Niyamsar-Hindi (iso15919 transliteration). Gatha: 147-157.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 17 of 21

 

Page 294 of 388
PDF/HTML Page 321 of 415
single page version

vividh vikalpoṁke mahā kolāhalase pratipakṣa mahā - ānandānandaprad niścayadharmadhyān tathā
niścayaśukladhyānasvarūp paramāvaśyak - karma hai .
[ab is 146vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj āṭh ślok
kahate haiṁ :]
[ślokārtha : ] udār jisakī buddhi hai, bhavakā kāraṇ jisane naṣṭa kiyā hai, pūrva
karmāvalikā jisane hanan kar diyā hai aur spaṣṭa utkaṭ vivek dvārā pragaṭ-śuddhabodhasvarūp
sadāśivamay sampūrṇa muktiko jo pramodase prāpta karatā hai, aisā vah svavaś muniśreṣṭha jayavanta
hai
.247.
[ślokārtha : ] kāmadevakā jinhoṁne nāś kiyā hai aur (jñān - darśan - cāritra - tap -
vīryātmak ) paṁcācārase suśobhit jinakī ākr̥ti haiaise avaṁcak (māyācār rahit )
gurukā vākya muktisampadākā kāraṇ hai .248.
[ślokārtha : ] nirvāṇakā kāraṇ aisā jo jinendrakā mārga use isaprakār
nikhilabāhyakriyākāṁḍāḍaṁbaravividhavikalpamahākolāhalapratipakṣamahānaṁdānaṁdapradaniścayadharmaśukla-
dhyānātmakaparamāvaśyakakarma bhavatīti
.
(pr̥thvī)
jayatyayamudāradhīḥ svavaśayogivr̥ndārakaḥ
pranaṣṭabhavakāraṇaḥ prahatapūrvakarmāvaliḥ
.
sphu ṭotkaṭavivekataḥ sphu ṭitaśuddhabodhātmikāṁ
sadāśivamayāṁ mudā vrajati sarvathā nirvr̥tim
..247..
(anuṣṭubh)
pradhvastapaṁcabāṇasya paṁcācārāṁcitākr̥teḥ .
avaṁcakagurorvākyaṁ kāraṇaṁ mukti saṁpadaḥ ..248..
(anuṣṭubh)
itthaṁ buddhvā jinendrasya mārgaṁ nirvāṇakāraṇam .
nirvāṇasaṁpadaṁ yāti yastaṁ vaṁde punaḥ punaḥ ..249..
param āvaśyak karma niścayadharmadhyān tathā niścayaśukladhyānasvarūp haiki jo dhyān mahā ānanda
ānandake denevāle haiṁ . yah mahā ānanda-ānanda vikalpoṁke mahā kolāhalase viruddha hai .

Page 295 of 388
PDF/HTML Page 322 of 415
single page version

jānakar jo nirvāṇasampadāko prāpta karatā hai, use maiṁ punaḥ punaḥ vandan karatā hūn̐ .249.
[ślokārtha : ] jisane sundar strī aur suvarṇakī spr̥hāko naṣṭa kiyā hai aise he
yogīsamūhameṁ śreṣṭha svavaś yogī ! tū hamārākāmadevarūpī bhīlake tīrase ghāyal
cittavālekābhavarūpī araṇyameṁ śaraṇ hai .250.
[ślokārtha : ] anaśanādi tapaścaraṇoṁkā phal śarīrakā śoṣaṇ (sūkhanā ) hī
hai, dūsarā nahīṁ . (parantu ) he svavaś ! (he ātmavaś muni ! ) tere caraṇakamalayugalake
ciṁtanase merā janma sadā saphal hai .251.
[ślokārtha : ] jisane nij rasake vistārarūpī pūr dvārā pāpoṁko sarva orase dho
ḍālā hai, jo sahaj samatārasase pūrṇa bharā honese pavitra hai, jo purāṇ (sanātan ) hai, jo
svavaś manameṁ sadā susthit hai (arthāt jo sadā manako
bhāvako svavaś karake virājamān
hai ) aur jo śuddha siddha hai (arthāt jo śuddha siddhabhagavān samān hai )aisā sahaj
tejarāśimeṁ magna jīv jayavanta hai .252.
(drutavilaṁbit)
svavaśayoginikāyaviśeṣak
prahatacāruvadhūkanakaspr̥h
.
tvamasi naśśaraṇaṁ bhavakānane
smarakirātaśarakṣatacetasām
..250..
(drutavilaṁbit)
anaśanāditapaścaraṇaiḥ phalaṁ
tanuviśoṣaṇamev na cāparam
.
tav padāṁburuhadvayaciṁtayā
svavaś janma sadā saphalaṁ mam
..251..
(mālinī)
jayati sahajatejorāśinirmagnalokaḥ
svarasavisarapūrakṣālitāṁhaḥ samaṁtāt
.
sahajasamarasenāpūrṇapuṇyaḥ purāṇaḥ
svavaśamanasi nityaṁ saṁsthitaḥ śuddhasiddhaḥ
..252..

Page 296 of 388
PDF/HTML Page 323 of 415
single page version

[ślokārtha : ] sarvajña - vītarāgameṁ aur is svavaś yogīmeṁ kabhī kuch bhī bhed
nahīṁ hai; tathāpi arere ! ham jaṛ haiṁ ki unameṁ bhed mānate haiṁ . 253 .
[ślokārtha : ] is janmameṁ svavaś mahāmuni ek hī sadā dhanya hai ki jo
ananyabuddhivālā rahatā huā (nijātmāke atirikta anyake prati līn na hotā huā ) sarva
karmoṁse bāhar rahatā hai . 254 .
gāthā : 147 anvayārtha :[yadi ] yadi tū [āvaśyakam icchasi ]
āvaśyakako cāhatā hai to tū [ātmasvabhāveṣu ] ātmasvabhāvoṁmeṁ [sthirabhāvam ] sthirabhāv
[karoṣi ] karatā hai; [ten tu ] usase [jīvasya ] jīvako [sāmāyikaguṇaṁ ] sāmāyikaguṇ
[sampūrṇaṁ bhavati ] sampūrṇa hotā hai
.
ṭīkā :yah, śuddhaniścay - āvaśyakakī prāptikā jo upāy usake svarūpakā
kathan hai .
(anuṣṭubh)
sarvajñavītarāgasya svavaśasyāsya yoginaḥ .
na kāmapi bhidāṁ kvāpi tāṁ vidmo hā jaḍā vayam ..253..
(anuṣṭubh)
ek ev sadā dhanyo janmanyasminmahāmuniḥ .
svavaśaḥ sarvakarmabhyo bahistiṣṭhatyananyadhīḥ ..254..
āvāsaṁ jai icchasi appasahāvesu kuṇadi thirabhāvaṁ .
teṇ du sāmaṇṇaguṇaṁ saṁpuṇṇaṁ hodi jīvassa ..147..
āvaśyakaṁ yadīcchasi ātmasvabhāveṣu karoṣi sthirabhāvam .
ten tu sāmāyikaguṇaṁ sampūrṇaṁ bhavati jīvasya ..147..
śuddhaniścayāvaśyakaprāptyupāyasvarūpākhyānametat .
āvaśyakā kāṁkṣī huā tū sthairya svātmāmeṁ kare .
hotā isīse jīv sāmāyik suguṇ sampūrṇa re ..147..

Page 297 of 388
PDF/HTML Page 324 of 415
single page version

bāhya ṣaṭ - āvaśyakaprapaṁcarūpī nadīke kolāhalake śravaṇase (vyavahār chah
āvaśyakake vistārarūpī nadīkī kalakalāhaṭake śravaṇase ) parāṅmukh he śiṣya !
śuddhaniścay
- dharmadhyān tathā śuddhaniścayśukladhyānasvarūp svātmāśrit āvaśyakakoki
jo saṁsārarūpī latāke mūlako chedanekā kuṭhār hai useyadi tū cāhatā hai, to tū samasta
vikalpajāl rahit niraṁjan nij paramātmāke bhāvoṁmeṁsahaj jñān, sahaj darśan, sahaj cāritra
aur sahaj sukh ādimeṁsatat - niścal sthirabhāv karatā hai; us hetuse (arthāt us kāraṇ
dvārā ) niścayasāmāyikaguṇ utpanna honepar, mumukṣu jīvako bāhya chah āvaśyakakriyāoṁse
kyā utpanna huā ?
anupādey phal utpanna huā aisā artha hai . isaliye apunarbhavarūpī
(muktirūpī ) strīke saṁbhog aur hāsya prāpta karanemeṁ pravīṇ aise niṣkriy paramāvaśyakase
jīvako sāmāyikacāritra sampūrṇa hotā hai .
isīprakār (ācāryavar ) śrī yogīndradevane (amr̥tāśītimeṁ 64veṁ ślok dvārā ) kahā
hai ki :
‘‘[ślokārtha : ] yadi kisī prakār man nij svarūpase calit ho aur usase
bāhar bhaṭake to tujhe sarva doṣakā prasaṁg ātā hai, isaliye tū satat aṁtarmagna aur
ih hi bāhyaṣaḍāvaśyakaprapaṁcakallolinīkalakaladhvānaśravaṇaparāṅmukh he śiṣya śuddha-
niścayadharmaśukladhyānātmakasvātmāśrayāvaśyakaṁ saṁsāravratatimūlalavitraṁ yadīcchasi, samasta-
vikalpajālavinirmukta niraṁjananijaparamātmabhāveṣu sahajajñānasahajadarśanasahajacāritrasahajasukh-
pramukheṣu satataniścalasthirabhāvaṁ karoṣi, ten hetunā niścayasāmāyikaguṇe jāte mumukṣorjīvasya
bāhyaṣaḍāvaśyakakriyābhiḥ kiṁ jātam, apyanupādeyaṁ phalamityarthaḥ
. ataḥ paramāvaśyaken
niṣkriyeṇ apunarbhavapurandhrikāsaṁbhogahāsapravīṇen jīvasya sāmāyikacāritraṁ sampūrṇaṁ bhavatīti .
tathā coktaṁ śrīyogīndradevaiḥ
(mālinī)
‘‘yadi calati kathañcinmānasaṁ svasvarūpād
bhramati bahirataste sarvadoṣaprasaṅgaḥ
.
tadanavaratamaṁtarmagnasaṁvignacitto
bhav bhavasi bhavāntasthāyidhāmādhipastvam
..’’
anupādey = hey; pasanda na karane yogya; praśaṁsā na karane yogya .

Page 298 of 388
PDF/HTML Page 325 of 415
single page version

1saṁvigna cittavālā ho ki jisase tū mokṣarūpī sthāyī dhāmakā adhipati banegā .’’
aur (is 147vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ ) :
[ślokārtha : ] yadi isaprakār (jīvako ) saṁsāraduḥkhanāśak 2nijātmaniyat
cāritra ho, to vah cāritra muktiśrīrūpī (muktilakṣmīrūpī ) sundarīse utpanna honevāle sukhakā
atiśayarūpase kāraṇ hotā hai;
aisā jānakar jo (munivar ) nirdoṣ samayake sārako
sarvadā jānatā hai, aisā vah munipatiki jisane bāhya kriyā choṛ dī hai vahpāparūpī
aṭavīko jalānevālī agni hai .255.
gāthā : 148 anvayārtha :[āvaśyaken hīnaḥ ] āvaśyak rahit
[śramaṇaḥ ] śramaṇ [caraṇataḥ ] caraṇase [prabhraṣṭaḥ bhavati ] prabhraṣṭa (ati bhraṣṭa ) hai; [tasmāt
punaḥ ]
aur isaliye [pūrvoktakrameṇ ] pūrvokta kramase (pahale kahī huī vidhise )
tathā hi
(śārdūlavikrīḍit)
yadyevaṁ caraṇaṁ nijātmaniyataṁ saṁsāraduḥkhāpahaṁ
mukti śrīlalanāsamudbhavasukhasyoccairidaṁ kāraṇam
.
buddhvetthaṁ samayasya sāramanaghaṁ jānāti yaḥ sarvadā
soyaṁ tyakta bahiḥkriyo munipatiḥ pāpāṭavīpāvakaḥ
..255..
āvāsaeṇ hīṇo pabbhaṭṭho hodi caraṇado samaṇo .
puvvuttakameṇ puṇo tamhā āvāsayaṁ kujjā ..148..
āvaśyaken hīnaḥ prabhraṣṭo bhavati caraṇataḥ śramaṇaḥ .
pūrvokta krameṇ punaḥ tasmādāvaśyakaṁ kuryāt ..148..
1- saṁvigna = saṁvegī; vairāgī; virakta .
2- nijātmaniyat = nij ātmāmeṁ lagā huā; nij ātmākā avalamban letā huā; nijātmāśrit; nij
ātmāmeṁ ekāgra .
re śramaṇ āvaśyak - rahit cāritrase prabhraṣṭa hai .
ataev āvaśyak karam pūrvokta vidhise iṣṭa hai ..148..

Page 299 of 388
PDF/HTML Page 326 of 415
single page version

[āvaśyakaṁ kuryāt ] āvaśyak karanā cāhiye .
ṭīkā :yahān̐ (is gāthāmeṁ ) śuddhopayogasammukh jīvako śikṣā kahī hai .
yahān̐ (is lokameṁ ) vyavahāranayase bhī, samatā, stuti, vandanā, pratyākhyān ādi chah
āvaśyakase rahit śramaṇ cāritraparibhraṣṭa (cāritrase sarvathā bhraṣṭa) hai; śuddhaniścayase, param -
adhyātmabhāṣāse jise nirvikalpa - samādhisvarūp kahā jātā hai aisī param āvaśyak kriyāse
rahit śramaṇ niścayacāritrabhraṣṭa hai; aisā artha hai . (isaliye ) svavaś paramajinayogīśvarake
niścay - āvaśyakakā jo kram pahale kahā gayā hai us kramase (us vidhise ), svātmāśrit
aise niścay - dharmadhyān tathā niścay - śukladhyānasvarūpase, param muni sadā āvaśyak karo .
[ab is 148vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj do ślok
kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] ātmāko avaśya mātra sahaj - param - āvaśyak ekako hīki
jo aghasamūhakā nāśak hai aur muktikā mūl (kāraṇ ) hai usīkoatiśayarūpase
karanā cāhiye . (aisā karanese, ) sadā nij rasake phai lāvase pūrṇa bharā honeke kāraṇ pavitra
aur purāṇ (sanātan ) aisā vah ātmā vāṇīse dūr (vacan - agocar ) aise kisī sahaj
atra śuddhopayogābhimukhasya śikṣaṇamukta m .
atra vyavahāranayenāpi samatāstutivaṁdanāpratyākhyānādiṣaḍāvaśyakaparihīṇaḥ śramaṇ-
ścāritraparibhraṣṭa iti yāvat, śuddhaniścayen paramādhyātmabhāṣayokta nirvikalpasamādhisvarūpaparamā-
vaśyakakriyāparihīṇaśramaṇo niścayacāritrabhraṣṭa ityarthaḥ . pūrvokta svavaśasya paramajinayogīśvarasya
niścayāvaśyakakrameṇ svātmāśrayaniścayadharmaśukladhyānasvarūpeṇ sadāvaśyakaṁ karotu paramamuniriti .
(maṁdākrāṁtā)
ātmāvaśyaṁ sahajaparamāvaśyakaṁ caikamekaṁ
kuryāduccairaghakulaharaṁ nirvr̥termūlabhūtam
.
so‘yaṁ nityaṁ svarasavisarāpūrṇapuṇyaḥ purāṇaḥ
vācāṁ dūraṁ kimapi sahajaṁ śāśvataṁ śaṁ prayāti
..256..
agh = doṣ; pāp . (aśubh tathā śubh donoṁ agh haiṁ .)

Page 300 of 388
PDF/HTML Page 327 of 415
single page version

śāśvat sukhako prāpta karatā hai .256.
[ślokārtha : ] svavaś munīndrako uttam svātmaciṁtan (nijātmānubhavan ) hotā
hai; aur yah (nijātmānubhavanarūp ) āvaśyak karma (use ) muktisaukhyakā kāraṇ
hotā hai
.257.
gāthā : 149 anvayārtha :[āvaśyaken yuktaḥ ] āvaśyak sahit
[śramaṇaḥ ] śramaṇ [saḥ ] vah [aṁtaraṁgātmā ] antarātmā [bhavati ] hai; [āvaśyakaparihīṇaḥ ]
āvaśyak rahit [śramaṇaḥ ] śramaṇ [saḥ ] vah [bahirātmā ] bahirātmā [bhavati ] hai
.
ṭīkā :yahān̐, āvaśyak karmake abhāvameṁ tapodhan bahirātmā hotā hai aisā
kahā hai .
abhed - anupacār - ratnatrayātmak svātmānuṣṭhānameṁ niyat paramāvaśyak - karmase niraṁtar
saṁyukta aisā jo ‘svavaś’ nāmakā param śramaṇ vah sarvotkr̥ṣṭa aṁtarātmā hai; yah mahātmā
(anuṣṭubh)
svavaśasya munīndrasya svātmacintanamuttamam .
idaṁ cāvaśyakaṁ karma syānmūlaṁ mukti śarmaṇaḥ ..257..
āvāsaeṇ jutto samaṇo so hodi aṁtaraṁgappā .
āvāsayaparihīṇo samaṇo so hodi bahirappā ..149..
āvaśyaken yukta : śramaṇaḥ sa bhavatyaṁtaraṁgātmā .
āvaśyakaparihīṇaḥ śramaṇaḥ sa bhavati bahirātmā ..149..
atrāvaśyakakarmābhāve tapodhano bahirātmā bhavatītyukta : .
abhedānupacāraratnatrayātmakasvātmānuṣṭhānaniyataparamāvaśyakakarmaṇānavaratasaṁyukta : sva-
svātmānuṣṭhān = nij ātmākā ācaraṇ . (param āvaśyak karma abhed-anupacār-ratnatrayasvarūp
svātmācaraṇameṁ niyamase vidyamān hai arthāt vah svātmācaraṇ hī param āvaśyak karma hai .)
re sādhu āvaśyak sahit vah antarātmā jāniye .
isase rahit ho sādhu jo bahirātamā pahicāniye ..149..

Page 301 of 388
PDF/HTML Page 328 of 415
single page version

solah kaṣāyoṁke abhāv dvārā kṣīṇamohapadavīko prāpta karake sthit hai . asaṁyat
samyagdr̥ṣṭi jaghanya antarātmā hai . in doke madhyameṁ sthit sarva madhyam antarātmā haiṁ .
niścay aur vyavahār in do nayoṁse praṇīt jo param āvaśyak kriyā usase jo rahit
ho vah bahirātmā hai
.
śrī mārgaprakāśameṁ bhī (do ślokoṁ dvārā ) kahā hai ki :
[ślokārtha : ] anyasamay (arthāt paramātmāke atirikta jīv ) bahirātmā
aur antarātmā aise do prakārake haiṁ; unameṁ bahirātmā deh-indriy ādimeṁ ātmabuddhivālā
hotā hai
.’’
‘‘[ślokārtha : ] aṁtarātmāke jaghanya, madhyam aur utkr̥ṣṭa aise (tīn ) bhed
haiṁ; avirat samyagdr̥ṣṭi vah pratham (jaghanya ) aṁtarātmā hai, kṣīṇamoh vah antim
(utkr̥ṣṭa ) aṁtarātmā hai aur un doke madhyameṁ sthit vah madhyam aṁtarātmā hai
.’’
aur (is 149vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ ) :
vaśābhidhānaparamaśramaṇaḥ sarvotkr̥ṣṭo‘ntarātmā, ṣoḍaśakaṣāyāṇāmabhāvādayaṁ kṣīṇamohapadavīṁ
pariprāpya sthito mahātmā
. asaṁyatasamyagdraṣṭirjaghanyāṁtarātmā . anayormadhyamāḥ sarve
madhyamāntarātmānaḥ . niścayavyavahāranayadvayapraṇītaparamāvaśyakakriyāvihīno bahirātmeti .
uktaṁ ca mārgaprakāśe
(anuṣṭubh)
‘‘bahirātmāntarātmeti syādanyasamayo dvidhā .
bahirātmānayordehakaraṇādyuditātmadhīḥ ..’’
(anuṣṭubh)
‘‘jaghanyamadhyamotkr̥ṣṭabhedādavirataḥ sudrak .
prathamaḥ kṣīṇamohontyo madhyamo madhyamastayoḥ ..’’
tathā hi

Page 302 of 388
PDF/HTML Page 329 of 415
single page version

[ślokārtha : ] yogī sadā sahaj param āvaśyak karmase yukta rahatā huā
saṁsārajanit prabal sukhaduḥkharūpī aṭavīse dūravartī hotā hai isaliye vah yogī atyanta
ātmaniṣṭha aṁtarātmā hai; jo svātmāse bhraṣṭa ho vah bahiḥtattvaniṣṭha (bāhya tattvameṁ līn )
bahirātmā hai
.258.
gāthā : 150 anvayārtha :[yaḥ ] jo [antarabāhyajalpe ] antarbāhya jalpameṁ
[vartate ] vartatā hai, [saḥ ] vah [bahirātmā ] bahirātmā [bhavati ] hai; [yaḥ ] jo [jalpeṣu ]
jalpoṁmeṁ [na vartate ] nahīṁ vartatā, [saḥ ] vah [antaraṁgātmā ] antarātmā [ucyate ] kahalātā hai
.
ṭīkā :yah, bāhya tathā antar jalpakā nirās (nirākaraṇ, khaṇḍan ) hai .
jo jinaliṁgadhārī tapodhanābhās puṇyakarmakī kāṁkṣāse svādhyāy, pratyākhyān, stavan
ādi bahirjalpa karatā hai aur aśan, śayan, gaman, sthiti ādimeṁ (khānā, sonā, gaman
karanā, sthir rahanā ityādi kāryoṁmeṁ ) satkārādikī prāptikā lobhī vartatā huā antarjalpameṁ
(maṁdākrāṁtā)
yogī nityaṁ sahajaparamāvaśyakarmaprayukta :
saṁsārotthaprabalasukhaduḥkhāṭavīdūravartī
.
tasmātso‘yaṁ bhavati nitarāmantarātmātmaniṣṭhaḥ
svātmabhraṣṭo bhavati bahirātmā bahistattvaniṣṭhaḥ
..258..
aṁtarabāhirajappe jo vaṭṭai so havei bahirappā .
jappesu jo ṇa vaṭṭai so uccai aṁtaraṁgappā ..150..
antarabāhyajalpe yo vartate sa bhavati bahirātmā .
jalpeṣu yo na vartate sa ucyate‘ntaraṁgātmā ..150..
bāhyābhyantarajalpanirāso‘yam .
yastu jinaliṁgadhārī tapodhanābhāsaḥ puṇyakarmakāṁkṣayā svādhyāyapratyākhyānastavanādi-
bahirjalpaṁ karoti, aśanaśayanayānasthānādiṣu satkārādilābhalobhassannantarjalpe manaścakāreti
jo bāhya antar jalpameṁ varte vahī bahirātamā .
jo jalpameṁ varte nahiṁ vah jīv antaraātamā ..150..

Page 303 of 388
PDF/HTML Page 330 of 415
single page version

manako lagātā hai, vah bahirātmā jīv hai . nij ātmāke dhyānameṁ parāyaṇ vartatā huā
niravaśeṣarūpase (sampūrṇarūpase ) antarmukh rahakar (param tapodhan ) praśasta - apraśasta samasta
vikalpajāloṁmeṁ kabhī bhī nahīṁ vartatā isīliye param tapodhan sākṣāt antarātmā hai .
isīprakār (ācāryadev ) śrīmad amr̥tacandrasūrine (śrī samayasārakī ātmakhyāti
nāmak ṭīkāmeṁ 90veṁ ślok dvārā ) kahā hai ki :
‘‘[ślokārtha : ] isaprakār jisameṁ bahu vikalpoṁke jāl apaneāp uṭhate haiṁ
aisī viśāl nayapakṣakakṣāko (nayapakṣakī bhūmiko ) lān̐ghakar (tattvavedī ) bhītar aur bāhar
samatā
- rasarūpī ek ras hī jisakā svabhāv hai aise anubhūtimātra ek apane bhāvako
(svarūpako ) prāpta hotā hai .’’
aur (is 150vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ ) :
[ślokārtha : ] bhavabhayake karanevāle, bāhya tathā abhyantar jalpako choṛakar,
samarasamay (samatārasamay ) ek caitanyacamatkārakā sadā smaraṇ karake, jñānajyoti dvārā
sa bahirātmā jīv iti . svātmadhyānaparāyaṇassan niravaśeṣeṇāntarmukhaḥ praśastāpraśasta-
samastavikalpajālakeṣu kadācidapi na vartate at ev paramatapodhanaḥ sākṣādaṁtarātmeti .
tathā coktaṁ śrīmadamr̥tacaṁdrasūribhiḥ
(vasaṁtatilakā)
‘‘svecchāsamucchaladanalpavikalpajālā-
mevaṁ vyatītya mahatīṁ nayapakṣakakṣām
.
antarbahiḥ samarasaikarasasvabhāvaṁ
svaṁ bhāvamekamupayātyanubhūtimātram
..’’
tathā hi
(maṁdākrāṁtā)
muktvā jalpaṁ bhavabhayakaraṁ bāhyamābhyantaraṁ ca
smr̥tvā nityaṁ samarasamayaṁ ciccamatkāramekam
.
jñānajyotiḥprakaṭitanijābhyantarāṁgāntarātmā
kṣīṇe mohe kimapi paramaṁ tattvamantardadarśa
..259..

Page 304 of 388
PDF/HTML Page 331 of 415
single page version

jisane nij abhyantar aṅga pragaṭ kiyā hai aisā antarātmā, moh kṣīṇ hone par, kisī
(adbhut ) param tattvako antarameṁ dekhatā hai
.259.
gāthā : 151 anvayārtha :[yaḥ ] jo [dharmaśukladhyānayoḥ ] dharmadhyān
aur śukladhyānameṁ [pariṇataḥ ] pariṇat hai [saḥ api ] vah bhī [antaraṁgātmā ]
antarātmā hai; [dhyānavihīnaḥ ] dhyānavihīn [śramaṇaḥ ] śramaṇ [bahirātmā ] bahirātmā hai
[iti vijānīhi ] aisā jān
.
ṭīkā :yahān̐ (is gāthāmeṁ ), svātmāśrit niścay - dharmadhyān aur niścay -
śukladhyān yah do dhyān hī upādey haiṁ aisā kahā hai .
yahān̐ (is lokameṁ ) vāstavameṁ sākṣāt antarātmā bhagavān kṣīṇakaṣāy haiṁ .
vāstavameṁ un bhagavān kṣīṇakaṣāyako solah kaṣāyoṁkā abhāv honeke kāraṇ
darśanamohanīy aur cāritramohanīy karmarūpī yoddhāoṁke dal naṣṭa hue haiṁ isaliye ve
(bhagavān kṣīṇakaṣāy )
sahajacidvilāsalakṣaṇ ati - apūrva ātmāko śuddhaniścay -
dharmadhyān aur śuddhaniścay - śukladhyān in do dhyānoṁ dvārā nitya dhyāte haiṁ . in do dhyānoṁ
jo dhammasukkajhāṇamhi pariṇado so vi aṁtaraṁgappā .
jhāṇavihīṇo samaṇo bahirappā idi vijāṇīhi ..151..
yo dharmaśukladhyānayoḥ pariṇataḥ sopyantaraṁgātmā .
dhyānavihīnaḥ śramaṇo bahirātmeti vijānīhi ..151..
atra svātmāśrayaniścayadharmaśukladhyānadvitayamevopādeyamityukta m .
ih hi sākṣādantarātmā bhagavān kṣīṇakaṣāyaḥ . tasya khalu bhagavataḥ kṣīṇakaṣāy-
sya ṣoḍaśakaṣāyāṇāmabhāvāt darśanacāritramohanīyakarmarājanye vilayaṁ gate at ev sahaj-
cidvilāsalakṣaṇamatyapūrvamātmānaṁ śuddhaniścayadharmaśukladhyānadvayen nityaṁ dhyāyati . ābhyāṁ
sahajacidvilāsalakṣaṇ = jisakā lakṣaṇ (cihna athavā svarūp) sahaj caitanyakā vilās hai aise
re dharma-śukla-sudhyān-pariṇat antarātmā jāniye .
aru dhyān virahit śramaṇako bahirātamā pahicāniye ..151..

Page 305 of 388
PDF/HTML Page 332 of 415
single page version

rahit dravyaliṁgadhārī dravyaśramaṇ bahirātmā hai aisā he śiṣya ! tū jān .
[ab yahān̐ ṭīkākār munirāj ślok kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] koī muni satat - nirmal dharmaśukla - dhyānāmr̥tarūpī samarasameṁ
sacamuc vartatā hai; (vah antarātmā hai; ) in do dhyānoṁse rahit tuccha muni bahirātmā hai .
maiṁ pūrvokta (samarasī ) yogīkī śaraṇ letā hūn̐ .260.
aur (is 151vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj dvārā ślok
dvārā ) keval śuddhaniścayanayakā svarūp kahā jātā hai :
[ślokārtha : ] (śuddha ātmatattvameṁ ) bahirātmā aur antarātmā aisā yah
vikalpa kubuddhiyoṁko hotā hai; saṁsārarūpī ramaṇīko priy aisā yah vikalpa subuddhiyoṁko
nahīṁ hotā
.261.
dhyānābhyāṁ vihīno dravyaliṁgadhārī dravyaśramaṇo bahirātmeti he śiṣya tvaṁ jānīhi .
(vasaṁtatilakā)
kaścinmuniḥ satatanirmaladharmaśukla-
dhyānāmr̥te samarase khalu vartate‘sau
.
tābhyāṁ vihīnamuniko bahirātmako‘yaṁ
pūrvokta yoginamahaṁ śaraṇaṁ prapadye
..260..
kiṁ ca kevalaṁ śuddhaniścayanayasvarūpamucyate
(anuṣṭubh)
bahirātmāntarātmeti vikalpaḥ kudhiyāmayam .
sudhiyāṁ na samastyeṣ saṁsāraramaṇīpriyaḥ ..261..
paḍikamaṇapahudikiriyaṁ kuvvaṁto ṇicchayassa cārittaṁ .
teṇ du virāgacarie samaṇo abbhuṭṭhido hodi ..152..
pratikramaṇ ādikriyā tathā cāritraniścay ācare .
ataev muni vah vītarāg - caritrameṁ sthiratā kare ..152..

Page 306 of 388
PDF/HTML Page 333 of 415
single page version

gāthā : 152 anvayārtha :[pratikramaṇaprabhr̥tikriyāṁ ] pratikramaṇādi kriyāko
[niścayasya cāritram ] niścayake cāritrako[kurvan ] (nirantar ) karatā rahatā hai [ten
tu ] isaliye [śramaṇaḥ ] vah śramaṇ [virāgacarite ] vītarāg cāritrameṁ [abhyutthitaḥ bhavati ]
ārūrḥ hai
.
ṭīkā :yahān̐ param vītarāg cāritrameṁ sthit param tapodhanakā svarūp kahā hai .
jisane aihik vyāpār (sāṁsārik kārya ) choṛ diyā hai aisā jo sākṣāt
apunarbhavakā (mokṣakā ) abhilāṣī mahāmumukṣu sakal indriyavyāpārako choṛā honese
niścayapratikramaṇādi satkriyāko karatā huā sthit hai (arthāt nirantar karatā hai ), vah param
tapodhan us kāraṇase nijasvarūpaviśrāntilakṣaṇ paramavītarāg
- cāritrameṁ sthit hai (arthāt vah
param śramaṇ, niścayapratikramaṇādi niścayacāritrameṁ sthit honeke kāraṇ, jisakā lakṣaṇ nij
svarūpameṁ viśrāṁti hai aise paramavītarāg cāritrameṁ sthit hai )
.
[ab is 152vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] darśanamoh aur cāritramoh jisake naṣṭa hue haiṁ aisā jo atul
mahimāvālā ātmā saṁsārajanit sukhake kāraṇabhūt karmako choṛakar muktikā mūl aise
pratikramaṇaprabhr̥tikriyāṁ kurvan niścayasya cāritram .
ten tu virāgacarite śramaṇobhyutthito bhavati ..152..
paramavītarāgacāritrasthitasya paramatapodhanasya svarūpamatrokta m .
yo hi vimuktaihikavyāpāraḥ sākṣādapunarbhavakāṁkṣī mahāmumukṣuḥ parityakta sakalendriy-
vyāpāratvānniścayapratikramaṇādisatkriyāṁ kurvannāste, ten kāraṇen svasvarūpaviśrāntilakṣaṇe
paramavītarāgacāritre sa paramatapodhanastiṣṭhati iti
.
(maṁdākrāṁtā)
ātmā tiṣṭhatyatulamahimā naṣṭadrakśīlamoho
yaḥ saṁsārodbhavasukhakaraṁ karma muktvā vimukteḥ .
mūle śīle malavirahite so‘yamācārarāśiḥ
taṁ vaṁde‘haṁ samarasasudhāsindhurākāśaśāṁkam
..262..

Page 307 of 388
PDF/HTML Page 334 of 415
single page version

malarahit cāritrameṁ sthit hai, vah ātmā cāritrakā puṁj hai . samarasarūpī sudhāke sāgarako
uchālanemeṁ pūrṇa candra samān us ātmāko maiṁ vandan karatā hūn̐ .262.
gāthā : 153 anvayārtha :[vacanamayaṁ pratikramaṇaṁ ] vacanamay pratikramaṇ,
[vacanamaypratyākhyānaṁ ] vacanamay pratyākhyān, [niyamaḥ ] (vacanamay ) niyam [ca ] aur
[vacanamayam ālocanaṁ ] vacanamay ālocanā
[tat sarvaṁ ] yah sab [svādhyāyam ]
(praśasta adhyavasāyarūp ) svādhyāy [jānīhi ] jān .
ṭīkā :yah, samasta vacanasambandhī vyāpārakā nirās (nirākaraṇ, khaṇḍan ) hai .
pākṣik ādi pratikramaṇakriyākā kāraṇ aisā jo niryāpak ācāryake mukhase
nikalā huā, samasta pāpakṣayake hetubhūt, sampūrṇa dravyaśrut vah vacanavargaṇāyogya
pudgaladravyātmak honese grāhya nahīṁ hai
. pratyākhyān, niyam aur ālocanā bhī
(pudgaladravyātmak honese) grahaṇ karane yogya nahīṁ haiṁ . vah sab paudgalik vacanamay honese
svādhyāy hai aisā he śiṣya ! tū jān .
[ab yahān̐ ṭīkākār munirāj ślok kahate haiṁ :]
vayaṇamayaṁ paḍikamaṇaṁ vayaṇamayaṁ paccakhāṇ ṇiyamaṁ ca .
āloyaṇ vayaṇamayaṁ taṁ savvaṁ jāṇ sajjhāyaṁ ..153..
vacanamayaṁ pratikramaṇaṁ vacanamayaṁ pratyākhyānaṁ niyamaśca .
ālocanaṁ vacanamayaṁ tatsarvaṁ jānīhi svādhyāyam ..153..
sakalavāgviṣayavyāpāranirāso‘yam .
pākṣikādipratikramaṇakriyākāraṇaṁ niryāpakācāryamukhodgataṁ samastapāpakṣayahetubhūtaṁ
dravyaśrutamakhilaṁ vāgvargaṇāyogyapudgaladravyātmakatvānna grāhyaṁ bhavati, pratyākhyān-
niyamālocanāśca
. paudgalikavacanamayatvāttatsarvaṁ svādhyāyamiti re śiṣya tvaṁ jānīhi iti .
re ! vacanamay pratikramaṇ, vācik-niyam, pratyākhyān ye .
ālocanā vācik, sabhīko jān tū svādhyāy re ..153..

Page 308 of 388
PDF/HTML Page 335 of 415
single page version

[ślokārtha : ] aisā honese, muktirūpī strīke puṣṭa stanayugalake
āliṁganasaukhyakī spr̥hāvālā bhavya jīv samasta vacanaracanāko sarvadā choṛakar, nityānanda
ādi atul mahimāke dhārak nijasvarūpameṁ sthit rahakar, akelā (nirālambarūpase ) sarva
jagatajālako (samasta lokasamūhako ) tr̥ṇ samān (tuccha ) dekhatā hai
.263.
isīprakār (śrī mūlācārameṁ paṁcācār adhikārameṁ 219vīṁ gāthā dvārā ) kahā hai
ki :
‘‘[gāthārtha : ] parivartan (parḥe hue ko duharā lenā vah ), vācanā
(śāstravyākhyān ), pr̥cchanā (śāstraśravaṇ ), anuprekṣā (anityatvādi bārah anuprekṣā ) aur
dharmakathā (63 śalākāpuruṣoṁke caritra )
aise pān̐c prakārakā, stuti tathā maṁgal sahit,
svādhyāy hai .’’
(maṁdākrāṁtā)
muktvā bhavyo vacanaracanāṁ sarvadātaḥ samastāṁ
nirvāṇastrīstanabharayugāśleṣasaukhyaspr̥hāḍhayaḥ
.
nityānaṁdādyatulamahimādhārake svasvarūpe
sthitvā sarvaṁ tr̥ṇamiv jagajjālameko dadarśa
..263..
tathā cokta m
‘‘pariyaṭṭaṇaṁ ca vāyaṇ pucchaṇ aṇupekkhaṇā ya dhammakahā .
thudimaṁgalasaṁjutto paṁcaviho hodi sajjhāu ..’’
jadi sakkadi kāduṁ je paḍikamaṇādiṁ karejja jhāṇamayaṁ .
sattivihīṇo jā jai saddahaṇaṁ cev kāyavvaṁ ..154..
stuti = dev aur muniko vandan . (dharmakathā, stuti aur maṁgal milakar svādhyāyakā pān̐cavān̐ prakār
mānā jātā hai .)
jo kar sako to dhyānamay pratikramaṇ ādik kījiye .
yadi śakti ho nahiṁ to are śraddhān niścay kījiye ..154..

Page 309 of 388
PDF/HTML Page 336 of 415
single page version

gāthā : 154 anvayārtha :[yadi ] yādi [kartum śakyate ] kiyā jā sake
to [aho ] aho ! [dhyānamayam ] dhyānamay [pratikramaṇādikaṁ ] pratikramaṇādi [karoṣi ]
kar; [yadi ] yadi [śaktivihīnaḥ ] tū śaktivihīn ho to [yāvat ] tabatak [śraddhānaṁ ca
ev ]
śraddhān hī [kartavyam ] kartavya hai
.
ṭīkā :yahān̐, śuddhaniścayadharmadhyānasvarūp pratikramaṇādi hī karane yogya haiṁ aisā
kahā hai .
sahaj vairāgyarūpī mahalake śikharake śikhāmaṇi, paradravyase parāṅmukh aur svadravyameṁ
niṣṇāt buddhivāle, pān̐c indriyoṁke phai lāv rahit dehamātra parigrahake dhārī, paramāgamarūpī
1makaranda jharate mukhakamalase śobhāyamān he muniśārdūl ! (athavā paramāgamarūpī makaranda
jharate mukhavāle he padmaprabh muniśārdūl ! ) saṁhanan aur śaktikā 2prādurbhāv ho to
muktisundarīke pratham darśanakī bheṁṭasvarūp niścayapratikramaṇ, niścayaprāyaścitta, niścayapratyākhyān
ādi śuddhaniścayakriyāen̐ hī kartavya hai
. yadi is dagdhakālarūp (hīnakālarūp ) akālameṁ
tū śaktihīn ho to tujhe keval nij paramātmatattvakā śraddhān hī kartavya hai .
[ab is 154vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ : ]
yadi śakyate kartum aho pratikramaṇādikaṁ karoṣi dhyānamayam .
śakti vihīno yāvadyadi śraddhānaṁ caiv kartavyam ..154..
atra śuddhaniścayadharmadhyānātmakapratikramaṇādikamev kartavyamityukta m .
mukti suṁdarīprathamadarśanaprābhr̥tātmakaniścayapratikramaṇaprāyaścittapratyākhyānapramukhaśuddhaniścay-
kriyāścaiv kartavyāḥ saṁhananaśakti prādurbhāve sati haṁho muniśārdūl paramāgamamakaraṁdaniṣyandi-
mukhapadmaprabh sahajavairāgyaprāsādaśikharaśikhāmaṇe paradravyaparāṅmukhasvadravyaniṣṇātabuddhe pañcendriy-
prasaravarjitagātramātraparigrah
. śakti hīno yadi dagdhakāle‘kāle kevalaṁ tvayā nijaparamātma-
tattvaśraddhānamev kartavyamiti .
1makaranda = puṣpa-ras, puṣpa-parāg .
2prādurbhāv = utpanna honā vah; prākaṭay; utpatti .

Page 310 of 388
PDF/HTML Page 337 of 415
single page version

[ślokārtha : ] asār saṁsārameṁ, pāpase bharapūr kalikālakā vilās hone par,
is nirdoṣ jinanāthake mārgameṁ mukti nahīṁ hai . isaliye is kālameṁ adhyātmadhyān kaise ho
sakatā hai ? isaliye nirmalabuddhivāle bhavabhayakā nāś karanevālī aisī is nijātmaśraddhāko
aṁgīkr̥t karate haiṁ
.264.
gāthā : 155 anvayārtha :[jinakathitaparamasūtre ] jinakathit param sūtrameṁ
[pratikramaṇādiksphu ṭam parīkṣayitvā ] pratikramaṇādikakī spaṣṭa parīkṣā karake [maunavraten ]
maunavrat sahit [yogī ] yogīko [nijakāryam ] nij kārya [nityam ] nitya [sādhayet ]
sādhanā cāhiye
.
ṭīkā :yahān̐ sākṣāt antarmukh paramajinayogīko yah śikṣā dī gaī hai .
śrīmad arhatke mukhāravindase nikale hue samasta padārtha jisake bhītar samāye hue
haiṁ aisī caturaśabdaracanārūp dravyaśrutameṁ śuddhaniścayanayātmak paramātmadhyānasvarūp pratikramaṇādi
(śikhariṇī)
asāre saṁsāre kalivilasite pāpabahule
na mukti rmārge‘sminnanaghajinanāthasya bhavati
.
ato‘dhyātmaṁ dhyānaṁ kathamih bhavennirmaladhiyāṁ
nijātmaśraddhānaṁ bhavabhayaharaṁ svīkr̥tamidam
..264..
jiṇakahiyaparamasutte paḍikamaṇādiy parīkkhaūṇ phu ḍaṁ .
moṇavvaeṇ joī ṇiyakajjaṁ sāhae ṇiccaṁ ..155..
jinakathitaparamasūtre pratikramaṇādikaṁ parīkṣayitvā sphu ṭam .
maunavraten yogī nijakāryaṁ sādhayennityam ..155..
ih hi sākṣādantarmukhasya paramajinayoginaḥ śikṣaṇamidamukta m .
śrīmadarhanmukhāravindavinirgatasamastapadārthagarbhīkr̥tacaturasandarbhe dravyaśrute śuddhaniścay-
nayātmakaparamātmadhyānātmakapratikramaṇaprabhr̥tisatkriyāṁ buddhvā kevalaṁ svakāryaparaḥ
pūrā parakh pratikramaṇ ādikako param-jinasūtrameṁ .
re sādhiye nij kārya avirat sādhu ! rat vrat maunameṁ ..155..

Page 311 of 388
PDF/HTML Page 338 of 415
single page version

satkriyāko jānakar, keval svakāryameṁ parāyaṇ paramajinayogīśvarako praśastaapraśasta
samasta vacanaracanāko parityāgakar, sarva saṁgakī āsaktiko choṛakar akelā hokar,
maunavrat sahit, samasta paśujanoṁ (paśu samān ajñānī mūrkha manuṣyoṁ ) dvārā nindā kiye jāne
par bhī
abhinna rahakar, nijakāryakoki jo nijakārya nirvāṇarūpī sulocanāke
sambhogasaukhyakā mūl hai usenirantar sādhanā cāhiye .
[ab is 155vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj do ślok
kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] ātmajñānī mumukṣu jīv paśujanakr̥t laukik bhayako tathā ghor
saṁsārakī karanevālī praśasta - apraśasta vacanaracanāko choṛakar aur kanak-kāminī sambandhī
mohako tajakar, muktike liye svayaṁ apanese apanemeṁ hī avical sthitiko prāpta hote
haiṁ
.265.
[ślokārtha : ] ātmapravādameṁ (ātmapravād nāmak śrutameṁ ) kuśal aisā
paramātmajñānī muni paśujanoṁ dvārā kiye jānevāle bhayako choṛakar aur us (prasiddha ) sakal
paramajinayogīśvaraḥ praśastāpraśastasamastavacanaracanāṁ parityajya nikhilasaṁgavyāsaṁgaṁ muktvā
caikākībhūy maunavraten sārdhaṁ samastapaśujanaiḥ niṁdyamāno‘pyabhinnaḥ san nijakāryaṁ
nirvāṇavāmalocanāsaṁbhogasaukhyamūlamanavarataṁ sādhayediti
.
(maṁdākrāṁtā)
hitvā bhītiṁ paśujanakr̥tāṁ laukikīmātmavedī
śastāśastāṁ vacanaracanāṁ ghorasaṁsārakartrīm
.
muktvā mohaṁ kanakaramaṇīgocaraṁ cātmanātmā
svātmanyev sthitimavicalāṁ yāti muktyai mumukṣuḥ
..265..
(vasaṁtatilakā)
bhītiṁ vihāy paśubhirmanujaiḥ kr̥tāṁ taṁ
muktvā muniḥ sakalalaukikajalpajālam
.
ātmapravādakuśalaḥ paramātmavedī
prāpnoti nityasukhadaṁ nijatattvamekam
..266..
abhinna = chinnabhinna hue binā; akhaṇḍit; acyut .

Page 312 of 388
PDF/HTML Page 339 of 415
single page version

laukik jalpajālako (vacanasamūhako ) tajakar, śāśvatasukhadāyak ek nij tattvako prāpta
hotā hai
.266.
gāthā : 156 anvayārtha :[nānājīvāḥ ] nānā prakārake jīv haiṁ,
[nānākarma ] nānā prakārakā karma hai; [nānāvidhā labdhiḥ bhavet ] nānā prakārakī labdhi hai;
[tasmāt ] isaliye [svaparasamayaiḥ ] svasamayoṁ tathā parasamayoṁke sāth (svadharmiyoṁ tathā
paradharmiyoṁke sāth ) [vacanavivādaḥ ] vacanavivād [varjanīyaḥ ] varjaneyogya hai
.
ṭīkā :yah, vacanasambandhī vyāpārakī nivr̥ttike hetukā kathan hai (arthāt
vacanavivād kisaliye choṛaneyogya hai usakā kāraṇ yahān̐ kahā hai ) .
jīv nānā prakārake haiṁ : mukta haiṁ aur amukta, bhavya aur abhavya, saṁsārītras aur
sthāvar . dvīndriy, trīndriy, caturindriy tathā (paṁcendriy ) saṁjñī tathā (paṁcendriy ) asaṁjñī aise
bhedoṁke kāraṇ tras jīv pān̐c prakārake haiṁ . pr̥thvī, pānī, tej, vāyu aur vanaspati yah (pān̐c
prakārake ) sthāvar jīv haiṁ . bhaviṣya kālameṁ svabhāv - ananta - catuṣṭayātmak sahajajñānādi
guṇoṁrūpase bhavanake yogya (jīv ) ve bhavya haiṁ; unase viparīt (jīv ) ve vāstavameṁ abhavya
haiṁ . dravyakarma, bhāvakarma aur nokarma aise bhedoṁke kāraṇ, athavā (āṭh ) mūl prakr̥ti aur
ṇāṇājīvā ṇāṇākammaṁ ṇāṇāvihaṁ have laddhī .
tamhā vayaṇavivādaṁ sagaparasamaehiṁ vajjijjo ..156..
nānājīvā nānākarma nānāvidhā bhavellabdhiḥ .
tasmādvacanavivādaḥ svaparasamayairvarjanīyaḥ ..156..
vāgviṣayavyāpāranivr̥ttihetūpanyāso‘yam .
jīvā hi nānāvidhāḥ muktā amuktāḥ, bhavyā abhavyāśca . saṁsāriṇaḥ trasāḥ sthāvarāḥ;
dvīndriyatrīndriyacaturindriyasaṁjñyasaṁjñibhedāt paṁc trasāḥ, pr̥thivyaptejovāyuvanaspatayaḥ sthāvarāḥ .
bhāvikāle svabhāvānantacatuṣṭayātmasahajajñānādiguṇaiḥ bhavanayogyā bhavyāḥ, eteṣāṁ viparītā
bhavan = pariṇaman; honā so .
haiṁ jīv nānā, karma nānā, labdhi nānāvidh kahī .
ataev hī nij - par samayake sāth varjit vād bhī ..156..

Page 313 of 388
PDF/HTML Page 340 of 415
single page version

(ek sau aṛatālīs ) uttar prakr̥tirūp bhedoṁke kāraṇ, athavā tīvratar, tīvra, maṁd aur
maṁdatar udayabhedoṁke kāraṇ, karma nānā prakārakā hai
. jīvoṁko sukhādikī prāptirūp labdhi
kāl, karaṇ, upadeś, upaśam aur prāyogyatārūp bhedoṁke kāraṇ pān̐c prakārakī hai . isaliye
paramārthake jānanevāloṁko svasamayoṁ tathā parasamayoṁke sāth vād karane yogya nahīṁ hai .
[bhāvārtha :] jagatameṁ jīv, unake karma, unakī labdhiyān̐ ādi anek prakārake
haiṁ; isaliye sarva jīv samān vicāroṁke hoṁ aisā honā asambhav hai . isaliye par jīvoṁko
samajhā denekī ākulatā karanā yogya nahīṁ hai . svātmāvalambanarūp nij hitameṁ pramād na
ho isaprakār rahanā hī kartavya hai . ]
[ab is 156vīṁ gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj ślok
kahate haiṁ : ]
[ślokārtha : ] jīvoṁke, saṁsārake kāraṇabhūt aise (tras, sthāvar ādi ) bahut
prakārake bhed haiṁ; isīprakār sadā janmakā utpanna karanevālā karma bhī anek prakārakā hai;
yah labdhi bhī vimal jinamārgameṁ anek prakārakī prasiddha hai; isaliye svasamayoṁ aur
parasamayoṁke sāth vacanavivād kartavya nahīṁ hai
.267.
hyabhavyāḥ . karma nānāvidhaṁ dravyabhāvanokarmabhedāt, athavā mūlottaraprakr̥tibhedācca, ath
tīvrataratīvramaṁdamaṁdatarodayabhedādvā . jīvānāṁ sukhādiprāpterlabdhiḥ kālakaraṇopadeśopaśam-
prāyogyatābhedāt pañcadhā . tataḥ paramārthavedibhiḥ svaparasamayeṣu vādo na kartavya iti .
(śikhariṇī)
vikalpo jīvānāṁ bhavati bahudhā saṁsr̥tikaraḥ
tathā karmānekavidhamapi sadā janmajanakam
.
asau labdhirnānā vimalajinamārge hi viditā
tataḥ kartavyaṁ no svaparasamayairvādavacanam
..267..
laddhūṇaṁ ṇihi ekko tassa phalaṁ aṇuhavei sujaṇatte .
tah ṇāṇī ṇāṇaṇihiṁ bhuṁjei caittu paratattiṁ ..157..
nidhi pā manuj tatphal vatanameṁ gupta rah jyoṁ bhogatā .
tyoṁ choṛ parajanasaṁg jñānī jñān nidhiko bhogatā ..157..