Page 254 of 388
PDF/HTML Page 281 of 415
single page version
paramamādhyasthyabhāvādyārūḍhasthitasya paramamumukṣhoḥ svarūpamatrokta m .
yaḥ sahajavairāgyaprāsādashikharashikhāmaṇiḥ vikārakāraṇanikhilamoharāgadveṣhābhāvād bhed- kalpanāpoḍhaparamasamarasībhāvasanāthatvātrrasasthāvarajīvanikāyeṣhu samaḥ, tasya cha paramajin- yogīshvarasya sāmāyikābhidhānavratan sanātanamiti vītarāgasarvagnamārge siddhamiti .
gāthā : 126 anvayārtha : — [yaḥ ] jo [sthāvareṣhu ] sthāvar [vā ] athavā [traseṣhu ] tras [sarvabhūteṣhu ] sarva jīvoṅke prati [samaḥ ] samabhāvavālā hai, [tasya ] use [sāmāyikan ] sāmāyik [sthāyi ] sthāyī hai [iti kevalishāsane ] aisā kevalīke shāsanamen kahā hai
ṭīkā : — yahān̐, param mādhyasthabhāv ādimen ārūrḥ hokar sthit paramamumukṣhukā svarūp kahā hai .
jo sahaj vairāgyarūpī mahalake shikharakā shikhāmaṇi (arthāt param sahajavairāgyavanta muni) vikārake kāraṇabhūt samasta moharāgadveṣhake abhāvake kāraṇ bhedakalpanā vimukta param samarasībhāv sahit honese tras - sthāvar (samasta) jīvanikāyoṅke prati samabhāvavālā hai, us param jinayogīshvarako sāmāyik nāmakā vrat sanātan (sthāyī) hai aisā vītarāg sarvagnake mārgamen siddha hai .
[ab is 126vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj āṭh shlok kahate hain : ]
Page 255 of 388
PDF/HTML Page 282 of 415
single page version
paramajinamunīnān chittamuchchairajasram .
tadahamabhinamāmi staumi sambhāvayāmi ..204..
[shlokārtha : — ] param jinamuniyoṅkā jo chitta (chaitanyapariṇaman) nirantar tras jīvoṅke ghātase tathā sthāvar jīvoṅke vadhase atyanta vimukta hai, aur jo (chitta) antim avasthāko prāpta tathā nirmal hai, use main karmase mukta honeke hetu naman karatā hūn̐, stavan karatā hūn̐, samyak prakārase bhātā hūn̐ .204.
[shlokārtha : — ] koī jīv advaitamārgamen sthit hain aur koī jīv dvaitamārgamen sthit hain; dvait aur advaitase vimukta mārgamen (arthāt jisamen dvait yā advaitake vikalpa nahīn hain aise mārgamen) ham vartate hain .205.
[shlokārtha : — ] koī jīv advaitakī ichchhā karate hain aur anya koī jīv dvaitakī ichchhā karate hain; main dvait aur advaitase vimukta ātmāko naman karatā hūn̐ .206.
[shlokārtha : — ] main — sukhakī ichchhā rakhanevālā ātmā — ajanma aur avināshī aise nij ātmāko ātmā dvārā hī ātmāmen sthit rahakar bārambār bhātā hūn̐ .207.
Page 256 of 388
PDF/HTML Page 283 of 415
single page version
akhaṇḍānandātmā nikhilanayarāsheraviṣhayaḥ .
shubhābhāvo bhūyo‘shubhapariṇatirvā na cha na cha .
ya evan sannyasto bhavaguṇagaṇaiḥ staumi tamaham ..209..
sphu ṭitasahajatejaḥpuñjadūrīkr̥utānhaḥ- .
jayati jagati nityan chichchamatkāramātram ..210..
[shlokārtha : — ] bhavake karanevāle aise in vikalpa-kathanonse bas hoo, bas hoo . jo akhaṇḍānandasvarūp hai vah (yah ātmā) samasta nayarāshikā aviṣhay hai; isaliye yah koī (avarṇanīy) ātmā dvait yā advaitarūp nahīn hai (arthāt dvait - advaitake vikalponse par hai ) . us ekako main alpa kālamen bhavabhayakā nāsh karaneke liye satat vandan karatā hūn̐ .208.
[shlokārtha : — ] yonimen sukh aur duḥkh sukr̥ut aur duṣhkr̥utake samūhase hotā hai (arthāt chār gatike janmommen sukhaduḥkh shubhāshubh kr̥utyonse hotā hai ) . aur dūsare prakārase ( – nishchayanayase), ātmāko shubhakā bhī abhāv hai tathā ashubh pariṇati bhī nahīn hai — nahīn hai, kyoṅki is lokamen ek ātmāko (arthāt ātmā sadā ekarūp honese use) avashya bhavakā parichay bilakul nahīn hai . isaprakār jo bhavaguṇoṅke samūhase sannyasta hai (arthāt jo shubh - ashubh, rāg - dveṣh ādi bhavake guṇonse — vibhāvonse – rahit hai ) usakā ( – nityashuddha ātmākā) main stavan karatā hūn̐ .209.
[shlokārtha : — ] sadā shuddha - shuddha aisā yah (pratyakṣha) chaitanyachamatkāramātra tattva
Page 257 of 388
PDF/HTML Page 284 of 415
single page version
mahāmunigaṇādhināthahr̥udayāravindasthitam .
sadā nijamahimni līnamapi sadraºshān gocharam ..211..
atrāpyātmaivopādey ityukta : . jagatamen nitya jayavanta hai — ki jisane pragaṭ hue sahaj tejaḥpuñj dvārā svadharmatyāgarūp (moharūp) atiprabal timirasamūhako dūr kiyā hai aur jo us ❃aghasenākī dhvajāko har letā hai .210.
[shlokārtha : — ] yah anagh (nirdoṣh) ātmatattva jayavanta hai — ki jisane sansārako asta kiyā hai, jo mahāmunigaṇake adhināthake ( – gaṇadharoṅke) hr̥udayāravindamen sthit hai, jisane bhavakā kāraṇ chhoṛ diyā hai, jo ekāntase shuddha pragaṭ huā hai (arthāt jo sarvathā - shuddharūpase spaṣhṭa gnāt hotā hai ) tathā jo sadā (ṭaṅkotkīrṇa chaitanyasāmānyarūp) nij mahimāmen līn hone par bhī samyagdr̥uṣhṭiyoṅko gochar hai .211.
gāthā : 127 anvayārtha : — [yasya ] jise [sanyame ] sanyamamen, [niyame ] niyamamen aur [tapasi ] tapamen [ātmā ] ātmā [sannihitaḥ ] samīp hai, [tasya ] use [sāmāyikan ] sāmāyik [sthāyi ] sthāyī hai [iti kevalishāsane ] aisā kevalīke shāsanamen kahā hai .
ṭīkā : — yahān̐ (is gāthāmen) bhī ātmā hī upādey hai aisā kahā hai . ❃ agh = doṣh; pāp .
Page 258 of 388
PDF/HTML Page 285 of 415
single page version
yasya khalu bāhyaprapañchaparāṅmukhasya nirjitākhilendriyavyāpārasya bhāvijinasya pāp- kriyānivr̥uttirūpe bāhyasanyame kāyavāṅmanoguptirūpasakalendriyavyāpāravarjite‘bhyantarātmani parimitakālācharaṇamātre niyame paramabrahmachinmayaniyatanishchayāntargatāchāre svarūpe‘vichalasthitirūpe vyavahāraprapañchitapañchāchāre pañchamagatihetubhūte kiñchanabhāvaprapañchaparihīṇe sakaladurāchāranivr̥uttikāraṇe paramatapashcharaṇe cha paramaguruprasādāsāditanirañjananijakāraṇaparamātmā sadā sannihit iti kevalinān shāsane tasya paradravyaparāṅmukhasya paramavītarāgasamyagdraṣhṭervītarāgachāritrabhājaḥ sāmāyikavratan sthāyi bhavatīti .
tiṣhṭhatyuchchaiḥ paramayaminaḥ shuddhadraṣhṭermanashchet .
sākṣhādeṣhā sahajasamatā prāstarāgābhirāme ..212..
bāhya prapañchase parāṅmukh aur samasta indriyavyāpārako jīte hue aise jis bhāvī jinako pāpakriyākī nivr̥uttirūp bāhyasanyamamen, kāy - vachan - manoguptirūp, samasta indriyavyāpār rahit abhyantarasanyamamen, mātra parimit (maryādit) kālake ācharaṇasvarūp niyamamen, nijasvarūpamen avichal sthitirūp, chinmay - paramabrahmamen niyat (nishchal rahe hue) aise nishchayaantargat-āchāramen (arthāt nishchay - abhyantar niyamamen), vyavahārase ❃prapañchit (gnān-darshan-chāritra-tap-vīryāchārarūp) pañchāchāramen (arthāt vyavahār – tapashcharaṇamen), tathā pañchamagatike hetubhūt, kiñchit bhī parigrahaprapañchase sarvathā rahit, sakal durāchārakī nivr̥uttike kāraṇabhūt aise param tapashcharaṇamen ( – in sabamen) param guruke prasādase prāpta kiyā huā nirañjan nij kāraṇaparamātmā sadā samīp hai (arthāt jis muniko sanyamamen, niyamamen aur tapamen nij kāraṇaparamātmā sadā nikaṭ hai ), us paradravyaparāṅmukh paramavītarāg - samyakdr̥uṣhṭi vītarāg - chāritravantako sāmāyikavrat sthāyī hai aisā kevaliyoṅke shāsanamen kahā hai .
[ab is 127vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain : ]
[shlokārtha : — ] yadi shuddhadr̥uṣhṭivanta ( – samyagdr̥uṣhṭi) jīv aisā samajhatā hai ki param muniko tapamen, niyamamen, sanyamamen aur satchāritramen sadā ātmā ūrdhva rahatā hai ❃ prapañchit = darshāye gaye; vistārako prāpta .
Page 259 of 388
PDF/HTML Page 286 of 415
single page version
ih hi rāgadveṣhābhāvādaparispandarūpatvan bhavatītyukta m .
yasya paramavītarāgasanyaminaḥ pāpāṭavīpāvakasya rāgo vā dveṣho vā vikr̥utin nāvatarati, tasya mahānandābhilāṣhiṇaḥ jīvasya pañchendriyaprasaravarjitagātramātra- (arthāt pratyek kāryamen nirantar shuddhātmadravya hī mukhya rahatā hai ) to (aisā siddha huā ki) rāgake nāshake kāraṇ 1abhirām aise us bhavabhayahar bhāvi tīrthādhināthako yah sākṣhāt sahaj - samatā avashya hai . 212 .
gāthā : 128 anvayārtha : — [yasya ] jise [rāgaḥ tu ] rāg yā [dveṣhaḥ tu ] dveṣh (utpanna na hotā huā) [vikr̥utin ] vikr̥uti [na tu janayati ] utpanna nahīn karatā, [tasya ] use [sāmāyikan ] sāmāyik [sthāyi ] sthāyī hai [iti kevalishāsane ] aisā kevalīke shāsanamen kahā hai .
ṭīkā : — yahān̐ rāgadveṣhake abhāvase 2aparispandarūpatā hotī hai aisā kahā hai .
pāparūpī aṭavīko jalānemen agni samān aise jis paramavītarāg sanyamīko rāg yā dveṣh ❃vikr̥uti utpanna nahīn karatā, us mahā ānandake abhilāṣhī jīvako — ki ❃ vikr̥uti = vikār; svābhāvik pariṇatise viruddha pariṇati . [paramavītarāgasanyamīko samatāsvabhāvī
prakr̥itibhūt (svabhāvabhūt) samatāpariṇām hotā hai . ]
1 – abhirām = manohar; sundar . (bhavabhayake haranevāle aise is bhāvi tīrthaṅkarane rāgakā nāsh kiyā honese vah manohar hai .)
2 – aparispandarūpatā = akampatā; akṣhubdhatā; samatā .
Page 260 of 388
PDF/HTML Page 287 of 415
single page version
parigrahasya sāmāyikanāmavratan shāshvatan bhavatīti kevalinān shāsane prasiddhan bhavatīti .
gnānajyotiḥprahataduritānīkaghorāndhakāre .
tasminnitye samarasamaye ko vidhiḥ ko niṣhedhaḥ ..213..
jise pān̐ch indriyoṅke phai lāv rahit dehamātra parigrah hai use — sāmāyik nāmakā vrat shāshvat hai aisā kevaliyoṅke shāsanamen prasiddha hai .
[ab is 128vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain : ]
[shlokārtha : — ] jisane gnānajyoti dvārā pāpasamūharūpī ghor andhakārakā nāsh kiyā hai aisā sahaj paramānandarūpī amr̥utakā pūr (arthāt gnānānandasvabhāvī ātmatattva) jahān̐ nikaṭ hai, vahān̐ ve rāgadveṣh vikr̥uti karanemen samartha nahīn hī hai . us nitya (shāshvat) samarasamay ātmatattvamen vidhi kyā aur niṣhedh kyā ? (samarasasvabhāvī ātmatattvamen ‘yah karane yogya hai aur yah chhoṛane yogya hai’ aise vidhiniṣhedhake vikalparūp svabhāv na honese us ātmatattvakā dr̥urḥatāse ālamban lenevāle muniko svabhāvapariṇaman honeke kāraṇ samarasarūp pariṇām hote hain, vidhiniṣhedhake vikalparūp — rāgadveṣharūp pariṇām nahīn hote .) .213.
Page 261 of 388
PDF/HTML Page 288 of 415
single page version
ārtaraudradhyānaparityāgāt sanātanasāmāyikavratasvarūpākhyānametat .
yastu nityanirañjananijakāraṇasamayasārasvarūpaniyatashuddhanishchayaparamavītarāgasukhāmr̥ut- pānaparāyaṇo jīvaḥ tiryagyonipretāvāsanārakādigatiprāyogyatānimittam ārtaraudradhyānadvayan nityashaḥ santyajati, tasya khalu kevaladarshanasiddhan shāshvatan sāmāyikavratan bhavatīti .
gāthā : 129 anvayārtha : — [yaḥ tu ] jo [ārttan ] ārta [cha ] aur [raudran cha ] raudra [dhyānan ] dhyānako [nityashaḥ ] nitya [varjayati ] varjatā hai, [tasya ] use [sāmāyikan ] sāmāyik [sthāyi ] sthāyī hai [iti kevalishāsane ] aisā kevalīke shāsanamen kahā hai .
ṭīkā : — yah, ārta aur raudra dhyānake parityāg dvārā sanātan (shāshvat) sāmāyikavratake svarūpakā kathan hai .
nitya - nirañjan nij kāraṇasamayasārake svarūpamen niyat ( – niyamase sthit) shuddha - nishchay - param - vītarāg - sukhāmr̥utake pānamen parāyaṇ aisā jo jīv tiryañchayoni, pretavās aur nārakādigatikī yogyatāke hetubhūt ārta aur raudra do dhyānoṅko nitya chhoṛatā hai, use vāstavamen kevaladarshanasiddha ( – kevaladarshanase nishchit huā) shāshvat sāmāyikavrat hai .
[ab is 129vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain : ]
[shlokārtha : — ] isaprakār, jo muni ārta aur raudra nāmake do dhyānoṅko nitya chhoṛatā hai use jinashāsanasiddha ( – jinashāsanase nishchit huā) aṇuvratarūp sāmāyikavrat hai .214.
Page 262 of 388
PDF/HTML Page 289 of 415
single page version
shubhāshubhapariṇāmasamupajanitasukr̥utaduritakarmasannyāsavidhānākhyānametat .
bāhyābhyantaraparityāgalakṣhaṇalakṣhitānān paramajinayogīshvarāṇān charaṇanalinakṣhālan- samvāhanādivaiyāvr̥utyakaraṇajanitashubhapariṇativisheṣhasamupārjitan puṇyakarma, hinsānr̥utasteyābrahma- parigrahapariṇāmasañjātamashubhakarma, yaḥ sahajavairāgyaprāsādashikharashikhāmaṇiḥ sansr̥utipurandhrikā- vilāsavibhramajanmabhūmisthānan tatkarmadvayamiti tyajati, tasya nityan kevalimatasiddhan sāmāyikavratan bhavatīti .
gāthā : 130 anvayārtha : — [yaḥ tu ] jo [puṇyan cha ] puṇya tathā [pāpan bhāvan cha ] pāparūp bhāvako [nityashaḥ ] nitya [varjayati ] varjatā hai, [tasya ] use [sāmāyikan ] sāmāyik [sthāyī ] sthāyī hai [iti kevalishāsane ] aisā kevalīke shāsanamen kahā hai .
ṭīkā : — yah, shubhāshubh pariṇāmase utpanna honevāle sukr̥utaduṣhkr̥utarūp karmake sannyāsakī vidhikā ( – shubhāshubh karmake tyāgakī rītikā) kathan hai .
bāhya - abhyantar parityāgarūp lakṣhaṇase lakṣhit paramajinayogīshvaroṅkā charaṇakamalaprakṣhālan, 1charaṇakamalasamvāhan ādi vaiyāvr̥utya karanese utpanna honevālī shubhapariṇativisheṣhase (vishiṣhṭa shubh pariṇatise) upārjit puṇyakarmako tathā hinsā, asatya, chaurya, abrahma aur parigrahake pariṇāmase utpanna honevāle ashubhakarmako, ve donon karma sansārarūpī strīke 2vilāsavibhramakā janmabhūmisthān honese, jo sahaj vairāgyarūpī mahalake shikharakā shikhāmaṇi ( – jo param sahaj vairāgyavanta muni) chhoṛatā hai, use nitya kevalīmatasiddha (kevaliyoṅke matamen nishchit huā) sāmāyikavrat hai .
1 – charaṇakamalasamvāhan = pām̐v dabānā; pagachampī karanā .
2 – vilāsavibhram = vilāsayukta hāvabhāv; krīṛā .
Page 263 of 388
PDF/HTML Page 290 of 415
single page version
nityānandan vrajati sahajan shuddhachaitanyarūpam .
mahāmohadhvāntaprabalataratejomayamidam .
yajāmyetannityan bhavaparibhavadhvansanipuṇam ..216..
tadekan santyaktvā punarapi sa siddho na chalati ..217..
[ab is 130vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj tīn shlok kahate hain : ]
[shlokārtha : — ] samyagdr̥uṣhṭi jīv sansārake mūlabhūt sarva puṇyapāpako chhoṛakar, nityānandamay, sahaj, shuddhachaitanyarūp jīvāstikāyako prāpta karatā hai; vah shuddha jīvāstikāyamen sadā viharatā hai aur phi ra tribhuvanajanonse (tīn lokake jīvonse) atyanta pūjit aisā jin hotā hai .215.
[shlokārtha : — ] yah svataḥsiddha gnān pāpapuṇyarūpī vanako jalānevālī agni hai, mahāmohāndhakāranāshak atiprabal tejamay hai, vimuktikā mūl hai aur ❃nirupadhi mahā ānandasukhakā dāyak hai . bhavabhavakā dhvans karanemen nipuṇ aise is gnānako main nitya pūjatā hūn̐ .216.
[shlokārtha : — ] yah jīv aghasamūhake vash sansr̥utivadhūkā patipanā prāpta karake (arthāt shubhāshubh karmoṅke vash sansārarūpī strīkā pati banakar) kāmajanit sukhake liye ❃ nirupadhi = chhalarahit; sachche; vāstavik .
Page 264 of 388
PDF/HTML Page 291 of 415
single page version
ākul mativālā hokar jī rahā hai . kabhī bhavyatva dvārā shīghra muktisukhako prāpta karatā hai, usake pashchāt phi ra us ekako chhoṛakar vah siddha chalit nahīn hotā (arthāt ek muktisukh hī aisā ananya, anupam tathā paripūrṇa hai ki use prāpta karake usamen ātmā sadākāl tr̥upta - tr̥upta rahatā hai, usamense kabhī chyut hokar anya sukh prāpta karaneke liye ākul nahīn hotā) .217.
gāthā : 131-132 anvayārtha : — [yaḥ tu ] jo [hāsyan ] hāsya, [ratin ] rati, [shokan ] shok aur [aratin ] aratiko [nityashaḥ ] nitya [varjayati ] varjatā hai, [tasya ] use [sāmāyikan ] sāmāyik [sthāyi ] sthāyī hai [iti kevalishāsane ] aisā kevalīke shāsanamen kahā hai .
[yaḥ ] jo [jugupsān ] jugupsā [bhayan ] bhay aur [sarvan vedan ] sarva vedako [nityashaḥ ] nitya [varjayati ] varjatā hai, [tasya ] use [sāmāyikan ] sāmāyik [sthāyi ] sthāyī hai [iti kevalishāsane ] aisā kevalīke shāsanamen kahā hai .
Page 265 of 388
PDF/HTML Page 292 of 415
single page version
mohanīyakarmasamupajanitastrīpunnapunsakavedahāsyaratyaratishokabhayajugupsābhidhānanavanokaṣhāy- kalitakalaṅkapaṅkātmakasamastavikārajālakan paramasamādhibalen yastu nishchayaratnatrayātmak- paramatapodhanaḥ santyajati, tasya khalu kevalibhaṭṭārakashāsanasiddhaparamasāmāyikābhidhānavratan shāshvatarūpamanen sūtradvayen kathitan bhavatīti .
mudā sansārastrījanitasukhaduḥkhāvalikaram .
samādhau niṣhṭhānāmanavaratamānandamanasām ..218..
ṭīkā : — yah, nau nokaṣhāyakī vijay dvārā prāpta honevāle sāmāyikachāritrake svarūpakā kathan hai .
mohanīyakarmajanit strīved, puruṣhaved, napunsakaved, hāsya, rati, arati, shok, bhay aur jugupsā nāmake nau nokaṣhāyase honevāle kalaṅkapaṅkasvarūp (mal-kīchaṛasvarūp) samasta vikārasamūhako param samādhike balase jo nishchayaratnatrayātmak param tapodhan chhoṛatā hai, use vāstavamen kevalībhaṭṭārakake shāsanase siddha huā param sāmāyik nāmakā vrat shāshvatarūp hai aisā in do sūtronse kahā hai
[ab in 131 – 132vīn gāthāoṅkī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain : ]
[shlokārtha : — ] sansārastrījanit ❃sukhaduḥkhāvalikā karanevālā nau kaṣhāyātmak yah sab ( – nau nokaṣhāyasvarūp sarva vikār) main vāstavamen pramodase chhoṛatā hūn̐ — ki jo nau nokaṣhāyātmak vikār mahāmohāndh jīvoṅko nirantar sulabh hai tathā nirantar ānandit manavāle samādhiniṣhṭha (samādhimen līn) jīvoṅko ati durlabh hai .218. ❃ sukhaduḥkhāvali = sukhaduḥkhakī āvali; sukhaduḥkhakī paṅkti — shreṇī . (nau nokaṣhāyātmak vikār sansārarūpī
Page 266 of 388
PDF/HTML Page 293 of 415
single page version
paramasamādhyadhikāropasanhāropanyāso‘yam .
yastu sakalavimalakevalagnānadarshanalolupaḥ paramajinayogīshvaraḥ svātmāshrayanishchayadharma- dhyānen nikhilavikalpajālanirmukta nishchayashukladhyānen cha anavaratamakhaṇḍādvaitasahajachidvilās- lakṣhaṇamakṣhayānandāmbhodhimajjantan sakalabāhyakriyāparāṅmukhan shashvadantaḥkriyādhikaraṇan svātmaniṣhṭha- nirvikalpaparamasamādhisampattikāraṇābhyān tābhyān dharmashukladhyānābhyān sadāshivātmakamātmānan
gāthā : 133 anvayārtha : — [yaḥ tu ] jo [dharman cha ] dharmadhyān [shuklan cha dhyānan ] aur shukladhyānako [nityashaḥ ] nitya [dhyāyati ] dhyātā hai, [tasya ] use [sāmāyikan ] sāmāyik [sthāyi ] sthāyī hai [iti kevalishāsane ] aisā kevalīke shāsanamen kahā hai .
ṭīkā : — yah, param - samādhi adhikārake upasanhārakā kathan hai .
jo sakal – vimal kevalagnānadarshanakā lolup (sarvathā nirmal kevalagnān aur kevaladarshanakī tīvra abhilāṣhāvālā – bhāvanāvālā) param jinayogīshvar svātmāshrit nishchay - dharmadhyān dvārā aur samasta vikalpajāl rahit nishchay - shukladhyān dvārā — svātmaniṣhṭha (nij ātmāmen līn aisī) nirvikalpa param samādhirūp sampattike kāraṇabhūt aise un dharma - shukla dhyānon dvārā, akhaṇḍa-advait - sahaj - chidvilāsalakṣhaṇ (arthāt akhaṇḍa advait svābhāvik chaitanyavilās jisakā lakṣhaṇ hai aise), akṣhay ānandasāgaramen magna honevāle (ḍūbanevāle), sakal bāhyakriyāse parāṅmukh, shāshvatarūpase (sadā) antaḥkriyāke adhikaraṇabhūt, sadāshivasvarūp ātmāko nirantar dhyātā hai, use
Page 267 of 388
PDF/HTML Page 294 of 415
single page version
dhyāyati hi tasya khalu jineshvarashāsananiṣhpannan nityan shuddhan triguptiguptaparamasamādhilakṣhaṇan shāshvatan sāmāyikavratan bhavatīti .
dharmadhyānepyanaghaparamānandatattvāshrite‘smin .
bhedābhāvāt kimapi bhavinān vāṅmanomārgadūram ..219..
iti sukavijanapayojamitrapañchendriyaprasaravarjitagātramātraparigrahashrīpadmaprabhamaladhāridevvirachitāyān niyamasāravyākhyāyān tātparyavr̥uttau paramasamādhyadhikāro navamaḥ shrutaskandhaḥ .. vāstavamen jineshvarake shāsanase niṣhpanna huā, nityashuddha, trigupti dvārā gupta aisī param samādhi jisakā lakṣhaṇ hai aisā, shāshvat sāmāyikavrat hai .
[ab is param - samādhi adhikārakī antim gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahate hain : ]
[shlokārtha : — ] is anagh (nirdoṣh) paramānandamay tattvake āshrit dharmadhyānamen aur shukladhyānamen jisakī buddhi pariṇamit huī hai aisā shuddharatnatrayātmak jīv aise kisī vishāl tattvako atyanta prāpta karatā hai ki jisamense ( – jis tattvamense) mahā duḥkhasamūh naṣhṭa huā hai aur jo (tattva) bhedoṅke abhāvake kāraṇ jīvoṅko vachan tathā manake mārgase dūr hai .219.
isaprakār, sukavijanarūpī kamaloṅke liye jo sūrya samān hain aur pān̐ch indriyoṅke phai lāv rahit dehamātra jinhen parigrah thā aise shrī padmaprabhamaladhāridev dvārā rachit niyamasārakī tātparyavr̥utti nāmak ṭīkāmen (arthāt shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī niyamasār paramāgamakī nirgranth munirāj shrī padmaprabhamaladhāridevavirachit tātparyavr̥utti nāmakī ṭīkāmen) param-samādhi adhikār nāmakā navavān̐ shrutaskandha samāpta huā .
Page 268 of 388
PDF/HTML Page 295 of 415
single page version
ratnatrayasvarūpākhyānametat .
chaturgatisansāraparibhramaṇakāraṇatīvramithyātvakarmaprakr̥itipratipakṣhanijaparamātmatattvasamyak - shraddhānāvabodhācharaṇātmakeṣhu shuddharatnatrayapariṇāmeṣhu bhajanan bhakti rārādhanetyarthaḥ . ekādashapadeṣhu ab bhakti adhikār kahā jātā hai .
gāthā : 134 anvayārtha : — [yaḥ shrāvakaḥ shramaṇaḥ ] jo shrāvak athavā shramaṇ [samyaktvagnānacharaṇeṣhu ] samyagdarshan, samyaggnān aur samyakchāritrakī [bhaktin ] bhakti [karoti ] karatā hai, [tasya tu ] use [nirvr̥uttibhaktiḥ bhavati ] nirvr̥uttibhakti (nirvāṇakī bhakti) hai [iti ] aisā [jinaiḥ pragnaptam ] jinonne kahā hai .
ṭīkā : — yah, ratnatrayake svarūpakā kathan hai .
chaturgati sansāramen paribhramaṇake kāraṇabhūt tīvra mithyātvakarmakī prakr̥itise pratipakṣha
Page 269 of 388
PDF/HTML Page 296 of 415
single page version
shrāvakeṣhu jaghanyāḥ ṣhaṭ, madhyamāstrayaḥ, uttamau dvau cha, ete sarve shuddharatnatrayabhaktin kurvanti . ath bhavabhayabhīravaḥ paramanaiṣhkarmyavr̥uttayaḥ paramatapodhanāshcha ratnatrayabhaktin kurvanti . teṣhān param- shrāvakāṇān paramatapodhanānān cha jinottamaiḥ pragnaptā nirvr̥utibhakti rapunarbhavapurandhrikāsevā bhavatīti .
bhaktin kuryādanishamatulān yo bhavachchhedadakṣhām .
bhakto bhakto bhavati satatan shrāvakaḥ sanyamī vā ..220..
(viruddha) nij paramātmatattvake samyak shraddhān - avabodh - ācharaṇasvarūpashuddharatnatray - pariṇāmoṅkā jo bhajan vah bhakti hai; ārādhanā aisā usakā artha hai . ❃ekādashapadī shrāvakommen jaghanya chhah hain, madhyam tīn hain tathā uttam do hain . — yah sab shuddharatnatrayakī bhakti karate hain . tathā bhavabhayabhīru, paramanaiṣhkarmyavr̥uttivāle (param niṣhkarma pariṇativāle) param tapodhan bhī (shuddha) ratnatrayakī bhakti karate hain . un param shrāvakon tathā param tapodhanoṅko jinavaroṅkī kahī huī nirvāṇabhakti — apunarbhavarūpī strīkī sevā — vartatī hai .
[ab is 134vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahate hain : ]
[shlokārtha : — ] jo jīv bhavabhayake haranevāle is samyaktvakī, shuddha gnānakī aur chāritrakī bhavachhedak atul bhakti nirantar karatā hai, vah kāmakrodhādi samasta duṣhṭa pāpasamūhase mukta chittavālā jīv — shrāvak ho athavā sanyamī ho — nirantar bhakta hai, bhakta hai . .220. ❃ekādashapadī = jinake gyārah pad (guṇānusār bhūmikāen̐) hain aise . [shrāvakoṅke nimnānusār gyārah pad
tyāg, (7) brahmacharya, (8) ārambhatyāg, (9) parigrahatyāg, (10) anumatityāg aur (11) uddiṣhṭāhār-
tyāg . unamen chhaṭhaven pad tak (chhaṭhavīn pratimā tak) jaghanya shrāvak hain, nauven pad tak madhyam shrāvak
Page 270 of 388
PDF/HTML Page 297 of 415
single page version
vyavahāranayapradhānasiddhabhakti svarūpākhyānametat .
ye purāṇapuruṣhāḥ samastakarmakṣhayopāyahetubhūtan kāraṇaparamātmānamabhedānupachāraratnatray- pariṇatyā samyagārādhya siddhā jātāsteṣhān kevalagnānādishuddhaguṇabhedan gnātvā nirvāṇaparamparāhetubhūtān paramabhakti māsannabhavyaḥ karoti, tasya mumukṣhorvyavahāranayen nirvr̥utibhakti rbhavatīti .
gāthā : 135 anvayārtha : — [yaḥ ] jo jīv [mokṣhagatapuruṣhāṇām ] mokṣhagat puruṣhoṅkā [guṇabhedan ] guṇabhed [gnātvā ] jānakar [teṣhām api ] unakī bhī [paramabhaktin ] param bhakti [karoti ] karatā hai, [vyavahāranayen ] us jīvako vyavahāranayase [parikathitam ] nirvāṇabhakti kahī hai .
ṭīkā : — yah, vyavahāranayapradhān siddhabhaktike svarūpakā kathan hai .
jo purāṇ puruṣh samastakarmakṣhayake upāyake hetubhūt kāraṇaparamātmākī abhed - anupachār - ratnatrayapariṇatise samyakrūpase ārādhanā karake siddha hue unake kevalagnānādi shuddha guṇoṅke bhedako jānakar nirvāṇakī paramparāhetubhūt aisī param bhakti jo āsannabhavya jīv karatā hai, us mumukṣhuko vyavahāranayase nirvāṇabhakti hai .
[ab is 135vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj chhah shlok kahate hain : ]
karatā, vahī vyavahārase nirvāṇabhakti ved re ..135..
Page 271 of 388
PDF/HTML Page 298 of 415
single page version
ye nirvāṇavadhūṭikāstanabharāshleṣhotthasaukhyākarāḥ .
tān siddhānabhinaumyahan pratidinan pāpāṭavīpāvakān ..224..
[shlokārtha : — ] jinhonne karmasamūhako khirā diyā hai, jo siddhivadhūke (muktirūpī strīke) pati hain, jinhonne aṣhṭa guṇarūp aishvaryako samprāpta kiyā hai tathā jo kalyāṇake dhām hain, un siddhoṅko main nitya vandan karatā hūn̐ .221.
[shlokārtha : — ] isaprakār (siddhabhagavantoṅkī bhaktiko) vyavahāranayase nirvāṇabhakti jinavaronne kahā hai; nishchay - nirvāṇabhakti ratnatrayabhaktiko kahā hai .222.
[shlokārtha : — ] āchāryonne siddhatvako niḥsheṣh (samasta) doṣhase dūr, kevalagnānādi shuddha guṇoṅkā dhām aur shuddhopayogakā phal kahā hai .223.
[shlokārtha : — ] jo lokāgramen vās karate hain, jo bhavabhavake klesharūpī samudrake pārako prāpta hue hain, jo nirvāṇavadhūke puṣhṭa stanake āliṅganase utpanna saukhyakī khān hain tathā jo shuddhātmākī bhāvanāse utpanna kaivalyasampadāke ( – mokṣhasampadāke) mahā guṇomvāle hain, un pāpāṭavīpāvak ( – pāparūpī vanako jalānemen agni samān) siddhoṅko main pratidin naman karatā hūn̐ .224.
Page 272 of 388
PDF/HTML Page 299 of 415
single page version
mukti shrīvanitāmukhāmbujaravīn svādhīnasaukhyārṇavān .
nityān tān sharaṇan vrajāmi satatan pāpāṭavīpāvakān ..225..
yogyāḥ sadā shivamayāḥ pravarāḥ prasiddhāḥ .
paṅkeruhorumakarandamadhuvratāḥ syuḥ ..226..
[shlokārtha : — ] jo tīn lokake agrabhāgamen nivās karate hain, jo guṇamen baṛe hain, jo gneyarūpī mahāsāgarake pārako prāpta hue hain, jo muktilakṣhmīrūpī strīke mukhakamalake sūrya hain, jo svādhīn sukhake sāgar hain, jinhonne aṣhṭa guṇoṅko siddha ( – prāpta) kiyā hai, jo bhavakā nāsh karanevāle hain tathā jinhonne āṭh karmoṅke samūhako naṣhṭa kiyā hai, un pāpāṭavīpāvak ( – pāparūpī aṭavīko jalānemen agni samān) nitya (avināshī) siddhabhagavantoṅkī main nirantar sharaṇ grahaṇ ka ratā hūn̐ . 225 .
[shlokārtha : — ] jo manuṣhyoṅke tathā devoṅke samūhakī parokṣha bhaktike yogya hain, jo sadā shivamay hain, jo shreṣhṭha hain tathā jo prasiddha hain, ve siddhabhagavanta susiddhirūpī ramaṇīke ramaṇīy mukhakamalake mahā ❃
anubhav karate hain ) .226. ❃ makaranda = phū lakā parāg, phū lakā ras, phū lakā kesar .
Page 273 of 388
PDF/HTML Page 300 of 415
single page version
nijaparamātmabhakti svarūpākhyānametat .
bhedakalpanānirapekṣhanirupachāraratnatrayātmake niruparāgamokṣhamārge nirañjananijaparamātmānand- pīyūṣhapānābhimukho jīvaḥ svātmānan sansthāpyāpi cha karoti nirvr̥utermuktyaṅganāyāḥ charaṇanaline paramān bhaktin, ten kāraṇen sa bhavyo bhakti guṇen nirāvaraṇasahajagnānaguṇatvādasahāyaguṇātmakan nijātmānan prāpnoti .
ātmā hyātmānamātmanyavichalitamahāshuddharatnatraye‘smin nitye nirmukti hetau nirupamasahajagnāndrakshīlarūpe .
gāthā : 136 anvayārtha : — [mokṣhapathe ] mokṣhamārgamen [ātmānan ] (apane) ātmāko [sansthāpya cha ] samyak prakārase sthāpit karake [nirvr̥utteḥ ] nirvr̥uttikī (nirvāṇakī) [bhaktim ] bhakti [karoti ] karatā hai, [ten tu ] usase [jīvaḥ ] jīv [asahāyaguṇan ]
ṭīkā : — yah, nij paramātmākī bhaktike svarūpakā kathan hai .
nirañjan nij paramātmākā ānandāmr̥ut pān karanemen abhimukh jīv bhedakalpanānirapekṣha nirupachār - ratnatrayātmak 2niruparāg mokṣhamārgamen apane ātmāko samyak prakārase sthāpit karake nirvr̥utike — muktirūpī strīke — charaṇakamalakī param bhakti karatā hai, us kāraṇase vah bhavya jīv bhaktiguṇ dvārā nij ātmāko — ki jo nirāvaraṇ sahaj gnānaguṇavālā honese asahāyaguṇātmak hai use — prāpta karatā hai .
[ab is 136vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain : ]
[shlokārtha : — ] is avichalit - mahāshuddha - ratnatrayavāle, muktike hetubhūt
1asahāyaguṇavāle [nijātmānam ] nij ātmāko [prāpnoti ] prāpta karatā hai .
1 – asahāyaguṇavālā = jise kisīkī sahāyatā nahīn hai aise guṇavālā . [ātmā svataḥsiddha sahaj svatantra guṇavālā honese asahāyaguṇavālā hai . ]
2 – niruparāg = uparāg rahit; nirvikār; nirmal; shuddha .