragaṭ honese amūrtapanā hotā hai . 239 .
gāthā : 143 anvayārtha :[yaḥ ] jāe [aśubhabhāven ] aśubh bhāv sahit
[vartate ] vartatā hai, [saḥ śramaṇaḥ ] vah śramaṇ [anyavaśaḥ bhavati ] anyavaś hai;
[tasmāt ] isaliye [tasya tu ] use [āvaśyakalakṣaṇaṁ karma ] āvaśyakasvarūp karma
[na bhavet ] nahīṁ hai
.
ṭīkā :yahān̐, bhedopacār - ratnatrayapariṇativāle jīvako avaśapanā nahīṁ hai aisā
kahā hai .
jo śramaṇābhāsdravyaliṁgī apraśasta rāgādirūp aśubhabhāv sahit vartatā hai, vah
nij svarūpase anya (bhinna ) aise paradravyoṁke vaś hai; isaliye us jaghanya
ratnatrayapariṇativāle jīvako svātmāśrit niścay - dharmadhyānasvarūp param - āvaśyak - karma
nahīṁ hai . (vah śramaṇābhās ) bhojan hetu dravyaliṁg grahaṇ karake svātmakāryase vimukh
vaṭṭadi jo so samaṇo aṇṇavaso hodi asuhabhāveṇ .
tamhā tassa du kammaṁ āvassayalakkhaṇaṁ ṇa have ..143..
vartate yaḥ sa śramaṇo‘nyavaśo bhavatyaśubhabhāven .
tasmāttasya tu karmāvaśyakalakṣaṇaṁ na bhavet ..143..
ih hi bhedopacāraratnatrayapariṇaterjīvasyāvaśatvaṁ na samastītyukta m .
apraśastarāgādyaśubhabhāven yaḥ śramaṇābhāso dravyaliṅgī vartate svasvarūpādanyeṣāṁ
paradravyāṇāṁ vaśo bhūtvā, tatastasya jaghanyaratnatrayapariṇaterjīvasya svātmāśrayaniścayadharmadhyān-
lakṣaṇaparamāvaśyakakarma na bhavediti aśanārthaṁ dravyaliṅgaṁ gr̥hītvā svātmakāryavimukhaḥ san
durit = duṣkr̥t; duṣkarma . (pāp tathā puṇya donoṁ vāstavameṁ durit haiṁ .)
varte aśubh pariṇāmameṁ, vah śramaṇ hai vaś anyake .
ataev āvaśyakasvarūp na karma hotā hai use ..143..

Page 287 of 388
PDF/HTML Page 314 of 415
single page version

rahatā huā param tapaścaraṇādike prati bhī udāsīn (lāparavāh ) rahakar jinendramandir
athavā usakā kṣetra, makān, dhan, dhānyādik sab hamārā hai aisī buddhi karatā hai
.
[ab is 143vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj pān̐c ślok
kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] trilokarūpī makānameṁ rahe hue (mahā ) timirapuṁj jaisā
muniyoṁkā yah (koī ) navīn tīvra mohanīy hai ki (pahale ) ve tīvra vairāgyabhāvase ghāsake
gharako bhī choṛakar (phi ra ) ‘hamārā vah anupam ghar !’ aisā smaraṇ karate haiṁ
! 240.
[ślokārtha : ] kalikālameṁ bhī kahīṁ koī bhāgyaśālī jīv mithyātvādirūp
malakīcaṛase rahit aur saddharmarakṣāmaṇi aisā samartha muni hotā hai . jisane anek parigrahoṁke
vistārako choṛā hai aur jo pāparūpī aṭavīko jalānevālī agni hai aisā yah muni is
kāl bhūtalameṁ tathā devalokameṁ devoṁse bhī bhalībhān̐ti pujātā hai
.241.
paramatapaścaraṇādikamapyudāsya jinendramandiraṁ vā tatkṣetravāstudhanadhānyādikaṁ vā sarvamasmadīyamiti
manaścakāreti
.
(mālinī)
abhinavamidamuccairmohanīyaṁ munīnāṁ
tribhuvanabhuvanāntardhvāṁtapuṁjāyamānam
.
tr̥ṇagr̥hamapi muktvā tīvravairāgyabhāvād
vasatimanupamāṁ tāmasmadīyāṁ smaranti
..240..
(śārdūlavikrīḍit)
kopi kvāpi munirbabhūv sukr̥tī kāle kalāvapyalaṁ
mithyātvādikalaṁkapaṁkarahitaḥ saddharmarakṣāmaṇiḥ
.
so‘yaṁ saṁprati bhūtale divi punardevaiśca saṁpūjyate
muktānekaparigrahavyatikaraḥ pāpāṭavīpāvakaḥ
..241..
saddharmarakṣāmaṇi = saddharmakī rakṣā karanevālā maṇi . (rakṣāmaṇi = āpattiyoṁse athavā piśāc ādise
apaneko bacāneke liye pahinā jānevālā maṇi .)

Page 288 of 388
PDF/HTML Page 315 of 415
single page version

[ślokārtha : ] is lokameṁ tapaścaryā samasta subuddhiyoṁko prāṇapyārī hai; vah
yogya tapaścaryā so indroṁko bhī satat vaṁdanīy hai . use prāpta karake jo koī jīv
kāmāndhakārayukta saṁsārajanit sukhameṁ ramatā hai, vah jaṛamati arere ! kalise hanā huā hai
(
kalikālase ghāyal huā hai ) .242.
[ślokārtha : ] jo jīv anyavaś hai vah bhale muniveśadhārī ho tathāpi saṁsārī
hai, nitya duḥkhakā bhoganevālā hai; jo jīv svavaś hai vah jīvanmukta hai, jineśvarase kiṁcit
nyūn hai (arthāt usameṁ jineśvaradevakī apekṣā thoṛī-sī kamī hai )
.243.
[ślokārtha : ] aisā honese hī jinanāthake mārgameṁ munivargameṁ svavaś muni sadā
śobhā detā hai; aur anyavaś muni naukarake samūhoṁmeṁ rājavallabh naukar samān śobhā detā
hai (arthāt jisaprakār yogyatā rahit, khuśāmadī naukar śobhā nahīṁ detā usīprakār anyavaś
muni śobhā nahīṁ detā )
.244.
(śikhariṇī)
tapasyā lokesminnikhilasudhiyāṁ prāṇadayitā
namasyā sā yogyā śatamakhaśatasyāpi satatam
.
pariprāpyaitāṁ yaḥ smaratimirasaṁsārajanitaṁ
sukhaṁ reme kaścidbat kalihato‘sau jaḍamatiḥ
..242..
(āryā)
anyavaśaḥ saṁsārī muniveṣadharopi duḥkhabhāṅnityam .
svavaśo jīvanmukta : kiṁcinnyūno jineśvarādeṣaḥ ..243..
(āryā)
at ev bhāti nityaṁ svavaśo jinanāthamārgamunivarge .
anyavaśo bhātyevaṁ bhr̥tyaprakareṣu rājavallabhavat ..244..
jo caradi saṁjado khalu suhabhāve so havei aṇṇavaso .
tamhā tassa du kammaṁ āvāsayalakkhaṇaṁ ṇa have ..144..
rājavallabh = jo (khuśāmadase) rājākā mānītā (mānā huā) ban gayā ho .
saṁyat care śubhabhāvameṁ, vah śramaṇ hai vaś anyake .
ataev āvaśyakasvarūp na karma hotā hai use ..144..

Page 289 of 388
PDF/HTML Page 316 of 415
single page version

gāthā : 144 anvayārtha :[yaḥ ] jo (jīv ) [saṁyataḥ ] saṁyat rahatā huā
[khalu ] vāstavameṁ [śubhabhāve ] śubh bhāvameṁ [carati ] caratāpravartatā hai, [saḥ ] vah
[anyavaśaḥ bhavet ] anyavaś hai; [tasmāt ] isaliye [tasya tu ] use [āvaśyakalakṣaṇaṁ
karma ]
āvaśyakasvarūp karma [na bhavet ] nahīṁ hai
.
ṭīkā :yahān̐ bhī (is gāthāmeṁ bhī ), anyavaś aise aśuddhaantarātmajīvakā
lakṣaṇ kahā hai .
jo (śramaṇ ) vāstavameṁ jinendrake mukhāravindase nikale hue param-ācāraśāstrake
kramase (rītise ) sadā saṁyat rahatā huā śubhopayogameṁ caratāpravartatā hai; vyāvahārik
dharmadhyānameṁ pariṇat rahatā hai isīliye caraṇakaraṇapradhān hai; svādhyāyakālakā avalokan
karatā huā (svādhyāyayogya kālakā dhyān rakhakar ) svādhyāyakriyā karatā hai, pratidin
bhojan karake caturvidh āhārakā pratyākhyān karatā hai, tīn saṁdhyāoṁke samay (prātaḥ,
madhyāhna tathā sāyaṁkāl ) bhagavān arhat parameśvarakī lākhoṁ stuti mukhakamalase bolatā hai,
tīnoṁ kāl niyamaparāyaṇ rahatā hai (arthāt tīnoṁ samayake niyamoṁmeṁ tatpar rahatā hai ),
isaprakār aharniś (din-rāt milakar) gyārah kriyāoṁmeṁ tatpar rahatā hai; pākṣik,
māsik, cāturmāsik tathā sāṁvatsarik pratikramaṇ sunanese utpanna hue santoṣase jisakā
dharmaśarīr romāṁcase chā jātā hai; anaśan, avamaudarya, rasaparityāg, vr̥ttiparisaṁkhyān, vivikta
śayyāsan aur kāyakleś nāmake chah bāhya tapameṁ jo satat utsāhaparāyaṇ rahatā hai;
yaścarati saṁyataḥ khalu śubhabhāve sa bhavedanyavaśaḥ .
tasmāttasya tu karmāvaśyakalakṣaṇaṁ na bhavet ..144..
atrāpyanyavaśasyāśuddhāntarātmajīvasya lakṣaṇamabhihitam.
yaḥ khalu jinendravadanāravindavinirgataparamācāraśāstrakrameṇ sadā saṁyataḥ san śubhopayoge
carati, vyāvahārikadharmadhyānapariṇataḥ at ev caraṇakaraṇapradhānaḥ, svādhyāyakālamavalokayan
svādhyāyakriyāṁ karoti, dainaṁ dainaṁ bhuktvā bhuktvā caturvidhāhārapratyākhyānaṁ ca karoti, tisr̥ṣu
saṁdhyāsu bhagavadarhatparameśvarastutiśatasahasramukharamukhāravindo bhavati, trikāleṣu ca niyamaparāyaṇaḥ
ityahorātre‘pyekādaśakriyātatparaḥ, pākṣikamāsikacāturmāsikasāṁvatsarikapratikramaṇākarṇan-
caraṇakaraṇapradhān = śubh ācaraṇake pariṇām jise mukhya haiṁ aisā .

Page 290 of 388
PDF/HTML Page 317 of 415
single page version

svādhyāy, dhyān, śubh ācaraṇase cyut honepar punaḥ usameṁ sthāpanasvarūp prāyaścitta, vinay,
vaiyāvr̥ttya aur vyutsarga nāmak abhyantar tapoṁke anuṣṭhānameṁ (ācaraṇameṁ ) jo kuśal-
buddhivālā hai; parantu vah nirapekṣa tapodhan sākṣāt mokṣake kāraṇabhūt svātmāśrit āvaśyak-
karmako
niścayase paramātmatattvameṁ viśrāntirūp niścayadharmadhyānako tathā śukladhyānako
nahīṁ jānatā; isaliye paradravyameṁ pariṇat honese use anyavaś kahā gayā hai . jisakā citta
tapaścaraṇameṁ līn hai aisā yah anyavaś śramaṇ devalokādike kleśakī paramparā prāpta honese
śubhopayogake phalasvarūp praśasta rāgarūpī aṁgāroṁse sikatā huā, āsannabhavyatārūpī guṇakā
uday hone par paramaguruke prasādase prāpta paramatattvake śraddhān-jñān-anuṣṭhānasvarūp śuddha-
niścay-ratnatrayapariṇati dvārā nirvāṇako prāpta hotā hai (arthāt kabhī śuddha-niścay-
ratnatrayapariṇatiko prāpta kar le to hī aur tabhī nirvāṇako prāpta karatā hai )
.
[ab is 144vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok kahate
haiṁ :]
[ślokārtha : ] munivar devalokādike kleśake prati rati choṛo aur nirvāṇake
samupajanitaparitoṣaromāṁcakaṁcukitadharmaśarīraḥ, anaśanāvamaudaryarasaparityāgavr̥ttiparisaṁkhyān-
vivikta śayanāsanakāyakleśābhidhāneṣu ṣaṭsu bāhyatapassu ca saṁtatotsāhaparāyaṇaḥ, svādhyāyadhyān-
śubhācaraṇapracyutapratyavasthāpanātmakaprāyaścittavinayavaiyāvr̥ttyavyutsarganāmadheyeṣu cābhyantarataponuṣṭhāneṣu
ca kuśalabuddhiḥ, kintu sa nirapekṣatapodhanaḥ sākṣānmokṣakāraṇaṁ svātmāśrayāvaśyakakarma
niścayataḥ paramātmatattvaviśrāntirūpaṁ niścayadharmadhyānaṁ śukladhyānaṁ ca na jānīte, ataḥ
paradravyagatatvādanyavaś ityukta :
. asya hi tapaścaraṇaniratacittasyānyavaśasya nākalokādi-
kleśaparaṁparayā śubhopayogaphalātmabhiḥ praśastarāgāṁgāraiḥ pacyamānaḥ sannāsannabhavyatāguṇodaye
sati paramaguruprasādāsāditaparamatattvaśraddhānaparijñānānuṣṭhānātmakaśuddhaniścayaratnatrayapariṇatyā
nirvāṇamupayātīti
.
(hariṇī)
tyajatu suralokādikleśe ratiṁ munipuṁgavo
bhajatu paramānandaṁ nirvāṇakāraṇakāraṇam
.
nirvāṇakā kāraṇ paramaśuddhopayog hai aur paramaśuddhopayogakā kāraṇ sahajaparamātmā hai .

Page 291 of 388
PDF/HTML Page 318 of 415
single page version

kāraṇakā kāraṇ aise sahajaparamātmāko bhajoki jo sahajaparamātmā paramānandamay hai,
sarvathā nirmal jñānakā āvās hai, nirāvaraṇasvarūp hai tathā nay-anayake samūhase (sunayoṁ
tathā kunayoṁke samūhase ) dūr hai
.245.
gāthā : 145 anvayārtha :[yaḥ ] jo [dravyaguṇaparyāyāṇāṁ ] dravya-guṇ-
paryāyoṁmeṁ (arthāt unake vikalpoṁmeṁ ) [cittaṁ karoti ] man lagātā hai, [saḥ api ] vah
bhī [anyavaśaḥ ] anyavaś hai; [mohāndhakāravyapagataśramaṇāḥ ] mohāndhakār rahit śramaṇ
[ī
draśam ] aisā [kathayanti ] kahate haiṁ .
ṭīkā :yahān̐ bhī anyavaśakā svarūp kahā hai .
bhagavān arhatke mukhāravindase nikale hue (kahe gaye ) mūl aur uttar padārthoṁkā
sārtha (artha sahit ) pratipādan karanemeṁ samartha aisā jo koī dravyaliṅgadhārī (muni ) kabhī
chah dravyoṁmeṁ citta lagātā hai, kabhī unake mūrta-amūrta cetan-acetan guṇoṁmeṁ man lagātā hai
aur phi ra kabhī unakī arthaparyāyoṁ tathā vyaṁjanaparyāyoṁmeṁ buddhi lagātā hai, parantu trikāl-
nirāvaraṇ, nityānanda jisakā lakṣaṇ hai aise nijakāraṇasamayasārake svarūpameṁ līn
sakalavimalajñānāvāsaṁ nirāvaraṇātmakaṁ
sahajaparamātmānaṁ dūraṁ nayānayasaṁhateḥ
..245..
davvaguṇapajjayāṇaṁ cittaṁ jo kuṇai so vi aṇṇavaso .
mohaṁdhayāravavagayasamaṇā kahayaṁti erisayaṁ ..145..
dravyaguṇaparyāyāṇāṁ cittaṁ yaḥ karoti sopyanyavaśaḥ .
mohāndhakāravyapagataśramaṇāḥ kathayantīdraśam ..145..
atrāpyanyavaśasya svarūpamukta m .
yaḥ kaścid dravyaliṅgadhārī bhagavadarhanmukhāravindavinirgatamūlottarapadārthasārthapratipādan-
samarthaḥ kvacit ṣaṇṇāṁ dravyāṇāṁ madhye cittaṁ dhatte, kvacitteṣāṁ mūrtāmūrtacetanācetanaguṇānāṁ madhye
jo joṛatā cit dravya - guṇ - paryāyacintanameṁ are !
re moh-virahit - śramaṇ kahate anyake vaś hī use ..145..

Page 292 of 388
PDF/HTML Page 319 of 415
single page version

sahajajñānādi śuddhaguṇaparyāyoṁke ādhārabhūt nij ātmatattvameṁ kabhī bhī citta nahīṁ lagātā, us
tapodhanako bhī us kāraṇase hī (arthāt par vikalpoṁke vaś honeke kāraṇase hī ) anyavaś
kahā gayā hai
.
jinhoṁne darśanamohanīy aur cāritramohanīy karmarūpī timirasamūhakā nāś kiyā hai
aur paramātmatattvakī bhāvanāse utpanna vītarāgasukhāmr̥take pānameṁ jo unmukh (tatpar ) haiṁ aise
śramaṇ vāstavameṁ mahāśramaṇ haiṁ, param śrutakevalī haiṁ; ve vāstavameṁ anyavaśakā aisā
(
uparoktānusār ) svarūp kahate haiṁ .
isīprakār (anyatra ślok dvārā ) kahā hai ki :
‘‘[ślokārtha : ] ātmakāryako choṛakar draṣṭa tathā adraṣṭase viruddha aisī us
cintāse (pratyakṣa tathā parokṣase viruddha aise vikalpoṁse ) brahmaniṣṭha yatiyoṁko kyā prayojan
hai ?’’
aur (is 145vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok kahate
haiṁ ) :
[ślokārtha : ] jisaprakār īṁdhanayukta agni vr̥ddhiko prāpta hotī hai (arthāt jab
manaścakār, punasteṣāmarthavyaṁjanaparyāyāṇāṁ madhye buddhiṁ karoti, api tu trikālanirāvaraṇ-
nityānaṁdalakṣaṇanijakāraṇasamayasārasvarūpaniratasahajajñānādiśuddhaguṇaparyāyāṇāmādhārabhūtanijātma-
tattve cittaṁ kadācidapi na yojayati, at ev sa tapodhano‘pyanyavaś ityukta :
.
pradhvastadarśanacāritramohanīyakarmadhvāṁtasaṁghātāḥ paramātmatattvabhāvanotpannavītarāg-
sukhāmr̥tapānonmukhāḥ śravaṇā hi mahāśravaṇāḥ paramaśrutakevalinaḥ, te khalu kathayantīdraśam
anyavaśasya svarūpamiti .
tathā cokta m
(anuṣṭubh)
‘‘ātmakāryaṁ parityajya draṣṭādraṣṭaviruddhayā .
yatīnāṁ brahmaniṣṭhānāṁ kiṁ tayā paricintayā ..’’
tathā hi
(anuṣṭubh)
yāvaccintāsti jantūnāṁ tāvadbhavati saṁsr̥tiḥ .
yatheṁdhanasanāthasya svāhānāthasya vardhanam ..246..

Page 293 of 388
PDF/HTML Page 320 of 415
single page version

tak īṁdhan hai tab tak agnikī vr̥ddhi hotī hai ), usīprakār jab tak jīvoṁko cintā
(vikalpa ) hai tab tak saṁsār hai
. 246 .
gāthā : 146 anvayārtha :[parabhāvaṁ parityajya ] jo parabhāvako parityāg
kar [nirmalasvabhāvam ] nirmal svabhāvavāle [ātmānaṁ ] ātmāko [dhyāyati ] dhyātā
hai, [saḥ khalu ] vah vāstavameṁ [ātmavaśaḥ bhavati ] ātmavaś hai [tasya tu ] aur
use [āvaśyam karma ] āvaśyak karma [bhaṇanti ] (jin ) kahate haiṁ
.
ṭīkā :yahān̐ vāstavameṁ sākṣāt svavaś paramajinayogīśvarakā svarūp kahā hai .
jo (śramaṇ ) niruparāg niraṁjan svabhāvavālā honeke kāraṇ audayikādi
parabhāvoṁke samudāyako parityāg kar, nij kāraṇaparamātmākoki jo
(kāraṇaparamātmā ) kāyā, indriy aur vāṇīko agocar hai, sadā nirāvaraṇ honese
nirmal svabhāvavālā hai aur samasta
duragharūpī vīr śatruoṁkī senāke dhvajako
lūṭanevālā hai usedhyātā hai, usīko (us śramaṇako hī ) ātmavaś kahā gayā
hai . us abhedanupacāraratnatrayātmak śramaṇako samasta bāhyakriyākāṁḍ - āḍambarake
paricattā parabhāvaṁ appāṇaṁ jhādi ṇimmalasahāvaṁ .
appavaso so hodi hu tassa du kammaṁ bhaṇaṁti āvāsaṁ ..146..
parityajya parabhāvaṁ ātmānaṁ dhyāyati nirmalasvabhāvam .
ātmavaśaḥ sa bhavati khalu tasya tu karma bhaṇantyāvaśyam ..146..
atra hi sākṣāt svavaśasya paramajinayogīśvarasya svarūpamukta m .
yastu niruparāganiraṁjanasvabhāvatvādaudayikādiparabhāvānāṁ samudayaṁ parityajya kāy-
karaṇavācāmagocaraṁ sadā nirāvaraṇatvānnirmalasvabhāvaṁ nikhiladuraghavīravairivāhinīpatākāluṁṭākaṁ
nijakāraṇaparamātmānaṁ dhyāyati sa evātmavaś ityukta :
. tasyābhedānupacāraratnatrayātmakasya
duragh = duṣṭa agh; duṣṭa pāp . (aśubh tathā śubh karma donoṁ duragh haiṁ .)
jo choṛakar parabhāv dhyāve śuddha nirmal ātma re .
vah ātmavaś hai śramaṇ, āvaśyak karam hotā use ..146..