Niyamsar-Hindi (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 116-125 ; Adhikar-9 : Param Samadhi Adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 14 of 21

 

Page 234 of 388
PDF/HTML Page 261 of 415
single page version

(āryā)
kṣhamayā krodhakaṣhāyan mānakaṣhāyan cha mārdavenaiv .
māyāmārjavalābhāllobhakaṣhāyan cha shauchato jayatu ..182..
ukkiṭṭho jo boho ṇāṇan tassev appaṇo chittan .
jo dharai muṇī ṇichchan pāyachchhittan have tassa ..116..
utkr̥uṣhṭo yo bodho gnānan tasyaivātmanashchittam .
yo dharati munirnityan prāyashchittan bhavettasya ..116..

atra shuddhagnānasvīkāravataḥ prāyashchittamityukta m .

utkr̥uṣhṭo yo vishiṣhṭadharmaḥ sa hi paramabodhaḥ ityarthaḥ . bodho gnānan chittamityanarthāntaram . at ev tasyaiv paramadharmiṇo jīvasya prāyaḥ prakarṣheṇ chittan . yaḥ paramasanyamī nityan tādrashan chittan dhatte, tasya khalu nishchayaprāyashchittan bhavatīti .

[shlokārtha : ] krodhakaṣhāyako kṣhamāse, mānakaṣhāyako mārdavase hī, māyāko ārjavakī prāptise aur lobhakaṣhāyako shauchase (santoṣhase) jīto . 182 .

gāthā : 116 anvayārtha :[tasya ev ātmanaḥ ] usī (anantadharmavāle) ātmākā [yaḥ ] jo [utkr̥uṣhṭaḥ bodhaḥ ] utkr̥uṣhṭa bodh, [gnānam ] gnān athavā [chittam ] chitta use [yaḥ muniḥ ] jo muni [nityan dharati ] nitya dhāraṇ karatā hai, [tasya ] use [prāyashchittam bhavet ] prāyashchitta hai .

ṭīkā :yahān̐, ‘shuddha gnānake svīkāravāleko prāyashchitta hai’ aisā kahā hai .

utkr̥uṣhṭa aisā jo vishiṣhṭa dharma vah vāstavamen param bodh haiaisā artha hai . bodh, gnān aur chitta bhinna padārtha nahīn hain . aisā honese hī usī paramadharmī jīvako prāyaḥ chitta hai arthāt prakr̥uṣhṭarūpase chitta (gnān) hai . jo paramasanyamī aise chittako nitya dhāraṇ karatā hai, use vāstavamen nishchayprāyashchitta hai .

utkr̥uṣhṭa nij avabodh athavā gnān athavā chittako .
dhāre muni jo pālatā vah nitya prāyashchittako ..116..

Page 235 of 388
PDF/HTML Page 262 of 415
single page version

(shālinī)
yaḥ shuddhātmagnānasambhāvanātmā
prāyashchittamatra chāstyev tasya
.
nirdhūtānhaḥsanhatin tan munīndran
vande nityan tadguṇaprāptaye‘ham
..183..
kin bahuṇā bhaṇieṇ du varatavacharaṇan mahesiṇan savvan .
pāyachchhittan jāṇah aṇeyakammāṇ khayaheū ..117..
kin bahunā bhaṇiten tu varatapashcharaṇan maharṣhīṇān sarvam .
prāyashchittan jānīhyanekakarmaṇān kṣhayahetuḥ ..117..
ih hi paramatapashcharaṇanirataparamajinayogīshvarāṇān nishchayaprāyashchittam . evan samastā-

[bhāvārtha : ] jīv dharmī hai aur gnānādik usake dharma hain . param chitta athavā param gnānasvabhāv jīvakā utkr̥uṣhṭa visheṣhadharma hai . isaliye svabhāv - apekṣhāse jīvadravyako prāyaḥ chitta hai arthāt prakr̥uṣhṭarūpase gnān hai . jo paramasanyamī aise chittakī (param gnānasvabhāvakī) shraddhā karatā hai tathā usamen līn rahatā hai, use nishchayaprāyashchitta hai . ]

[ab 116vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain : ]

[shlokārtha : ] is lokamen jo (munīndra) shuddhātmagnānakī samyak bhāvanāvanta hai, use prāyashchitta hai hī . jisane pāpasamūhako jhāṛ diyā hai aise us munīndrako main usake guṇoṅkī prāpti hetu nitya vandan karatā hūn̐ . 183 .

gāthā : 117 anvayārtha :[bahunā ] bahut [bhaṇiten tu ] kahanese [kim ] kyā ? [anekakarmaṇām ] anek karmoṅke [kṣhayahetuḥ ] kṣhayakā hetu aisā jo [maharṣhīṇām ] maharṣhiyoṅkā [varatapashcharaṇam ] uttam tapashcharaṇ [sarvam ] vah sab [prāyashchittan jānīhi ] prāyashchitta jān .

ṭīkā :yahān̐ aisā kahā hai ki param tapashcharaṇamen līn param jinayogīshvaroṅko

bahu kathanase kyā jo anekon karma - kṣhayakā hetu hai .
uttam tapashcharyā r̥uṣhikī sarva prāyashchitta hai ..117..

Page 236 of 388
PDF/HTML Page 263 of 415
single page version

charaṇānān paramācharaṇamityukta m .

bahubhirasatpralāpairalamalam . punaḥ sarvan nishchayavyavahārātmakaparamatapashcharaṇātmakan param- jinayogīnāmāsansārapratibaddhadravyabhāvakarmaṇān niravasheṣheṇ vināshakāraṇan shuddhanishchayaprāyashchitta- miti he shiṣhya tvan jānīhi .

(drutavilambit)
anashanāditapashcharaṇātmakan
sahajashuddhachidātmavidāmidam
.
sahajabodhakalāparigocharan
sahajatattvamaghakṣhayakāraṇam
..184..
(shālinī)
prāyashchittan hyuttamānāmidan syāt
svadravye‘smin chintanan dharmashuklam .
karmavrātadhvāntasadbodhatejo
līnan svasminnirvikāre mahimni
..185..

nishchayaprāyashchitta hai; isaprakār nishchayaprāyashchitta samasta ācharaṇommen param ācharaṇ hai aisā kahā hai .

bahut asat pralāponse bas hoo, bas hoo . nishchayavyavahārasvarūp paramatapashcharaṇātmak aisā jo param jinayogiyoṅko anādi sansārase ban̐dhe hue dravyabhāvakarmoṅke niravasheṣh vināshakā kāraṇ vah sab shuddhanishchayaprāyashchitta hai aisā, he shiṣhya ! tū jān .

[ab is 117vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj pān̐ch shlok kahate hain : ]

[shlokārtha : ] anashanāditapashcharaṇātmak (arthāt svarūpapratapanarūpase pariṇamit, pratāpavanta arthāt ugra svarūpapariṇatise pariṇamit) aisā yah sahaj - shuddha - chaitanyasvarūpako jānanevāloṅkā 1sahajagnānakalāparigochar sahajatattva 2aghakṣhayakā kāraṇ hai .184.

[shlokārtha : ] jo (prāyashchitta) is svadravyakā dharma aur shuklarūp chintan dharmadhyān aur shukladhyānarūp jo svadravyachintan vah prāyashchitta hai .

1sahajagnānakalāparigochar = sahaj gnānakī kalā dvārā sarva prakārase gnāt hone yogya

2agh = ashuddhi; doṣh; pāp . (pāp tathā puṇya donon vāstavamen agh hain .)


Page 237 of 388
PDF/HTML Page 264 of 415
single page version

(mandākrāntā)
ātmagnānādbhavati yamināmātmalabdhiḥ krameṇ
gnānajyotirnihatakaraṇagrāmaghorāndhakārā
.
karmāraṇyodbhavadavashikhājālakānāmajasran
pradhvanse‘smin shamajalamayīmāshu dhārān vamantī
..186..
(upajāti)
adhyātmashāstrāmr̥utavārirāshe-
rmayoddhr̥utā sanyamaratnamālā
.
babhūv yā tattvavidān sukaṇṭhe
sālaṅkr̥utirmukti vadhūdhavānām
..187..
(upendravajrā)
namāmi nityan paramātmatattvan
munīndrachittāmbujagarbhavāsam
.
vimukti kāntāratisaukhyamūlan
vinaṣhṭasansāradrumūlametat
..188..

hai, jo karmasamūhake andhakārako naṣhṭa karaneke liye samyaggnānarūpī tej hai tathā jo apanī nirvikār mahimāmen līn haiaisā yah prāyashchitta vāstavamen uttam puruṣhoṅko hotā hai .185.

[shlokārtha : ] yamiyoṅko (sanyamiyoṅko) ātmagnānase kramashaḥ ātmalabdhi (ātmākī prāpti) hotī haiki jis ātmalabdhine gnānajyoti dvārā indriyasamūhake ghor andhakārakā nāsh kiyā hai tathā jo ātmalabdhi karmavanase utpanna (bhavarūpī) dāvānalakī shikhājālakā (shikhāoṅke samūhakā) nāsh karaneke liye us par satat shamajalamayī dhārāko tejīse chhoṛatī haibarasātī hai .186.

[shlokārtha : ] adhyātmashāstrarūpī amr̥utasamudramense mainne jo sanyamarūpī ratnamālā bāhar nikālī hai vah (ratnamālā) muktivadhūke vallabh aise tattvagnāniyoṅke sukaṇṭhakā ābhūṣhaṇ banī hai .187.

[shlokārtha : ] munīndroṅke chittakamalake (hr̥udayakamalake) bhītar jisakā vās hai, jo vimuktirūpī kāntāke ratisaukhyakā mūl hai (arthāt jo muktike atīndriy ānandakā


Page 238 of 388
PDF/HTML Page 265 of 415
single page version

ṇantāṇantabhaveṇ samajjiyasuhaasuhakammasandoho .
tavacharaṇeṇ viṇassadi pāyachchhittan tavan tamhā ..118..
anantānantabhaven samarjitashubhāshubhakarmasandohaḥ .
tapashcharaṇen vinashyati prāyashchittan tapastasmāt ..118..

atra prasiddhashuddhakāraṇaparamātmatattve sadāntarmukhatayā pratapanan yattattapaḥ prāyashchittan bhavatītyukta m .

āsansārat ev samupārjitashubhāshubhakarmasandoho dravyabhāvātmakaḥ pañchasansārasamvardhanasamarthaḥ paramatapashcharaṇen bhāvashuddhilakṣhaṇen vilayan yāti, tataḥ svātmānuṣhṭhānaniṣhṭhan paramatapashcharaṇamev shuddhanishchayaprāyashchittamityabhihitam . mūl hai ) aur jisane sansāravr̥ukṣhake mūlakā vināsh kiyā haiaise is paramātmatattvako main nitya naman karatā hūn̐ . 188 .

gāthā : 118 anvayārtha :[anantānantabhaven ] anantānanta bhavon dvārā [samarjitashubhāshubhakarmasandohaḥ ] upārjit shubhāshubh karmarāshi [tapashcharaṇen ] tapashcharaṇase [vinashyati ] naṣhṭa hotī hai; [tasmāt ] isaliye [tapaḥ ] tap [prāyashchitam ] prāyashchitta hai .

ṭīkā :yahān̐ (is gāthāmen), prasiddha shuddhakāraṇaparamātmatattvamen sadā antarmukh rahakar jo pratapan vah tap prāyashchitta hai (arthāt shuddhātmasvarūpamen līn rahakar pratapanā pratāpavanta vartanā so tap hai aur vah tap prāyashchitta hai ) aisā kahā hai .

anādi sansārase hī upārjit dravyabhāvātmak shubhāshubh karmoṅkā samūhki jo pān̐ch prakārake (pān̐ch parāvartanarūp) sansārakā samvardhan karanemen samartha hai vahbhāvashuddhilakṣhaṇ (bhāvashuddhi jisakā lakṣhaṇ hai aise) paramatapashcharaṇase vilayako prāpta hotā hai; isaliye svātmānuṣhṭhānaniṣhṭha (nij ātmāke ācharaṇamen līn) paramatapashcharaṇ hī shuddhanishchayaprāyashchitta hai aisā kahā gayā hai .

arjit anantānanta bhavake jo shubhāshubh karma hain .
tapase vinash jāte sutap ataev prāyashchitta hai ..118..

Page 239 of 388
PDF/HTML Page 266 of 415
single page version

(mandākrāntā)
prāyashchittan na punaraparan karma karmakṣhayārthan
prāhuḥ santastap iti chidānandapīyūṣhapūrṇam
.
āsansārādupachitamahatkarmakāntāravahni-
jvālājālan shamasukhamayan prābhr̥utan mokṣhalakṣhmyāḥ
..189..
appasarūvālambaṇabhāveṇ du savvabhāvaparihāran .
sakkadi kādun jīvo tamhā jhāṇan have savvan ..119..
ātmasvarūpālambanabhāven tu sarvabhāvaparihāram .
shaknoti kartun jīvastasmād dhyānan bhavet sarvam ..119..
atra sakalabhāvānāmabhāvan kartun svātmāshrayanishchayadharmadhyānamev samarthamityukta m .

[ab is 118vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain : ]

[shlokārtha : ] jo (tap) anādi sansārase samr̥uddha huī karmoṅkī mahā aṭavīko jalā deneke liye agnikī jvālāke samūh samān hai, shamasukhamay hai aur mokṣhalakṣhmīke liye bheṇṭ hai, us chidānandarūpī amr̥utase bhare hue tapako sant karmakṣhay karanevālā prāyashchitta kahate hain, parantu anya kisī kāryako nahīn .189.

gāthā : 119 anvayārtha :[ātmasvarūpālambanabhāven tu ] ātmasvarūp jisakā ālamban hai aise bhāvase [jīvaḥ ] jīv [sarvabhāvaparihāran ] sarvabhāvoṅkā parihār [kartum shaknoti ] kar sakatā hai, [tasmāt ] isaliye [dhyānam ] dhyān vah [sarvam bhavet ] sarvasva hai .

ṭīkā :yahān̐ (is gāthāmen), nij ātmā jisakā āshray hai aisā nishchayadharmadhyān hī sarva bhāvoṅkā abhāv karanemen samartha hai aisā kahā hai .

shuddhātma āshrit bhāvase sab bhāvakā parihār re .
yah jīv kar sakatā ataḥ sarvasva hai vah dhyān re ..119..

Page 240 of 388
PDF/HTML Page 267 of 415
single page version

akhilaparadravyaparityāgalakṣhaṇalakṣhitākṣhuṇṇanityanirāvaraṇasahajaparamapāriṇāmikabhāv - bhāvanayā bhāvāntarāṇān chaturṇāmaudayikaupashamikakṣhāyikakṣhāyopashamikānān parihāran kartumatyāsannabhavyajīvaḥ samartho yasmāt, tat ev pāpāṭavīpāvak ityukta m . ataḥ pañch- mahāvratapañchasamititriguptipratyākhyānaprāyashchittālochanādikan sarvan dhyānameveti .

samasta paradravyoṅke parityāgarūp lakṣhaṇase lakṣhit akhaṇḍa - nityanirāvaraṇ - sahajaparamapāriṇāmikabhāvakī bhāvanāse audayik, aupashamik, kṣhāyik tathā kṣhāyopashamik in chār bhāvāntaroṅkā parihār karanemen ati - āsannabhavya jīv samartha hai, isīliye us jīvako pāpāṭavīpāvak (pāparūpī aṭavīko jalānevālī agni) kahā hai; aisā honese pān̐ch mahāvrat, pān̐ch samiti, tīn gupti, pratyākhyān, prāyashchitta, ālochanā ādi sab dhyān hī hai (arthāt paramapāriṇāmik bhāvakī bhāvanārūp jo dhyān vahī mahāvrat-prāyashchittādi sab kuchh hai )

.

[ab is 119vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain : ] yahān̐ chār bhāvoṅke parihāramen kṣhāyikabhāvarūp shuddha paryāyakā bhī parihār (tyāg) karanā kahā hai usakā

kāraṇ isaprakār hai : shuddhātmadravyakā hīsāmānyakā hīālamban lenese kṣhāyikabhāvarūp shuddha
paryāy pragaṭ hotī hai . kṣhāyikabhāvakāshuddhaparyāyakā visheṣhakāālamban karanese kṣhāyikabhāvarūp
shuddha paryāy kabhī pragaṭ nahīn hotī . isaliye kṣhāyikabhāvakā bhī ālamban tyājya hai . yah jo
kṣhāyikabhāvake ālambanakā tyāg use yahān̐ kṣhāyikabhāvakā tyāg kahā gayā hai .

yahān̐ aisā upadesh diyā hai kiparadravyoṅkā aur parabhāvoṅkā ālamban to dūr raho, mokṣhārthīko

apane audayikabhāvoṅkā (samasta shubhāshubhabhāvādikakā), aupashamikabhāvoṅkā (jisamen kīchaṛ nīche
baiṭh gayā ho aise jalake samān aupashamik samyaktvādikā), kṣhāyopashamikabhāvoṅkā (apūrṇa gnān
darshanchāritrādi paryāyoṅkā) tathā kṣhāyikabhāvoṅkā (kṣhāyik samyaktvādi sarvathā shuddha paryāyoṅkā) bhī
ālamban chhoṛanā chāhiye; mātra paramapāriṇāmikabhāvakāshuddhātmadravyasāmānyakāālamban lenā
chāhiye . usakā ālamban lenevālā bhāv hī mahāvrat, samiti, gupti, pratikramaṇ, ālochanā,
pratyākhyān, prāyashchitta ādi sab kuchh hai . (ātmasvarūpakā ālamban, ātmasvarūpakā āshray,
ātmasvarūpake prati sammukhatā, ātmasvarūpake prati jhukāv, ātmasvarūpakā dhyān,
paramapāriṇāmikabhāvakī bhāvanā, ‘main dhruv shuddha ātmadravyasāmānya hūn̐’ aisī pariṇati
in sabakā ek
artha hai .)

Page 241 of 388
PDF/HTML Page 268 of 415
single page version

(mandākrāntā)
yaḥ shuddhātmanyavichalamanāḥ shuddhamātmānamekan
nityajyotiḥpratihatatamaḥpuñjamādyantashūnyam
.
dhyātvājasran paramakalayā sārdhamānandamūrtin
jīvanmukto bhavati tarasā so‘yamāchārarāshiḥ
..190..
suhaasuhavayaṇarayaṇan rāyādībhāvavāraṇan kichchā .
appāṇan jo jhāyadi tassa du ṇiyaman have ṇiyamā ..120..
shubhāshubhavachanarachanānān rāgādibhāvavāraṇan kr̥utvā .
ātmānan yo dhyāyati tasya tu niyamo bhavenniyamāt ..120..
shuddhanishchayaniyamasvarūpākhyānametat .

[shlokārtha : ] jisane nitya jyoti dvārā timirapuñjakā nāsh kiyā hai, jo ādi ant rahit hai, jo param kalā sahit hai tathā jo ānandamūrti haiaise ek shuddha ātmāko jo jīv shuddha ātmāmen avichal 1manavālā hokar nirantar dhyātā hai, so yah 2āchārarāshi jīv shīghra jīvanmukta hotā hai .190.

gāthā : 120 anvayārtha :[shubhāshubhavachanarachanānām ] shubhāshubh vachan- rachanākā aur [rāgādibhāvavāraṇam ] rāgādibhāvoṅkā nivāraṇ [kr̥utvā ] karake [yaḥ ] jo [ātmānam ] ātmāko [dhyāyati ] dhyātā hai, [tasya tu ] use [niyamāt ] niyamase (nishchitarūpase) [niyamaḥ bhavet ] niyam hai

.

ṭīkā :yah, shuddhanishchayaniyamake svarūpakā kathan hai .

shubh-ashubh rachanā vachanakī, parityāg kar rāgādikā .
usako niyamase hai niyam jo dhyān karatā ātmakā ..120..

1man = bhāv .

2āchārarāshi = chāritrapuñj; chāritrasamūharūp .


Page 242 of 388
PDF/HTML Page 269 of 415
single page version

yaḥ paramatattvagnānī mahātapodhano dainan sañchitasūkṣhmakarmanirmūlanasamarthanishchay- prāyashchittaparāyaṇo niyamitamanovākkāyatvādbhavavallīmūlakandātmakashubhāshubhasvarūpaprashastā- prashastasamastavachanarachanānān nivāraṇan karoti, na kevalamāsān tiraskāran karoti kintu nikhilamoharāgadveṣhādiparabhāvānān nivāraṇan cha karoti, punaranavaratamakhaṇḍādvaitasundarānanda- niṣhyandyanupamanirañjananijakāraṇaparamātmatattvan nityan shuddhopayogabalen sambhāvayati, tasya niyamen shuddhanishchayaniyamo bhavatītyabhiprāyo bhagavatān sūtrakr̥utāmiti

.
(hariṇī)
vachanarachanān tyaktvā bhavyaḥ shubhāshubhalakṣhaṇān
sahajaparamātmānan nityan subhāvayati sphu ṭam
.
paramayaminastasya gnānātmano niyamādayan
bhavati niyamaḥ shuddho muktyaṅganāsukhakāraṇam
..191..

jo paramatattvagnānī mahātapodhan sadā sañchit sūkṣhmakarmoṅko mūlase ukhāṛ denemen samartha nishchayaprāyashchittamen parāyaṇ rahatā huā manvachankāyāko niyamit (sanyamit) kiye honese bhavarūpī belake mūl - kandātmak shubhāshubhasvarūp prashasta - aprashasta samasta vachanarachanākā nivāraṇ karatā hai, keval us vachanarachanākā hī tiraskār nahīn karatā kintu samasta moharāgadveṣhādi parabhāvoṅkā nivāraṇ karatā hai, aur anavaratarūpase (nirantar) akhaṇḍa, advait, sundar - ānandasyandī (sundar ānandajharate), anupam, nirañjan nijakāraṇaparamātmatattvakī sadā shuddhopayogake balase sambhāvanā (samyak bhāvanā) karatā hai, use (us mahātapodhanako) niyamase shuddhanishchayaniyam hai aisā bhagavān sūtrakārakā abhiprāy hai .

[ab is 120vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj chār shlok kahate hain : ]

[shlokārtha : ] jo bhavya shubhāshubhasvarūp vachanarachanāko chhoṛakar sadā sphu ṭarūpase sahajaparamātmāko samyak prakārase bhātā hai, us gnānātmak param yamīko muktirūpī strīke sukhakā kāraṇ aisā yah shuddha niyam niyamase (avashya) hai .191.


Page 243 of 388
PDF/HTML Page 270 of 415
single page version

(mālinī)
anavaratamakhaṇḍādvaitachinnirvikāre
nikhilanayavilāso na sphu ratyev kiñchit
.
apagat ih yasmin bhedavādassamastaḥ
tamahamabhinamāmi staumi sambhāvayāmi
..192..
(anuṣhṭubh)
idan dhyānamidan dhyeyamayan dhyātā phalan cha tat .
ebhirvikalpajālairyannirmuktan tannamāmyaham ..193..
(anuṣhṭubh)
bhedavādāḥ kadāchitsyuryasmin yogaparāyaṇe .
tasya mukti rbhavenno vā ko jānātyārhate mate ..194..
kāyāīparadavve thirabhāvan pariharattu appāṇan .
tassa have taṇusaggan jo jhāyai ṇivviyappeṇ ..121..

[shlokārtha : ] jo anavaratarūpase (nirantar) akhaṇḍa advait chaitanyake kāraṇ nirvikār hai usamen (us paramātmapadārthamen) samasta nayavilās kiñchit sphu rit hī nahīn hotā . jisamense samasta bhedavād (nayādi vikalpa) dūr hue hain use (us paramātma- padārthako) main naman karatā hūn̐, usakā stavan karatā hūn̐, samyak prakārase bhātā hūn̐ .192.

[shlokārtha : ] yah dhyān hai, yah dhyey hai, yah dhyātā hai aur vah phal hai aise vikalpajālonse jo mukta (rahit) hai use (us paramātmatattvako) main naman karatā hūn̐ .193.

[shlokārtha : ] jis yogaparāyaṇamen kadāchit bhedavād utpanna hote hain (arthāt jis yoganiṣhṭha yogīko kabhī vikalpa uṭhate hain ), usakī arhatke matamen mukti hogī yā nahīn hogī vah kaun jānatā hai ? 194.

paradravya kāyā ādise parityāg sthairya, nijātmako .
dhyātā vikalpavimukta, usako niyat kāyotsarga hai ..121..

Page 244 of 388
PDF/HTML Page 271 of 415
single page version

kāyādiparadravye sthirabhāvan parihr̥utyātmānam .
tasya bhavettanūtsargo yo dhyāyati nirvikalpen ..121..

nishchayakāyotsargasvarūpākhyānametat .

sādisanidhanamūrtavijātīyavibhāvavyañjanaparyāyātmakaḥ svasyākāraḥ kāyaḥ . ādishabden kṣhetravāstukanakaramaṇīprabhr̥utayaḥ . eteṣhu sarveṣhu sthirabhāvan sanātanabhāvan parihr̥utya nityaramaṇīyanirañjananijakāraṇaparamātmānan vyavahārakriyākāṇḍāḍambaravividh- vikalpakolāhalavinirmukta sahajaparamayogabalen nityan dhyāyati yaḥ sahajatapashcharaṇ- kṣhīravārānrāshinishīthinīhr̥udayādhīshvaraḥ, tasya khalu sahajavairāgyaprāsādashikhar- shikhāmaṇernishchayakāyotsargo bhavatīti

.

gāthā : 121 anvayārtha :[kāyādiparadravye ] kāyādi paradravyamen [sthir- bhāvam parihr̥utya ] sthirabhāv chhoṛakar [yaḥ ] jo [ātmānam ] ātmāko [nirvikalpen ] nirvikalparūpase [dhyāyati ] dhyātā hai, [tasya ] use [tanūtsargaḥ ] kāyotsarga [bhavet ] hai .

ṭīkā :yah, nishchayakāyotsargake svarūpakā kathan hai .

sādi - sānt mūrta vijātīy-vibhāv-vyañjanaparyāyātmak apanā ākār vah kāy . ‘ādi’ shabdase kṣhetra, gr̥uh, kanak, ramaṇī ādi . in sabamen sthirabhāvsanātanabhāv chhoṛakar (kāyādik sthir hain aisā bhāv chhoṛakar) nitya - ramaṇīy nirañjan nij kāraṇaparamātmāko vyavahār kriyākāṇḍake āḍambar sambandhī vividh vikalparūp kolāhal rahit sahajparamyogake balase jo sahaj - tapashcharaṇarūpī kṣhīrasāgarakā chandra (sahaj taparūpī kṣhīrasāgarako uchhālanemen chandra samān aisā jo jīv) nitya dhyātā hai, us sahaj vairāgyarūpī mahalake shikharake shikhāmaṇiko (us param sahaj- vairāgyavanta jīvako) vāstavamen nishchayakāyotsarga hai .

[ab is shuddhanishchay - prāyashchitta adhikārakī antim gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev pān̐ch shlok kahate hain : ]


Page 245 of 388
PDF/HTML Page 272 of 415
single page version

(mandākrāntā)
kāyotsargo bhavati satatan nishchayātsanyatānān
kāyodbhūtaprabalatarasatkarmamukte : sakāshāt
.
vāchān jalpaprakaraviratermānasānān nivr̥utteḥ
svātmadhyānādapi cha niyatan svātmaniṣhṭhāparāṇām
..195..
(mālinī)
jayati sahajatejaḥpuñjanirmagnabhāsvat-
sahajaparamatattvan mukta mohāndhakāram .
sahajaparamdraṣhṭayā niṣhṭhitanmoghajātan (?)
bhavabhavaparitāpaiḥ kalpanābhishcha mukta m ..196..
(mālinī)
bhavabhavasukhamalpan kalpanāmātraramyan
tadakhilamapi nityan santyajāmyātmashaktyā
.
sahajaparamasaukhyan chichchamatkāramātran
sphu ṭitanijavilāsan sarvadā chetayeham
..197..

[shlokārtha : ] jo nirantar svātmaniṣhṭhāparāyaṇ (nij ātmāmen līn) hain un sanyamiyoṅko, kāyāse utpanna honevāle ati prabal karmoṅke (kāyā sambandhī prabal kriyāoṅke) tyāgake kāraṇ, vāṇīke jalpasamūhakī viratike kāraṇ aur mānasik bhāvoṅkī (vikalpoṅkī) nivr̥uttike kāraṇ, tathā nij ātmāke dhyānake kāraṇ, nishchayase satat kāyotsarga hai .195.

[shlokārtha : ] sahaj tejaḥpuñjamen nimagna aisā vah prakāshamān sahaj param tattva jayavanta haiki jisane mohāndhakārako dūr kiyā hai (arthāt jo mohāndhakār rahit hai ), jo sahaj param dr̥uṣhṭise paripūrṇa hai aur jo vr̥uthā - utpanna bhavabhavake paritāponse tathā kalpanāonse mukta hai .196.

[shlokārtha : ] alpa (tuchchha) aur kalpanāmātraramya (mātra kalpanāse hī ramaṇīy laganevālā) aisā jo bhavabhavakā sukh vah sab main ātmashaktise nitya samyak prakārase chhoṛatā hūn̐; (aur) jisakā nij vilās pragaṭ huā hai, jo sahaj param saukhyavālā hai tathā jo chaitanyachamatkāramātra hai, usakā (us ātmatattvakā) main sarvadā anubhavan karatā hūn̐ .197.


Page 246 of 388
PDF/HTML Page 273 of 415
single page version

(pr̥ithvī)
nijātmaguṇasampadan mam hr̥udi sphu rantīmimān
samādhiviṣhayāmaho kṣhaṇamahan na jāne purā
.
jagatrritayavaibhavapralayahetuduḥkarmaṇān
prabhutvaguṇashakti taḥ khalu hatosmi hā sansr̥utau
..198..
(āryā)
bhavasambhavaviṣhabhūruhaphalamakhilan duḥkhakāraṇan buddhvā .
ātmani chaitanyātmani sañjātavishuddhasaukhyamanubhuṅkte ..199..

iti sukavijanapayojamitrapañchendriyaprasaravarjitagātramātraparigrahashrīpadmaprabhamaladhāridev- virachitāyān niyamasāravyākhyāyān tātparyavr̥uttau shuddhanishchayaprāyashchittādhikāraḥ aṣhṭamaḥ shrutaskandhaḥ ..

[shlokārtha : ] aho ! mere hr̥udayamen sphu rāyamān is nij ātmaguṇasampadāko ki jo samādhikā viṣhay hai usemainne pahale ek kṣhaṇ bhī nahīn jānā . vāstavamen, tīn lokake vaibhavake pralayake hetubhūt duṣhkarmoṅkī prabhutvaguṇashaktise (duṣhṭa karmoṅke prabhutvaguṇakī shaktise), arere ! main sansāramen mārā gayā hūn̐ (hairān ho gayā hūn̐) .198.

[shlokārtha : ] bhavotpanna (sansāramen utpanna honevāle) viṣhavr̥ukṣhake samasta phalako duḥkhakā kāraṇ jānakar main chaitanyātmak ātmāmen utpanna vishuddhasaukhyakā anubhavan karatā hūn̐ .199.

isaprakār, sukavijanarūpī kamaloṅke liye jo sūrya samān hain aur pān̐ch indriyoṅke phai lāv rahit dehamātra jinhen parigrah thā aise shrī padmaprabhamaladhāridev dvārā rachit niyamasārakī tātparyavr̥utti nāmak ṭīkāmen (arthāt shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī niyamasār paramāgamakī nirgrantha munirāj shrī padmaprabhamaladhāridevavirachit tātparyavr̥utti nāmakī ṭīkāmen) shuddhanishchay-prāyashchitta adhikār nāmakā āṭhavān̐ shrutaskandha samāpta huā .


Page 247 of 388
PDF/HTML Page 274 of 415
single page version

9
param-samādhi adhikār
ath akhilamoharāgadveṣhādiparabhāvavidhvansahetubhūtaparamasamādhyadhikār uchyate .
vayaṇochchāraṇakiriyan parichattā vīyarāyabhāveṇ .
jo jhāyadi appāṇan paramasamāhī have tassa ..122..
vachanochchāraṇakriyān parityajya vītarāgabhāven .
yo dhyāyatyātmānan paramasamādhirbhavettasya ..122..

paramasamādhisvarūpākhyānametat .

kvachidashubhavañchanārthan vachanaprapañchāñchitaparamavītarāgasarvagnastavanādikan kartavyan param-

ab samasta moharāgadveṣhādi parabhāvoṅke vidhvansake hetubhūt param - samādhi adhikār kahā jātā hai .

gāthā : 122 anvayārtha :[vachanochchāraṇakriyān ] vachanochchāraṇakī kriyā [parityajya ] parityāg kar [vītarāgabhāven ] vītarāg bhāvase [yaḥ ] jo [ātmānan ] ātmāko [dhyāyati ] dhyātā hai, [tasya ] use [paramasamādhiḥ ] param samādhi [bhavet ] hai .

ṭīkā :yah, param samādhike svarūpakā kathan hai .

kabhī ashubhavañchanārtha vachanavistārase shobhit paramavītarāg sarvagnakā stavanādi param ashubhavañchanārtha = ashubhase chhūṭaneke liye; ashubhase bachaneke liye; ashubhake tyāgake liye .

re tyāg vachanochchār kiriyā, vītarāgī bhāvase .
dhyāve nijātmā jo, samādhi param hotī hai use ..122..

Page 248 of 388
PDF/HTML Page 275 of 415
single page version

jinayogīshvareṇāpi . paramārthataḥ prashastāprashastasamastavāgviṣhayavyāpāro na kartavyaḥ . at ev vachanarachanān parityajya sakalakarmakalaṅkapaṅkavinirmukta pradhvastabhāvakarmātmakaparamavītarāgabhāven trikālanirāvaraṇanityashuddhakāraṇaparamātmānan svātmāshrayanishchayadharmadhyānen ṭaṅkotkīrṇagnāyakaik- svarūpanirataparamashukladhyānen cha yaḥ paramavītarāgatapashcharaṇanirataḥ niruparāgasanyataḥ dhyāyati, tasya khalu dravyabhāvakarmavarūthinīluṇṭākasya paramasamādhirbhavatīti .

(vanshastha)
samādhinā kenachiduttamātmanān
hr̥udi sphu rantīn samatānuyāyinīm
.
yāvanna vidmaḥ sahajātmasampadan
na mā
drashān yā viṣhayā vidāmahi ..200..

jinayogīshvarako bhī karaneyogya hai . paramārthase prashasta - aprashasta samasta vachanasambandhī vyāpār karaneyogya nahīn hai . aisā honese hī, vachanarachanā parityāgakar jo samasta karmakalaṅkarūp kīchaṛase vimukta hai aur jisamense bhāvakarma naṣhṭa hue hain aise bhāvaseparam vītarāg bhāvasetrikāl - nirāvaraṇ nitya-shuddha kāraṇaparamātmāko svātmāshrit nishchayadharmadhyānase tathā ṭaṅkotkīrṇa gnāyak ek svarūpamen līn paramashukladhyānase jo paramavītarāg tapashcharaṇamen līn, niruparāg (nirvikār) sanyamī dhyātā hai, us dravyakarma - bhāvakarmakī senāko lūṭanevāle sanyamīko vāstavamen param samādhi hai .

[ab is 122vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahate hain : ]

[shlokārtha : ] kisī aisī (avarṇanīy, param) samādhi dvārā uttam ātmāoṅke hr̥udayamen sphu rit honevālī, samatākī 1anuyāyinī sahaj ātmasampadākā jabatak ham anubhav nahīn karate, tabatak hamāre jaisoṅkā jo 2viṣhay hai usakā ham anubhavan nahīn karate .200.

1anuyāyinī = anugāminī; sāth-sāth rahanevālī; pīchhe-pīchhe ānevālī . (sahaj ātmasampadā samādhikī anuyāyinī hai .)

2sahaj ātmasampadā muniyoṅkā viṣhay hai .


Page 249 of 388
PDF/HTML Page 276 of 415
single page version

sañjamaṇiyamataveṇ du dhammajjhāṇeṇ sukkajhāṇeṇ .
jo jhāyai appāṇan paramasamāhī have tassa ..123..
sanyamaniyamatapasā tu dharmadhyānen shukladhyānen .
yo dhyāyatyātmānan paramasamādhirbhavettasya ..123..

ih hi samādhilakṣhaṇamukta m .

sanyamaḥ sakalendriyavyāpāraparityāgaḥ . niyamen svātmārādhanātatparatā . ātmā- namātmanyātmanā sandhatta ityadhyātman tapanam . sakalabāhyakriyākāṇḍāḍambaraparityāgalakṣhaṇāntaḥ- kriyādhikaraṇamātmānan niravadhitrikālanirupādhisvarūpan yo jānāti, tatpariṇativisheṣhaḥ svātmāshrayanishchayadharmadhyānam . dhyānadhyeyadhyātr̥utatphalādivividhavikalpanirmuktāntarmukhākār-

gāthā : 123 anvayārtha :[sanyamaniyamatapasā tu ] sanyam, niyam aur tapase tathā [dharmadhyānen shukladhyānen ] dharmadhyān aur shukladhyānase [yaḥ ] jo [ātmānan ] ātmāko [dhyāyati ] dhyātā hai, [tasya ] use [paramasamādhiḥ ] param samādhi [bhavet ] hai .

ṭīkā :yahān̐ (is gāthāmen) samādhikā lakṣhaṇ (arthāt svarūp) kahā hai .

samasta indriyoṅke vyāpārakā parityāg so sanyam hai . nij ātmākī ārādhanāmen tatparatā so niyam hai . jo ātmāko ātmāmen ātmāse dhāraṇ kar rakhatā haiṭikā rakhatā haijoṛ rakhatā hai vah adhyātma hai aur vah adhyātma so tap hai . samasta bāhyakriyākāṇḍake āḍambarakā parityāg jisakā lakṣhaṇ hai aisī antaḥkriyāke adhikaraṇabhūt ātmāko ki jisakā svarūp avadhi rahit tīnon kāl (anādi kālase ananta kāl tak) nirupādhik hai usejo jīv jānatā hai, us jīvakī pariṇativisheṣh vah svātmāshrit nishchayadharmadhyān hai . dhyān - dhyey - dhyātā, dhyānakā phal ādike vividh vikalponse vimukta (arthāt aise vikalponse rahit), antarmukhākār (arthāt antarmukh jisakā svarūp hai aisā), adhikaraṇ = ādhār . (antaraṅg kriyākā ādhār ātmā hai .)

sanyam niyam tapase tathā re dharma - shukla sudhyānase
dhyāve nijātmā jo param hotī samādhi hai use ..123..

Page 250 of 388
PDF/HTML Page 277 of 415
single page version

nikhilakaraṇagrāmāgocharanirañjananijaparamatattvāvichalasthitirūpan nishchayashukladhyānam . ebhiḥ sāmagrīvisheṣhaiḥ sārdhamakhaṇḍādvaitaparamachinmayamātmānan yaḥ paramasanyamī nityan dhyāyati, tasya khalu paramasamādhirbhavatīti .

(anuṣhṭubh)
nirvikalpe samādhau yo nityan tiṣhṭhati chinmaye .
dvaitādvaitavinirmukta mātmānan tan namāmyaham ..201..
kin kāhadi vaṇavāso kāyakileso vichittauvavāso .
ajjhayaṇamoṇapahudī samadārahiyassa samaṇassa ..124..
kin kariṣhyati vanavāsaḥ kāyaklesho vichitropavāsaḥ .
adhyayanamaunaprabhr̥utayaḥ samatārahitasya shramaṇasya ..124..

samasta indriyasamūhase agochar nirañjan - nij - paramatattvamen avichal sthitirūp (aisā jo dhyān) vah nishchayashukladhyān hai . in sāmagrīvisheṣhon sahit (is uparyukta visheṣh āntarik sādhanasāmagrī sahit) akhaṇḍa advait param chaitanyamay ātmāko jo param sanyamī nitya dhyātā hai, use vāstavamen param samādhi hai .

[ab is 123vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain : ]

[shlokārtha : ] jo sadā chaitanyamay nirvikalpa samādhimen rahatā hai, us dvaitādvaitavimukta (dvait-advaitake vikalponse mukta) ātmāko main naman karatā hūn̐ . 201 .

gāthā : 124 anvayārtha :[vanavāsaḥ ] vanavās, [kāyakleshaḥ vichitropavāsaḥ ] kāyaklesharūp anek prakārake upavās, [adhyayanamaunaprabhr̥utayaḥ ] adhyayan, maun ādi (kārya) [samatārahitasya shramaṇasya ] samatārahit shramaṇako [kin kariṣhyati ] kyā karate hain (kyā lābh karate hain) ?

vanavās, kāyāklesharūp anek vidh upavāsase .
vā adhyayan maunādise kyā ! sāmyavirahit sādhuke ..124..

Page 251 of 388
PDF/HTML Page 278 of 415
single page version

atra samatāmantareṇ dravyaliṅgadhāriṇaḥ shramaṇābhāsinaḥ kimapi paralokakāraṇan nāstītyukta m .

sakalakarmakalaṅkapaṅkavinirmukta mahānandahetubhūtaparamasamatābhāven vinā kāntāravāsāvāsen prāvr̥uṣhi vr̥ukṣhamūle sthityā cha grīṣhme‘titīvrakarakarasantaptaparvatāgragrāvaniṣhaṇṇatayā vā hemante cha rātrimadhye hyāshāmbaradashāphalen cha, tvagasthibhūtasarvāṅgakleshadāyinā mahopavāsen vā, sadādhyayanapaṭutayā cha, vāgviṣhayavyāpāranivr̥uttilakṣhaṇen santatamaunavraten vā kimapyupādeyan phalamasti kevaladravyaliṅgadhāriṇaḥ shramaṇābhāsasyeti .

tathā chokta m amr̥utāshītau

(mālinī)
‘‘girigahanaguhādyāraṇyashūnyapradesh-
sthitikaraṇanirodhadhyānatīrthopasevā-
.
prapaṭhanajapahomairbrahmaṇo nāsti siddhiḥ
mr̥ugay tadaparan tvan bhoḥ prakāran gurubhyaḥ
..’’

ṭīkā :yahān̐ (is gāthāmen), samatāke binā dravyaliṅgadhārī shramaṇābhāsako kiñchit paralokakā kāraṇ nahīn hai (arthāt kiñchit mokṣhakā sādhan nahīn hai ) aisā kahā hai .

keval dravyaliṅgadhārī shramaṇābhāsako samasta karmakalaṅkarūp kīchaṛase vimukta mahā ānandake hetubhūt paramasamatābhāv binā, (1) vanavāsamen vasakar varṣhār̥utumen vr̥ukṣhake nīche sthiti karanese, grīṣhmar̥utumen prachaṇḍ sūryakī kiraṇonse santapta parvatake shikharakī shilā par baiṭhanese aur hemantar̥utumen rātrimen digambaradashāmen rahanese, (2) tvachā aur asthirūp (mātra hāṛ-chāmarūp) ho gaye sāre sharīrako kleshadāyak mahā upavāsase, (3) sadā adhyayanapaṭutāse (arthāt sadā shāstrapaṭhan karanese), athavā (4) vachanasambandhī vyāpārakī nivr̥uttisvarūp satat maunavratase kyā kiñchit bhī upādey phal hai ? (arthāt mokṣhake sādhanarūp phal kiñchit bhī nahīn hai .)

isīprakār (shrī yogīndradevakr̥ut) amr̥utāshītimen (59ven shlok dvārā) kahā hai ki :

‘‘[shlokārtha : ] parvatakī gahan guphā ādimen athavā vanake shūnya pradeshamen upādey = chāhane yogya; prashansā yogya .


Page 252 of 388
PDF/HTML Page 279 of 415
single page version

tathā hi
(drutavilambit)
anashanāditapashcharaṇaiḥ phalan
samatayā rahitasya yaterna hi
.
tat idan nijatattvamanākulan
bhaj mune samatākulamandiram
..202..
virado savvasāvajje tigutto pihidindio .
tassa sāmāigan ṭhāi idi kevalisāsaṇe ..125..
virataḥ sarvasāvadye triguptaḥ pihitendriyaḥ .
tasya sāmāyikan sthāyi iti kevalishāsane ..125..
rahanese, indriyanirodhase, dhyānase, tīrthasevāse, (tīrthasthānamen vās karanese), paṭhanase, japase
tathā homase brahmakī (ātmākī) siddhi nahīn hai; isaliye, he bhāī ! tū guruon dvārā usase
anya prakārako ḍhūn̐ḍh
.’’

ab (is 124vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain ) :

[shlokārtha : ] vāstavamen samatā rahit yatiko anashanādi tapashcharaṇonse phal nahīn hai; isaliye, he muni ! samatākā kulamandir aisā jo yah anākul nij tattva use bhaj .202 .

gāthā : 125 anvayārtha :[sarvasāvadye virataḥ ] jo sarva sāvadyamen virat hai, [triguptaḥ ] jo tīn guptivālā hai aur [pihitendriyaḥ ] jisane indriyoṅko banda (niruddha) kiyā hai, [tasya ] use [sāmāyikan ] sāmāyik [sthāyi ] sthāyī hai . [iti kevalishāsane ] aisā kevalīke shāsanamen kahā hai . kulamandir = (1) uttam ghar; (2) vanshaparamparākā ghar .

sāvadyavirat, triguptamay aru pihitaindriy jo rahe .
sthāyī sāmāyik hai use, yon kevalīshāsan kahe ..125..

Page 253 of 388
PDF/HTML Page 280 of 415
single page version

ih hi sakalasāvadyavyāpārarahitasya triguptiguptasya sakalendriyavyāpāravimukhasya tasya cha muneḥ sāmāyikan vratan sthāyītyukta m .

athātraikendriyādiprāṇinikurambakleshahetubhūtasamastasāvadyavyāsaṅgavinirmukta :, prashastā- prashastasamastakāyavāṅmanasān vyāpārābhāvāt triguptaḥ, sparshanarasanaghrāṇachakṣhuḥshrotrābhidhān- pañchendriyāṇān mukhaistattadyogyaviṣhayagrahaṇābhāvāt pihitendriyaḥ, tasya khalu mahāmumukṣhoḥ paramavītarāgasanyaminaḥ sāmāyikan vratan shāshvat sthāyi bhavatīti .

(mandākrāntā)
itthan muktvā bhavabhayakaran sarvasāvadyarāshin
nītvā nāshan vikr̥utimanishan kāyavāṅmānasānām
.
antaḥshuddhayā paramakalayā sākamātmānamekan
buddhvā jantuḥ sthirashamamayan shuddhashīlan prayāti
..203..

ṭīkā :yahān̐ (is gāthāmen), jo sarva sāvadya vyāpārase rahit hai, jo trigupti dvārā gupta hai tathā jo samasta indriyoṅke vyāpārase vimukh hai, us muniko sāmāyikavrat sthāyī hai aisā kahā hai .

yahān̐ (is lokamen) jo ekendriyādi prāṇīsamūhako kleshake hetubhūt samasta sāvadyake

vyāsaṅgase vimukta hai, prashasta - aprashasta samasta kāy - vachan - manake vyāpārake abhāvake

kāraṇ trigupta (tīn guptivālā) hai aur sparshan, rasan, ghrāṇ, chakṣhu tathā shrotra nāmak pān̐ch indriyon dvārā usus indriyake yogya viṣhayake grahaṇakā abhāv honese banda kī huī indriyomvālā hai, us mahāmumukṣhu paramavītarāgasanyamīko vāstavamen sāmāyikavrat shāshvat sthāyī hai .

[ab is 125vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain : ]

[shlokārtha : ] isaprakār bhavabhayake karanevāle samasta sāvadyasamūhako chhoṛakar, kāy - vachan - manakī vikr̥utiko nirantar nāsh prāpta karāke, antaraṅg shuddhise param kalā sahit (param gnānakalā sahit) ek ātmāko jānakar jīv sthirashamamay shuddha shīlako prāpta karatā hai (arthāt shāshvat samatāmay shuddha chāritrako prāpta karatā hai ) .203. vyāsaṅg = gāḍh saṅg; saṅg; āsakti .