Niyamsar-Hindi (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 44-57 ; Adhikar-4 : VyavahAr Charitra Adhikar; VyavhAr Charitra Adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 7 of 21

 

Page 94 of 388
PDF/HTML Page 121 of 415
single page version

(drutavilambit)
samayasāramanākulamachyutan
jananamr̥utyurujādivivarjitam
.
sahajanirmalasharmasudhāmayan
samarasen sadā paripūjaye
..66..
(indravajrā)
itthan nijagnen nijātmatattva-
muktan purā sūtrakr̥utā vishuddham
.
buddhvā cha yanmukti mupaiti bhavya-
stadbhāvayāmyuttamasharmaṇe‘ham
..67..
(vasantatilakā)
ādyantamukta managhan paramātmatattvan
nirdvandvamakṣhayavishālavaraprabodham
.
tadbhāvanāpariṇato bhuvi bhavyalokaḥ
siddhin prayāti bhavasambhavaduḥkhadūrām
..68..

hue he yati ! tū bhavahetukā vināsh karanevāle aise is (dhruv) padako bhaj; adhruv vastukī chintāse tujhe kyā prayojan hai ? .65.

[shloekārtha :] jo anākul hai, achyut hai, janma - mr̥utyu - rogādi rahit hai, sahaj nirmal sukhāmr̥utamay hai, us samayasārako main samaras (samatābhāv) dvārā sadā pūjatā hūn̐ . 66 .

[shloekārtha :] isaprakār pahale nijagna sūtrakārane (ātmagnānī sūtrakartā shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevane) jis nijātmatattvakā varṇan kiyā aur jise jānakar bhavya jīv muktiko prāpta karatā hai, us nijātmatattvako uttam sukhakī prāptike hetu main bhātā hūn̐ .67.

[shloekārtha :] paramātmatattva ādi - anta rahit hai, doṣh rahit hai, nirdvandva hai aur akṣhay vishāl uttam gnānasvarūp hai . jagatamen jo bhavya jan usakī bhāvanārūp pariṇamit hote hain, ve bhavajanit duḥkhonse dūr aisī siddhiko prāpta karate hain .68.

achyut = askhalit; nijasvarūpase na haṭā huā .

Page 95 of 388
PDF/HTML Page 122 of 415
single page version

ṇiggantho ṇīrāgo ṇissallo sayaladosaṇimmukko .
ṇikkāmo ṇikkoho ṇimmāṇo ṇimmado appā ..44..
nirgrantho nīrāgo niḥshalyaḥ sakaladoṣhanirmukta : .
niḥkāmo niḥkrodho nirmāno nirmadaḥ ātmā ..44..
atrāpi shuddhajīvasvarūpamukta m .
bāhyābhyantarachaturvinshatiparigrahaparityāgalakṣhaṇatvānnirgranthaḥ . sakalamoharāgadveṣhātmak-

chetanakarmābhāvānnīrāgaḥ . nidānamāyāmithyāshalyatrayābhāvānniḥshalyaḥ . shuddhanishchayanayen shuddha- jīvāstikāyasya dravyabhāvanokarmābhāvāt sakaladoṣhanirmukta : . shuddhanishchayanayen nijaparam- tattve‘pi vāñchhābhāvānniḥkāmaḥ . nishchayanayen prashastāprashastasamastaparadravyapariṇaterabhāvānniḥ- krodhaḥ . nishchayanayen sadā paramasamarasībhāvātmakatvānnirmānaḥ . nishchayanayen niḥsheṣhato‘ntarmukh-

gāthā : 44 anvayārtha :[ātmā ] ātmā [nirgranthaḥ ] nirgranth [nīrāgaḥ ] nirāg, [niḥshalyaḥ ] niḥshalya, [sakaladoṣhanirmuktaḥ ] sarvadoṣhavimukta, [niḥkāmaḥ ] niṣhkām, [niḥkrodhaḥ ] niḥkrodh, [nirmānaḥ ] nirmān aur [nirmadaḥ ] nirmad hai .

ṭīkā :yahān̐ (is gāthāmen) bhī shuddha jīvakā svarūp kahā hai .

shuddha jīvāstikāy bāhya-abhyantar 1chauvīs parigrahake parityāgasvarūp honese nigrantha hai; sakal moh-rāg-dveṣhātmak chetan karmake abhāvake kāraṇ nirāg hai; nidān, māyā aur mithyātvain tīn shalyoṅke abhāvake kāraṇ niḥshalya hai; shuddha nishchayanayase shuddha jīvāstikāyako dravyakarma, bhāvakarma aur nokarmakā abhāv honeke kāraṇ sarvadoṣhavimukta hai; shuddha nishchayanayase nij param tattvakī bhī vāñchhā na honese niṣhkām hai; nishchayanayase prashasta aprashasta samasta paradravyapariṇatikā abhāv honeke kāraṇ niḥkrodh hai; nishchayanayase sadā param 1kṣhetra, makān, chān̐dī, sonā, dhan, dhānya, dāsī, dās, vastra aur baratanaisā das prakārakā bāhya

parigrah hai; ek mithyātva, chār kaṣhāy aur nau nokaṣhāy aisā chaudah prakārakā abhyantar parigrah hai .
nirgrantha hai, nirāg hai, niḥshalya, jīv amān hai .
sab doṣh rahit, akrodh, nirmad, jīv yah niṣhkām hai ..44..

Page 96 of 388
PDF/HTML Page 123 of 415
single page version

tvānnirmadaḥ . ukta prakāravishuddhasahajasiddhanityanirāvaraṇanijakāraṇasamayasārasvarūpamupādeyamiti .

tathā choktan shrīmadamr̥utachandrasūribhiḥ
(mandākrāntā)
‘‘ityuchchhedātparapariṇateḥ kartr̥ukarmādibhed-
bhrāntidhvansādapi cha suchirāllabdhashuddhātmatattvaḥ
.
sañchinmātre mahasi vishade mūrchhitashchetano‘yan
sthāsyatyudyatsahajamahimā sarvadā mukta ev
..’’
tathā hi
(mandākrāntā)
gnānajyotiḥprahataduritadhvāntasaṅghātakātmā
nityānandādyatulamahimā sarvadā mūrtimukta :
.
svasminnuchchairavichalatayā jātashīlasya mūlan
yastan vande bhavabhayaharan mokṣhalakṣhmīshamīsham
..69..

samarasībhāvasvarūp honeke kāraṇ nirmān hai; nishchayanayase niḥsheṣharūpase antarmukh honeke kāraṇ nirmad hai . ukta prakārakā (ū par kahe hue prakārakā), vishuddha sahajasiddha nityanirāvaraṇ nij kāraṇasamayasārakā svarūp upādey hai .

isīprakār (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrine (shrī pravachanasārakī ṭīkāmen 8ven shlok dvārā) kahā hai ki :

‘‘[shloekārtha :] isaprakār parapariṇatike uchchhed dvārā (arthāt paradravyarūp pariṇamanake nāsh dvārā) tathā kartā, karma ādi bhed honekī jo bhrānti usake bhī nāsh dvārā antamen jisane shuddha ātmatattvako upalabdha kiyā haiaisā yah ātmā, chaitanyamātrarūp vishad (nirmal) tejamen līn rahatā huā, apanī sahaj (svābhāvik) mahimāke prakāshamānarūpase sarvadā mukta hī rahegā .’’

aur (44vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain ) :

[shloekārtha :] jisane gnānajyoti dvārā pāparūpī andhakārasamūhakā nāsh kiyā hai, jo nitya ānanda ādi atul mahimākā dhāraṇ karanevālā hai, jo sarvadā amūrta hai, jo


Page 97 of 388
PDF/HTML Page 124 of 415
single page version

vaṇṇarasagandhaphāsā thīpunsaṇaunsayādipajjāyā .
saṇṭhāṇā sanhaṇaṇā savve jīvassa ṇo santi ..45..
arasamarūvamagandhan avvattan chedaṇāguṇamasaddan .
jāṇ aliṅgaggahaṇan jīvamaṇiddiṭṭhasaṇṭhāṇan ..46..
varṇarasagandhasparshāḥ strīpunnapunsakādiparyāyāḥ .
sansthānāni sanhananāni sarve jīvasya no santi ..45..
arasamarūpamagandhamavyaktan chetanāguṇamashabdam .
jānīhyaliṅgagrahaṇan jīvamanirdiṣhṭasansthānam ..46..

ih hi paramasvabhāvasya kāraṇaparamātmasvarūpasya samastapaudgalikavikārajātan na samastītyukta m . apanemen atyanta avichalatā dvārā uttam shīlakā mūl hai, us bhavabhayako haranevāle mokṣhalakṣhmīke aishvaryavān svāmīko main vandan karatā hūn̐ .69.

gāthā : 45-46 anvayārtha :[varṇarasagandhasparshāḥ ] varṇa - ras - gandh - sparsha, [strīpunnapunsakādiparyāyāḥ ] strī - puruṣh - napunsakādi paryāyen, [sansthānāni ] sansthān aur [sanhananāni ] sanhanan[sarve ] yah sab [jīvasya ] jīvako [no santi ] nahīn hain .

[jīvam ] jīvako [arasam ] aras, [arūpam ] arūp, [agandham ] agandh, [avyaktam ] avyakta, [chetanāguṇam ] chetanāguṇavālā, [ashabdam ] ashabda, [aliṅgagrahaṇam ] aliṅgagrahaṇ (liṅgase agrāhya) aur [anirdiṣhṭasansthānam ] jise koī sansthān nahīn kahā hai aisā [jānīhi ] jān .

ṭīkā :yahān̐ (in do gāthāommen) paramasvabhāvabhūt aisā jo kāraṇaparamātmākā svarūp use samasta paudgalik vikārasamūh nahīn hai aisā kahā hai .

nahin sparsha - ras - aru gandh - varṇa na, klīv, nar - nārī nahīn .
sansthān sanhanan sarva hī ye bhāv sab jīvako nahīn ..45..
ras, rūp, gandh na, vyakta nahin, nahin shabda, chetanaguṇamayī .
nirdiṣhṭa nahin sansthān, hotā jīvaliṅg - grahaṇ nahīn ..46..

Page 98 of 388
PDF/HTML Page 125 of 415
single page version

nishchayen varṇapañchakan, rasapañchakan, gandhadvitayan, sparshāṣhṭakan, strīpunnapunsakādivijātīy- vibhāvavyañjanaparyāyāḥ, kubjādisansthānāni, vajrarṣhabhanārāchādisanhananāni vidyante pudgalānāmev, na jīvānām . sansārāvasthāyān sansāriṇo jīvasya sthāvaranāmakarmasanyukta sya karmaphalachetanā bhavati, trasanāmakarmasanāthasya kāryayutakarmaphalachetanā bhavati . kāryaparamātmanaḥ kāraṇ- paramātmanashcha shuddhagnānachetanā bhavati . at ev kāryasamayasārasya vā kāraṇasamayasārasya vā shuddhagnānachetanā sahajaphalarūpā bhavati . ataḥ sahajashuddhagnānachetanātmānan nijakāraṇaparamātmānan sansārāvasthāyān muktāvasthāyān vā sarvadaikarūpatvādupādeyamiti he shiṣhya tvan jānīhi iti .

tathā chokta mekatvasaptatau
(mandākrāntā)
‘‘ātmā bhinnastadanugatimatkarma bhinnan tayoryā
pratyāsatterbhavati vikr̥utiḥ sā‘pi bhinnā tathaiv
.
kālakṣhetrapramukhamapi yattachcha bhinnan matan me
bhinnan bhinnan nijaguṇakalālaṅkr̥utan sarvametat
..’’

nishchayase pān̐ch varṇa, pān̐ch ras, do gandh, āṭh sparsha, strī - puruṣh - napunsakādi vijātīy vibhāvavyañjanaparyāyen, kubjādi sansthān, vajrarṣhabhanārāchādi sanhanan pudgaloṅko hī hain, jīvoṅko nahīn hain . sansār - dashāmen sthāvaranāmakarmayukta sansārī jīvako karmaphalachetanā hotī hai, trasanāmakarmayukta sansārī jīvako kārya sahit karmaphalachetanā hotī hai . kāryaparamātmā aur kāraṇaparamātmāko shuddhagnānachetanā hotī hai . isīse kāryasamayasār athavā kāraṇasamayasārako sahajaphalarūp shuddhagnānachetanā hotī hai . isaliye, sahajashuddha - gnānachetanāsvarūp nij kāraṇaparamātmā sansārāvasthāmen yā muktāvasthāmen sarvadā ekarūp honese upādey hai aisā, he shiṣhya ! tū jān .

isaprakār ekatvasaptatimen (shrīpadmanandī - āchāryadevakr̥ut padmanandipañchavinshatikā nāmak shāstramen ekatvasaptati nāmak adhikāramen 79ven shlok dvārā) kahā hai ki :

‘‘[shloekārtha :] merā aisā mantavya hai kiātmā pr̥uthak hai aur usake pīchhe pīchhe jānevālā karma pr̥uthak hai; ātmā aur karmakī ati nikaṭatāse jo vikr̥uti hotī hai vah bhī usīprakār (ātmāse) bhinna hai; aur kālkṣhetrādi jo hain ve bhī (ātmāse) pr̥uthak hain . nij nij guṇakalāse alaṅkr̥ut yah sab pr̥uthak - pr̥uthak hain (arthāt apane - apane guṇon


Page 99 of 388
PDF/HTML Page 126 of 415
single page version

tathā hi
(mālinī)
asati cha sati bandhe shuddhajīvasya rūpād
rahitamakhilamūrtadravyajālan vichitram
.
iti jinapativākyan vakti shuddhan budhānān
bhuvanaviditametadbhavya jānīhi nityam
..70..
jārisiyā siddhappā bhavamalliy jīv tārisā honti .
jaramaraṇajammamukkā aṭṭhaguṇālaṅkiyā jeṇ ..47..
yādrashāḥ siddhātmāno bhavamālīnā jīvāstādrashā bhavanti .
jarāmaraṇajanmamuktā aṣhṭaguṇālaṅkr̥utā yen ..47..
tathā paryāyonse yukta sarva dravya atyanta bhinna - bhinna hain ) .’’

aur (in do gāthāoṅkī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain ) :

[shloekārtha :] ‘‘bandha ho na ho (arthāt bandhāvasthāmen yā mokṣhāvasthāmen), samasta vichitra mūrtadravyajāl (anekavidh mūrtadravyoṅkā samūh) shuddha jīvake rūpase vyatirikta hai’’ aisā jinadevakā shuddha vachan budhapuruṣhoṅko kahate hain . is bhuvanaviditako (is jagataprasiddha satyako), he bhavya ! tū sadā jān .70.

gāthā : 47 anvayārtha :[yādrashāḥ ] jaise [siddhātmānaḥ ] siddha ātmā hain [tādrashāḥ ] vaise [bhavam ālīnāḥ jīvāḥ ] bhavalīn (sansārī) jīv [bhavanti ] hain, [yen ] jisase (ve sansārī jīv siddhātmāoṅkī bhān̐ti) [jarāmaraṇajanmamuktāḥ ] janma - jarā - maraṇase rahit aur [aṣhṭaguṇālaṅkr̥utāḥ ] āṭh guṇonse alaṅkr̥ut hain .

hai siddha jaise jīv, tyon bhavalīn sansārī vahī .
guṇ āṭhase jo hai alaṅkr̥ut janma-maraṇ-jarā nahīn ..47..

Page 100 of 388
PDF/HTML Page 127 of 415
single page version

shuddhadravyārthikanayābhiprāyeṇ sansārijīvānān mukta jīvānān visheṣhābhāvopanyāsoyam .
ye kechid atyāsannabhavyajīvāḥ te pūrvan sansārāvasthāyān sansārakleshāyāsachittāḥ santaḥ

sahajavairāgyaparāyaṇāḥ dravyabhāvaliṅgadharāḥ paramaguruprasādāsāditaparamāgamābhyāsen siddhakṣhetran pariprāpya nirvyābādhasakalavimalakevalagnānakevaladarshanakevalasukhakevalashakti yuktāḥ siddhātmānaḥ kāryasamayasārarūpāḥ kāryashuddhāḥ . te yādrashāstādrashā ev bhavinaḥ shuddhanishchayanayen . yen kāraṇen tādrashāsten jarāmaraṇajanmamuktāḥ samyaktvādyaṣhṭaguṇapuṣhṭituṣhṭāshcheti .

(anuṣhṭubh)
prāgev shuddhatā yeṣhān sudhiyān kudhiyāmapi .
nayen kenachitteṣhān bhidān kāmapi vedmyaham ..71..

ṭīkā :shuddhadravyārthik nayake abhiprāyase sansārī jīvommen aur mukta jīvommen antar na honekā yah kathan hai .

jo koī ati - āsanna - bhavya jīv hue, ve pahale sansārāvasthāmen sansārakleshase thake chittavāle hote hue sahajavairāgyaparāyaṇ honese dravya-bhāv liṅgako dhāraṇ karake paramaguruke prasādase prāpta kiye hue paramāgamake abhyās dvārā siddhakṣhetrako prāpta karake avyābādh (bādhā rahit) sakal-vimal (sarvathā nirmal) kevalagnān - kevaladarshan - kevalasukh - kevalavīryayukta siddhātmā ho gayeki jo siddhātmā kāryasamayasārarūp hain, kāryashuddha hain . jaise ve siddhātmā hain vaise hī shuddhanishchayanayase bhavavāle (sansārī) jīv hain . jisakāraṇ ve sansārī jīv siddhātmāke samān hain, us kāraṇ ve sansārī jīv janmajarāmaraṇase rahit aur samyaktvādi āṭh guṇoṅkī puṣhṭise tuṣhṭa hain (samyaktva, ananta gnān, ananta darshan, ananta vīrya, sūkṣhmatva, avagāhan, agurulaghu tathā avyābādh in āṭh guṇoṅkī samr̥uddhise ānandamay hain ) .

[ab 47vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain :]

[shloekārtha :] jin subuddhioṅko tathā kubuddhioṅko pahalese hī shuddhatā hai, unamen kuchh bhī bhed main kis nayase jānūn̐ ? (vāstavamen unamen kuchh bhī bhed arthāt antar nahīn hai .) 71.

kāryashuddha = kāryaapekṣhāse shuddha .

Page 101 of 388
PDF/HTML Page 128 of 415
single page version

asarīrā aviṇāsā aṇindiyā ṇimmalā visuddhappā .
jah loyagge siddhā tah jīvā sansidī ṇeyā ..48..
asharīrā avināshā atīndriyā nirmalā vishuddhātmānaḥ .
yathā lokāgre siddhāstathā jīvāḥ sansr̥utau gneyāḥ ..48..
ayan cha kāryakāraṇasamayasārayorvisheṣhābhāvopanyāsaḥ .
nishchayen pañchasharīraprapañchābhāvādasharīrāḥ, nishchayen naranārakādiparyāyaparityāg-

svīkārābhāvādavināshāḥ, yugapatparamatattvasthitasahajadarshanādikāraṇashuddhasvarūpaparichchhitti- samarthasahajagnānajyotirapahastitasamastasanshayasvarūpatvādatīndriyāḥ, malajanakakṣhāyopashamikādi- vibhāvasvabhāvānāmabhāvānnirmalāḥ, dravyabhāvakarmābhāvād vishuddhātmānaḥ yathaiv lokāgre bhagavantaḥ

gāthā : 48 anvayārtha :[yathā ] jisaprakār [lokāgre ] lokāgramen [siddhāḥ ] siddhabhagavanta [asharīrāḥ ] asharīrī, [avināshāḥ ] avināshī, [atīndriyāḥ ] atīndriy, [nirmalāḥ ] nirmal aur [vishuddhātmānaḥ ] vishuddhātmā (vishuddhasvarūpī) hain, [tathā ] usīprakār [sansr̥utau ] sansāramen [jīvāḥ ] (sarva) jīv [gneyāḥ ] jānanā .

ṭīkā :aur yah, kāryasamayasār tathā kāraṇasamayasāramen antar na honekā kathan hai .

jisaprakār lokāgramen siddhaparameṣhṭhī bhagavanta nishchayase pān̐ch sharīrake prapañchake abhāvake kāraṇ ‘asharīrī’ hain, nishchayase nar - nārakādi paryāyoṅke tyāg - grahaṇake abhāvake kāraṇ ‘avināshī’ hain, param tattvamen sthit sahajadarshanādirūp kāraṇashuddhasvarūpako yugapad jānanemen samartha aisī sahajagnānajyoti dvārā jisamense samasta sanshay dūr kar diye gaye hain aise svarūpavāle honeke kāraṇ ‘atīndriy’ hain, malajanak kṣhāyopashamikādi vibhāvasvabhāvoṅke abhāvake kāraṇ ‘nirmal’ hain aur dravyakarmon tathā bhāvakarmoṅke

vin deh avināshī, atīndriy, shuddha nirmal siddha jyon .
lokāgramen jaise virāje, jīv hain bhavalīn tyon ..48..

Page 102 of 388
PDF/HTML Page 129 of 415
single page version

siddhaparameṣhṭhinastiṣhṭhanti, tathaiv sansr̥utāvapi amī kenachinnayabalen sansārijīvāḥ shuddhā iti .

(shārdūlavikrīḍit)
shuddhāshuddhavikalpanā bhavati sā mithyādrashi pratyahan
shuddhan kāraṇakāryatattvayugalan samyagdrashi pratyaham .
itthan yaḥ paramāgamārthamatulan jānāti saddrak svayam
sārāsāravichārachārudhiṣhaṇā vandāmahe tan vayam ..72..
ede savve bhāvā vavahāraṇayan paḍuchcha bhaṇidā hu .
savve siddhasahāvā suddhaṇayā sansidī jīvā ..49..
ete sarve bhāvāḥ vyavahāranayan pratītya bhaṇitāḥ khalu .
sarve siddhasvabhāvāḥ shuddhanayāt sansr̥utau jīvāḥ ..49..

abhāvake kāraṇ ‘vishuddhātmā’ hain, usīprakār sansāramen bhī yah sansārī jīv kisī nayake balase (kisī nayase) shuddha hain .

[ab 48vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain :]

[shloekārtha :] shuddha - ashuddhakī jo vikalpanā vah mithyādr̥uṣhṭiko sadaiv hotī hai; samyagdr̥uṣhṭiko to sadā (aisī mānyatā hotī hai ki) kāraṇatattva aur kāryatattva donon shuddha hain . isaprakār paramāgamake atul arthako sārāsārake vichāravālī sundar buddhi dvārā jo samyagdr̥uṣhṭi svayam jānatā hai, use ham vandan karate hain .72.

gāthā : 49 anvayārtha :[ete ] yah (pūrvokta) [sarve bhāvāḥ ] sab bhāv [khalu ] vāstavamen [vyavahāranayan pratītya ] vyavahāranayakā āshray karake [bhaṇitāḥ ] (sansārī jīvommen vidyamān) kahe gaye hain; [shuddhanayāt ] shuddhanayase [sansr̥utau ] sansāramen rahanevāle [sarve jīvāḥ ] sarva jīv [siddhasvabhāvāḥ ] siddhasvabhāvī hain .

vikalpanā = viparīt kalpanā; mithyā mānyatā; anishchay; shaṅkā; bhed karanā .
vyavahāranayase hain kahe sab jīvake hī bhāv ye .
hain shuddhanayase jīv sab bhavalīn siddha svabhāvase ..49..

Page 103 of 388
PDF/HTML Page 130 of 415
single page version

nishchayavyavahāranayayorupādeyatvapradyotanametat .
ye pūrvan na vidyante iti pratipāditāste sarve vibhāvaparyāyāḥ khalu vyavahāranayādeshen

vidyante . sansr̥utāvapi ye vibhāvabhāvaishchaturbhiḥ pariṇatāḥ santastiṣhṭhanti api cha te sarve bhagavatān siddhānān shuddhaguṇaparyāyaiḥ sadrashāḥ shuddhanayādeshāditi .

tathā choktan shrīmadamr̥utachandrasūribhiḥ
(mālinī)
‘‘vyavaharaṇanayaḥ syādyadyapi prākpadavyā-
mih nihitapadānān hant hastāvalambaḥ
.

ṭīkā :yah, nishchayanay aur vyavahāranayakī upādeyatākā prakāshan (kathan) hai .

pahale jo vibhāvaparyāyen ‘vidyamān nahīn hain ’ aisī pratipādit kī gaī hain ve sab vibhāvaparyāyen vāstavamen vyavahāranayake kathanase vidyamān hain . aur jo (vyavahāranayake kathanase) chār vibhāvabhāvarūp pariṇat honese sansāramen bhī vidyamān hain ve sab shuddhanayake kathanase shuddhaguṇaparyāyon dvārā siddhabhagavanta samān hain (arthāt jo jīv vyavahāranayake kathanase audayikādi vibhāvabhāvomvāle honese sansārī hain ve sab shuddhanayake kathanase shuddha guṇon tathā shuddha paryāyomvāle honese siddha sadr̥ush hain )

.

isīprakār (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrine (shrī samayasārakī ātmakhyāti nāmak ṭīkāmen pān̐chaven shlok dvārā) kahā hai ki :

‘‘[shloekārtha :] yadyapi vyavahāranay is pratham bhūmikāmen jinhonne pair rakhā hai aise pramāṇabhūt gnānamen shuddhātmadravyakā tathā usakī paryāyoṅkādonoṅkā samyak gnān honā chāhiye .

‘svayaṅko kathañchit vibhāvaparyāyen vidyamān hai’ aisā svīkār hī jisake gnānamen na ho use
shuddhātmadravyakā bhī sachchā gnān nahīn ho sakatā
. isaliye ‘vyavahāranayake viṣhayoṅkā bhī gnān to
grahaṇ karane yogya hai’ aisī vivakṣhāse hī yahān̐ vyavahāranayako upādey kahā hai, ‘unakā āshray grahaṇ
karane yogya hai’ aisī vivakṣhāse nahīn
. vyavahāranayake viṣhayoṅkā āshray (ālamban, jhukāv,
sanmukhatā, bhāvanā) to chhoṛaneyogya hai hī aisā samajhāneke liye 50vīn gāthāmen vyavahāranayako
spaṣhṭarūpase hey kahā jāyegā
. jis jīvako abhiprāyamen shuddhātmadravyake āshrayakā grahaṇ aur
paryāyoṅke āshrayakā tyāg ho, usī jīvako dravyakā tathā paryāyoṅkā gnān samyak hai aisā samajhanā,
anyako nahīn
.

Page 104 of 388
PDF/HTML Page 131 of 415
single page version

tadapi paramamarthan chichchamatkāramātran
paravirahitamantaḥ pashyatān naiṣh kiñchit
..’’
tathā hi
(svāgatā)
shuddhanishchayanayen vimuktau
sansr̥utāvapi cha nāsti visheṣhaḥ
.
evamev khalu tattvavichāre
shuddhatattvarasikāḥ pravadanti
..73..
puvvuttasayalabhāvā paradavvan parasahāvamidi heyan .
sagadavvamuvādeyan antaratachchan have appā ..50..
pūrvokta sakalabhāvāḥ paradravyan parasvabhāvā iti heyāḥ .
svakadravyamupādeyan antastattvan bhavedātmā ..50..
jīvoṅko, arere ! hastāvalambarūp bhale ho, tathāpi jo jīv chaitanyachamatkāramātra, parase rahit
aise param padārthako antaraṅgamen dekhate hain unhen yah vyavahāranay kuchh nahīn hai
.’’

aur (is 49vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain ) :

[shloekārtha :] ‘shuddhanishchayanayase muktimen tathā sansāramen antar nahīn hai;’ aisā hī vāstavamen, tattva vichārane par (paramārtha vastusvarūpakā vichār athavā nirūpaṇ karane par), shuddha tattvake rasik puruṣh kahate hain .73.

gāthā : 50 anvayārtha :[pūrvoktasakalabhāvāḥ ] pūrvokta sarva bhāv [parasvabhāvāḥ ] par svabhāv hain, [paradravyam ] paradravya hain, [iti ] isaliye [heyāḥ ] hey hain, [antastattvan ] antaḥtattva [svakadravyam ] aisā svadravya[ātmā ] ātmā[upādeyam ] upādey [bhavet ] hai .

paradravya hain parabhāv hain pūrvokta sāre bhāv hī .
ataev hain ye tyājya, antastattva hai ādey hī ..50..

Page 105 of 388
PDF/HTML Page 132 of 415
single page version

heyopādeyatyāgopādānalakṣhaṇakathanamidam .
ye kechid vibhāvaguṇaparyāyāste pūrvan vyavahāranayādeshādupādeyatvenoktāḥ shuddha-

nishchayanayabalen heyā bhavanti . kutaḥ ? parasvabhāvatvāt, at ev paradravyan bhavati . sakalavibhāvaguṇaparyāyanirmuktan shuddhāntastattvasvarūpan svadravyamupādeyam . asya khalu sahaj- gnānasahajadarshanasahajachāritrasahajaparamavītarāgasukhātmakasya shuddhāntastattvasvarūpasyādhāraḥ sahaj- paramapāriṇāmikabhāvalakṣhaṇakāraṇasamayasār iti .

tathā choktan shrīmadamr̥utachandrasūribhiḥ
(shārdūlavikrīḍit)
‘‘siddhānto‘yamudāttachittacharitairmokṣhārthibhiḥ sevyatān
shuddhan chinmayamekamev paraman jyotiḥ sadaivāsmyaham
.
ete ye tu samullasanti vividhā bhāvāḥ pr̥uthaglakṣhaṇā-
ste‘han nāsmi yato‘tra te mam paradravyan samagrā api
..’’
ṭīkā :yah, hey-upādey athavā tyāg-grahaṇake svarūpakā kathan hai .

jo koī vibhāvaguṇaparyāyen hain ve pahale (49vīn gāthāmen) vyavahāranayake kathan dvārā upādeyarūpase kahī gaī thīn kintu shuddhanishchayanayake balase (shuddhanishchayanayase) ve hey hain . kis kāraṇase ? kyoṅki ve parasvabhāv hain, aur isīliye paradravya hain . sarva vibhāvaguṇaparyāyonse rahit shuddha-antastattvasvarūp svadravya upādey hai . vāstavamen sahajagnān sahajadarshansahajachāritrasahajaparamavītarāgasukhātmak shuddha-antastattvasvarūp is svadravyakā ādhār sahajaparamapāriṇāmikabhāvalakṣhaṇ (sahaj param pāriṇāmik bhāv jisakā lakṣhaṇ hai aisā) kāraṇasamayasār hai .

isīprakār (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrine (shrī samayasārakī ātmakhyāti nāmak ṭīkāmen 185ven shlok dvārā) kahā hai ki :

‘‘[shloekārtha :] jinake chittakā charitra udātta (udār, uchcha, ujjval) hai aise mokṣhārthī is siddhāntakā sevan karo ki‘main to shuddha chaitanyamay ek param jyoti hī sadaiv hūn̐; aur yah jo bhinna lakṣhaṇavāle vividh prakārake bhāv pragaṭ hote hain vah main nahīn hūn̐, kyoṅki ve sab mujhe paradravya hain .’’


Page 106 of 388
PDF/HTML Page 133 of 415
single page version

tathā hi
(shālinī)
na hyasmākan shuddhajīvāstikāyā-
danye sarve pudgaladravyabhāvāḥ
.
itthan vyaktan vakti yastattvavedī
siddhin so‘yan yāti tāmatyapūrvām
..74..
vivarīyābhiṇivesavivajjiyasaddahaṇamev sammattan .
sansayavimohavibbhamavivajjiyan hodi saṇṇāṇan ..51..
chalamaliṇamagāḍhattavivajjiyasaddahaṇamev sammattan .
adhigamabhāvo ṇāṇan heyovādeyatachchāṇan ..52..
sammattassa ṇimittan jiṇasuttan tassa jāṇayā purisā .
antaraheū bhaṇidā dansaṇamohassa khayapahudī ..53..

aur (is 50vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain ) :

[shloekārtha :] ‘shuddha jīvāstikāyase anya aise jo sab pudgaladravyake bhāv ve vāstavamen hamāre nahīn hain’aisā jo tattvavedī spaṣhṭarūpase kahatā hai vah ati apūrva siddhiko prāpta hotā hai .74.

mithyābhiprāy vihīn jo shraddhān vah samyaktva hai .
sanshay-vimoh-vibhrānti virahit gnān sugnānatva hai ..51..
chal-mal-agārḥapane rahit shraddhān vah samyaktva hai .
ādey-hey padārthakā avabodh sugnānatva hai ..52..
jinasūtra samakitahetu hai, aru sūtragnātā puruṣh jo .
vah jān antarhetu jinake darshanamohakṣhayādi ho ..53..

Page 107 of 388
PDF/HTML Page 134 of 415
single page version

sammattan saṇṇāṇan vijjadi mokkhassa hodi suṇ charaṇan .
vavahāraṇichchhaeṇ du tamhā charaṇan pavakkhāmi ..54..
vavahāraṇayacharitte vavahāraṇayassa hodi tavacharaṇan .
ṇichchhayaṇayachāritte tavacharaṇan hodi ṇichchhayado ..55..
viparītābhiniveshavivarjitashraddhānamev samyaktvam .
sanshayavimohavibhramavivarjitan bhavati sañgnānam ..51..
chalamalinamagāḍhatvavivarjitashraddhānamev samyaktvam .
adhigamabhāvo gnānan heyopādeyatattvānām ..52..
samyaktvasya nimittan jinasūtran tasya gnāyakāḥ puruṣhāḥ .
antarhetavo bhaṇitāḥ darshanamohasya kṣhayaprabhr̥uteḥ ..53..

gāthā : 51 se 55 anvayārtha :[viparītābhiniveshavivarjitashraddhānam ev ] viparīt abhinivesh rahit shraddhān hī [samyaktvam ] samyaktva hai; [sanshayavimohavibhram- vivarjitam ] sanshay, vimoh aur vibhram rahit (gnān) vah [sañgnānam bhavati ] samyaggnān hai .

[chalamalinamagāḍhatvavivarjitashraddhānam ev ] chalatā, malinatā aur agārḥatā rahit shraddhān hī [samyaktvam ] samyaktva hai; [heyopādeyatattvānām ] hey aur upādey tattvoṅko [adhigamabhāvaḥ ] jānanerūp bhāv vah [gnānam ] (samyak) gnān hai .

[samyaktvasya nimittan ] samyaktvakā nimitta [jinasūtran ] jinasūtra hai; [tasya gnāyakāḥ puruṣhāḥ ] jinasūtrake jānanevāle puruṣhoṅko [antarhetavaḥ ] (samyaktvake) antaraṅg hetu [bhaṇitāḥ ] kahe hain, [darshanamohasya kṣhayaprabhr̥uteḥ ] kyoṅki unako darshanamohake kṣhayādik hain . abhinivesh = abhiprāy; āgrah .

samyaktva, samyaggnān aru chāritra mokṣha upāy hai .
vyavahār nishchayase ataḥ chāritra mam pratipādya hai ..54..
vyavahāranayachāritramen vyavahāranay tap jāniye .
chāritra nishchayamen tapashcharyā niyatanay māniye ..55..

Page 108 of 388
PDF/HTML Page 135 of 415
single page version

samyaktvan sañgnānan vidyate mokṣhasya bhavati shr̥uṇu charaṇam .
vyavahāranishchayen tu tasmāchcharaṇan pravakṣhyāmi ..54..
vyavahāranayacharitre vyavahāranayasya bhavati tapashcharaṇam .
nishchayanayachāritre tapashcharaṇan bhavati nishchayataḥ ..55..
ratnatrayasvarūpākhyānametat .
bhedopachāraratnatrayamapi tāvad viparītābhiniveshavivarjitashraddhānarūpan bhagavatān siddhi-

paramparāhetubhūtānān pañchaparameṣhṭhinān chalamalināgāḍhavivarjitasamupajanitanishchalabhakti yukta tvamev . viparīte harihiraṇyagarbhādipraṇīte padārthasārthe hyabhiniveshābhāv ityarthaḥ . sañgnānamapi cha sanshayavimohavibhramavivarjitamev . tatra sanshayaḥ tāvat jino vā shivo vā dev iti . vimohaḥ shākyādiprokte vastuni nishchayaḥ . vibhramo hyagnānatvamev . pāpakriyānivr̥uttipariṇāmashchāritram .

[shr̥uṇu ] sun, [mokṣhasya ] mokṣhake liye [samyaktvan ] samyaktva hotā hai, [sañgnānan ] samyaggnān [vidyate ] hotā hai, [charaṇam ] chāritra (bhī) [bhavati ] hotā hai; [tasmāt ] isaliye [vyavahāranishchayen tu ] main vyavahār aur nishchayase [charaṇan pravakṣhyāmi ] chāritra kahūn̐gā .

[vyavahāranayacharitre ] vyavahāranayake chāritramen [vyavahāranayasya ] vyavahāranayakā [tapashcharaṇam ] tapashcharaṇ [bhavati ] hotā hai; [nishchayanayachāritre ] nishchayanayake chāritramen [nishchayataḥ ] nishchayase [tapashcharaṇam ] tapashcharaṇ [bhavati ] hotā hai .

ṭīkā :yah, ratnatrayake svarūpakā kathan hai .

pratham, bhedopachār-ratnatray is prakār hai :viparīt abhinivesh rahit shraddhānarūp aisā jo siddhike paramparāhetubhūt bhagavanta pañchaparameṣhṭhīke prati utpanna huā chalatā malinatāagārḥatā rahit nishchal bhaktiyuktapanā vahī samyaktva hai . viṣhṇubrahmādikathit viparīt padārthasamūhake prati abhiniveshakā abhāv hī samyaktva haiaisā artha hai . sanshay, vimoh aur vibhram rahit (gnān) hī samyaggnān hai . vahān̐, jin dev hoṅge yā shiv dev hoṅge (aisā shaṅkārūpabhāv) vah sanshay hai; shākyādikathit vastumen nishchay (arthāt buddhādi kathit padārthakā nirṇay) vah vimoh hai; agnānapanā (arthāt vastu kyā hai tatsambandhī ajānapanā) hī vibhram hai . pāpakriyāse nivr̥uttirūp pariṇām vah


Page 109 of 388
PDF/HTML Page 136 of 415
single page version

iti bhedopachāraratnatrayapariṇatiḥ . tatra jinapraṇītaheyopādeyatattvaparichchhittirev samyaggnānam . asya samyaktvapariṇāmasya bāhyasahakārikāraṇan vītarāgasarvagnamukhakamalavinirgatasamastavastu- pratipādanasamarthadravyashrutamev tattvagnānamiti . ye mumukṣhavaḥ te‘pyupachārataḥ padārthanirṇayahetutvāt antaraṅgahetav ityuktāḥ darshanamohanīyakarmakṣhayaprabhr̥uteḥ sakāshāditi . abhedānupachāraratnatray- pariṇaterjīvasya ṭaṅkotkīrṇagnāyakaikasvabhāvanijaparamatattvashraddhānen, tatparichchhittimātrāntarmukhaparam- bodhen, tadrūpāvichalasthitirūpasahajachāritreṇ abhūtapūrvaḥ siddhaparyāyo bhavati . yaḥ paramajin- yogīshvaraḥ prathaman pāpakriyānivr̥uttirūpavyavahāranayachāritre tiṣhṭhati, tasya khalu vyavahāranay- gocharatapashcharaṇan bhavati . sahajanishchayanayātmakaparamasvabhāvātmakaparamātmani pratapanan tapaḥ . svasvarūpāvichalasthitirūpan sahajanishchayachāritram anen tapasā bhavatīti .

tathā chokta mekatvasaptatau chāritra hai . isaprakār bhedopachār-ratnatrayapariṇati hai . usamen, jinapraṇīt hey-upādey tattvoṅkā gnān hī samyaggnān hai . is samyaktvapariṇāmakā bāhya sahakārī kāraṇ vītarāg-sarvagnake mukhakamalase nikalā huā samasta vastuke pratipādanamen samartha aisā dravyashrutarūp tattvagnān hī hai . jo mumukṣhu hain unhen bhī upachārase padārthanirṇayake hetupaneke kāraṇ (samyaktvapariṇāmake) antaraṅgahetu kahe hain, kyoṅki unhen darshanamohanīyakarmakā kṣhayādik hai .

abhed-anupachār-ratnatrayapariṇativāle jīvako, ṭaṅkotkīrṇa gnāyak jisakā ek svabhāv hai aise nij param tattvakī shraddhā dvārā, tadgnānamātra (us nij param tattvake gnānamātrasvarūp) aise antarmukh paramabodh dvārā aur us-rūpase (arthāt nij param tattvarūpase) avichalarūpase sthit honerūp sahajachāritra dvārā abhūtapūrva siddhaparyāy hotī hai . jo paramajinayogīshvar pahale pāpakriyāse nivr̥uttirūp vyavahāranayake chāritramen hote hain, unhen vāstavamen vyavahāranayagochar tapashcharaṇ hotā hai . sahajanishchayanayātmak paramasvabhāvasvarūp paramātmāmen pratapan so tap hai; nij svarūpamen avichal sthitirūp sahajanishchayachāritra is tapase hotā hai .

isīprakār ekatvasaptatimen (shrī padmanandi-āchāryadevakr̥ut padmanandipañchavinshatikā nāmak shāstramen ekatvasaptati nāmake adhikāramen 14ven shlok dvārā) kahā hai ki :

abhūtapūrva = pahale kabhī na huā ho aisā; apūrva .

Page 110 of 388
PDF/HTML Page 137 of 415
single page version

(anuṣhṭubh)
‘‘darshanan nishchayaḥ punsi bodhastadbodh iṣhyate .
sthitiratraiv chāritramiti yogaḥ shivāshrayaḥ ..’’
tathā cha
(mālinī)
jayati sahajabodhastādrashī draṣhṭireṣhā
charaṇamapi vishuddhan tadvidhan chaiv nityam .
aghakulamalapaṅkānīkanirmukta mūrtiḥ
sahajaparamatattve sansthitā chetanā cha
..75..

iti sukavijanapayojamitrapañchendriyaprasaravarjitagātramātraparigrahshrīpadmaprabhamaladhāridevvirachitāyān niyamasāravyākhyāyān tātparyavr̥uttau shuddhabhāvādhikāraḥ tr̥utīyaḥ shrutaskandhaḥ ..

‘‘[shloekārtha :] ātmākā nishchay vah darshan hai, ātmākā bodh vah gnān hai, ātmāmen hī sthiti vah chāritra hai; aisā yog (arthāt in tīnoṅkī ekatā) shivapadakā kāraṇ hai .’’

aur (is shuddhabhāv adhikārakī antim pān̐ch gāthāoṅkī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahate hain ) :

[shloekārtha :] sahaj gnān sadā jayavanta hai, vaisī (sahaj) yah dr̥uṣhṭi sadā jayavanta hai, vaisā hī (sahaj) vishuddha chāritra bhī sadā jayavanta hai; pāpasamūharūpī malakī athavā kīchaṛakī paṅktise rahit jisakā svarūp hai aisī sahajaparamatattvamen sansthit chetanā bhī sadā jayavanta hai .75.

isaprakār, sukavijanarūpī kamaloṅke liye jo sūrya samān hain aur pān̐ch indriyoṅke phai lāv rahit dehamātra jinhen parigrah thā aise shrī padmaprabhamaladhāridev dvārā rachit niyamasārakī tātparyavr̥utti nāmak ṭīkāmen (arthāt shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī niyamasār paramāgamakī nirgrantha munirāj shrī padmaprabhamaladhāridevavirachit tātparyavr̥utti nāmak ṭīkāmen) shuddhabhāv adhikār nāmakā tīsarā shrutaskandh samāpta huā .

❄ ❁ ❄

Page 111 of 388
PDF/HTML Page 138 of 415
single page version

4
vyavahārachāritra adhikār
athedānīn vyavahārachāritrādhikār uchyate .
kulajoṇijīvamaggaṇaṭhāṇāisu jāṇiūṇ jīvāṇan .
tassārambhaṇiyattaṇapariṇāmo hoi paḍhamavadan ..56..
kulayonijīvamārgaṇāsthānādiṣhu gnātvā jīvānām .
tasyārambhanivr̥uttipariṇāmo bhavati prathamavratam ..56..
ahinsāvratasvarūpākhyānametat .
kulavikalpo yonivikalpashcha jīvamārgaṇāsthānavikalpāshcha prāgev pratipāditāḥ . atra

punarukti doṣhabhayānna pratipāditāḥ . tatraiv teṣhān bhedān buddhvā tadrakṣhāpariṇatirev bhavatyahinsā .

ab vyavahārachāritra adhikār kahā jātā hai .

gāthā : 56 anvayārtha :[jīvānām ] jīvoṅke [kulayonijīvamārgaṇāsthānādiṣhu ] kul, yoni, jīvasthān, mārgaṇāsthān ādi [gnātvā ] jānakar [tasya ] unake [ārambhanivr̥utti- pariṇāmaḥ ] ārambhase nivr̥uttirūp pariṇām vah [prathamavratam ] pahalā vrat [bhavati ] hai .

ṭīkā :yah, ahinsāvratake svarūpakā kathan hai .

kulabhed, yonibhed, jīvasthānake bhed aur mārgaṇāsthānake bhed pahale hī (42vīn gāthākī ṭīkāmen hī) pratipādit kiye gaye hain; yahān̐ punaruktidoṣhake bhayase pratipādit nahīn kiye hain . vahān̐ kahe hue unake bhedoṅko jānakar unakī rakṣhārūp pariṇati hī ahinsā

re jānakar kulayoni, jīvasthān mārgaṇ jīvake .
ārambha inake se virat ho prathamavrat kahate use ..56..

Page 112 of 388
PDF/HTML Page 139 of 415
single page version

teṣhān mr̥utirbhavatu vā na vā, prayatnapariṇāmamantareṇ sāvadyaparihāro na bhavati . at ev prayatnapare hinsāpariṇaterabhāvādahinsāvratan bhavatīti .

tathā choktan shrīsamantabhadrasvāmibhiḥ
(shikhariṇī)
‘‘ahinsā bhūtānān jagati viditan brahma paraman
na sā tatrārambho‘styaṇurapi cha yatrāshramavidhau
.
tatastatsiddhayarthan paramakaruṇo granthamubhayan
bhavānevātyākṣhīnna cha vikr̥utaveṣhopadhirataḥ
..’’

tathā hi hai . unakā maraṇ ho yā na ho, prayatnarūp pariṇām binā sāvadyaparihār (doṣhakā tyāg) nahīn hotā . isīliye, prayatnaparāyaṇako hinsāpariṇatikā abhāv honese ahinsāvrat hotā hai .

isīprakār (āchāryavar) shrī samantabhadrasvāmīne (br̥uhatsvayambhūstotramen shrī namināth bhagavānakī stuti karate hue 119ven shlok dvārā) kahā hai ki :

‘‘[shloekārtha : ] jagatamen vidit hai ki jīvoṅkī ahinsā param brahma hai . jis āshramakī vidhimen lesh bhī ārambh hai vahān̐ (us āshramamen arthāt sagranthapanemen) vah ahinsā nahīn hotī . isaliye usakī siddhike hetu, (he namināth prabhu !) param karuṇāvanta aise āpashrīne donon granthako chhoṛ diyā (dravya tathā bhāv donon prakārake parigrahako chhoṛakar nirgranthapanā aṅgīkār kiyā), vikr̥ut vesh tathā parigrahamen rat na hue .’’

aur (56vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahate hain ) : muniko (munitvochitta) shuddhapariṇatike sāth vartanevālā jo (haṭh rahit) dehacheṣhṭādikasambandhī shubhopayog vah vyavahār prayatna hai . [shuddhapariṇati na ho vahān̐ shubhopayog haṭh sahit hotā hai; vah shubhopayog to

vyavahār-prayatna bhī nahīn kahalātā .]

Page 113 of 388
PDF/HTML Page 140 of 415
single page version

(mālinī)
trasahatipariṇāmadhvāntavidhvansahetuḥ
sakalabhuvanajīvagrāmasaukhyaprado yaḥ
.
sa jayati jinadharmaḥ sthāvaraikendriyāṇān
vividhavadhavidūrashchārusharmābdhipūraḥ
..76..
rāgeṇ va doseṇ va moheṇ va mosabhāsapariṇāman .
jo pajahadi sāhu sayā bidiyavadan hoi tassev ..57..
rāgeṇ vā dveṣheṇ vā mohen vā mr̥uṣhābhāṣhāpariṇāman .
yaḥ prajahāti sādhuḥ sadā dvitīyavratan bhavati tasyaiv ..57..
satyavratasvarūpākhyānametat .
atra mr̥uṣhāpariṇāmaḥ satyapratipakṣhaḥ, sa cha rāgeṇ vā dveṣheṇ vā mohen vā jāyate .

sadā yaḥ sādhuḥ āsannabhavyajīvaḥ tan pariṇāman parityajati tasya dvitīyavratan bhavati iti .

[shloekārtha :] trasaghātake pariṇāmarūp andhakārake nāshakā jo hetu hai, sakal lokake jīvasamūhako jo sukhaprad hai, sthāvar ekendriy jīvoṅke vividh vadhase jo bahut dūr hai aur sundar sukhasāgarakā jo pūr hai, vah jinadharma jayavanta vartatā hai . 76 .

gāthā : 57 anvayārtha :[rāgeṇ vā ] rāgase, [dveṣheṇ vā ] dveṣhase [mohen vā ] athavā mohase honevāle [mr̥uṣhābhāṣhāpariṇāman ] mr̥uṣhā bhāṣhāke pariṇāmako [yaḥ sādhuḥ ] jo sādhu [prajahāti ] chhoṛatā hai, [tasya ev ] usīko [sadā ] sadā [dvitīyavratan ] dūsarā vrat [bhavati ] hai .

ṭīkā :yah, satyavratake svarūpakā kathan hai .

yahān̐ (aisā kahā hai ki), satyakā pratipakṣha (arthāt satyase viruddha pariṇām) vah mr̥uṣhāpariṇām hain; ve (asatya bolaneke pariṇām) rāgase, dveṣhase athavā mohase hote hain; jo sādhuāsannabhavya jīvun pariṇāmoṅkā parityāg karatā hai (samasta prakārase chhoṛatā

jo rāg, dveṣh ru mohase pariṇām ho mr̥uṣh-bhāṣhakā .
chhoṛe use jo sādhu, hotā hai use vrat dūsarā ..57..