Niyamsar-Hindi (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 37-43 ; Adhikar-3 : Shuddh BhAv Adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 6 of 21

 

Page 74 of 388
PDF/HTML Page 101 of 415
single page version

saṅkhyātā asaṅkhyātā anantāshcha . lokākāshadharmādharmaikajīvānāmasaṅkhyātapradeshā bhavanti . itarasyālokākāshasyānantāḥ pradeshā bhavanti . kālasyaikapradesho bhavati, ataḥ kāraṇādasya kāyatvan na bhavati api tu dravyatvamastyeveti .

(upendravajrā)
padārtharatnābharaṇan mumukṣhoḥ
kr̥utan mayā kaṇṭhavibhūṣhaṇārtham
.
anen dhīmān vyavahāramārgan
buddhvā punarbodhati shuddhamārgam
..52..
poggaladavvan muttan muttivirahiyā havanti sesāṇi .
chedaṇabhāvo jīvo chedaṇaguṇavajjiyā sesā ..37..
pudgalarūp paramāṇu ākāshake jitane bhāgako roken utanā bhāg vah ākāshakā
pradesh hai)
. pudgaladravyako aise pradesh saṅkhyāt, asaṅkhyāt aur ananta hote hain .
lokākāshako, dharmako, adharmako tathā ek jīvako asaṅkhyāt pradesh hain . sheṣh jo
alokākāsh use ananta pradesh hain . kālako ek pradesh hai, us kāraṇase use kāyatva
nahīn hai parantu dravyatva hai hī .
[ab is do gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain :]

[shloekārtha :] padārthonrūpī (chhah dravyonrūpī) ratnoṅkā ābharaṇ mainne mumukṣhuke kaṇṭhakī shobhāke hetu banāyā hai; usake dvārā dhīmān puruṣh vyavahāramārgako jānakar, shuddhamārgako bhī jānatā hai .52. ākāshake pradeshakī bhān̐ti, kisī bhī dravyakā ek paramāṇu dvārā vyapit honeyogya jo ansh use us

dravyakā pradesh kahā jātā hai . dravyase pudgal ekapradeshī hone par bhī paryāyase skandhapanekī apekṣhāse
pudgalako do pradeshonse lekar ananta pradesh bhī sambhav hote hain .
hai mūrtapudgal sheṣh pān̐chon hī amūrtik dravya hai .
hai jīv chetan, sheṣh pān̐chon chetanāguṇashūnya hai ..37..

Page 75 of 388
PDF/HTML Page 102 of 415
single page version

pudgaladravyan mūrtan mūrtivirahitāni bhavanti sheṣhāṇi .
chaitanyabhāvo jīvaḥ chaitanyaguṇavarjitāni sheṣhāṇi ..37..
ajīvadravyavyākhyānopasanhāroyam .
teṣhu mūlapadārtheṣhu pudgalasya mūrtatvam, itareṣhāmamūrtatvam . jīvasya chetanatvam,

itareṣhāmachetanatvam . svajātīyavijātīyabandhāpekṣhayā jīvapudgalayorashuddhatvam, dharmādīnān chaturṇān visheṣhaguṇāpekṣhayā shuddhatvameveti .

(mālinī)
iti lalitapadānāmāvalirbhāti nityan
vadanasarasijāte yasya bhavyottamasya
.
sapadi samayasārastasya hr̥utpuṇḍarīke
lasati nishitabuddheḥ kin punashchitrametat
..53..

gāthā : 37 anvayārtha :[pudgaladravyan ] pudgaladravya [mūrtan ] mūrta hai, [sheṣhāṇi ] sheṣh dravya [mūrtivirahitāni ] mūrtatva rahit [bhavanti ] hain; [jīvaḥ ] jīv [chaitanyabhāvaḥ ] chaitanyabhāvavālā hai, [sheṣhāṇi ] sheṣh dravya [chaitanyaguṇavarjitāni ] chaitanyaguṇ rahit hain .

ṭīkā :yah, ajīvadravya sambandhī kathanakā upasanhār hai .

un (pūrvokta) mūl padārthommen pudgal mūrta hai, sheṣh amūrta hain; jīv chetan hai, sheṣh achetan hain; svajātīy aur vijātīy bandhanakī apekṣhāse jīv tathā pudgalako (bandhadashāmen) ashuddhapanā hotā hai, dharmādi chār padārthoṅko visheṣhaguṇakī apekṣhāse (sadā) shuddhapanā hī hai .

[ab is ajīv adhikārakī antim gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahate hain : ]

[shloekārtha :] isaprakār lalit padoṅkī paṅkti jis bhavyottamake mukhāravindamen sadā shobhatī hai, us tīkṣhṇa buddhivāle puruṣhake hr̥udayakamalamen shīghra samayasār (shuddha ātmā) prakāshit hotā hai . aur isamen āshcharya kyā hai .53.


Page 76 of 388
PDF/HTML Page 103 of 415
single page version

iti sukavijanapayojamitrapañchendriyaprasaravarjitagātramātraparigrahshrīpadmaprabhamaladhāridevvirachitāyān niyamasāravyākhyāyān tātparyavr̥uttau ajīvādhikāro dvitīyaḥ shrutaskandhaḥ ..

isaprakār, sukavijanarūpī kamaloṅke liye jo sūrya samān hain aur pān̐ch indriyoṅke phai lāv rahit dehamātra jinhen parigrah thā aise shrī padmaprabhamaladhāridev dvārā rachit niyamasārakī tātparyavr̥utti nāmak ṭīkāmen (arthāt shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī niyamasār paramāgamakī nirgrantha munirāj shrī padmaprabhamaladhāridevavirachit tātparyavr̥uttināmak ṭīkāmen) ajīv adhikār nāmakā dūsarā shrutaskandha samāpta huā .


Page 77 of 388
PDF/HTML Page 104 of 415
single page version

3
shuddhabhāv adhikār
athedānīn shuddhabhāvādhikār uchyate .
jīvādibahittachchan heyamuvādeyamappaṇo appā .
kammopādhisamubbhavaguṇapajjāehin vadiritto ..38..
jīvādibahistattvan heyamupādeyamātmanaḥ ātmā .
karmopādhisamudbhavaguṇaparyāyairvyatirikta : ..38..
heyopādeyatattvasvarūpākhyānametat .
jīvādisaptatattvajātan paradravyatvānna hyupādeyam . ātmanaḥ sahajavairāgyaprāsād-

shikharashikhāmaṇeḥ paradravyaparāṅmukhasya pañchendriyaprasaravarjitagātramātraparigrahasya paramajin-

ab shuddhabhāv adhikār kahā jātā hai .

gāthā : 38 anvayārtha :[jīvādibahistattvan ] jīvādi bāhyatattva [heyam ] hey hain; [karmmopādhisamudbhavaguṇaparyāyaiḥ ] karmopādhijanit guṇaparyāyonse [vyatiriktaḥ ] vyatirikta [ātmā ] ātmā [ātmanaḥ ] ātmāko [upādeyam ] upādey hai .

ṭīkā :yah, hey aur upādey tattvake svarūpakā kathan hai .
jīvādi sāt tattvoṅkā samūh paradravya honeke kāraṇ vāstavamen upādey nahīn hai . sahaj
hai hey sab bahitattva ye jīvādi, ātmā grāhya hai .
aru karmase utpanna guṇaparyāyase vah bāhya hai ..38..

Page 78 of 388
PDF/HTML Page 105 of 415
single page version

yogīshvarasya svadravyanishitamaterupādeyo hyātmā . audayikādichaturṇān bhāvāntarāṇāmagocharatvād dravyabhāvanokarmopādhisamupajanitavibhāvaguṇaparyāyarahitaḥ, anādinidhanāmūrtātīndriyasvabhāvashuddha- sahajaparamapāriṇāmikabhāvasvabhāvakāraṇaparamātmā hyātmā . atyāsannabhavyajīvānāmevambhūtan nijaparamātmānamantareṇ na kiñchidupādeyamastīti .

(mālinī)
jayati samayasāraḥ sarvatattvaikasāraḥ
sakalavilayadūraḥ prāstadurvāramāraḥ
.
duritatarukuṭhāraḥ shuddhabodhāvatāraḥ
sukhajalanidhipūraḥ kleshavārāshipāraḥ
..54..

vairāgyarūpī mahalake shikharakā jo 1shikhāmaṇi hai, paradravyase jo parāṅmukh hai, pān̐ch indriyoṅke phai lāv rahit dehamātra jise parigrah hai, jo param jinayogīshvar hai, svadravyamen jisakī tīkṣhṇa buddhi haiaise ātmāko ‘ātmā’ vāstavamen upādey hai . audayik ādi chār 2bhāvāntaroṅko agochar honese jo (kāraṇaparamātmā) dravyakarma, bhāvakarma, aur nokarmarūp upādhise janit vibhāvaguṇaparyāyon rahit hai, tathā anādi - ananta amūrta atīndriyasvabhāvavālā shuddha - sahaj - param - pāriṇāmikabhāv jisakā svabhāv haiaisā kāraṇaparamātmā vah vāstavamen ‘ātmā’ hai . ati - āsanna bhavyajīvoṅko aise nij paramātmāke atirikta (anya) kuchh upādey nahīn hai .

[ab 38vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahate hain :]

[shloekārtha :] sarva tattvommen jo ek sār hai, jo samasta naṣhṭa honeyogya bhāvonse dūr hai, jisane durvār kāmako naṣhṭa kiyā hai, jo pāparūp vr̥ukṣhako chhedanevālā kuṭhār hai, jo shuddha gnānakā avatār hai, jo sukhasāgarakī bārḥ hai aur jo kleshodadhikā kinārā hai, vah samayasār (shuddha ātmā) jayavanta vartatā hai .54. 1. shikhāmaṇi = shikharakī choṭīke ū parakā ratna; chūḍāmaṇi; kalagīkā ratna . 2. bhāvāntar = anya bhāv . [audayik, aupashamik, kṣhāyopashamik, aur kṣhāyikyah chār bhāv

paramapāriṇāmikabhāvase anya honeke kāraṇ unhen bhāvāntar kahā hai . paramapāriṇāmikabhāv jisakā svabhāv
hai aisā kāraṇaparamātmā in chār bhāvāntaroṅko agochar hai .]

Page 79 of 388
PDF/HTML Page 106 of 415
single page version

ṇo khalu sahāvaṭhāṇā ṇo māṇavamāṇabhāvaṭhāṇā vā .
ṇo harisabhāvaṭhāṇā ṇo jīvassāharissaṭhāṇā vā ..39..
na khalu svabhāvasthānāni na mānāpamānabhāvasthānāni vā .
na harṣhabhāvasthānāni na jīvasyāharṣhasthānāni vā ..39..
nirvikalpatattvasvarūpākhyānametat .
trikālanirupādhisvarūpasya shuddhajīvāstikāyasya na khalu vibhāvasvabhāvasthānāni .

prashastāprashastasamastamoharāgadveṣhābhāvānna cha mānāpamānahetubhūtakarmodayasthānāni . na khalu shubh- pariṇaterabhāvāchchhubhakarma, shubhakarmābhāvānna sansārasukhan, sansārasukhasyābhāvānna harṣhasthānāni . na chāshubhapariṇaterabhāvādashubhakarma, ashubhakarmābhāvānna duḥkhan, duḥkhābhāvānna chāharṣhasthānāni cheti .

gāthā : 39 anvayārtha :[jīvasya ] jīvako [khalu ] vāstavamen [na svabhāvasthānāni ] svabhāvasthān (vibhāvasvabhāvake sthān) nahīn hain, [na mānāpamānabhāvasthānāni vā ] mānāpamānabhāvake sthān nahīn hain, [na harṣhabhāvasthānāni ] harṣhabhāvake sthān nahīn hain [vā ] yā [na aharṣhasthānāni ] aharṣhake sthān nahīn hain .

ṭīkā :yah, nirvikalpa tattvake svarūpakā kathan hai .

trikāl - nirupādhi jisakā svarūp hai aise shuddha jīvāstikāyako vāstavamen vibhāvasvabhāvasthān (vibhāvarūp svabhāvake sthān) nahīn hain; (shuddha jīvāstikāyako) prashasta yā aprashasta samasta moh - rāg - dveṣhakā abhāv honese mān - apamānake hetubhūt karmodayake sthān nahīn hain; (shuddha jīvāstikāyako) shubh pariṇatikā abhāv honese shubh karma nahīn hai, shubh karmakā abhāv honese sansārasukh nahīn hai, sansārasukhakā abhāv honese harṣhasthān nahīn hain; aur (shuddha jīvāstikāyako) ashubh pariṇatikā abhāv honese ashubh karma nahīn hai, ashubh karmakā abhāv honese duḥkh nahīn hai, duḥkhakā abhāv honese aharṣhasthān nahīn hain

.
mānāpamān, svabhāvake nahin sthān hote jīvake .
hote na harṣhasthān bhī, nahin sthān aur aharṣhake ..39..

Page 80 of 388
PDF/HTML Page 107 of 415
single page version

(shārdūlavikrīḍit)
prītyaprītivimukta shāshvatapade niḥsheṣhato‘ntarmukh-
nirbhedoditasharmanirmitaviyadbimbākr̥utāvātmani
.
chaitanyāmr̥utapūrapūrṇavapuṣhe prekṣhāvatān gochare
buddhin kin na karoṣhi vāñchhasi sukhan tvan sansr̥uterduṣhkr̥uteḥ
..55..
ṇo ṭhidibandhaṭṭhāṇā payaḍiṭṭhāṇā padesaṭhāṇā vā .
ṇo aṇubhāgaṭṭhāṇā jīvassa ṇa udayaṭhāṇā vā ..40..
na sthitibandhasthānāni prakr̥itisthānāni pradeshasthānāni vā .
nānubhāgasthānāni jīvasya nodayasthānāni vā ..40..

[ab 39vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain :]

[shloekārtha :] jo prītiaprīti rahit shāshvat pad hai, jo sarvathā antarmukh aur nirbhedarūpase prakāshamān aise sukhakā banā huā hai, nabhamaṇḍal samān ākr̥utivālā (arthāt nirākārarūpī) hai, chaitanyāmr̥utake pūrase bharā huā jisakā svarūp hai, jo vichāravanta chatur puruṣhoṅko gochar haiaise ātmāmen tū ruchi kyon nahīn karatā aur duṣhkr̥utarūp sansārake sukhakī vāñchhā kyon karatā hai ? 55.

gāthā : 40 anvayārtha :[jīvasya ] jīvako [na sthitibandhasthānāni ] sthitibandhasthān nahīn hain, [prakr̥itisthānāni ] prakr̥itisthān nahīn hain, [pradeshasthānāni vā ] pradeshasthān nahīn hain, [na anubhāgasthānāni ] anubhāgasthān nahīn hain [vā ] athavā [na udayasthānāni ] udayasthān nahīn hain .

nahin prakr̥iti sthān - pradesh sthān, na aur sthiti - bandhasthān nahin .
nahin jīvake anubhāgasthān tathā udayake sthān nahin ..40..

Page 81 of 388
PDF/HTML Page 108 of 415
single page version

atra prakr̥itisthityanubhāgapradeshabandhodayasthānanichayo jīvasya na samastītyukta m .
nityaniruparāgasvarūpasya nirañjananijaparamātmatattvasya na khalu jaghanyamadhyamotkr̥uṣhṭadravya-

karmasthitibandhasthānāni . gnānāvaraṇādyaṣhṭavidhakarmaṇān tattadyogyapudgaladravyasvākāraḥ prakr̥itibandhaḥ, tasya sthānāni na bhavanti . ashuddhāntastattvakarmapudgalayoḥ parasparapradeshānupraveshaḥ pradeshabandhaḥ, asya bandhasya sthānāni vā na bhavanti . shubhāshubhakarmaṇān nirjarāsamaye sukhaduḥkhaphal- pradānashakti yukto hyanubhāgabandhaḥ, asya sthānānān vā na chāvakāshaḥ . na cha dravyabhāvakarmoday- sthānānāmapyavakāsho‘sti iti .

tathā choktan shrīamr̥utachandrasūribhiḥ
(mālinī)
‘‘na hi vidadhati baddhaspr̥uṣhṭabhāvādayo‘mī
sphu ṭamuparitaranto‘pyetya yatra pratiṣhṭhām
.

ṭīkā :yahān̐ (is gāthāmen) prakr̥itibandha, sthitibandha, anubhāgabandha aur pradeshabandhake sthānoṅkā tathā udayake sthānoṅkā samūh jīvako nahīn hai aisā kahā hai .

sadā niruparāg jisakā svarūp hai aise nirañjan (nirdoṣh) nij paramātmatattvako vāstavamen dravyakarmake jaghanya, madhyam yā utkr̥uṣhṭa sthitibandhake sthān nahīn hain . gnānāvaraṇādi aṣhṭavidh karmommen us - us karmake yogya aisā jo pudgaladravyakā sva - ākār vah prakr̥itibandha hai; usake sthān (nirañjan nij paramātmatattvako) nahīn hain . ashuddha antaḥtattvake (ashuddha ātmāke) aur karmapudgalake pradeshoṅkā paraspar pravesh vah pradeshabandha hai; is bandhake sthān bhī (nirañjan nij paramātmatattvako) nahīn hain . shubhāshubh karmakī nirjarāke samay sukhaduḥkharūp phal denekī shaktivālā vah anubhāgabandha hai; isake sthānoṅkā bhī avakāsh (nirañjan nij paramātmatattvamen) nahīn hai . aur dravyakarma tathā bhāvakarmake udayake sthānoṅkā bhī avakāsh (nirañjan nij paramātmatattvamen) nahīn hai .

isaprakār (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrine (shrī samayasārakī ātmakhyāti nāmak ṭīkāmen 11ven shlok dvārā) kahā hai ki :

‘‘[shloekārtha :] jagat moharahit hokar sarva orase prakāshamān aise us samyak niruparāg = uparāg rahit . [uparāg = kisī padārthamen, anya upādhikī samīpatāke nimittase honevālā

upādhike anurūp vikārī bhāv; aupādhik bhāv; vikār; malinatā .]

Page 82 of 388
PDF/HTML Page 109 of 415
single page version

anubhavatu tamev dyotamānan samantāt
jagadapagatamohībhūy samyaksvabhāvam ..’’
tathā hi
(anuṣhṭubh)
nityashuddhachidānandasampadāmākaran param .
vipadāmidamevochchairapadan chetaye padam ..56..
(vasantatilakā)
yaḥ sarvakarmaviṣhabhūruhasambhavāni
muktvā phalāni nijarūpavilakṣhaṇāni
.
bhuṅkte ‘dhunā sahajachinmayamātmatattvan
prāpnoti mukti machirāditi sanshayaḥ kaḥ
..57..
ṇo khaiyabhāvaṭhāṇā ṇo khayauvasamasahāvaṭhāṇā vā .
odaiyabhāvaṭhāṇā ṇo uvasamaṇe sahāvaṭhāṇā vā ..41..

svabhāvakā hī anubhav karo ki jisamen yah baddhaspr̥uṣhṭatva ādi bhāv utpanna hokar spaṣhṭarūpase ūpar tairate hone par bhī vāstavamen sthitiko prāpta nahīn hote .’’

aur (40vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj do shlok kahate hain ) :

[shloekārtha :] jo nitya-shuddha chidānandarūpī sampadāoṅkī utkr̥uṣhṭa khān hai tathā jo vipadāoṅkā atyantarūpase apad hai (arthāt jahān̐ vipadā bilakul nahīn hai ) aise isī padakā main anubhav karatā hūn̐ .56.

[shloekārtha :] (ashubh tathā shubh) sarva karmarūpī viṣhavr̥ukṣhonse utpanna honevāle, nijarūpase vilakṣhaṇ aise phaloṅko chhoṛakar jo jīv isīsamay sahajachaitanyamay ātmatattvako bhogatā hai, vah jīv alpa kālamen mukti prāpta karatā haiisamen kyā sanshay hai ? 57.

nahin sthān kṣhāyikabhāvake, kṣhāyopashamik tathā nahīn .
nahin sthān upashamabhāvake, hote udayake sthān nahin ..41..

Page 83 of 388
PDF/HTML Page 110 of 415
single page version

na kṣhāyikabhāvasthānāni na kṣhayopashamasvabhāvasthānāni vā .
audayikabhāvasthānāni nopashamasvabhāvasthānāni vā ..41..
chaturṇān vibhāvasvabhāvānān svarūpakathanadvāreṇ pañchamabhāvasvarūpākhyānametat .
karmaṇān kṣhaye bhavaḥ kṣhāyikabhāvaḥ . karmaṇān kṣhayopashame bhavaḥ kṣhāyopashamikabhāvaḥ .

karmaṇāmudaye bhavaḥ audayikabhāvaḥ . karmaṇāmupashame bhavaḥ aupashamik bhāvaḥ . sakalakarmopādhi- vinirmukta : pariṇāme bhavaḥ pāriṇāmikabhāvaḥ . eṣhu pañchasu tāvadaupashamikabhāvo dvividhaḥ, kṣhāyikabhāvashcha navavidhaḥ, kṣhāyopashamikabhāvo‘ṣhṭādashabhedaḥ, audayikabhāv ekavinshatibhedaḥ, pāriṇāmikabhāvastribhedaḥ . athaupashamikabhāvasya upashamasamyaktvam upashamachāritram cha . kṣhāyikabhāvasya kṣhāyikasamyaktvan, yathākhyātachāritran, kevalagnānan kevaladarshanan cha, antarāy-

gāthā : 41 anvayārtha :[na kṣhāyikabhāvasthānāni ] jīvako kṣhāyikabhāvake sthān nahīn hain, [na kṣhayopashamasvabhāvasthānāni vā ] kṣhayopashamasvabhāvake sthān nahīn hain, [audayikabhāvasthānāni ] audayikabhāvake sthān nahīn hain [vā ] athavā [na upashamasvabhāvasthānāni ] upashamasvabhāvake sthān nahīn hain .

ṭīkā :chār vibhāvasvabhāvoṅke svarūpakathan dvārā pañchamabhāvake svarūpakā yah kathan hai .

1karmoṅkā kṣhay honepar jo bhāv ho vah kṣhāyikabhāv hai . karmoṅkā kṣhayopasham honepar jo bhāv ho vah kṣhāyopashamikabhāv hai . karmoṅkā uday honepar jo bhāv ho vah audayikabhāv hai . karmoṅkā upasham honepar jo bhāv ho vah aupashamikabhāv hai . sakal karmopādhise vimukta aisā, pariṇāmase jo bhāv ho vah pāriṇāmikabhāv hai .

in pān̐ch bhāvommen, aupashamikabhāvake do bhed hain, kṣhāyikabhāvake nau bhed hain, kṣhāyopashamikabhāvake aṭhārah bhed hain, audayikabhāvake ikkīs bhed hain, pāriṇāmikabhāvake tīn bhed hain .

ab, aupashamikabhāvake do bhed isaprakār hain : upashamasamyaktva aur upashamachāritra .
kṣhāyikabhāvake nau bhed isaprakār hain : kṣhāyikasamyaktva, yathākhyātachāritra, kevalagnān

1karmoṅkā kṣhay honepar = karmoṅke kṣhayamen; karmakṣhayake sadbhāvamen . [vyavahārase karmakṣhayakī apekṣhā jīvake

jis bhāvamen āye vah kṣhāyikabhāv hai .]

Page 84 of 388
PDF/HTML Page 111 of 415
single page version

karmakṣhayasamupajanitadānalābhabhogopabhogavīryāṇi cheti . kṣhāyopashamikabhāvasya matishrutāvadhi- manaḥparyayagnānāni chatvāri, kumatikushrutavibhaṅgabhedādagnānāni trīṇi, chakṣhurachakṣhuravadhidarshan- bhedāddarshanāni trīṇi, kālakaraṇopadeshopashamaprāyogyatābhedāllabdhayaḥ pañcha, vedakasamyaktvan, vedakachāritran, sanyamāsanyamapariṇatishcheti . audayikabhāvasya nārakatiryaṅmanuṣhyadevabhedād gatayashchatasraḥ, krodhamānamāyālobhabhedāt kaṣhāyāshchatvāraḥ, strīpunnapunsakabhedālliṅgāni trīṇi, sāmānyasaṅgrahanayāpekṣhayā mithyādarshanamekam, agnānan chaikam, asanyamatā chaikā, asiddhatvan chaikam, shuklapadmapītakāpotanīlakr̥iṣhṇabhedālleshyāḥ ṣhaṭ cha bhavanti . pāriṇāmikasya jīvatva- pāriṇāmikaḥ, bhavyatvapāriṇāmikaḥ, abhavyatvapāriṇāmikaḥ iti tribhedāḥ . athāyan jīvatva- pāriṇāmikabhāvo bhavyābhavyānān sadrashaḥ, bhavyatvapāriṇāmikabhāvo bhavyānāmev bhavati, abhavyatvapāriṇāmikabhāvo‘bhavyānāmev bhavati . iti pañchabhāvaprapañchaḥ . aur kevaladarshan, tathā antarāyakarmake kṣhayajanit dān, lābh, bhog, upabhog aur vīrya .

kṣhāyopashamikabhāvake aṭhārah bhed isaprakār hain : matignān, shrutagnān, avadhignān aur manaḥparyayagnān aise gnān chār; kumatignān, kushrutagnān aur vibhaṅgagnān aise bhedoṅke kāraṇ agnān tīn; chakṣhudarshan, achakṣhudarshan aur avadhidarshan aise bhedoṅke kāraṇ darshan tīn; kālalabdhi, karaṇalabdhi, upadeshalabdhi, upashamalabdhi aur prāyogyatālabdhi aise bhedoṅke kāraṇ labdhi pān̐ch; vedakasamyaktva; vedakachāritra; aur sanyamāsanyamapariṇati

.

audayikabhāvake ikkīs bhed isaprakār hain : nārakagati, tiryañchagati, manuṣhyagati aur devagati aise bhedoṅke kāraṇ gati chār; krodhakaṣhāy, mānakaṣhāy, māyākaṣhāy aur lobhakaṣhāy aise bhedoṅke kāraṇ kaṣhāy chār; strīliṅg, punliṅg aur napunsakaliṅg aise bhedoṅke kāraṇ liṅg tīn; sāmānyasaṅgrahanayakī apekṣhāse mithyādarshan ek, agnān ek aur asanyamatā ek; asiddhatva ek; shuklaleshyā, padmaleshyā, pītaleshyā, kāpotaleshyā, nīlaleshyā aur kr̥iṣhṇaleshyā aise bhedoṅke kāraṇ leshyā chhah

.

pāriṇāmikabhāvake tīn bhed isaprakār hain : jīvatvapāriṇāmik, bhavyatvapāriṇāmik aur abhavyatvapāriṇāmik . yah jīvatvapāriṇāmikabhāv bhavyoṅko tathā abhavyoṅko samān hotā hai; bhavyatvapāriṇāmikabhāv bhavyoṅko hī hotā hai; abhavyatvapāriṇāmikabhāv abhavyoṅko hī hotā hai .

isaprakār pān̐ch bhāvoṅkā kathan kiyā .

Page 85 of 388
PDF/HTML Page 112 of 415
single page version

pañchānān bhāvānān madhye kṣhāyikabhāvaḥ kāryasamayasārasvarūpaḥ sa trailokyaprakṣhobh- hetubhūtatīrthakaratvopārjitasakalavimalakevalāvabodhasanāthatīrthanāthasya bhagavataḥ siddhasya vā bhavati . audayikaupashamikakṣhāyopashamikabhāvāḥ sansāriṇāmev bhavanti, na muktānām . pūrvokta bhāvachatuṣhṭayamāvaraṇasanyukta tvāt na mukti kāraṇam . trikālanirupādhisvarūpanirañjan- nijaparamapañchamabhāvabhāvanayā pañchamagatin mumukṣhavo yānti yāsyanti gatāshcheti .

(āryā)
añchitapañchamagataye pañchamabhāvan smaranti vidvānsaḥ .
sañchitapañchāchārāḥ kiñchanabhāvaprapañchaparihīṇāḥ ..58..

pān̐ch bhāvommen kṣhāyikabhāv kāryasamayasārasvarūp hai; vah (kṣhāyikabhāv) trilokamen 1prakṣhobhake hetubhūt tīrthaṅkaratva dvārā prāpta honevāle sakal-vimal kevalagnānase yukta tīrthanāthako (tathā upalakṣhaṇase sāmānya kevalīko) athavā siddhabhagavānako hotā hai . audayik, aupashamik aur kṣhāyopashamik bhāv sansāriyoṅko hī hote hain, mukta jīvoṅko nahīn .

pūrvokta chār bhāv āvaraṇasanyukta honese muktikā kāraṇ nahīn hain . trikālanirupādhi jisakā svarūp hai aise nirañjan nij param pañchamabhāvakī (pāriṇāmikabhāvakī) bhāvanāse pañchamagatimen mumukṣhu (vartamān kālamen) jāte hain, (bhaviṣhyakālamen) jāyeṅge aur (bhūtakālamen) jāte the .

[ab 41vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj do shlok kahate hain : ]

[shloekārtha :] (gnān, darshan, chāritra, tap aur vīryarūp) pān̐ch āchāronse yukta aur kiñchit bhī parigrahaprapañchase sarvathā rahit aise vidvān pūjanīy pañchamagatiko prāpta karaneke liye pañchamabhāvakā smaraṇ karate hain . 58 . 1prakṣhobh = khalabalī . [tīrthaṅkarake janmakalyāṇakādi prasaṅgon par tīn lokamen ānandamay khalabalī

hotī hai .]

Page 86 of 388
PDF/HTML Page 113 of 415
single page version

(mālinī)
sukr̥utamapi samastan bhoginān bhogamūlan
tyajatu paramatattvābhyāsaniṣhṇātachittaḥ
.
ubhayasamayasāran sāratattvasvarūpan
bhajatu bhavavimuktyai ko‘tra doṣho munīshaḥ
..59..
chaugaibhavasambhamaṇan jāijarāmaraṇarogasogā ya .
kulajoṇijīvamaggaṇaṭhāṇā jīvassa ṇo santi ..42..
chaturgatibhavasambhramaṇan jātijarāmaraṇarogashokāshcha .
kulayonijīvamārgaṇasthānāni jīvasya no santi ..42..
ih hi shuddhanishchayanayen shuddhajīvasya samastasansāravikārasamudayo na samastītyukta m .
dravyabhāvakarmasvīkārābhāvāchchatasr̥uṇān nārakatiryaṅmanuṣhyadevatvalakṣhaṇānān gatīnān pari-

[shloekārtha :] samasta sukr̥ut (shubh karma) bhogiyoṅke bhogakā mūl hai; param tattvake abhyāsamen niṣhṇāt chittavāle munīshvar bhavase vimukta hone hetu us samasta shubh karmako chhoṛo aur

sāratattvasvarūp aise ubhay samayasārako bhajo . isamen kyā

doṣh hai ? 59.

gāthā : 42 anvayārtha :[jīvasya ] jīvako [chaturgatibhavasambhramaṇan ] chār gatike bhavommen paribhramaṇ, [jātijarāmaraṇarogashokāḥ ] janma, jarā, maraṇ, rog, shok, [kulayonijīvamārgaṇasthānāni cha ] kul, yoni, jīvasthān aur mārgaṇāsthān [no santi ] nahīn hai .

ṭīkā :shuddha nishchayanayase shuddha jīvako samasta sansāravikāroṅkā samudāy nahīn hai aisā yahān̐ (is gāthāmen) kahā hai .

dravyakarma tathā bhāvakarmakā svīkār na honese jīvako nārakatva, tiryañchatva, manuṣhyatva
samayasār sārabhūt tattva hai .
chatu - gatibhramaṇ nahin, janma-mr̥utyu na, rog shok jarā nahīn .
kul yoni nahin, nahin jīvasthān, ru mārgaṇāke sthān nahin ..42..

Page 87 of 388
PDF/HTML Page 114 of 415
single page version

bhramaṇan na bhavati . nityashuddhachidānandarūpasya kāraṇaparamātmasvarūpasya dravyabhāv- karmagrahaṇayogyavibhāvapariṇaterabhāvānna jātijarāmaraṇarogashokāshcha . chaturgatijīvānān kul- yonivikalpa ih nāsti ityuchyate . tadyathāpr̥ithvīkāyikajīvānān dvāvinshati- lakṣhakoṭikulāni, apkāyikajīvānān saptalakṣhakoṭikulāni, tejaskāyikajīvānān trilakṣha- koṭikulāni, vāyukāyikajīvānān saptalakṣhakoṭikulāni, vanaspatikāyikajīvānām aṣhṭottaravinshatilakṣhakoṭikulāni, dvīndriyajīvānān saptalakṣhakoṭikulāni, trīndriyajīvānām aṣhṭalakṣhakoṭikulāni, chaturindriyajīvānān navalakṣhakoṭikulāni, pañchendriyeṣhu jalacharāṇān sārdhadvādashalakṣhakoṭikulāni, ākāshacharajīvānān dvādashalakṣhakoṭikulāni, chatuṣhpadajīvānān dashalakṣhakoṭikulāni, sarīsr̥upānān navalakṣhakoṭikulāni, nārakāṇān pañchavinshatilakṣha- koṭikulāni, manuṣhyāṇān dvādashalakṣhakoṭikulāni, devānān ṣhaḍvinshatilakṣhakoṭikulāni

.

sarvāṇi sārdhasaptanavatyagrashatakoṭilakṣhāṇi 197500000000000 . aur devatvasvarūp chār gatiyoṅkā paribhramaṇ nahīn hai .

nitya-shuddha chidānandarūp kāraṇaparamātmasvarūp jīvako dravyakarma tathā bhāvakarmake grahaṇake yogya vibhāvapariṇatikā abhāv honese janma, jarā, maraṇ, rog aur shok nahīn hai .

chaturgati (chār gatike) jīvoṅke kul tathā yonike bhed jīvamen nahīn hain aisā (ab) kahā jātā hai . vah isaprakār :

pr̥ithvīkāyik jīvoṅke bāīs lākh karoṛ kul hain; apkāyik jīvoṅke sāt lākh karoṛ kul hain; tejakāyik jīvoṅke tīn lākh karoṛ kul hain; vāyukāyik jīvoṅke sāt lākh karoṛ kul hain; vanaspatikāyik jīvoṅke aṭṭhāīs lākh karoṛ kul hain; dvīndriy jīvoṅke sāt lākh karoṛ kul hain; trīndriy jīvoṅke āṭh lākh karoṛ kul hain; chaturindriy jīvoṅke nau lākh karoṛ kul hain; pañchendriy jīvommen jalachar jīvoṅke sārḥe bārah lākh karoṛ kul hain; khechar jīvoṅke bārah lākh karoṛ kul hain; chār pair vāle jīvoṅke das lākh karoṛ kul hain; sarpādik peṭase chalanevāle jīvoṅke nau lākh karoṛ kul hain; nārakoṅke pachchīs lākh karoṛ kul hain; manuṣhyoṅke bārah lākh karoṛ kul hain aur devoṅke chhabbīs lākh karoṛ kul hain . kul milakar ek sau sārḥe sattānave lākh karoṛ (1975000,000,000,00) kul hain .


Page 88 of 388
PDF/HTML Page 115 of 415
single page version

pr̥ithvīkāyikajīvānān saptalakṣhayonimukhāni, apkāyikajīvānān saptalakṣhayonimukhāni, tejaskāyikajīvānān saptalakṣhayonimukhāni, vāyukāyikajīvānān saptalakṣhayonimukhāni, nityanigodijīvānān saptalakṣhayonimukhāni, chaturgatinigodijīvānān saptalakṣhayonimukhāni, vanaspatikāyikajīvānān dashalakṣhayonimukhāni, dvīndriyajīvānān dvilakṣhayonimukhāni, trīndriyajīvānān dvilakṣhayonimukhāni, chaturindriyajīvānān dvilakṣhayonimukhāni, devānān chaturlakṣhayonimukhāni, nārakāṇān chaturlakṣhayonimukhāni, tiryagjīvānān chaturlakṣhayonimukhāni, manuṣhyāṇān chaturdashalakṣhayonimukhāni

.

sthūlasūkṣhmaikendriyasañgnyasañgnipañchendriyadvīndriyatrīndriyachaturindriyaparyāptāparyāptakabhedasanāth- chaturdashajīvasthānāni . gatīndriyakāyayogavedakaṣhāyagnānasanyamadarshanaleshyābhavyasamyaktvasañgnyā- hāravikalpalakṣhaṇāni mārgaṇāsthānāni . etāni sarvāṇi cha tasya bhagavataḥ paramātmanaḥ shuddhanishchayanayabalen na santīti bhagavatān sūtrakr̥utāmabhiprāyaḥ .

tathā choktan shrīmadamr̥utachandrasūribhiḥ

pr̥ithvīkāyik jīvoṅke sāt lākh yonimukh hain; apkāyik jīvoṅke sāt lākh yonimukh hain; tejakāyik jīvoṅke sāt lākh yonimukh hain; vāyukāyik jīvoṅke sāt lākh yonimukh hain; nitya nigodī jīvoṅke sāt lākh yonimukh hain; chaturgati (chār gatimen paribhramaṇ karanevāle arthāt itar) nigodī jīvoṅke sāt lākh yonimukh hain; vanaspatikāyik jīvoṅke das lākh yonimukh hain; dvīndriy jīvoṅke do lākh yonimukh hain; trīndriy jīvoṅke do lākh yonimukh hain; chaturindriy jīvoṅke do lākh yonimukh hain; devoṅke chār lākh yonimukh hain; nārakoṅke chār lākh yonimukh hain; tiryañch jīvoṅke chār lākh yonimukh hain; manuṣhyoṅke chaudah lākh yonimukh hain . (kul milakar 8400000 yonimukh hain .)

sūkṣhma ekendriy paryāpta aur aparyāpta, sthūl ekendriy paryāpta aur aparyāpta, dvīndriy paryāpta aur aparyāpta, trīndriy paryāpta aur aparyāpta, chaturindriy paryāpta aur aparyāpta, asañgnī pañchendriy paryāpta aur aparyāpta, sañgnī pañchendriy paryāpta aur aparyāptaaise bhedomvāle chaudah jīvasthān hain .

gati, indriy, kāy, yog, ved, kaṣhāy, gnān, sanyam, darshan, leshyā, bhavyatva, samyaktva, sañgnitva aur āhāraise bhedasvarūp (chaudah) mārgaṇāsthān hain .

yah sab, un bhagavān paramātmāko shuddhanishchayanayake balase (shuddhanishchayanayase) nahīn

Page 89 of 388
PDF/HTML Page 116 of 415
single page version

(mālinī)
‘‘sakalamapi vihāyāhnāy chichchhakti riktan
sphu ṭataramavagāhya svan cha chichchhakti mātram
.
imamupari charantan chāru vishvasya sākṣhāt
kalayatu paramātmātmānamātmanyanantam ..’’
(anuṣhṭubh)
‘‘chichchhakti vyāptasarvasvasāro jīv iyānayam .
ato‘tiriktāḥ sarve‘pi bhāvāḥ paudgalikā amī ..’’
tathā hi
(mālinī)
anavaratamakhaṇḍagnānasadbhāvanātmā
vrajati na cha vikalpan sansr̥uterghorarūpam
.
atulamanaghamātmā nirvikalpaḥ samādhiḥ
parapariṇatidūran yāti chinmātrameṣhaḥ
..60..

hainaisā bhagavān sūtrakartākā (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevakā) abhiprāy hai .

isīprakār (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrine (shrī samayasārakī ātmakhyāti nāmak ṭīkāmen 3536ven do shlokon dvārā) kahā hai ki :

‘‘[shloekārtha :] chitshaktise rahit anya sakal bhāvoṅko mūlase chhoṛakar aur chitshaktimātra aise nij ātmākā ati sphu ṭarūpase avagāhan karake, ātmā samasta vishvake ū par sundaratāse pravartamān aise is keval (ek) avināshī ātmāko ātmāmen sākṣhāt anubhav karo .’’

‘‘[shloekārtha :] chaitanyashaktise vyāpta jisakā sarvasva-sār hai aisā yah jīv itanā hī mātra hai; is chitshaktise shūnya jo yah bhāv hain ve sab paudgalik hain .’’

aur (42vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj do shlok kahate hain ) :

[shloekārtha :] satatarūpase akhaṇḍa gnānakī sadbhāvanāvālā ātmā (arthāt ‘main akhaṇḍa gnān hūn̐’ aisī sachchī bhāvanā jise nirantar vartatī hai vah ātmā) sansārake ghor


Page 90 of 388
PDF/HTML Page 117 of 415
single page version

(sragdharā)
itthan buddhvopadeshan jananamr̥utiharan yan jarānāshahetun
bhakti prahvāmarendraprakaṭamukuṭasadratnamālārchitāṅghreḥ
.
vīrāttīrthādhināthādduritamalakuladhvāntavidhvansadakṣhan
ete santo bhavābdheraparataṭamamī yānti sachchhīlapotāḥ
..61..
ṇiddaṇḍo ṇiddanddo ṇimmamo ṇikkalo ṇirālambo .
ṇīrāgo ṇiddoso ṇimmūḍho ṇibbhayo appā ..43..
nirdaṇḍaḥ nirdvandvaḥ nirmamaḥ niḥkalaḥ nirālambaḥ .
nīrāgaḥ nirdoṣhaḥ nirmūḍhaḥ nirbhayaḥ ātmā ..43..
vikalpako nahīn pātā, kintu nirvikalpa samādhiko prāpta karatā huā parapariṇatise dūr,
anupam, 1anagh chinmātrako (chaitanyamātra ātmāko) prāpta hotā hai . 60 .

[shlokārtha :] bhaktise namit devendra mukuṭakī sundar ratnamālā dvārā jinake charaṇoṅko pragaṭarūpase pūjate hain aise mahāvīr tīrthādhināth dvārā yah santa janma - jarā - mr̥utyukā nāshak tathā duṣhṭa malasamūharūpī andhakārakā dhvans karanemen chatur aisā isaprakārakā (pūrvokta) upadesh samajhakar, satshīlarūpī naukā dvārā bhavābdhike sāmane kināre pahun̐ch jāte hain .61.

gāthā : 43 anvayārtha :[ātmā ] ātmā [nirdaṇḍaḥ ] 2nirdaṇḍ [nirdvandvaḥ ] nirdvandva, [nirmamaḥ ] nirmam, [niḥkalaḥ ] niḥsharīr, [nirālambaḥ ] nirālamb, [nīrāgaḥ ] nīrāg, [nirdoṣhaḥ ] nirdoṣh, [nirmūḍhaḥ ] nirmūḍh aur [nirbhayaḥ ] nirbhay hai . 1. anagh = doṣh rahit; niṣhpāp; mal rahit . 2. nirdaṇḍa = daṇḍa rahit . (jis manavachanakāyāshrit pravartanase ātmā daṇḍit hotā hai us pravartanako daṇḍa

kahā jātā hai .)
nirdaṇḍ aru nirdvand, nirmam, niḥsharīr, nirāg hai .
nirmūrḥ, nirbhay, niravalamban, ātamā nirdoṣh hai ..43..

Page 91 of 388
PDF/HTML Page 118 of 415
single page version

ih hi shuddhātmanaḥ samastavibhāvābhāvatvamukta m .
manodaṇḍo vachanadaṇḍaḥ kāyadaṇḍashchetyeteṣhān yogyadravyabhāvakarmaṇāmabhāvānnirdaṇḍaḥ .

nishchayen paramapadārthavyatirikta samastapadārthasārthābhāvānnirdvandvaḥ . prashastāprashastasamastamoharāg- dveṣhābhāvānnirmamaḥ . nishchayenaudārikavaikriyikāhārakataijasakārmaṇābhidhānapañchasharīraprapañchābhāvā- nniḥkalaḥ . nishchayen paramātmanaḥ paradravyaniravalambatvānnirālambaḥ . mithyātvavedarāgadveṣhahāsya- ratyaratishokabhayajugupsākrodhamānamāyālobhābhidhānābhyantarachaturdashaparigrahābhāvānnīrāgaḥ . nishchayen nikhiladuritamalakalaṅkapaṅkanirnnikta samarthasahajaparamavītarāgasukhasamudramadhyanirmagnasphu ṭi- tasahajāvasthātmasahajagnānagātrapavitratvānnirdoṣhaḥ . sahajanishchayanayabalen sahajagnānasahajadarshan- sahajachāritrasahajaparamavītarāgasukhādyanekaparamadharmādhāranijaparamatattvaparichchhedanasamarthatvānnirmūḍhaḥ, athavā sādyanidhanāmūrtātīndriyasvabhāvashuddhasadbhūtavyavahāranayabalen trikālatrilok-

ṭīkā :yahān̐ (is gāthāmen) vāstavamen shuddha ātmāko samasta vibhāvakā abhāv hai aisā kahā hai .

manadaṇḍa, vachanadaṇḍa aur kāyadaṇḍake yogya dravyakarmon tathā bhāvakarmoṅkā abhāv honese ātmā nirdaṇḍa hai . nishchayase param padārthake atirikta samasta padārthasamūhakā (ātmāmen) abhāv honese ātmā nirdvandva (dvait rahit) hai . prashasta - aprashasta samasta moh- rāg - dveṣhakā abhāv honese ātmā nirmam (mamatā rahit) hai . nishchayase audārik, vaikriyik, āhārak, taijas aur kārmaṇ nāmak pān̐ch sharīroṅke samūhakā abhāv honese ātmā niḥsharīr hai . nishchayase paramātmāko paradravyakā avalamban na honese ātmā nirālamba hai . mithyātva, ved, rāg, dveṣh, hāsya, rati, arati, shok, bhay, jugupsā, krodh, mān, māyā aur lobh nāmak chaudah abhyantar parigrahoṅkā abhāv honese ātmā nirāg hai . nishchayase samasta pāpamalakalaṅkarūpī kīchaṛako dho ḍālanemen samartha, sahaj - paramavītarāg - sukhasamudramen magna (ḍūbī huī, līn) pragaṭ sahajāvasthāsvarūp jo sahajagnānasharīr usake dvārā pavitra honeke kāraṇ ātmā nirdoṣh hai . sahaj nishchayanayase sahaj gnān, sahaj darshan, sahaj chāritra, sahaj paramavītarāg sukh ādi anek param dharmoṅke ādhārabhūt nij paramatattvako jānanemen samartha honese ātmā nirmūrḥ (mūrḥatā rahit) hai; athavā, sādi - ananta amūrta atīndriyasvabhāvavāle shuddhasadbhūt vyavahāranayase tīn kāl aur tīn lokake sthāvar - jaṅgamasvarūp samasta dravya - guṇ - paryāyoṅko ek samayamen jānanemen samartha sakal - vimal (sarvathā nirmal) kevalagnānarūpase


Page 92 of 388
PDF/HTML Page 119 of 415
single page version

vartisthāvarajaṅgamātmakanikhiladravyaguṇaparyāyaikasamayaparichchhittisamarthasakalavimalakevalagnānāvastha- tvānnirmūḍhashcha . nikhiladuritavīravairivāhinīduḥpraveshanijashuddhāntastattvamahādurganilayatvānnirbhayaḥ . ayamātmā hyupādeyaḥ iti .

tathā chokta mamr̥utāshītau
(mālinī)
‘‘svaranikaravisargavyañjanādyakṣharairyad
rahitamahitahīnan shāshvatan mukta saṅkhyam
.
arasatimirarūpasparshagandhāmbuvāyu-
kṣhitipavanasakhāṇusthūladikchakravālam
..’’
tathā hi
(mālinī)
duraghavanakuṭhāraḥ prāptaduṣhkarmapāraḥ
parapariṇatidūraḥ prāstarāgābdhipūraḥ
.
hatavividhavikāraḥ satyasharmābdhinīraḥ
sapadi samayasāraḥ pātu māmastamāraḥ
..62..

avasthit honese ātmā nirmūrḥ hai . samasta pāparūpī shūravīr shatruoṅkī senā jisamen pravesh nahīn kar sakatī aise nij shuddha antaḥtattvarūp mahā durgamen (kilemen) nivās karanese ātmā nirbhay hai . aisā yah ātmā vāstavamen upādey hai .

isīprakār (shrī yogīndradevakr̥ut) amr̥utāshītimen (57ven shlok dvārā) kahā hai ki :

‘‘[shloekārtha :] ātmatattva svarasamūh, visarga aur vyañjanādi akṣharon rahit tathā saṅkhyā rahit hai (arthāt akṣhar aur aṅkakā ātmatattvamen pravesh nahīn hai ), ahit rahit hai, shāshvat hai, andhakār tathā sparsha, ras, gandh aur rūp rahit hai, pr̥ithvī, jal, agni aur vāyuke aṇuon rahit hai tathā sthūl dikchakra (dishāoṅke samūh) rahit hai .’’

aur (43vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj sāt shlok kahate hain ) :

[shloekārtha :] jo (samayasār) duṣhṭa pāpoṅke vanako chhedanekā kuṭhār hai, jo duṣhṭa

Page 93 of 388
PDF/HTML Page 120 of 415
single page version

(mālinī)
jayati paramatattvan tattvaniṣhṇātapadma-
prabhamunihr̥udayābje sansthitan nirvikāram
.
hatavividhavikalpan kalpanāmātraramyād
bhavabhavasukhaduḥkhānmukta muktan budhairyat
..63..
(mālinī)
anishamatulabodhādhīnamātmānamātmā
sahajaguṇamaṇīnāmākaran tattvasāram
.
nijapariṇatisharmāmbhodhimajjantamenan
bhajatu bhavavimuktyai bhavyatāprerito yaḥ
..64..
(drutavilambit)
bhavabhogaparāṅmukh he yate
padamidan bhavahetuvināshanam
.
bhaj nijātmanimagnamate pun-
stav kimadhruvavastuni chintayā
..65..

karmoṅke pārako prāpta huā hai (arthāt jisane karmoṅkā anta kiyā hai ), jo parapariṇatise dūr hai, jisane rāgarūpī samudrake pūrako naṣhṭa kiyā hai, jisane vividh vikāroṅkā hanan kar diyā hai, jo sachche sukhasāgarakā nīr hai aur jisane kāmako asta kiyā hai, vah samayasār merī shīghra rakṣhā karo .62.

[shloekārtha :] jo tattvaniṣhṇāt (vastusvarūpamen nipuṇ) padmaprabhamunike hr̥udayakamalamen susthit hai, jo nirvikār hai, jisane vividh vikalpoṅkā hanan kar diyā hai, aur jise budhapuruṣhonne kalpanāmātra-ramya aise bhavabhavake sukhonse tathā duḥkhonse mukta (rahit) kahā hai, vah paramatattva jayavanta hai .63.

[shloekārtha :] jo ātmā bhavyatā dvārā prerit ho, vah ātmā bhavase vimukta honeke hetu nirantar is ātmāko bhajoki jo (ātmā) anupam gnānake ādhīn hai, jo sahajaguṇamaṇikī khān hai, jo (sarva) tattvommen sār hai aur jo nijapariṇatike sukhasāgaramen magna hotā hai .64.

[shloekārtha :] nij ātmāmen līn buddhivāle tathā bhavase aur bhogase parāṅmukh