Niyamsar-Hindi (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 25-36.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 5 of 21

 

Page 54 of 388
PDF/HTML Page 81 of 415
single page version

rāgādipudgalavikāraviruddhashuddha-
chaitanyadhātumayamūrtirayan cha jīvaḥ
..’’
tathā hi
(mālinī)
iti vividhavikalpe pudgale drashyamāne
na cha kuru ratibhāvan bhavyashārdūl tasmin .
kuru ratimatulān tvan chichchamatkāramātre
bhavasi hi paramashrīkāminīkāmarūpaḥ
..38..
dhāuchaukkassa puṇo jan heū kāraṇan ti tan ṇeyo .
khandhāṇan avasāṇan ṇādavvo kajjaparamāṇū ..25..
dhātuchatuṣhkasya punaḥ yo hetuḥ kāraṇamiti sa gneyaḥ .
skandhānāmavasāno gnātavyaḥ kāryaparamāṇuḥ ..25..
prakārakā dikhāī detā hai, jīv to anek prakārakā hai nahīn;) aur yah jīv to rāgādik
pudgalavikāronse vilakṣhaṇ, shuddha chaitanyadhātumay mūrti hai
.’’

aur (in gāthāoṅkī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev vividh prakārake pudgalommen rati na karake chaitanyachamatkāramātra ātmāmen rati karanā aisā shlok dvārā kahate hain ) :

[shloekārtha :] isaprakār vividh bhedomvālā pudgal dikhāī dene par, he bhavyashārdūl ! (bhavyottam !) tū usamen ratibhāv na kar . chaitanyachamatkāramātramen (arthāt chaitanyachamatkāramātra ātmāmen) tū atul rati kar ki jisase tū paramashrīrūpī kāminīkā vallabh hogā .38.

gāthā : 25 anvayārtha :[punaḥ ] phi ra [yaḥ ] jo [dhātuchatuṣhkasya ] (pr̥ithvī, jal, tej aur vāyuin) chār dhātuoṅkā [hetuḥ ] hetu hai, [saḥ ] vah [kāraṇam iti gneyaḥ ] kāraṇaparamāṇu jānanā; [skandhānām ] skandhoṅke [avasānaḥ ] avasānako (pr̥uthak

jo hetu dhātu chatuṣhkakā kāraṇ - aṇu vikhyāt hai .
aru skandhake avasānamen kāryāṇu hotā prāpta hai ..25..

Page 55 of 388
PDF/HTML Page 82 of 415
single page version

kāraṇakāryaparamāṇudravyasvarūpākhyānametat .
pr̥uthivyaptejovāyavo dhātavashchatvāraḥ; teṣhān yo hetuḥ sa kāraṇaparamāṇuḥ . sa ev jaghanya-

paramāṇuḥ snigdharūkṣhaguṇānāmānantyābhāvāt samaviṣhamabandhayorayogya ityarthaḥ . snigdharūkṣhaguṇā- nāmanantatvasyopari dvābhyām chaturbhiḥ samabandhaḥ tribhiḥ pañchabhirviṣhamabandhaḥ . ayamutkr̥uṣhṭa- paramāṇuḥ . galatān pudgaladravyāṇām anto‘vasānastasmin sthito yaḥ sa kāryaparamāṇuḥ . aṇavashchaturbhedāḥ kāryakāraṇajaghanyotkr̥uṣhṭabhedaiḥ . tasya paramāṇudravyasya svarūpasthitatvāt vibhāvābhāvāt paramasvabhāv iti .

tathā choktan pravachanasāre hue avibhāgī antim anshako) [kāryaparamāṇuḥ ] kāryaparamāṇu [gnātavya: ] jānanā .

ṭīkā :yah, kāraṇaparamāṇudravya aur kāryaparamāṇudravyake svarūpakā kathan hai .

pr̥ithvī, jal, tej aur vāyu yah chār dhātuen̐ hain; unakā jo hetu hai vah kāraṇaparamāṇu hai . vahī (paramāṇu), ek guṇ snigdhatā yā rūkṣhatā honese, sam yā viṣham bandhake ayogya aisā jaghanya paramāṇu haiaisā artha hai . ek guṇ snigdhatā yā rūkṣhatāke ū par, do guṇavālekā aur chār guṇavālekā samabandha hotā hai tathā tīn guṇavālekā aur pān̐ch guṇavālekā viṣhamabandha hotā hai, yah utkr̥uṣhṭa paramāṇu hai . galate arthāt pr̥uthak hote pudgaladravyoṅke antamenavasānamen (antim dashāmen) sthit vah kāryaparamāṇu hai (arthāt skandha khaṇḍit hote - hote jo chhoṭese chhoṭā avibhāg bhāg rahatā hai vah kāryaparamāṇu hai ) . (isaprakār) aṇuoṅke (paramāṇuoṅke) chār bhed hain : kārya, kāraṇ, jaghanya aur utkr̥uṣhṭa . vah paramāṇudravya svarūpamen sthit honese use vibhāvakā abhāv hai, isaliye (use) param svabhāv hai .

isīprakār (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt) shrī pravachanasāramen (165vīn tathā 166vīn gāthā dvārā) kahā hai ki : samabandha arthāt sam saṅkhyāke guṇavāle paramāṇuoṅkā bandha aur viṣhamabandha arthāt viṣham saṅkhyāke guṇavāle paramāṇuoṅkā bandha . yahān̐ (ṭīkāmen) samabandha aur viṣhamabandhakā ekek udāharaṇ diyā hai tadanusār

samasta samabandha aur viṣhamabandha samajh lenā .

Page 56 of 388
PDF/HTML Page 83 of 415
single page version

‘‘ṇiddhā vā lukkhā vā aṇupariṇāmā samā va visamā vā .
samado durādhigā jadi bajjhanti hi ādiparihīṇā ..
ṇiddhattaṇeṇ duguṇo chaduguṇaṇiddheṇ bandhamaṇubhavadi .
lukkheṇ vā tiguṇido aṇu bajjhadi pañchaguṇajutto ..’’
tathā hi
(anuṣhṭubh)
skandhaistaiḥ ṣhaṭprakāraiḥ kin chaturbhiraṇubhirmam .
ātmānamakṣhayan shuddhan bhāvayāmi muhurmuhuḥ ..39..
attādi attamajjhan attantan ṇev indiyaggejjhan .
avibhāgī jan davvan paramāṇū tan viyāṇāhi ..26..
ātmādyātmamadhyamātmāntan naivendriyairgrāhyam .
avibhāgi yaddravyan paramāṇun tad vijānīhi ..26..

‘‘[gāthārthaḥ] paramāṇupariṇām, snigdha hon yā rūkṣha hon, sam anshavāle hon yā viṣham anshavāle hon, yadi samānase do adhik anshavāle hon to ban̐dhate hain; jaghanya anshavālā nahīn ban̐dhatā .

snigdharūpase do anshavālā paramāṇu chār anshavāle snigdha (athavā rūkṣha) paramāṇuke sāth bandhakā anubhav karatā hai; athavā rūkṣhatāse tīn anshavālā paramāṇu pān̐ch anshavāleke sāth juṛā huā ban̐dhatā hai .’’

aur (25vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok dvārā pudgalakī upekṣhā karake shuddha ātmākī bhāvanā karate hain ) :

[shloekārtha :] un chhah prakārake skandhon yā chār prakārake aṇuoṅke sāth mujhe kyā hai ? main to akṣhay shuddha ātmāko punaḥ punaḥ bhātā hūn̐ . 39 .

gāthā : 26 anvayārtha :[ātmādi ] svayam hī jisakā ādi hai,
jo ādimen bhī āp hai madhyāntamen bhī āp hī .
avibhāg, indriy grāhya nahin, paramāṇu sat jāno vahī ..26..

Page 57 of 388
PDF/HTML Page 84 of 415
single page version

paramāṇuvisheṣhokti riyam .
yathā jīvānān nityānityanigodādisiddhakṣhetraparyantasthitānān sahajaparamapāriṇāmik-

bhāvavivakṣhāsamāshrayeṇ sahajanishchayanayen svasvarūpādaprachyavanatvamukta m, tathā paramāṇudravyāṇān pañchamabhāven paramasvabhāvatvādātmapariṇaterātmaivādiḥ, madhyo hi ātmapariṇaterātmaiv, antopi svasyātmaiv paramāṇuḥ . ataḥ na chendriyagnānagocharatvād anilānalādibhiravinashvaratvādavibhāgī he shiṣhya sa paramāṇuriti tvan tan jānīhi .

(anuṣhṭubh)
apyātmani sthitin buddhvā pudgalasya jaḍātmanaḥ .
siddhāste kin na tiṣhṭhanti svasvarūpe chidātmani ..40..

[ātmamadhyam ] svayam hī jisakā madhya hai aur [ātmāntam ] svayam hī jisakā anta hai (arthāt jisake ādimen, madhyamen aur antamen paramāṇukā nij svarūp hī hai ), [na ev indriyaiḥ grāhyam ] jo indriyonse grāhya (jānanemen āne yogya) nahīn hai aur [yad avibhāgi] jo avibhāgī hai, [tat ] vah [paramāṇun dravyan ] paramāṇudravya [vijānīhi ] jān .

ṭīkā :yah, paramāṇukā visheṣh kathan hai .

jisaprakār sahaj param pāriṇāmikabhāvakī vivakṣhākā āshray karanevāle sahaj nishchayanayakī apekṣhāse nitya aur anitya nigodase lekar siddhakṣhetra paryanta vidyamān jīvoṅkā nij svarūpase achyutapanā kahā gayā hai, usī prakār pañchamabhāvakī apekṣhāse paramāṇudravyakā paramasvabhāv honese paramāṇu svayam hī apanī pariṇatikā ādi hai, svayam hī apanī pariṇatikā madhya hai aur svayam hī apanā anta bhī hai (arthāt ādimen bhī svayam hī, madhyamen bhī svayam hī aur antamen bhī paramāṇu svayam hī hai, kabhī nij svarūpase chyut nahīn hai) . jo aisā honese, indriyagnānagochar na honese aur pavan, agni ityādi dvārā nāshako prāpta na honese, avibhāgī hai use, he shiṣhya ! tū paramāṇu jān .

[ab 26vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain : ]

[shloekārtha :] jaṛātmak pudgalakī sthiti svayammen (pudgalamen hī) jānakar (arthāt jaṛasvarūp pudgal pudgalake nij svarūpamen hī rahate hain aisā jānakar), ve siddhabhagavanta apane chaitanyātmak svarūpamen kyon nahīn raheṅge ? (avashya raheṅge .) 40.


Page 58 of 388
PDF/HTML Page 85 of 415
single page version

eyarasarūvagandhan dophāsan tan have sahāvaguṇan .
vihāvaguṇamidi bhaṇidan jiṇasamaye savvapayaḍattan ..27..
ekarasarūpagandhaḥ dvisparshaḥ sa bhavetsvabhāvaguṇaḥ .
vibhāvaguṇ iti bhaṇito jinasamaye sarvaprakaṭatvam ..27..
svabhāvapudgalasvarūpākhyānametat .
tikta kaṭukakaṣhāyāmlamadhurābhidhāneṣhu pañchasu raseṣhvekarasaḥ, shvetapītaharitāruṇ-

kr̥iṣhṇavarṇeṣhvekavarṇaḥ, sugandhadurgandhayorekagandhaḥ, karkashamr̥udugurulaghushītoṣhṇasnigdharūkṣhābhidhānā- maṣhṭānāmantyachatuḥsparshāvirodhasparshanadvayam; ete paramāṇoḥ svabhāvaguṇāḥ jinānān mate . vibhāvaguṇātmako vibhāvapudgalaḥ . asya dvayaṇukādiskandharūpasya vibhāvaguṇāḥ sakal- karaṇagrāmagrāhyā ityarthaḥ .

gāthā : 27 anvayārtha :[ekarasarūpagandhaḥ ] jo ek rasavālā, ek varṇavālā, ek gandhavālā aur [dvisparshaḥ ] do sparshavālā ho, [saḥ ] vah [svabhāvaguṇaḥ ] svabhāvaguṇavālā [bhavet ] hai; [vibhāvaguṇaḥ ] vibhāvaguṇavāleko [jinasamaye ] 1jinasamayamen [sarvaprakaṭatvam ] sarva pragaṭ (sarva indriyonse grāhya) [iti bhaṇitaḥ ] kahā hai .

ṭīkā :yah, svabhāvapudgalake svarūpakā kathan hai .

charaparā, kaṛavā, kaṣhāyalā, khaṭṭā aur mīṭhā in pān̐ch rasommense ek ras; saphe da, pīlā, harā, lāl aur kālā in (pān̐ch) varṇommense ek varṇa; sugandha aur durgandhameṅkī ek gandh; kaṭhor, komal, bhārī, halakā, shīt, uṣhṇa, snigdha (chikanā) aur rūkṣha (rūkhā) in āṭh sparshommense antim chār sparshommeṅke aviruddha do sparsha; yah, jinoṅke matamen paramāṇuke svabhāvaguṇ hain . vibhāvapudgal vibhāvaguṇātmak hotā hai . yah 2dvi-aṇukādiskandharūp vibhāvapudgalake vibhāvaguṇ sakal indriyasamūh dvārā grāhya (jānanemen āne yogya) hain . aisā (is gāthākā) artha hai . 1samay = siddhānta; shāstra; shāsan; darshan; mat . 2do paramāṇuonse lekar ananta paramāṇuoṅkā banā huā skandha vah vibhāvapudgal hai .

do sparsha ik ras-gandh-varṇa svabhāvaguṇamay hai vahī .
sarvākṣhagamya vibhāvaguṇamayako pragaṭ jinavar kahī ..27..

Page 59 of 388
PDF/HTML Page 86 of 415
single page version

tathā choktan pañchāstikāyasamaye
‘‘eyarasavaṇṇagandhan dophāsan saddakāraṇamasaddan .
khandhantaridan davvan paramāṇun tan viyāṇāhi ..’’
uktan cha mārgaprakāshe
(anuṣhṭubh)
‘‘vasudhāntyachatuḥsparsheṣhu chintyan sparshanadvayam .
varṇo gandho rasashchaikaḥ paramāṇoḥ na chetare ..’’
tathā hi
(mālinī)
ath sati paramāṇorekavarṇādibhāsva-
nnijaguṇanichaye‘smin nāsti me kāryasiddhiḥ
.
iti nijahr̥udi mattvā shuddhamātmānamekam
paramasukhapadārthī bhāvayedbhavyalokaḥ
..41..

isaprakār (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt) shrī pañchāstikāyasamayamen (81vīn gāthā dvārā) kahā hai ki :

‘‘[gāthārthaḥ] ek rasavālā, ek varṇavālā, ek gandhavālā aur do sparshavālā vah paramāṇu shabdakā kāraṇ hai, ashabda hai aur skandhake bhītar ho tathāpi dravya hai (arthāt sadaiv sarvase bhinna, shuddha ek dravya hai ) .’’

aur mārgaprakāshamen (shlok dvārā) kahā hai ki :
‘‘[shloekārtha :] paramāṇuko āṭh prakārake sparshommen antim chār sparshommense do

sparsha, ek varṇa, ek gandh tathā ek ras samajhanā, anya nahīn .’’

aur (27vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok dvārā bhavya janoṅko shuddha ātmākī bhāvanākā upadesh karate hain ) :

[shloekārtha :] yadi paramāṇu ekavarṇādirūp prakāshate (gnāt hote) nij guṇasamūhamen hain, to usamen merī (koī) kāryasiddhi nahīn hai, (arthāt paramāṇu to ek varṇa, ek gandh ādi apane guṇommen hī hai, to phi ra usamen merā koī kārya siddha nahīn hotā); isaprakār nij hr̥udayamen mānakar param sukhapadakā arthī bhavyasamūh shuddha ātmāko ekako bhāye .41.


Page 60 of 388
PDF/HTML Page 87 of 415
single page version

aṇṇaṇirāvekkho jo pariṇāmo so sahāvapajjāo .
khandhasarūveṇ puṇo pariṇāmo so vihāvapajjāo ..28..
anyanirapekṣho yaḥ pariṇāmaḥ sa svabhāvaparyāyaḥ .
skandhasvarūpeṇ punaḥ pariṇāmaḥ sa vibhāvaparyāyaḥ ..28..
pudgalaparyāyasvarūpākhyānametat .
paramāṇuparyāyaḥ pudgalasya shuddhaparyāyaḥ paramapāriṇāmikabhāvalakṣhaṇaḥ vastugataṣhaṭprakār-

hānivr̥uddhirūpaḥ atisūkṣhmaḥ arthaparyāyātmakaḥ sādisanidhano‘pi paradravyanirapekṣhatvāchchhuddhasadbhūt- vyavahāranayātmakaḥ . athavā hi ekasmin samaye‘pyutpādavyayadhrauvyātmakatvātsūkṣhmar̥ujusūtra- nayātmakaḥ . skandhaparyāyaḥ svajātīyabandhalakṣhaṇalakṣhitatvādashuddha iti .

gāthā : 28 anvayārtha :[anyanirapekṣhaḥ ] anyanirapekṣha (anyakī apekṣhā rahit) [yaḥ pariṇāmaḥ ] jo pariṇām [saḥ ] vah [svabhāvaparyāyaḥ ] svabhāvaparyāy hai [punaḥ ] aur [skandhasvarūpeṇ pariṇāmaḥ] skandharūp pariṇām [saḥ ] vah [vibhāvaparyāyaḥ ] vibhāvaparyāy hai .

ṭīkā :yah, pudgalaparyāyake svarūpakā kathan hai .

paramāṇuparyāy pudgalakī shuddhaparyāy haijo ki paramapāriṇāmikabhāvasvarūp hai, vastumen honevālī chhah prakārakī hānivr̥uddhirūp hai, atisūkṣhma hai, arthaparyāyātmak hai aur sādi-sānta hone par bhī paradravyase nirapekṣha honeke kāraṇ shuddhasadbhūtavyavahāranayātmak hai athavā ek samayamen bhī utpādavyayadhrauvyātmak honese sūkṣhmar̥ur̥ujusūtranayātmak hai .

skandhaparyāy svajātīy bandharūp lakṣhaṇase lakṣhit honeke kāraṇ ashuddha hai .
[ab ṭīkākār munirāj 28vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue shlok

kahate hain :]

paryāy paranirapekṣha jo usako svabhāvik jāniye .
jo skandhapariṇati hai use vaibhāvikī pahichāniye ..28..

Page 61 of 388
PDF/HTML Page 88 of 415
single page version

(mālinī)
parapariṇatidūre shuddhaparyāyarūpe
sati na cha paramāṇoḥ skandhaparyāyashabdaḥ
.
bhagavati jinanāthe pañchabāṇasya vārtā
na cha bhavati yatheyan so‘pi nityan tathaiv
..42..
poggaladavvan uchchai paramāṇū ṇichchhaeṇ idareṇ .
poggaladavvo tti puṇo vavadeso hodi khandhassa ..29..
pudgaladravyamuchyate paramāṇurnishchayen itareṇ .
pudgaladravyamiti punaḥ vyapadesho bhavati skandhasya ..29..
pudgaladravyavyākhyānopasanhāro‘yam .
svabhāvashuddhaparyāyātmakasya paramāṇorev pudgaladravyavyapadeshaḥ shuddhanishchayen . itareṇ

vyavahāranayen vibhāvaparyāyātmanān skandhapudgalānān pudgalatvamupachārataḥ siddhan bhavati .

[shloekārtha :] (paramāṇu) parapariṇatise dūr shuddhaparyāyarūp honese paramāṇuko skandhaparyāyarūp shabda nahīn hotā; jisaprakār bhagavān jinanāthamen kāmadevakī vārtā nahīn hotī, usīprakār paramāṇu bhī sadā ashabda hī hotā hai (arthāt paramāṇuko bhī kabhī shabda nahīn hotā) .42.

gāthā : 29 anvayārtha :[nishchayen ] nishchayase [paramāṇuḥ ] paramāṇuko [pudgal- dravyam ] ‘pudgaladravya’ [uchyate ] kahā jātā hai [punaḥ ] aur [itareṇ ] vyavahārase [skandhasya ] skandhako [pudgaladravyam iti vyapadeshaḥ ] ‘pudgaladravya’ aisā nām [bhavati ] hotā hai .

ṭīkā :yah, pudgaladravyake kathanakā upasanhār hai .

shuddhanishchayanayase svabhāvashuddhaparyāyātmak paramāṇuko hī ‘pudgaladravya’ aisā nām hotā hai . anya aise vyavahāranayase vibhāvaparyāyātmak skandhapudgaloṅko pudgalapanā upachār dvārā

paramāṇu ‘pudgaladravya’ hai yah kathan nishchayanay kare .
vyavahāranayakī rīti hai, vah skandhako ‘pudgal’ kahe ..29..

Page 62 of 388
PDF/HTML Page 89 of 415
single page version

(mālinī)
iti jinapatimārgād buddhatattvārthajātaḥ
tyajatu paramasheṣhan chetanāchetanan cha
.
bhajatu paramatattvan chichchamatkāramātran
paravirahitamantarnirvikalpe samādhau
..43..
(anuṣhṭubh)
pudgalo‘chetano jīvashchetanashcheti kalpanā .
sā‘pi prāthamikānān syānna syānniṣhpannayoginām ..44..
(upendravajrā)
achetane pudgalakāyake‘smin
sachetane vā paramātmatattve
.
na roṣhabhāvo na cha rāgabhāvo
bhavediyan shuddhadashā yatīnām
..45..

siddha hotā hai .

[ab 29vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj tīn shlok kahate hain :]

[shloekārtha :] isaprakār jinapatike mārga dvārā tattvārthasamūhako jānakar par aise samasta chetan aur achetanako tyāgo; antaraṅgamen nirvikalpa samādhimen paravirahit (parase rahit) chitchamatkāramātra paramatattvako bhajo .43.

[shloekārtha :] pudgal achetan hai aur jīv chetan hai aisī jo kalpanā vah bhī prāthamikoṅko (pratham bhūmikāvāloṅko) hotī hai, niṣhpanna yogiyoṅko nahīn hotī (arthāt jinakā yog paripakva huā hai unako nahīn hotī) .44.

[shloekārtha :] (shuddha dashāvāle yatiyoṅko) is achetan pudgalakāyamen dveṣhabhāv nahīn hotā yā sachetan paramātmatattvamen rāgabhāv nahīn hotā; aisī shuddha dashā yatiyoṅkī hotī hai .45.


Page 63 of 388
PDF/HTML Page 90 of 415
single page version

gamaṇaṇimittan dhammamadhamman ṭhidi jīvapoggalāṇan cha .
avagahaṇan āyāsan jīvādīsavvadavvāṇan ..30..
gamananimitto dharmo‘dharmaḥ sthiteḥ jīvapudgalānān cha .
avagāhanasyākāshan jīvādisarvadravyāṇām ..30..
dharmādharmākāshānān saṅkṣhepokti riyam .
ayan dharmāstikāyaḥ svayam gatikriyārahitaḥ dīrghikodakavat . svabhāvagatikriyā-

pariṇatasyāyoginaḥ pañchahrasvākṣharochchāraṇamātrasthitasya bhagavataḥ siddhanāmadheyayogyasya ṣhaṭkāpakram- vimukta sya mukti vāmalochanālochanagocharasya trilokashikharishekharasya apahastitasamastakleshā- vāsapañchavidhasansārasya pañchamagatiprāntasya svabhāvagatikriyāhetuḥ dharmaḥ, api cha ṣhaṭkāpakram-

gāthā : 30 anvayārtha :[dharmaḥ ] dharma [jīvapudgalānān ] jīv-pudgaloṅko [gamananimittaḥ ] gamanakā nimitta hai [cha ] aur [adharmaḥ ] adharma [sthiteḥ ] (unhen) sthitikā nimitta hai; [ākāshan ] ākāsh [jīvādisarvadravyāṇām ] jīvādi sarva dravyoṅko [avagāhanasya ] avagāhanakā nimitta hai .

ṭīkā :yah, dharma - adharma - ākāshakā saṅkṣhipta kathan hai .

yah dharmāstikāy, bāvaṛīke pānīkī bhān̐ti, svayam gatikriyārahit hai . mātra (a, i, u, r̥u, lr̥uaise) pān̐ch hrasva akṣharoṅke uchchāraṇ jitanī jinakī sthiti hai, jo ‘siddha’ nāmake yogya hain, jo chhah 1apakramase vimukta hain, jo muktirūpī sulochanāke lochanakā viṣhay hain (arthāt jinhen muktirūpī sundarī premase nihāratī hai ), jo trilokarūpī 2shikharīke shikhar hain, jinhonne samasta kleshake ghararūp pañchavidh sansārako (dravya, kṣhetra, kāl, bhav aur bhāvake parāvartanarūp pān̐ch prakārake sansārako) dūr kiyā hai aur jo pañchamagatikī sīmā par 1sansārī jīvoṅko anya bhavamen utpanna honeke samay ‘chhah dishāommen gaman’ hotā hai use ‘chhah apakram’ kahanemen ātā hai . 2shikharī = shikharavanta; parvat .

jo jīv-pudgal, gaman - sthitimen hetu dharma adharma hai .
ākāsh jo sab dravyakā avakāsh hetuk dravya hai ..30..

Page 64 of 388
PDF/HTML Page 91 of 415
single page version

yuktānān sansāriṇān vibhāvagatikriyāhetushcha . yathodakan pāṭhīnānān gamanakāraṇan tathā teṣhān jīvapudgalānān gamanakāraṇan sa dharmaḥ . so‘yamamūrtaḥ aṣhṭasparshanavinirmukta : varṇarasapañchakagandh- dvitayavinirmukta shcha agurukalaghutvādiguṇādhāraḥ lokamātrākāraḥ akhaṇḍaikapadārthaḥ . sahabhuvoḥ guṇāḥ, kramavartinaḥ paryāyāshcheti vachanādasya gatihetordharmadravyasya shuddhaguṇāḥ shuddhaparyāyā bhavanti . adharmadravyasya sthitiheturvisheṣhaguṇaḥ . asyaiv tasya dharmāstikāyasya guṇaparyāyāḥ sarve bhavanti . ākāshasyāvakāshadānalakṣhaṇamev visheṣhaguṇaḥ . itare dharmādharmayorguṇāḥ svasyāpi sadrashā ityarthaḥ . lokākāshadharmādharmāṇān samānapramāṇatve sati na hyalokākāshasya hrasvatvamiti . hainaise ayogī bhagavānako svabhāvagatikriyārūpase pariṇamit hone par

svabhāvagatikriyākā hetu dharma hai . aur chhah 1apakramase yukta aise sansāriyoṅko vah (dharma)

vibhāvagatikriyākā hetu hai . jisaprakār pānī machhaliyoṅko gamanakā kāraṇ hai, usīprakār

vah dharma un jīv - pudgaloṅko gamanakā kāraṇ (nimitta) hai . vah dharma amūrta, āṭh sparsha rahit, tathā pān̐ch varṇa, pān̐ch ras aur do gandh rahit, agurulaghutvādi guṇoṅke ādhārabhūt, lokamātra ākāravālā (lokapramāṇ ākāravālā), akhaṇḍa ek padārtha hai . ‘‘sahabhāvī guṇ hain aur kramavartī paryāyen hain’’ aisā (shāstrakā) vachan honese gatike hetubhūt is dharmadravyako shuddha guṇ aur shuddha paryāyen hotī hain .

adharmadravyakā visheṣhaguṇ sthitihetutva hai . is adharmadravyake (sheṣh) guṇ-paryāyon jaise us dharmāstikāyake (sheṣh) sarva guṇ - paryāy hote hain .

ākāshakā, avakāshadānarūp lakṣhaṇ hī visheṣhaguṇ hai . dharma aur adharmake sheṣh guṇ ākāshake sheṣh guṇon jaise bhī hain .

isaprakār (is gāthākā) artha hai .

(yahān̐ aisā dhyānamen rakhanā ki) lokākāsh, dharma aur adharma samān pramāṇavāle honese kahīn alokākāshako nyūnatāchhoṭāpan nahīn hai (alokākāsh to ananta hai) .

[ab 30vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain : ] svabhāvagatikriyā tathā vibhāvagatikriyākā artha pr̥uṣhṭha23 par dekhen . 1apakramakā artha dekho pr̥uṣhṭha 63men phu ṭanoṭ .


Page 65 of 388
PDF/HTML Page 92 of 415
single page version

(mālinī)
ih gamananimittan yatsthiteḥ kāraṇan vā
yadaparamakhilānān sthānadānapravīṇam
.
tadakhilamavalokya dravyarūpeṇ samyak
pravishatu nijatattvan sarvadā bhavyalokaḥ
..46..
samayāvalibhedeṇ du duviyappan ahav hoi tiviyappan .
tīdo saṅkhejjāvalihadasaṇṭhāṇappamāṇan tu ..31..
samayāvalibheden tu dvivikalpo‘thavā bhavati trivikalpaḥ .
atītaḥ saṅkhyātāvalihatasansthānapramāṇastu ..31..
vyavahārakālasvarūpavividhavikalpakathanamidam .
ekasminnabhaḥpradeshe yaḥ paramāṇustiṣhṭhati tamanyaḥ paramāṇurmandachalanāllaṅghayati sa samayo

vyavahārakālaḥ . tādrashairasaṅkhyātasamayaiḥ nimiṣhaḥ, athavā nayanapuṭaghaṭanāyatto nimeṣhaḥ .

[shloekārtha :] yahān̐ aisā āshay hai kijo (dravya) gamanakā nimitta hai, jo (dravya) sthitikā kāraṇ hai, aur dūsarā jo (dravya) sarvako sthān denemen pravīṇ hai, un sabako samyak dravyarūpase avalokakar (yathārthataḥ svatantra dravya rūpase samajhakar) bhavyasamūh sarvadā nij tattvamen pravesh karo . 46 .

gāthā : 31 anvayārtha :[samayāvalibheden tu ] samay aur āvalike bhedase [dvivikalpaḥ ] vyavahārakālake do bhed hain [athavā ] athavā [trivikalpaḥ bhavati ] (bhūt, vartamān aur bhaviṣhyake bhedase) tīn bhed hain . [atītaḥ ] atīt kāl [saṅkhyātāvalihat- sansthānapramāṇaḥ tu ] (atīt) sansthānoṅke aur saṅkhyāt āvalike guṇākār jitanā hai .

ṭīkā :yah, vyavahārakālake svarūpakā aur usake vividh bhedoṅkā kathan hai .
ek ākāshapradeshamen jo paramāṇu sthit ho use dūsarā paramāṇu mandagatise lān̐ghe utanā
āvalisamay do bhed yā bhūtādi trayavidh jāniye .
sansthānase saṅkhyātaguṇ āvali atīt pramāniye ..31..

Page 66 of 388
PDF/HTML Page 93 of 415
single page version

nimeṣhāṣhṭakaiḥ kāṣhṭhā . ṣhoḍashabhiḥ kāṣhṭhābhiḥ kalā . dvātrinshatkalābhirghaṭikā . ṣhaṣhṭinālikamahorātram . trinshadahorātrairmāsaḥ . dvābhyām māsābhyām r̥utuḥ . r̥utu- bhistribhirayanam . ayanadvayen samvatsaraḥ . ityāvalyādivyavahārakālakramaḥ . itthan samayāvalibheden dvidhā bhavati, atītānāgatavartamānabhedāt tridhā vā . atītakālaprapañcho- ‘yamuchyateatītasiddhānān siddhaparyāyaprādurbhāvasamayāt purāgato hyāvalyādivyavahārakālaḥ sa kālasyaiṣhān sansārāvasthāyān yāni sansthānāni gatāni taiḥ sadrashatvādanantaḥ . anāgatakālo- ‘pyanāgatasiddhānāmanāgatasharīrāṇi yāni taiḥ sadrasha ityāmukte : mukte : sakāshādityarthaḥ .

tathā choktan pañchāstikāyasamaye kāl vah samayarūp vyavahārakāl hai . aise asaṅkhya samayoṅkā nimiṣh hotā hai, athavā ān̐kh miñche utanā kāl vah nimeṣh hai . āṭh nimeṣhakī kāṣhṭhā hotī hai . solah kāṣhṭhākī kalā, battīs kalākī ghaṛī, sān̐ṭh ghaṛīkā ahorātra, tīs ahorātrakā mās, do māsakī r̥utu, tīn r̥utukā ayan aur do ayanakā varṣha hotā hai . aise āvali ādi vyavahārakālakā kram hai . isaprakār vyavahārakāl samay aur āvalike bhedase do prakārakā hai athavā atīt, anāgat aur vartamānake bhedase tīn prakārakā hai .

yah (nimnoktānusār), atīt kālakā vistār kahā jātā hai : atīt siddhoṅko siddhaparyāyake 1prādurbhāvasamayase pūrva bītā huā jo āvali ādi vyavahārakāl vah, unhen sansār - dashāmen jitane sansthān bīt gaye unake 2jitanā honese ananta hai . (anāgat siddhoṅko mukti hone takakā) anāgat kāl bhī anāgat siddhoṅke jo muktiparyanta anāgat sharīr unake barābar hai .

aisā (is gāthākā) artha hai .
isīprakār (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt) shrī pañchāstikāyasamayamen (25vīn

gāthā dvārā) kahā hai ki : 1prādurbhāv = pragaṭ honā vah; utpanna honā vah . 2siddhabhagavānako ananta sharīr bīt gaye hain; un sharīroṅkī apekṣhā saṅkhyātagunī āvaliyān̐ bīt gaī hain .

isaliye atīt sharīr bhī ananta hain aur atīt kāl bhī ananta hai . atīt sharīroṅkī apekṣhā atīt
āvaliyān̐ saṅkhyātagunī hone par bhī donon ananta honese donoṅko anantapanekī apekṣhāse samān
kahā hai
.

Page 67 of 388
PDF/HTML Page 94 of 415
single page version

‘‘samao ṇimiso kaṭṭhā kalā ya ṇālī tado divārattī .
māsoduayaṇasamvachchharo tti kālo parāyatto ..’’
tathā hi
(mālinī)
samayanimiṣhakāṣhṭhā satkalānāḍikādyād
divasarajanibhedājjāyate kāl eṣhaḥ
.
na cha bhavati phalan me ten kālen kiñchid
nijanirupamatattvan shuddhamekan vihāy
..47..
jīvādu poggalādo ṇantaguṇā chāvi sampadā samayā .
loyāyāse santi ya paramaṭṭho so have kālo ..32..
jīvāt pudgalato‘nantaguṇāshchāpi samprati samayāḥ .
lokākāshe santi cha paramārthaḥ sa bhavetkālaḥ ..32..

‘‘[gāthārthaḥ] samay, nimiṣh, kāṣhṭhā, kalā, ghaṛī, dinarāt, mās, r̥utu, ayan aur varṣhaisaprakār parāshrit kāl (jisamen parakī apekṣhā ātī hai aisā vyavahārakāl) hai .’’

aur (31vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain ):

[shloekārtha :] samay, nimiṣh, kāṣhṭhā, kalā, ghaṛī, dinarāt ādi bhedonse yah kāl (vyavahārakāl) utpanna hotā hai; parantu shuddha ek nij nirupam tattvako chhoṛakar, us kālase mujhe kuchh phal nahīn hai .47.

gāthā : 32 anvayārtha :[samprati ] ab, [jīvāt ] jīvase [pudgalataḥ cha api ] tathā pudgalase bhī [anantaguṇāḥ ] anantagune [samayāḥ ] samay hain; [cha ] aur [lokākāshe santi ] jo (kālāṇu) lokākāshamen hain, [saḥ ] vah [paramārthaḥ kālaḥ bhavet ] paramārtha kāl hai .

re jīv-pudgalase samay saṅkhyā anantaguṇā kahī .
kālāṇu lokākāsh sthit jo, kāl nishchay hai vahī ..32..

Page 68 of 388
PDF/HTML Page 95 of 415
single page version

mukhyakālasvarūpākhyānametat .
jīvarāsheḥ pudgalarāsheḥ sakāshādanantaguṇāḥ . ke te ? samayāḥ . kālāṇavaḥ lokā-

kāshapradesheṣhu pr̥uthak pr̥uthak tiṣhṭhanti, sa kālaḥ paramārtha iti .

tathā choktan pravachanasāre
‘‘samao du appadeso padesamettassa davvajādassa .
vadivadado so vaṭṭadi padesamāgāsadavvassa ..’’
asyāpi samayashabden mukhyakālāṇusvarūpamukta m .
anyachcha
‘‘loyāyāsapadese ekkekke je ṭṭhiyā hu ekkekkā .
rayaṇāṇan rāsī iv te kālāṇū asaṅkhadavvāṇi ..’’
uktan cha mārgaprakāshe
ṭīkā :yah, mukhya kālake svarūpakā kathan hai .

jīvarāshise aur pudgalarāshise anantagune hain . kaun ? samay . kālāṇu lokākāshake pradeshommen pr̥uthak pr̥uthak sthit hain, vah kāl paramārtha hai .

usīprakār (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt) shrī pravachanasāramen (138vīn gāthā dvārā) kahā hai ki :

‘‘[gāthārthaḥ] kāl to apradeshī hai . pradeshamātra pudgal - paramāṇu ākāshadravyake pradeshako manda gatise lān̐ghatā ho tab vah vartatā hai arthāt nimittabhūtarūpase pariṇamit hotā hai .’’

isamen (is pravachanasārakī gāthāmen) bhī ‘samay’ shabdase mukhyakālāṇukā svarūp kahā hai .

aur anyatra (āchāryavar shrīnemichandrasiddhāntidevavirachit br̥uhaddradravyasaṅgrah men 22vīn gāthā dvārā) kahā hai ki :

[gāthārthaḥ] lokākāshake ek - ek pradeshamen jo ekek kālāṇu ratnoṅkī rāshikī bhān̐ti vāstavamen sthit hain, ve kālāṇu asaṅkhya dravya hain .

aur mārgaprakāshamen bhī (shlok dvārā) kahā hai ki :

Page 69 of 388
PDF/HTML Page 96 of 415
single page version

(anuṣhṭubh)
‘‘kālābhāve na bhāvānān pariṇāmastadantarāt .
na dravyan nāpi paryāyaḥ sarvābhāvaḥ prasajyate ..’’
tathā hi
(anuṣhṭubh)
vartanāhetureṣhaḥ syāt kumbhakr̥uchchakramev tat .
pañchānāmastikāyānān nānyathā vartanā bhavet ..48..
(anuṣhṭubh)
pratītigocharāḥ sarve jīvapudgalarāshayaḥ .
dharmādharmanabhaḥ kālāḥ siddhāḥ siddhāntapaddhateḥ ..49..
jīvādīdavvāṇan parivaṭṭaṇakāraṇan have kālo .
dhammādichauṇhan ṇan sahāvaguṇapajjayā honti ..33..

‘‘[shloekārtha :] kālake abhāvamen, padārthoṅkā pariṇaman nahīn hogā; aur pariṇaman na ho to, dravya bhī na hogā tathā paryāy bhī na hogī; isaprakār sarvake abhāvakā (shūnyakā) prasaṅg āyegā .’’

aur (32vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj do shlok kahate hain ) :

[shloekārtha :] kumhārake chakrakī bhān̐ti (arthāt jisaprakār ghaṛā bananemen kumhārakā chāk nimitta hai usīprakār), yah paramārthakāl (pān̐ch astikāyoṅkī) vartanākā nimitta hai . usake binā, pān̐ch astikāyoṅko vartanā (pariṇaman) nahīn ho sakatī .48.

[shloekārtha :] siddhāntapaddhatise (shāstraparamparāse) siddha aise jīvarāshi, pudgalarāshi, dharma, adharma, ākāsh aur kāl sabhī pratītigochar hain (arthāt chhahon dravyoṅkī pratīti ho sakatī hai ) .49.

re jīv-pudgal ādikā pariṇamanakāraṇ kāl hai .
dharmādi chār svabhāvaguṇ-paryāyavanta trikāl hain ..33..

Page 70 of 388
PDF/HTML Page 97 of 415
single page version

jīvādidravyāṇān parivartanakāraṇan bhavetkālaḥ .
dharmādichaturṇān svabhāvaguṇaparyāyā bhavanti ..33..
kālādishuddhāmūrtāchetanadravyāṇān svabhāvaguṇaparyāyākhyānametat .
ih hi mukhyakāladravyan jīvapudgaladharmādharmākāshānān paryāyapariṇatihetutvāt pari-

vartanaliṅgamityukta m . ath dharmādharmākāshakālānān svajātīyavijātīyabandhasambandhābhāvāt vibhāvaguṇaparyāyāḥ na bhavanti, api tu svabhāvaguṇaparyāyā bhavantītyarthaḥ . te guṇaparyāyāḥ pūrvan pratipāditāḥ, at evātra saṅkṣhepataḥ sūchitā iti .

(mālinī)
iti virachitamuchchairdravyaṣhaṭkasya bhāsvad
vivaraṇamatiramyan bhavyakarṇāmr̥utan yat
.
tadih jinamunīnān dattachittapramodan
bhavatu bhavavimuktyai sarvadā bhavyajantoḥ
..50..

gāthā : 33 anvayārtha :[jīvādidravyāṇām ] jīvādi dravyoṅko [parivartan- kāraṇam ] parivartanakā kāraṇ (vartanākā nimitta) [kālaḥ bhavet ] kāl hai . [dharmādi- chaturṇān ] dharmādi chār dravyoṅko [svabhāvaguṇaparyāyāḥ ] svabhāvaguṇaparyāyen [bhavanti ] hote hain .

ṭīkā :yah, kālādi shuddha amūrta achetan dravyoṅke svabhāvaguṇaparyāyoṅkā kathan hai .

mukhyakāladravya, jīv, pudgal, dharma, adharma aur ākāshakī (pān̐ch astikāyoṅkī) paryāyapariṇatikā hetu honese usakā liṅg parivartan hai (arthāt kāladravyakā lakṣhaṇ vartanāhetutva hai) aisā yahān̐ kahā hai .

ab (dūsarī bāt yah ki), dharma, adharma, ākāsh aur kālako svajātīy yā vijātīy bandhakā sambandha na honese unhen vibhāvaguṇaparyāyen nahīn hotīn, parantu svabhāvaguṇaparyāyen hotīn hainaisā artha hai . un svabhāvaguṇaparyāyoṅkā pahale pratipādan kiyā gayā hai isīliye yahān̐ saṅkṣhepase sūchan kiyā gayā hai .

[ab 33 vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain :]
[shloekārtha :] isaprakār bhavyoṅke karṇoṅko amr̥ut aisā jo chhah dravyoṅkā ati

Page 71 of 388
PDF/HTML Page 98 of 415
single page version

ede chhaddavvāṇi ya kālan mottūṇ atthikāy tti .
ṇiddiṭṭhā jiṇasamaye kāyā hu bahuppadesattan ..34..
etāni ṣhaḍdravyāṇi cha kālan muktvāstikāyā iti .
nirdiṣhṭā jinasamaye kāyāḥ khalu bahupradeshatvam ..34..
atra kāladravyamantareṇ pūrvokta dravyāṇyev pañchāstikāyā bhavantītyukta m .
ih hi dvitīyādipradesharahitaḥ kālaḥ, ‘samao appadeso’ iti vachanāt .asya hi

dravyatvamev, itareṣhān pañchānān kāyatvamastyev . bahupradeshaprachayatvāt kāyaḥ . kāyā iv kāyāḥ . pañchāstikāyāḥ . astitvan nām sattā . sā kimvishiṣhṭā ? sapratipakṣhā, avāntarasattā ramya daidīpyamān (spaṣhṭa) vivaraṇ vistārase kiyā gayā, vah jinamuniyoṅke chittako pramod denevālā ṣhaṭdravyavivaraṇ bhavya jīvako sarvadā bhavavimuktikā kāraṇ ho .50.

gāthā : 34 anvayārtha :[kālan muktvā ] kāl chhoṛakar [etāni ṣhaḍdravyāṇi cha ] in chhah dravyoṅko (arthāt sheṣh pān̐ch dravyoṅko) [jinasamaye ] jinasamayamen (jinadarshanamen) [astikāyāḥ iti ] ‘astikāy’ [nirdiṣhṭāḥ ] kahe gaye hain . [bahupradeshatvam ] bahupradeshīpanā [khalu kāyāḥ ] vah kāyatva hai .

ṭīkā :is gāthāmen kāladravyake atirikta pūrvokta dravya hī pañchāstikāy hain aisā kahā hai .

yahān̐ (is vishvamen) kāl dvitīyādi pradesh rahit (arthāt ekase adhik pradesh rahit) hai, kyoṅki ‘samao appadesāe (kāl apradeshī hai )’ aisā (shāstrakā) vachan hai . ise dravyatva hī hai, sheṣh pān̐chako kāyatva (bhī) hai hī .

bahupradeshoṅke samūhavālā ho vah ‘kāy’ hai . ‘kāy’ kāy jaise (sharīr jaise
vin kāl ye jinadharma varṇit pān̐ch astikāy hain .
aru vastukā vah bahu pradeshīpan niyamase kāy hai ..34..

Page 72 of 388
PDF/HTML Page 99 of 415
single page version

mahāsatteti . tatra samastavastuvistaravyāpinī mahāsattā, pratiniyatavastuvyāpinī hyavāntarasattā . samastavyāpakarūpavyāpinī mahāsattā, pratiniyataikarūpavyāpinī hyavāntarasattā . anantaparyāyavyāpinī mahāsattā, pratiniyataikaparyāyavyāpinī hyavāntarasattā . astītyasya bhāvaḥ astitvam . anen astitven kāyatven sanāthāḥ pañchāstikāyāḥ . kāladravyasyāstitvamev, na kāyatvan, kāyā iv bahupradeshābhāvāditi .

(āryā)
iti jinamārgāmbhodheruddhr̥utā pūrvasūribhiḥ prītyā .
ṣhaḍdravyaratnamālā kaṇṭhābharaṇāy bhavyānām ..51..

arthāt bahupradeshomvāle) hote hain . astikāy pān̐ch hain .

astitva arthāt sattā . vah kaisī hai ? mahāsattā aur avāntarasattāaisī 1sapratipakṣha hai . vahān̐, samasta vastuvistāramen vyāpta honevālī vah mahāsattā hai, 2pratiniyat vastumen vyāpta honevālī vah avāntarasattā hai; samasta vyāpak rūpamen vyāpta honevālī vah mahāsattā hai, pratiniyat ek rūpamen vyāpta honevālī vah avāntarasattā hai; ananta paryāyommen vyāpta honevālī vah mahāsattā hai, pratiniyat ek paryāyamen vyāpta honevālī vah avāntarasattā hai . padārthakā ‘3asti’ aisā bhāv vah astitva hai .

is astitvase aur kāyatvase sahit pān̐ch astikāy hain . kāladravyako astitva hī hai, kāyatva nahīn hai, kyoṅki kāyakī bhān̐ti use bahupradeshoṅkā abhāv hai .

[ab 34vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain :]

[shloekārtha :] isaprakār jinamārgarūpī ratnākaramense pūrvāchāryonne prītipūrvak ṣhaṭdravyarūpī ratnoṅkī mālā bhavyoṅke kaṇṭhābharaṇake hetu bāhar nikālī hai .51.

1sapratipakṣha = pratipakṣha sahit; virodhī sahit . (mahāsattā aur avāntarasattā paraspar virodhī hain .)
2pratiniyat = niyat; nishchit; amuk hī .
3asti = hai . (astitva = honā)

Page 73 of 388
PDF/HTML Page 100 of 415
single page version

saṅkhejjāsaṅkhejjāṇantapadesā havanti muttassa .
dhammādhammassa puṇo jīvassa asaṅkhadesā hu ..35..
loyāyāse tāvan idarassa aṇantayan have desā .
kālassa ṇa kāyattan eyapadeso have jamhā ..36..
saṅkhyātāsaṅkhyātānantapradeshā bhavanti mūrtasya .
dharmādharmayoḥ punarjīvasyāsaṅkhyātapradeshāḥ khalu ..35..
lokākāshe tadvaditarasyānantā bhavanti deshāḥ .
kālasya na kāyatvan ekapradesho bhavedyasmāt ..36..
ṣhaṇṇān dravyāṇān pradeshalakṣhaṇasambhavaprakārakathanamidam .
shuddhapudgalaparamāṇunā gr̥uhītan nabhaḥsthalamev pradeshaḥ . evamvidhāḥ pudgaladravyasya pradeshāḥ

gāthā : 35-36 anvayārtha :[mūrtasya ] mūrta dravyako [saṅkhyātāsaṅkhyātānant- pradeshāḥ ] saṅkhyāt, asaṅkhyāt aur ananta pradesh [bhavanti ] hote hain; [dharmādharmayoḥ ] dharma, adharma [punaḥ jīvasya ] tathā jīvako [khalu ] vāstavamen [asaṅkhyātapradeshāḥ ] asaṅkhyāt pradesh hain .

[lokākāshe ] lokākāshamen [tadvat ] dharma, adharma tathā jīvakī bhān̐ti (asaṅkhyāt pradesh) hain; [itarasya ] sheṣh jo alokākāsh use [anantāḥ deshāḥ ] ananta pradesh [bhavanti ] hain . [kālasya ] kālako [kāyatvan na ] kāyapanā nahīn hai, [yasmāt ] kyoṅki [ekapradeshaḥ ] vah ekapradeshī [bhavet ] hai .

ṭīkā :isamen chhah dravyoṅke pradeshakā lakṣhaṇ aur usake sambhavakā prakār kahā hai (arthāt is gāthāmen pradeshakā lakṣhaṇ tathā chhah dravyoṅko kitane - kitane pradesh hote hain vah kahā hai ) .

shuddhapudgalaparamāṇu dvārā rukā huā ākāshasthal hī pradesh hai (arthāt shuddha
hote ananta, asaṅkhya, saṅkhya pradesh mūrtik dravyake .
aru hain asaṅkhya pradesh ātmā aur dharma adharmake ..35..
anasaṅkhya lokākāshake hain, aru ananta alokake .
nahin kālako kāyatva hai vah ik pradeshī dravya hai ..36..
૧૦