Page 234 of 388
PDF/HTML Page 261 of 415
single page version
chittamityanarthAntaram . at ev tasyaiv paramadharmiNo jIvasya prAyaH prakarSheN chitta.n . yaH paramasa.nyamI nitya.n tAdrasha.n chitta.n dhatte, tasya khalu nishchayaprAyashchitta.n bhavatIti .
[shlokArtha : — ] krodhakaShAyako kShamAse, mAnakaShAyako mArdavase hI, mAyAko ArjavakI prAptise aur lobhakaShAyako shauchase ( – santoShase) jIto . 182 .
gAthA : 116 anvayArtha : — [tasya ev AtmanaH ] usI (anantadharmavAle) AtmAkA [yaH ] jo [utkR^iShTaH bodhaH ] utkR^iShTa bodh, [j~nAnam ] j~nAn athavA [chittam ] chitta use [yaH muniH ] jo muni [nitya.n dharati ] nitya dhAraN karatA hai, [tasya ] use [prAyashchittam bhavet ] prAyashchitta hai .
utkR^iShTa aisA jo vishiShTa dharma vah vAstavame.n param bodh hai — aisA artha hai . bodh, j~nAn aur chitta bhinna padArtha nahI.n hai.n . aisA honese hI usI paramadharmI jIvako prAyaH chitta hai arthAt prakR^iShTarUpase chitta ( – j~nAn) hai . jo paramasa.nyamI aise chittako nitya dhAraN karatA hai, use vAstavame.n nishchay – prAyashchitta hai .
Page 235 of 388
PDF/HTML Page 262 of 415
single page version
prAyashchittamatra chAstyev tasya .
vande nitya.n tadguNaprAptaye.aham ..183..
[bhAvArtha : — ] jIv dharmI hai aur j~nAnAdik usake dharma hai.n . param chitta athavA param j~nAnasvabhAv jIvakA utkR^iShTa visheShadharma hai . isaliye svabhAv - apekShAse jIvadravyako prAyaH chitta hai arthAt prakR^iShTarUpase j~nAn hai . jo paramasa.nyamI aise chittakI ( – param j~nAnasvabhAvakI) shraddhA karatA hai tathA usame.n lIn rahatA hai, use nishchayaprAyashchitta hai . ]
[ab 116vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] is lokame.n jo (munIndra) shuddhAtmaj~nAnakI samyak bhAvanAvanta hai, use prAyashchitta hai hI . jisane pApasamUhako jhA.D.h.h diyA hai aise us munIndrako mai.n usake guNo.nkI prApti hetu nitya va.ndan karatA hU.N . 183 .
gAthA : 117 anvayArtha : — [bahunA ] bahut [bhaNiten tu ] kahanese [kim ] kyA ? [anekakarmaNAm ] anek karmo.nke [kShayahetuH ] kShayakA hetu aisA jo [maharShINAm ] maharShiyo.nkA [varatapashcharaNam ] uttam tapashcharaN [sarvam ] vah sab [prAyashchitta.n jAnIhi ] prAyashchitta jAn .
Page 236 of 388
PDF/HTML Page 263 of 415
single page version
charaNAnA.n paramAcharaNamityukta m .
bahubhirasatpralApairalamalam . punaH sarva.n nishchayavyavahArAtmakaparamatapashcharaNAtmaka.n param- jinayogInAmAsa.nsArapratibaddhadravyabhAvakarmaNA.n niravasheSheN vinAshakAraNa.n shuddhanishchayaprAyashchitta- miti he shiShya tva.n jAnIhi .
sahajashuddhachidAtmavidAmidam .
sahajatattvamaghakShayakAraNam ..184..
lIna.n svasminnirvikAre mahimni ..185..
nishchayaprAyashchitta hai; isaprakAr nishchayaprAyashchitta samasta AcharaNo.nme.n param AcharaN hai aisA kahA hai .
bahut asat pralApo.nse bas hoo, bas hoo . nishchayavyavahArasvarUp paramatapashcharaNAtmak aisA jo param jinayogiyo.nko anAdi sa.nsArase ba.Ndhe hue dravyabhAvakarmo.nke niravasheSh vinAshakA kAraN vah sab shuddhanishchayaprAyashchitta hai aisA, he shiShya ! tU jAn .
[ab is 117vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj pA.Nch shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] anashanAditapashcharaNAtmak (arthAt svarUpapratapanarUpase pariNamit, pratApavanta arthAt ugra svarUpapariNatise pariNamit) aisA yah sahaj - shuddha - chaitanyasvarUpako jAnanevAlo.nkA 1sahajaj~nAnakalAparigochar sahajatattva 2aghakShayakA kAraN hai .184.
[shlokArtha : — ] jo (prAyashchitta) is svadravyakA ❃dharma aur shuklarUp chi.ntan 1 — sahajaj~nAnakalAparigochar = sahaj j~nAnakI kalA dvArA sarva prakArase j~nAt hone yogya 2 — agh = ashuddhi; doSh; pAp . (pAp tathA puNya dono.n vAstavame.n agh hai.n .) ❃ dharmadhyAn aur shukladhyAnarUp jo svadravyachi.ntan vah prAyashchitta hai .
Page 237 of 388
PDF/HTML Page 264 of 415
single page version
j~nAnajyotirnihatakaraNagrAmaghorAndhakArA .
pradhva.nse.asmin shamajalamayImAshu dhArA.n vamantI ..186..
rmayoddhR^itA sa.nyamaratnamAlA .
sAla.nkR^itirmukti vadhUdhavAnAm ..187..
munIndrachittAmbujagarbhavAsam .
vinaShTasa.nsAradrumUlametat.h ..188..
hai, jo karmasamUhake andhakArako naShTa karaneke liye samyagj~nAnarUpI tej hai tathA jo apanI nirvikAr mahimAme.n lIn hai — aisA yah prAyashchitta vAstavame.n uttam puruSho.nko hotA hai .185.
[shlokArtha : — ] yamiyo.nko ( – sa.nyamiyo.nko) Atmaj~nAnase kramashaH Atmalabdhi (AtmAkI prApti) hotI hai — ki jis Atmalabdhine j~nAnajyoti dvArA indriyasamUhake ghor andhakArakA nAsh kiyA hai tathA jo Atmalabdhi karmavanase utpanna (bhavarUpI) dAvAnalakI shikhAjAlakA (shikhAo.nke samUhakA) nAsh karaneke liye us par satat shamajalamayI dhArAko tejIse Cho.DtI hai — barasAtI hai .186.
[shlokArtha : — ] adhyAtmashAstrarUpI amR^itasamudrame.nse mai.nne jo sa.nyamarUpI ratnamAlA bAhar nikAlI hai vah (ratnamAlA) muktivadhUke vallabh aise tattvaj~nAniyo.nke sukaNThakA AbhUShaN banI hai .187.
[shlokArtha : — ] munIndro.nke chittakamalake (hR^idayakamalake) bhItar jisakA vAs hai, jo vimuktirUpI kAntAke ratisaukhyakA mUl hai (arthAt jo muktike atIndriy AnandakA
Page 238 of 388
PDF/HTML Page 265 of 415
single page version
atra prasiddhashuddhakAraNaparamAtmatattve sadAntarmukhatayA pratapana.n yattattapaH prAyashchitta.n bhavatItyukta m .
Asa.nsArat ev samupArjitashubhAshubhakarmasa.ndoho dravyabhAvAtmakaH pa.nchasa.nsArasa.nvardhanasamarthaH paramatapashcharaNen bhAvashuddhilakShaNen vilaya.n yAti, tataH svAtmAnuShThAnaniShTha.n paramatapashcharaNamev shuddhanishchayaprAyashchittamityabhihitam . mUl hai ) aur jisane sa.nsAravR^ikShake mUlakA vinAsh kiyA hai — aise is paramAtmatattvako mai.n nitya naman karatA hU.N . 188 .
gAthA : 118 anvayArtha : — [anantAnantabhaven ] anantAnanta bhavo.n dvArA [samarjitashubhAshubhakarmasa.ndohaH ] upArjit shubhAshubh karmarAshi [tapashcharaNen ] tapashcharaNase [vinashyati ] naShTa hotI hai; [tasmAt ] isaliye [tapaH ] tap [prAyashchitam ] prAyashchitta hai .
TIkA : — yahA.N (is gAthAme.n), prasiddha shuddhakAraNaparamAtmatattvame.n sadA antarmukh rahakar jo pratapan vah tap prAyashchitta hai (arthAt shuddhAtmasvarUpame.n lIn rahakar pratapanA — pratApavanta vartanA so tap hai aur vah tap prAyashchitta hai ) aisA kahA hai .
anAdi sa.nsArase hI upArjit dravyabhAvAtmak shubhAshubh karmo.nkA samUh — ki jo pA.Nch prakArake ( – pA.Nch parAvartanarUp) sa.nsArakA sa.nvardhan karaneme.n samartha hai vah — bhAvashuddhilakShaN (bhAvashuddhi jisakA lakShaN hai aise) paramatapashcharaNase vilayako prApta hotA hai; isaliye svAtmAnuShThAnaniShTha ( – nij AtmAke AcharaName.n lIn) paramatapashcharaN hI shuddhanishchayaprAyashchitta hai aisA kahA gayA hai .
Page 239 of 388
PDF/HTML Page 266 of 415
single page version
prAhuH santastap iti chidAna.ndapIyUShapUrNam .
jvAlAjAla.n shamasukhamaya.n prAbhR^ita.n mokShalakShmyAH ..189..
[ab is 118vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] jo (tap) anAdi sa.nsArase samR^iddha huI karmo.nkI mahA aTavIko jalA deneke liye agnikI jvAlAke samUh samAn hai, shamasukhamay hai aur mokShalakShmIke liye bhe.nT hai, us chidAnandarUpI amR^itase bhare hue tapako sa.nt karmakShay karanevAlA prAyashchitta kahate hai.n, parantu anya kisI kAryako nahI.n .189.
gAthA : 119 anvayArtha : — [AtmasvarUpAlambanabhAven tu ] AtmasvarUp jisakA Alamban hai aise bhAvase [jIvaH ] jIv [sarvabhAvaparihAra.n ] sarvabhAvo.nkA parihAr [kartum shaknoti ] kar sakatA hai, [tasmAt ] isaliye [dhyAnam ] dhyAn vah [sarvam bhavet ] sarvasva hai .
TIkA : — yahA.N (is gAthAme.n), nij AtmA jisakA Ashray hai aisA nishchayadharmadhyAn hI sarva bhAvo.nkA abhAv karaneme.n samartha hai aisA kahA hai .
Page 240 of 388
PDF/HTML Page 267 of 415
single page version
akhilaparadravyaparityAgalakShaNalakShitAkShuNNanityanirAvaraNasahajaparamapAriNAmikabhAv - bhAvanayA bhAvAntarANA.n chaturNAmaudayikaupashamikakShAyikakShAyopashamikAnA.n parihAra.n kartumatyAsannabhavyajIvaH samartho yasmAt.h, tat ev pApATavIpAvak ityukta m . ataH pa.nch- mahAvratapa.nchasamititriguptipratyAkhyAnaprAyashchittAlochanAdika.n sarva.n dhyAnameveti .
samasta paradravyo.nke parityAgarUp lakShaNase lakShit akhaNDa - nityanirAvaraN - sahajaparamapAriNAmikabhAvakI bhAvanAse audayik, aupashamik, kShAyik tathA kShAyopashamik in chAr bhAvA.ntaro.nkA ❃parihAr karaneme.n ati - Asannabhavya jIv samartha hai, isIliye us jIvako pApATavIpAvak ( – pAparUpI aTavIko jalAnevAlI agni) kahA hai; aisA honese pA.Nch mahAvrat, pA.Nch samiti, tIn gupti, pratyAkhyAn, prAyashchitta, AlochanA Adi sab dhyAn hI hai (arthAt paramapAriNAmik bhAvakI bhAvanArUp jo dhyAn vahI mahAvrat-prAyashchittAdi sab kuCh hai )
[ab is 119vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n : ] ❃yahA.N chAr bhAvo.nke parihArame.n kShAyikabhAvarUp shuddha paryAyakA bhI parihAr (tyAg) karanA kahA hai usakA
baiTh gayA ho aise jalake samAn aupashamik samyaktvAdikA), kShAyopashamikabhAvo.nkA (apUrNa j~nAn –
paramapAriNAmikabhAvakI bhAvanA, ‘mai.n dhruv shuddha AtmadravyasAmAnya hU.N’ aisI pariNati — in sabakA ek
Page 241 of 388
PDF/HTML Page 268 of 415
single page version
nityajyotiHpratihatatamaHpu.njamAdyantashUnyam .
jIvanmukto bhavati tarasA so.ayamAchArarAshiH ..190..
[shlokArtha : — ] jisane nitya jyoti dvArA timirapu.njakA nAsh kiyA hai, jo Adi – a.nt rahit hai, jo param kalA sahit hai tathA jo AnandamUrti hai — aise ek shuddha AtmAko jo jIv shuddha AtmAme.n avichal 1manavAlA hokar nirantar dhyAtA hai, so yah 2AchArarAshi jIv shIghra jIvanmukta hotA hai .190.
gAthA : 120 anvayArtha : — [shubhAshubhavachanarachanAnAm ] shubhAshubh vachan- rachanAkA aur [rAgAdibhAvavAraNam ] rAgAdibhAvo.nkA nivAraN [kR^itvA ] karake [yaH ] jo [AtmAnam ] AtmAko [dhyAyati ] dhyAtA hai, [tasya tu ] use [niyamAt ] niyamase ( – nishchitarUpase) [niyamaH bhavet ] niyam hai
TIkA : — yah, shuddhanishchayaniyamake svarUpakA kathan hai . 1 – man = bhAv . 2 – AchArarAshi = chAritrapu.nj; chAritrasamUharUp .
Page 242 of 388
PDF/HTML Page 269 of 415
single page version
yaH paramatattvaj~nAnI mahAtapodhano daina.n sa.nchitasUkShmakarmanirmUlanasamarthanishchay- prAyashchittaparAyaNo niyamitamanovAkkAyatvAdbhavavallImUlaka.ndAtmakashubhAshubhasvarUpaprashastA- prashastasamastavachanarachanAnA.n nivAraNa.n karoti, na kevalamAsA.n tiraskAra.n karoti kintu nikhilamoharAgadveShAdiparabhAvAnA.n nivAraNa.n cha karoti, punaranavaratamakha.nDAdvaitasundarAnanda- niShyandyanupamanira.njananijakAraNaparamAtmatattva.n nitya.n shuddhopayogabalen sa.nbhAvayati, tasya niyamen shuddhanishchayaniyamo bhavatItyabhiprAyo bhagavatA.n sUtrakR^itAmiti
sahajaparamAtmAna.n nitya.n subhAvayati sphu Tam .
bhavati niyamaH shuddho muktya.nganAsukhakAraNam ..191..
jo paramatattvaj~nAnI mahAtapodhan sadA sa.nchit sUkShmakarmo.nko mUlase ukhA.D.h.h deneme.n samartha nishchayaprAyashchittame.n parAyaN rahatA huA man – vachan – kAyAko niyamit (sa.nyamit) kiye honese bhavarUpI belake mUl - ka.ndAtmak shubhAshubhasvarUp prashasta - aprashasta samasta vachanarachanAkA nivAraN karatA hai, keval us vachanarachanAkA hI tiraskAr nahI.n karatA kintu samasta moharAgadveShAdi parabhAvo.nkA nivAraN karatA hai, aur anavaratarUpase ( – nirantar) akhaNDa, advait, sundar - AnandasyandI (sundar Ananda – jharate), anupam, nira.njan nijakAraNaparamAtmatattvakI sadA shuddhopayogake balase sambhAvanA (samyak bhAvanA) karatA hai, use (us mahAtapodhanako) niyamase shuddhanishchayaniyam hai aisA bhagavAn sUtrakArakA abhiprAy hai .
[ab is 120vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj chAr shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] jo bhavya shubhAshubhasvarUp vachanarachanAko Cho.Dkar sadA sphu TarUpase sahajaparamAtmAko samyak prakArase bhAtA hai, us j~nAnAtmak param yamIko muktirUpI strIke sukhakA kAraN aisA yah shuddha niyam niyamase ( – avashya) hai .191.
Page 243 of 388
PDF/HTML Page 270 of 415
single page version
nikhilanayavilAso na sphu ratyev ki.nchit.h .
tamahamabhinamAmi staumi sa.nbhAvayAmi ..192..
[shlokArtha : — ] jo anavaratarUpase ( – nirantar) akhaNDa advait chaitanyake kAraN nirvikAr hai usame.n ( – us paramAtmapadArthame.n) samasta nayavilAs ki.nchit sphu rit hI nahI.n hotA . jisame.nse samasta bhedavAd ( – nayAdi vikalpa) dUr hue hai.n use ( – us paramAtma- padArthako) mai.n naman karatA hU.N, usakA stavan karatA hU.N, samyak prakArase bhAtA hU.N .192.
[shlokArtha : — ] yah dhyAn hai, yah dhyey hai, yah dhyAtA hai aur vah phal hai — aise vikalpajAlo.nse jo mukta ( – rahit) hai use ( – us paramAtmatattvako) mai.n naman karatA hU.N .193.
[shlokArtha : — ] jis yogaparAyaName.n kadAchit bhedavAd utpanna hote hai.n (arthAt jis yoganiShTha yogIko kabhI vikalpa uThate hai.n ), usakI arhatke matame.n mukti hogI yA nahI.n hogI vah kaun jAnatA hai ? 194.
Page 244 of 388
PDF/HTML Page 271 of 415
single page version
Adishabden kShetravAstukanakaramaNIprabhR^itayaH . eteShu sarveShu sthirabhAva.n sanAtanabhAva.n parihR^itya nityaramaNIyanira.njananijakAraNaparamAtmAna.n vyavahArakriyAkA.nDADambaravividh- vikalpakolAhalavinirmukta sahajaparamayogabalen nitya.n dhyAyati yaH sahajatapashcharaN- kShIravArA.nrAshinishIthinIhR^idayAdhIshvaraH, tasya khalu sahajavairAgyaprAsAdashikhar- shikhAmaNernishchayakAyotsargo bhavatIti
gAthA : 121 anvayArtha : — [kAyAdiparadravye ] kAyAdi paradravyame.n [sthir- bhAvam parihR^itya ] sthirabhAv Cho.Dkar [yaH ] jo [AtmAnam ] AtmAko [nirvikalpen ] nirvikalparUpase [dhyAyati ] dhyAtA hai, [tasya ] use [tanUtsargaH ] kAyotsarga [bhavet ] hai .
sAdi - sA.nt mUrta vijAtIy-vibhAv-vya.njanaparyAyAtmak apanA AkAr vah kAy . ‘Adi’ shabdase kShetra, gR^ih, kanak, ramaNI Adi . in sabame.n sthirabhAv — sanAtanabhAv Cho.Dkar ( – kAyAdik sthir hai.n aisA bhAv Cho.Dkar) nitya - ramaNIy nira.njan nij kAraNaparamAtmAko vyavahAr kriyAkA.nDake ADambar sambandhI vividh vikalparUp kolAhal rahit sahaj – param – yogake balase jo sahaj - tapashcharaNarUpI kShIrasAgarakA chandra ( – sahaj taparUpI kShIrasAgarako uChAlaneme.n chandra samAn aisA jo jIv) nitya dhyAtA hai, us sahaj vairAgyarUpI mahalake shikharake shikhAmaNiko ( – us param sahaj- vairAgyavanta jIvako) vAstavame.n nishchayakAyotsarga hai .
[ab is shuddhanishchay - prAyashchitta adhikArakI antim gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev pA.Nch shlok kahate hai.n : ]
Page 245 of 388
PDF/HTML Page 272 of 415
single page version
kAyodbhUtaprabalatarasatkarmamukte : sakAshAt.h .
svAtmadhyAnAdapi cha niyata.n svAtmaniShThAparANAm ..195..
tadakhilamapi nitya.n sa.ntyajAmyAtmashaktyA .
sphu TitanijavilAsa.n sarvadA chetayeham ..197..
[shlokArtha : — ] jo nira.ntar svAtmaniShThAparAyaN ( – nij AtmAme.n lIn) hai.n un sa.nyamiyo.nko, kAyAse utpanna honevAle ati prabal karmo.nke ( – kAyA sambandhI prabal kriyAo.nke) tyAgake kAraN, vANIke jalpasamUhakI viratike kAraN aur mAnasik bhAvo.nkI (vikalpo.nkI) nivR^ittike kAraN, tathA nij AtmAke dhyAnake kAraN, nishchayase satat kAyotsarga hai .195.
[shlokArtha : — ] sahaj tejaHpu.njame.n nimagna aisA vah prakAshamAn sahaj param tattva jayavanta hai — ki jisane mohA.ndhakArako dUr kiyA hai (arthAt jo mohA.ndhakAr rahit hai ), jo sahaj param dR^iShTise paripUrNa hai aur jo vR^ithA - utpanna bhavabhavake paritApo.nse tathA kalpanAo.nse mukta hai .196.
[shlokArtha : — ] alpa ( – tuchCha) aur kalpanAmAtraramya ( – mAtra kalpanAse hI ramaNIy laganevAlA) aisA jo bhavabhavakA sukh vah sab mai.n Atmashaktise nitya samyak prakArase Cho.DtA hU.N; (aur) jisakA nij vilAs pragaT huA hai, jo sahaj param saukhyavAlA hai tathA jo chaitanyachamatkAramAtra hai, usakA ( – us AtmatattvakA) mai.n sarvadA anubhavan karatA hU.N .197.
Page 246 of 388
PDF/HTML Page 273 of 415
single page version
samAdhiviShayAmaho kShaNamaha.n na jAne purA .
prabhutvaguNashakti taH khalu hatosmi hA sa.nsR^itau ..198..
iti sukavijanapayojamitrapa.nchendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahashrIpadmaprabhamaladhAridev- virachitAyA.n niyamasAravyAkhyAyA.n tAtparyavR^ittau shuddhanishchayaprAyashchittAdhikAraH aShTamaH shrutaskandhaH ..
[shlokArtha : — ] aho ! mere hR^idayame.n sphu rAyamAn is nij AtmaguNasa.npadAko — ki jo samAdhikA viShay hai use — mai.nne pahale ek kShaN bhI nahI.n jAnA . vAstavame.n, tIn lokake vaibhavake pralayake hetubhUt duShkarmo.nkI prabhutvaguNashaktise ( – duShTa karmo.nke prabhutvaguNakI shaktise), arere ! mai.n sa.nsArame.n mArA gayA hU.N ( – hairAn ho gayA hU.N) .198.
[shlokArtha : — ] bhavotpanna ( – sa.nsArame.n utpanna honevAle) viShavR^ikShake samasta phalako duHkhakA kAraN jAnakar mai.n chaitanyAtmak AtmAme.n utpanna vishuddhasaukhyakA anubhavan karatA hU.N .199.
isaprakAr, sukavijanarUpI kamalo.nke liye jo sUrya samAn hai.n aur pA.Nch indriyo.nke phai lAv rahit dehamAtra jinhe.n parigrah thA aise shrI padmaprabhamaladhAridev dvArA rachit niyamasArakI tAtparyavR^itti nAmak TIkAme.n (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamakI nirgrantha munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavR^itti nAmakI TIkAme.n) shuddhanishchay-prAyashchitta adhikAr nAmakA AThavA.N shrutaskandha samApta huA .
Page 247 of 388
PDF/HTML Page 274 of 415
single page version
ab samasta moharAgadveShAdi parabhAvo.nke vidhva.nsake hetubhUt param - samAdhi adhikAr kahA jAtA hai .
gAthA : 122 anvayArtha : — [vachanochchAraNakriyA.n ] vachanochchAraNakI kriyA [parityajya ] parityAg kar [vItarAgabhAven ] vItarAg bhAvase [yaH ] jo [AtmAna.n ] AtmAko [dhyAyati ] dhyAtA hai, [tasya ] use [paramasamAdhiH ] param samAdhi [bhavet ] hai .
kabhI ❃ashubhava.nchanArtha vachanavistArase shobhit paramavItarAg sarvaj~nakA stavanAdi param ❃ ashubhava.nchanArtha = ashubhase ChUTaneke liye; ashubhase bachaneke liye; ashubhake tyAgake liye .
Page 248 of 388
PDF/HTML Page 275 of 415
single page version
jinayogIshvareNApi . paramArthataH prashastAprashastasamastavAgviShayavyApAro na kartavyaH . at ev vachanarachanA.n parityajya sakalakarmakala.nkapa.nkavinirmukta pradhvastabhAvakarmAtmakaparamavItarAgabhAven trikAlanirAvaraNanityashuddhakAraNaparamAtmAna.n svAtmAshrayanishchayadharmadhyAnen Ta.nkotkIrNaj~nAyakaik- svarUpanirataparamashukladhyAnen cha yaH paramavItarAgatapashcharaNanirataH niruparAgasa.nyataH dhyAyati, tasya khalu dravyabhAvakarmavarUthinIlu.nTAkasya paramasamAdhirbhavatIti .
hR^idi sphu rantI.n samatAnuyAyinIm .
na mAdrashA.n yA viShayA vidAmahi ..200..
jinayogIshvarako bhI karaneyogya hai . paramArthase prashasta - aprashasta samasta vachanasambandhI vyApAr karaneyogya nahI.n hai . aisA honese hI, vachanarachanA parityAgakar jo samasta karmakala.nkarUp kIcha.Dse vimukta hai aur jisame.nse bhAvakarma naShTa hue hai.n aise bhAvase — param vItarAg bhAvase — trikAl - nirAvaraN nitya-shuddha kAraNaparamAtmAko svAtmAshrit nishchayadharmadhyAnase tathA Ta.nkotkIrNa j~nAyak ek svarUpame.n lIn paramashukladhyAnase jo paramavItarAg tapashcharaName.n lIn, niruparAg (nirvikAr) sa.nyamI dhyAtA hai, us dravyakarma - bhAvakarmakI senAko lUTanevAle sa.nyamIko vAstavame.n param samAdhi hai .
[ab is 122vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] kisI aisI ( – avarNanIy, param) samAdhi dvArA uttam AtmAo.nke hR^idayame.n sphu rit honevAlI, samatAkI 1anuyAyinI sahaj AtmasampadAkA jabatak ham anubhav nahI.n karate, tabatak hamAre jaiso.nkA jo 2viShay hai usakA ham anubhavan nahI.n karate .200. 1 — anuyAyinI = anugAminI; sAth-sAth rahanevAlI; pIChe-pIChe AnevAlI . (sahaj AtmasampadA samAdhikI
2 — sahaj AtmasampadA muniyo.nkA viShay hai .
Page 249 of 388
PDF/HTML Page 276 of 415
single page version
namAtmanyAtmanA sa.ndhatta ityadhyAtma.n tapanam . sakalabAhyakriyAkA.nDADambaraparityAgalakShaNAntaH- kriyAdhikaraNamAtmAna.n niravadhitrikAlanirupAdhisvarUpa.n yo jAnAti, tatpariNativisheShaH svAtmAshrayanishchayadharmadhyAnam . dhyAnadhyeyadhyAtR^itatphalAdivividhavikalpanirmuktAntarmukhAkAr-
gAthA : 123 anvayArtha : — [sa.nyamaniyamatapasA tu ] sa.nyam, niyam aur tapase tathA [dharmadhyAnen shukladhyAnen ] dharmadhyAn aur shukladhyAnase [yaH ] jo [AtmAna.n ] AtmAko [dhyAyati ] dhyAtA hai, [tasya ] use [paramasamAdhiH ] param samAdhi [bhavet ] hai .
samasta indriyo.nke vyApArakA parityAg so sa.nyam hai . nij AtmAkI ArAdhanAme.n tatparatA so niyam hai . jo AtmAko AtmAme.n AtmAse dhAraN kar rakhatA hai – TikA rakhatA hai – jo.D.h.h rakhatA hai vah adhyAtma hai aur vah adhyAtma so tap hai . samasta bAhyakriyAkA.nDake ADambarakA parityAg jisakA lakShaN hai aisI a.ntaHkriyAke ❃adhikaraNabhUt AtmAko — ki jisakA svarUp avadhi rahit tIno.n kAl (anAdi kAlase ananta kAl tak) nirupAdhik hai use — jo jIv jAnatA hai, us jIvakI pariNativisheSh vah svAtmAshrit nishchayadharmadhyAn hai . dhyAn - dhyey - dhyAtA, dhyAnakA phal Adike vividh vikalpo.nse vimukta (arthAt aise vikalpo.nse rahit), a.ntarmukhAkAr (arthAt a.ntarmukh jisakA svarUp hai aisA), ❃ adhikaraN = AdhAr . (a.ntara.ng kriyAkA AdhAr AtmA hai .)
Page 250 of 388
PDF/HTML Page 277 of 415
single page version
nikhilakaraNagrAmAgocharanira.njananijaparamatattvAvichalasthitirUpa.n nishchayashukladhyAnam . ebhiH sAmagrIvisheShaiH sArdhamakha.nDAdvaitaparamachinmayamAtmAna.n yaH paramasa.nyamI nitya.n dhyAyati, tasya khalu paramasamAdhirbhavatIti .
hai, use vAstavame.n param samAdhi hai .
[ab is 123vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] jo sadA chaitanyamay nirvikalpa samAdhime.n rahatA hai, us dvaitAdvaitavimukta (dvait-advaitake vikalpo.nse mukta) AtmAko mai.n naman karatA hU.N . 201 .
gAthA : 124 anvayArtha : — [vanavAsaH ] vanavAs, [kAyakleshaH vichitropavAsaH ] kAyaklesharUp anek prakArake upavAs, [adhyayanamaunaprabhR^itayaH ] adhyayan, maun Adi (kArya) [samatArahitasya shramaNasya ] samatArahit shramaNako [ki.n kariShyati ] kyA karate hai.n ( – kyA lAbh karate hai.n) ?
Page 251 of 388
PDF/HTML Page 278 of 415
single page version
atra samatAmantareN dravyali~N.hgadhAriNaH shramaNAbhAsinaH kimapi paralokakAraNa.n nAstItyukta m .
sakalakarmakala.nkapa.nkavinirmukta mahAna.ndahetubhUtaparamasamatAbhAven vinA kAntAravAsAvAsen prAvR^iShi vR^ikShamUle sthityA cha grIShme.atitIvrakarakarasa.ntaptaparvatAgragrAvaniShaNNatayA vA hemante cha rAtrimadhye hyAshA.nbaradashAphalen cha, tvagasthibhUtasarvA~N.hgakleshadAyinA mahopavAsen vA, sadAdhyayanapaTutayA cha, vAgviShayavyApAranivR^ittilakShaNen sa.ntatamaunavraten vA kimapyupAdeya.n phalamasti kevaladravyali.ngadhAriNaH shramaNAbhAsasyeti .
sthitikaraNanirodhadhyAnatIrthopasevA- .
mR^igay tadapara.n tva.n bhoH prakAra.n gurubhyaH ..’’
TIkA : — yahA.N (is gAthAme.n), samatAke binA dravyali.ngadhArI shramaNAbhAsako ki.nchit paralokakA kAraN nahI.n hai (arthAt ki.nchit mokShakA sAdhan nahI.n hai ) aisA kahA hai .
keval dravyali.ngadhArI shramaNAbhAsako samasta karmakala.nkarUp kIcha.Dse vimukta mahA Anandake hetubhUt paramasamatAbhAv binA, (1) vanavAsame.n vasakar varShAR^itume.n vR^ikShake nIche sthiti karanese, grIShmaR^itume.n pracha.nD sUryakI kiraNo.nse sa.ntapta parvatake shikharakI shilA par baiThanese aur hema.ntaR^itume.n rAtrime.n digambaradashAme.n rahanese, (2) tvachA aur asthirUp (mAtra hA.D.h.h-chAmarUp) ho gaye sAre sharIrako kleshadAyak mahA upavAsase, (3) sadA adhyayanapaTutAse (arthAt sadA shAstrapaThan karanese), athavA (4) vachanasambandhI vyApArakI nivR^ittisvarUp satat maunavratase kyA ki.nchit bhI ❃upAdey phal hai ? (arthAt mokShake sAdhanarUp phal ki.nchit bhI nahI.n hai .)
isIprakAr (shrI yogIndradevakR^it) amR^itAshItime.n (59ve.n shlok dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[shlokArtha : — ] parvatakI gahan guphA Adime.n athavA vanake shUnya pradeshame.n ❃ upAdey = chAhane yogya; prasha.nsA yogya .
Page 252 of 388
PDF/HTML Page 279 of 415
single page version
samatayA rahitasya yaterna hi .
bhaj mune samatAkulama.ndiram ..202..
tathA homase brahmakI (AtmAkI) siddhi nahI.n hai; isaliye, he bhAI ! tU guruo.n dvArA usase
anya prakArako DhU.NDh .’’
ab (is 124vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n ) : —
[shlokArtha : — ] vAstavame.n samatA rahit yatiko anashanAdi tapashcharaNo.nse phal nahI.n hai; isaliye, he muni ! samatAkA ❃kulama.ndir aisA jo yah anAkul nij tattva use bhaj .202 .
gAthA : 125 anvayArtha : — [sarvasAvadye virataH ] jo sarva sAvadyame.n virat hai, [triguptaH ] jo tIn guptivAlA hai aur [pihitendriyaH ] jisane indriyo.nko banda (niruddha) kiyA hai, [tasya ] use [sAmAyika.n ] sAmAyik [sthAyi ] sthAyI hai . [iti kevalishAsane ] aisA kevalIke shAsaname.n kahA hai . ❃ kulamandir = (1) uttam ghar; (2) va.nshaparamparAkA ghar .
Page 253 of 388
PDF/HTML Page 280 of 415
single page version
ih hi sakalasAvadyavyApArarahitasya triguptiguptasya sakalendriyavyApAravimukhasya tasya cha muneH sAmAyika.n vrata.n sthAyItyukta m .
athAtraikendriyAdiprANinikura.nbakleshahetubhUtasamastasAvadyavyAsa.ngavinirmukta :, prashastA- prashastasamastakAyavA~N.hmanasA.n vyApArAbhAvAt.h triguptaH, sparshanarasanaghrANachakShuHshrotrAbhidhAn- pa.nchendriyANA.n mukhaistattadyogyaviShayagrahaNAbhAvAt.h pihitendriyaH, tasya khalu mahAmumukShoH paramavItarAgasa.nyaminaH sAmAyika.n vrata.n shAshvat.h sthAyi bhavatIti .
nItvA nAsha.n vikR^itimanisha.n kAyavA~N.hmAnasAnAm .
buddhvA jantuH sthirashamamaya.n shuddhashIla.n prayAti ..203..
TIkA : — yahA.N (is gAthAme.n), jo sarva sAvadya vyApArase rahit hai, jo trigupti dvArA gupta hai tathA jo samasta indriyo.nke vyApArase vimukh hai, us muniko sAmAyikavrat sthAyI hai aisA kahA hai .
yahA.N (is lokame.n) jo ekendriyAdi prANIsamUhako kleshake hetubhUt samasta sAvadyake ❃
kAraN trigupta (tIn guptivAlA) hai aur sparshan, rasan, ghrAN, chakShu tathA shrotra nAmak pA.Nch indriyo.n dvArA us – us indriyake yogya viShayake grahaNakA abhAv honese banda kI huI indriyo.nvAlA hai, us mahAmumukShu paramavItarAgasa.nyamIko vAstavame.n sAmAyikavrat shAshvat – sthAyI hai .
[ab is 125vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] isaprakAr bhavabhayake karanevAle samasta sAvadyasamUhako Cho.Dkar, kAy - vachan - manakI vikR^itiko nirantar nAsh prApta karAke, a.ntara.ng shuddhise param kalA sahit (param j~nAnakalA sahit) ek AtmAko jAnakar jIv sthirashamamay shuddha shIlako prApta karatA hai (arthAt shAshvat samatAmay shuddha chAritrako prApta karatA hai ) .203. ❃ vyAsa.ng = gADh sa.ng; sa.ng; Asakti .