Page 254 of 388
PDF/HTML Page 281 of 415
single page version
kalpanApoDhaparamasamarasIbhAvasanAthatvAtrrasasthAvarajIvanikAyeShu samaH, tasya cha paramajin- yogIshvarasya sAmAyikAbhidhAnavrata.n sanAtanamiti vItarAgasarvaj~namArge siddhamiti .
gAthA : 126 anvayArtha : — [yaH ] jo [sthAvareShu ] sthAvar [vA ] athavA [traseShu ] tras [sarvabhUteShu ] sarva jIvo.nke prati [samaH ] samabhAvavAlA hai, [tasya ] use [sAmAyika.n ] sAmAyik [sthAyi ] sthAyI hai [iti kevalishAsane ] aisA kevalIke shAsaname.n kahA hai
TIkA : — yahA.N, param mAdhyasthabhAv Adime.n ArU.Dh.h.h hokar sthit paramamumukShukA svarUp kahA hai .
jo sahaj vairAgyarUpI mahalake shikharakA shikhAmaNi (arthAt param sahajavairAgyavanta muni) vikArake kAraNabhUt samasta moharAgadveShake abhAvake kAraN bhedakalpanA vimukta param samarasIbhAv sahit honese tras - sthAvar (samasta) jIvanikAyo.nke prati samabhAvavAlA hai, us param jinayogIshvarako sAmAyik nAmakA vrat sanAtan (sthAyI) hai aisA vItarAg sarvaj~nake mArgame.n siddha hai .
[ab is 126vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj ATh shlok kahate hai.n : ]
Page 255 of 388
PDF/HTML Page 282 of 415
single page version
paramajinamunInA.n chittamuchchairajasram .
tadahamabhinamAmi staumi sa.nbhAvayAmi ..204..
[shlokArtha : — ] param jinamuniyo.nkA jo chitta (chaitanyapariNaman) nira.ntar tras jIvo.nke ghAtase tathA sthAvar jIvo.nke vadhase atyanta vimukta hai, aur jo (chitta) a.ntim avasthAko prApta tathA nirmal hai, use mai.n karmase mukta honeke hetu naman karatA hU.N, stavan karatA hU.N, samyak prakArase bhAtA hU.N .204.
[shlokArtha : — ] koI jIv advaitamArgame.n sthit hai.n aur koI jIv dvaitamArgame.n sthit hai.n; dvait aur advaitase vimukta mArgame.n (arthAt jisame.n dvait yA advaitake vikalpa nahI.n hai.n aise mArgame.n) ham vartate hai.n .205.
[shlokArtha : — ] koI jIv advaitakI ichChA karate hai.n aur anya koI jIv dvaitakI ichChA karate hai.n; mai.n dvait aur advaitase vimukta AtmAko naman karatA hU.N .206.
[shlokArtha : — ] mai.n — sukhakI ichChA rakhanevAlA AtmA — ajanma aur avinAshI aise nij AtmAko AtmA dvArA hI AtmAme.n sthit rahakar bArambAr bhAtA hU.N .207.
Page 256 of 388
PDF/HTML Page 283 of 415
single page version
akha.nDAnandAtmA nikhilanayarAsheraviShayaH .
shubhAbhAvo bhUyo.ashubhapariNatirvA na cha na cha .
ya eva.n sa.nnyasto bhavaguNagaNaiH staumi tamaham ..209..
sphu TitasahajatejaHpu.njadUrIkR^itA.nhaH- .
jayati jagati nitya.n chichchamatkAramAtram ..210..
[shlokArtha : — ] bhavake karanevAle aise in vikalpa-kathano.nse bas hoo, bas hoo . jo akhaNDAnandasvarUp hai vah (yah AtmA) samasta nayarAshikA aviShay hai; isaliye yah koI (avarNanIy) AtmA dvait yA advaitarUp nahI.n hai (arthAt dvait - advaitake vikalpo.nse par hai ) . us ekako mai.n alpa kAlame.n bhavabhayakA nAsh karaneke liye satat va.ndan karatA hU.N .208.
[shlokArtha : — ] yonime.n sukh aur duHkh sukR^it aur duShkR^itake samUhase hotA hai (arthAt chAr gatike janmo.nme.n sukhaduHkh shubhAshubh kR^ityo.nse hotA hai ) . aur dUsare prakArase ( – nishchayanayase), AtmAko shubhakA bhI abhAv hai tathA ashubh pariNati bhI nahI.n hai — nahI.n hai, kyo.nki is lokame.n ek AtmAko (arthAt AtmA sadA ekarUp honese use) avashya bhavakA parichay bilakul nahI.n hai . isaprakAr jo bhavaguNo.nke samUhase sa.nnyasta hai (arthAt jo shubh - ashubh, rAg - dveSh Adi bhavake guNo.nse — vibhAvo.nse – rahit hai ) usakA ( – nityashuddha AtmAkA) mai.n stavan karatA hU.N .209.
Page 257 of 388
PDF/HTML Page 284 of 415
single page version
mahAmunigaNAdhinAthahR^idayAravindasthitam .
sadA nijamahimni lInamapi sadraºshA.n gocharam ..211..
atrApyAtmaivopAdey ityukta : . jagatame.n nitya jayavanta hai — ki jisane pragaT hue sahaj tejaHpu.nj dvArA svadharmatyAgarUp (moharUp) atiprabal timirasamUhako dUr kiyA hai aur jo us ❃aghasenAkI dhvajAko har letA hai .210.
[shlokArtha : — ] yah anagh (nirdoSh) Atmatattva jayavanta hai — ki jisane sa.nsArako asta kiyA hai, jo mahAmunigaNake adhinAthake ( – gaNadharo.nke) hR^idayAravindame.n sthit hai, jisane bhavakA kAraN Cho.D.h.h diyA hai, jo ekAntase shuddha pragaT huA hai (arthAt jo sarvathA - shuddharUpase spaShTa j~nAt hotA hai ) tathA jo sadA (Ta.nkotkIrNa chaitanyasAmAnyarUp) nij mahimAme.n lIn hone par bhI samyagdR^iShTiyo.nko gochar hai .211.
gAthA : 127 anvayArtha : — [yasya ] jise [sa.nyame ] sa.nyamame.n, [niyame ] niyamame.n aur [tapasi ] tapame.n [AtmA ] AtmA [sannihitaH ] samIp hai, [tasya ] use [sAmAyika.n ] sAmAyik [sthAyi ] sthAyI hai [iti kevalishAsane ] aisA kevalIke shAsaname.n kahA hai .
TIkA : — yahA.N (is gAthAme.n) bhI AtmA hI upAdey hai aisA kahA hai . ❃ agh = doSh; pAp .
Page 258 of 388
PDF/HTML Page 285 of 415
single page version
yasya khalu bAhyaprapa.nchaparA~N.hmukhasya nirjitAkhilendriyavyApArasya bhAvijinasya pAp- kriyAnivR^ittirUpe bAhyasa.nyame kAyavA~N.hmanoguptirUpasakalendriyavyApAravarjite.abhyantarAtmani parimitakAlAcharaNamAtre niyame paramabrahmachinmayaniyatanishchayAntargatAchAre svarUpe.avichalasthitirUpe vyavahAraprapa.nchitapa.nchAchAre pa.nchamagatihetubhUte ki.nchanabhAvaprapa.nchaparihINe sakaladurAchAranivR^ittikAraNe paramatapashcharaNe cha paramaguruprasAdAsAditanira.njananijakAraNaparamAtmA sadA sannihit iti kevalinA.n shAsane tasya paradravyaparA~N.hmukhasya paramavItarAgasamyagdraShTervItarAgachAritrabhAjaH sAmAyikavrata.n sthAyi bhavatIti .
tiShThatyuchchaiH paramayaminaH shuddhadraShTermanashchet.h .
sAkShAdeShA sahajasamatA prAstarAgAbhirAme ..212..
bAhya prapa.nchase parA~N.hmukh aur samasta indriyavyApArako jIte hue aise jis bhAvI jinako pApakriyAkI nivR^ittirUp bAhyasa.nyamame.n, kAy - vachan - manoguptirUp, samasta indriyavyApAr rahit abhya.ntarasa.nyamame.n, mAtra parimit (maryAdit) kAlake AcharaNasvarUp niyamame.n, nijasvarUpame.n avichal sthitirUp, chinmay - paramabrahmame.n niyat (nishchal rahe hue) aise nishchayaantargat-AchArame.n (arthAt nishchay - abhya.ntar niyamame.n), vyavahArase ❃prapa.nchit (j~nAn-darshan-chAritra-tap-vIryAchArarUp) pa.nchAchArame.n (arthAt vyavahAr – tapashcharaName.n), tathA pa.nchamagatike hetubhUt, ki.nchit bhI parigrahaprapa.nchase sarvathA rahit, sakal durAchArakI nivR^ittike kAraNabhUt aise param tapashcharaName.n ( – in sabame.n) param guruke prasAdase prApta kiyA huA nira.njan nij kAraNaparamAtmA sadA samIp hai (arthAt jis muniko sa.nyamame.n, niyamame.n aur tapame.n nij kAraNaparamAtmA sadA nikaT hai ), us paradravyaparA~N.hmukh paramavItarAg - samyakdR^iShTi vItarAg - chAritrava.ntako sAmAyikavrat sthAyI hai aisA kevaliyo.nke shAsaname.n kahA hai .
[ab is 127vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] yadi shuddhadR^iShTivanta ( – samyagdR^iShTi) jIv aisA samajhatA hai ki param muniko tapame.n, niyamame.n, sa.nyamame.n aur satchAritrame.n sadA AtmA Urdhva rahatA hai ❃ prapa.nchit = darshAye gaye; vistArako prApta .
Page 259 of 388
PDF/HTML Page 286 of 415
single page version
nAvatarati, tasya mahAnandAbhilAShiNaH jIvasya pa.nchendriyaprasaravarjitagAtramAtra- (arthAt pratyek kAryame.n nirantar shuddhAtmadravya hI mukhya rahatA hai ) to (aisA siddha huA ki) rAgake nAshake kAraN 1abhirAm aise us bhavabhayahar bhAvi tIrthAdhinAthako yah sAkShAt sahaj - samatA avashya hai . 212 .
gAthA : 128 anvayArtha : — [yasya ] jise [rAgaH tu ] rAg yA [dveShaH tu ] dveSh (utpanna na hotA huA) [vikR^iti.n ] vikR^iti [na tu janayati ] utpanna nahI.n karatA, [tasya ] use [sAmAyika.n ] sAmAyik [sthAyi ] sthAyI hai [iti kevalishAsane ] aisA kevalIke shAsaname.n kahA hai .
pAparUpI aTavIko jalAneme.n agni samAn aise jis paramavItarAg sa.nyamIko rAg yA dveSh ❃vikR^iti utpanna nahI.n karatA, us mahA Anandake abhilAShI jIvako — ki 1 – abhirAm = manohar; sundar . (bhavabhayake haranevAle aise is bhAvi tIrtha~N.hkarane rAgakA nAsh kiyA honese
2 – aparispa.ndarUpatA = aka.npatA; akShubdhatA; samatA . ❃ vikR^iti = vikAr; svAbhAvik pariNatise viruddha pariNati . [paramavItarAgasa.nyamIko samatAsvabhAvI
prakR^itibhUt (svabhAvabhUt) samatApariNAm hotA hai . ]
Page 260 of 388
PDF/HTML Page 287 of 415
single page version
parigrahasya sAmAyikanAmavrata.n shAshvata.n bhavatIti kevalinA.n shAsane prasiddha.n bhavatIti .
j~nAnajyotiHprahataduritAnIkaghorAndhakAre .
tasminnitye samarasamaye ko vidhiH ko niShedhaH ..213..
[ab is 128vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] jisane j~nAnajyoti dvArA pApasamUharUpI ghor a.ndhakArakA nAsh kiyA hai aisA sahaj paramAnandarUpI amR^itakA pUr (arthAt j~nAnAnandasvabhAvI Atmatattva) jahA.N nikaT hai, vahA.N ve rAgadveSh vikR^iti karaneme.n samartha nahI.n hI hai . us nitya (shAshvat) samarasamay Atmatattvame.n vidhi kyA aur niShedh kyA ? (samarasasvabhAvI Atmatattvame.n ‘yah karane yogya hai aur yah Cho.Dne yogya hai’ aise vidhiniShedhake vikalparUp svabhAv na honese us AtmatattvakA dR^i.DhtAse Alamban lenevAle muniko svabhAvapariNaman honeke kAraN samarasarUp pariNAm hote hai.n, vidhiniShedhake vikalparUp — rAgadveSharUp pariNAm nahI.n hote .) .213.
Page 261 of 388
PDF/HTML Page 288 of 415
single page version
pAnaparAyaNo jIvaH tiryagyonipretAvAsanArakAdigatiprAyogyatAnimittam ArtaraudradhyAnadvaya.n nityashaH sa.ntyajati, tasya khalu kevaladarshanasiddha.n shAshvata.n sAmAyikavrata.n bhavatIti .
gAthA : 129 anvayArtha : — [yaH tu ] jo [Artta.n ] Arta [cha ] aur [raudra.n cha ] raudra [dhyAna.n ] dhyAnako [nityashaH ] nitya [varjayati ] varjatA hai, [tasya ] use [sAmAyika.n ] sAmAyik [sthAyi ] sthAyI hai [iti kevalishAsane ] aisA kevalIke shAsaname.n kahA hai .
TIkA : — yah, Arta aur raudra dhyAnake parityAg dvArA sanAtan (shAshvat) sAmAyikavratake svarUpakA kathan hai .
nitya - nira.njan nij kAraNasamayasArake svarUpame.n niyat ( – niyamase sthit) shuddha - nishchay - param - vItarAg - sukhAmR^itake pAname.n parAyaN aisA jo jIv tirya.nchayoni, pretavAs aur nArakAdigatikI yogyatAke hetubhUt Arta aur raudra do dhyAno.nko nitya Cho.DtA hai, use vAstavame.n kevaladarshanasiddha ( – kevaladarshanase nishchit huA) shAshvat sAmAyikavrat hai .
[ab is 129vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] isaprakAr, jo muni Arta aur raudra nAmake do dhyAno.nko nitya Cho.DtA hai use jinashAsanasiddha ( – jinashAsanase nishchit huA) aNuvratarUp sAmAyikavrat hai .214.
Page 262 of 388
PDF/HTML Page 289 of 415
single page version
sa.nvAhanAdivaiyAvR^ityakaraNajanitashubhapariNativisheShasamupArjita.n puNyakarma, hi.nsAnR^itasteyAbrahma- parigrahapariNAmasa.njAtamashubhakarma, yaH sahajavairAgyaprAsAdashikharashikhAmaNiH sa.nsR^itipura.ndhrikA- vilAsavibhramajanmabhUmisthAna.n tatkarmadvayamiti tyajati, tasya nitya.n kevalimatasiddha.n sAmAyikavrata.n bhavatIti .
gAthA : 130 anvayArtha : — [yaH tu ] jo [puNya.n cha ] puNya tathA [pApa.n bhAva.n cha ] pAparUp bhAvako [nityashaH ] nitya [varjayati ] varjatA hai, [tasya ] use [sAmAyika.n ] sAmAyik [sthAyI ] sthAyI hai [iti kevalishAsane ] aisA kevalIke shAsaname.n kahA hai .
TIkA : — yah, shubhAshubh pariNAmase utpanna honevAle sukR^itaduShkR^itarUp karmake sa.nnyAsakI vidhikA ( – shubhAshubh karmake tyAgakI rItikA) kathan hai .
bAhya - abhya.ntar parityAgarUp lakShaNase lakShit paramajinayogIshvaro.nkA charaNakamalaprakShAlan, 1charaNakamalasa.nvAhan Adi vaiyAvR^itya karanese utpanna honevAlI shubhapariNativisheShase (vishiShTa shubh pariNatise) upArjit puNyakarmako tathA hi.nsA, asatya, chaurya, abrahma aur parigrahake pariNAmase utpanna honevAle ashubhakarmako, ve dono.n karma sa.nsArarUpI strIke 2vilAsavibhramakA janmabhUmisthAn honese, jo sahaj vairAgyarUpI mahalake shikharakA shikhAmaNi ( – jo param sahaj vairAgyavanta muni) Cho.DtA hai, use nitya kevalImatasiddha (kevaliyo.nke matame.n nishchit huA) sAmAyikavrat hai . 1 – charaNakamalasa.nvAhan = pA.Nv dabAnA; pagacha.npI karanA . 2 – vilAsavibhram = vilAsayukta hAvabhAv; krI.DA .
Page 263 of 388
PDF/HTML Page 290 of 415
single page version
nityAna.nda.n vrajati sahaja.n shuddhachaitanyarUpam .
mahAmohadhvAntaprabalataratejomayamidam .
yajAmyetannitya.n bhavaparibhavadhva.nsanipuNam ..216..
tadeka.n sa.ntyaktvA punarapi sa siddho na chalati ..217..
[ab is 130vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj tIn shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] samyagdR^iShTi jIv sa.nsArake mUlabhUt sarva puNyapApako Cho.Dkar, nityAnandamay, sahaj, shuddhachaitanyarUp jIvAstikAyako prApta karatA hai; vah shuddha jIvAstikAyame.n sadA viharatA hai aur phi ra tribhuvanajano.nse (tIn lokake jIvo.nse) atyanta pUjit aisA jin hotA hai .215.
[shlokArtha : — ] yah svataHsiddha j~nAn pApapuNyarUpI vanako jalAnevAlI agni hai, mahAmohA.ndhakAranAshak atiprabal tejamay hai, vimuktikA mUl hai aur ❃nirupadhi mahA AnandasukhakA dAyak hai . bhavabhavakA dhva.ns karaneme.n nipuN aise is j~nAnako mai.n nitya pUjatA hU.N .216.
[shlokArtha : — ] yah jIv aghasamUhake vash sa.nsR^itivadhUkA patipanA prApta karake (arthAt shubhAshubh karmo.nke vash sa.nsArarUpI strIkA pati banakar) kAmajanit sukhake liye ❃ nirupadhi = Chalarahit; sachche; vAstavik .
Page 264 of 388
PDF/HTML Page 291 of 415
single page version
muktisukh hI aisA ananya, anupam tathA paripUrNa hai ki use prApta karake usame.n AtmA
sadAkAl tR^ipta - tR^ipta rahatA hai, usame.nse kabhI chyut hokar anya sukh prApta karaneke liye Akul
gAthA : 131-132 anvayArtha : — [yaH tu ] jo [hAsya.n ] hAsya, [rati.n ] rati, [shoka.n ] shok aur [arati.n ] aratiko [nityashaH ] nitya [varjayati ] varjatA hai, [tasya ] use [sAmAyika.n ] sAmAyik [sthAyi ] sthAyI hai [iti kevalishAsane ] aisA kevalIke shAsaname.n kahA hai .
[yaH ] jo [jugupsA.n ] jugupsA [bhaya.n ] bhay aur [sarva.n veda.n ] sarva vedako [nityashaH ] nitya [varjayati ] varjatA hai, [tasya ] use [sAmAyika.n ] sAmAyik [sthAyi ] sthAyI hai [iti kevalishAsane ] aisA kevalIke shAsaname.n kahA hai .
Page 265 of 388
PDF/HTML Page 292 of 415
single page version
mohanIyakarmasamupajanitastrIpu.nnapu.nsakavedahAsyaratyaratishokabhayajugupsAbhidhAnanavanokaShAy- kalitakala.nkapa.nkAtmakasamastavikArajAlaka.n paramasamAdhibalen yastu nishchayaratnatrayAtmak- paramatapodhanaH sa.ntyajati, tasya khalu kevalibhaTTArakashAsanasiddhaparamasAmAyikAbhidhAnavrata.n shAshvatarUpamanen sUtradvayen kathita.n bhavatIti .
mudA sa.nsArastrIjanitasukhaduHkhAvalikaram .
samAdhau niShThAnAmanavaratamAnandamanasAm ..218..
TIkA : — yah, nau nokaShAyakI vijay dvArA prApta honevAle sAmAyikachAritrake svarUpakA kathan hai .
mohanIyakarmajanit strIved, puruShaved, napu.nsakaved, hAsya, rati, arati, shok, bhay aur jugupsA nAmake nau nokaShAyase honevAle kala.nkapa.nkasvarUp (mal-kIcha.DsvarUp) samasta vikArasamUhako param samAdhike balase jo nishchayaratnatrayAtmak param tapodhan Cho.DtA hai, use vAstavame.n kevalIbhaTTArakake shAsanase siddha huA param sAmAyik nAmakA vrat shAshvatarUp hai aisA in do sUtro.nse kahA hai
[ab in 131 – 132vI.n gAthAo.nkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] sa.nsArastrIjanit ❃sukhaduHkhAvalikA karanevAlA nau kaShAyAtmak yah sab ( – nau nokaShAyasvarUp sarva vikAr) mai.n vAstavame.n pramodase Cho.DtA hU.N — ki jo nau nokaShAyAtmak vikAr mahAmohA.ndh jIvo.nko nirantar sulabh hai tathA nirantar Anandit manavAle samAdhiniShTha (samAdhime.n lIn) jIvo.nko ati durlabh hai .218. ❃ sukhaduHkhAvali = sukhaduHkhakI Avali; sukhaduHkhakI pa.nkti — shreNI . (nau nokaShAyAtmak vikAr sa.nsArarUpI
Page 266 of 388
PDF/HTML Page 293 of 415
single page version
dhyAnen nikhilavikalpajAlanirmukta nishchayashukladhyAnen cha anavaratamakha.nDAdvaitasahajachidvilAs- lakShaNamakShayAnandAmbhodhimajja.nta.n sakalabAhyakriyAparA~N.hmukha.n shashvada.ntaHkriyAdhikaraNa.n svAtmaniShTha- nirvikalpaparamasamAdhisa.npattikAraNAbhyA.n tAbhyA.n dharmashukladhyAnAbhyA.n sadAshivAtmakamAtmAna.n
gAthA : 133 anvayArtha : — [yaH tu ] jo [dharma.n cha ] dharmadhyAn [shukla.n cha dhyAna.n ] aur shukladhyAnako [nityashaH ] nitya [dhyAyati ] dhyAtA hai, [tasya ] use [sAmAyika.n ] sAmAyik [sthAyi ] sthAyI hai [iti kevalishAsane ] aisA kevalIke shAsaname.n kahA hai .
jo sakal – vimal kevalaj~nAnadarshanakA lolup (sarvathA nirmal kevalaj~nAn aur kevaladarshanakI tIvra abhilAShAvAlA – bhAvanAvAlA) param jinayogIshvar svAtmAshrit nishchay - dharmadhyAn dvArA aur samasta vikalpajAl rahit nishchay - shukladhyAn dvArA — svAtmaniShTha (nij AtmAme.n lIn aisI) nirvikalpa param samAdhirUp sampattike kAraNabhUt aise un dharma - shukla dhyAno.n dvArA, akhaNDa-advait - sahaj - chidvilAsalakShaN (arthAt akhaNDa advait svAbhAvik chaitanyavilAs jisakA lakShaN hai aise), akShay AnandasAgarame.n magna honevAle (DUbanevAle), sakal bAhyakriyAse parA~N.hmukh, shAshvatarUpase (sadA) antaHkriyAke adhikaraNabhUt, sadAshivasvarUp AtmAko nirantar dhyAtA hai, use
Page 267 of 388
PDF/HTML Page 294 of 415
single page version
dhyAyati hi tasya khalu jineshvarashAsananiShpanna.n nitya.n shuddha.n triguptiguptaparamasamAdhilakShaNa.n shAshvata.n sAmAyikavrata.n bhavatIti .
dharmadhyAnepyanaghaparamAnandatattvAshrite.asmin .
bhedAbhAvAt.h kimapi bhavinA.n vA~N.hmanomArgadUram ..219..
iti sukavijanapayojamitrapa.nchendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahashrIpadmaprabhamaladhAridevvirachitAyA.n niyamasAravyAkhyAyA.n tAtparyavR^ittau paramasamAdhyadhikAro navamaH shrutaskandhaH .. vAstavame.n jineshvarake shAsanase niShpanna huA, nityashuddha, trigupti dvArA gupta aisI param samAdhi jisakA lakShaN hai aisA, shAshvat sAmAyikavrat hai .
[ab is param - samAdhi adhikArakI antim gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] is anagh (nirdoSh) paramAnandamay tattvake Ashrit dharmadhyAname.n aur shukladhyAname.n jisakI buddhi pariNamit huI hai aisA shuddharatnatrayAtmak jIv aise kisI vishAl tattvako atyanta prApta karatA hai ki jisame.nse ( – jis tattvame.nse) mahA duHkhasamUh naShTa huA hai aur jo (tattva) bhedo.nke abhAvake kAraN jIvo.nko vachan tathA manake mArgase dUr hai .219.
isaprakAr, sukavijanarUpI kamalo.nke liye jo sUrya samAn hai.n aur pA.Nch i.ndriyo.nke phai lAv rahit dehamAtra jinhe.n parigrah thA aise shrI padmaprabhamaladhAridev dvArA rachit niyamasArakI tAtparyavR^itti nAmak TIkAme.n (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamakI nirgra.nth munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavR^itti nAmakI TIkAme.n) param-samAdhi adhikAr nAmakA navavA.N shrutaskandha samApta huA .
Page 268 of 388
PDF/HTML Page 295 of 415
single page version
shraddhAnAvabodhAcharaNAtmakeShu shuddharatnatrayapariNAmeShu bhajana.n bhakti rArAdhanetyarthaH . ekAdashapadeShu
gAthA : 134 anvayArtha : — [yaH shrAvakaH shramaNaH ] jo shrAvak athavA shramaN [samyaktvaj~nAnacharaNeShu ] samyagdarshan, samyagj~nAn aur samyakchAritrakI [bhakti.n ] bhakti [karoti ] karatA hai, [tasya tu ] use [nirvR^ittibhaktiH bhavati ] nirvR^ittibhakti (nirvANakI bhakti) hai [iti ] aisA [jinaiH praj~naptam ] jino.nne kahA hai .
Page 269 of 388
PDF/HTML Page 296 of 415
single page version
shrAvakeShu jaghanyAH ShaT, madhyamAstrayaH, uttamau dvau cha, ete sarve shuddharatnatrayabhakti.n kurvanti . ath bhavabhayabhIravaH paramanaiShkarmyavR^ittayaH paramatapodhanAshcha ratnatrayabhakti.n kurvanti . teShA.n param- shrAvakANA.n paramatapodhanAnA.n cha jinottamaiH praj~naptA nirvR^itibhakti rapunarbhavapura.ndhrikAsevA bhavatIti .
bhakti.n kuryAdanishamatulA.n yo bhavachChedadakShAm .
bhakto bhakto bhavati satata.n shrAvakaH sa.nyamI vA ..220..
(viruddha) nij paramAtmatattvake samyak shraddhAn - avabodh - AcharaNasvarUpashuddharatnatray - pariNAmo.nkA jo bhajan vah bhakti hai; ArAdhanA aisA usakA artha hai . ❃ekAdashapadI shrAvako.nme.n jaghanya Chah hai.n, madhyam tIn hai.n tathA uttam do hai.n . — yah sab shuddharatnatrayakI bhakti karate hai.n . tathA bhavabhayabhIru, paramanaiShkarmyavR^ittivAle (param niShkarma pariNativAle) param tapodhan bhI (shuddha) ratnatrayakI bhakti karate hai.n . un param shrAvako.n tathA param tapodhano.nko jinavaro.nkI kahI huI nirvANabhakti — apunarbhavarUpI strIkI sevA — vartatI hai .
[ab is 134vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] jo jIv bhavabhayake haranevAle is samyaktvakI, shuddha j~nAnakI aur chAritrakI bhavaChedak atul bhakti nirantar karatA hai, vah kAmakrodhAdi samasta duShTa pApasamUhase mukta chittavAlA jIv — shrAvak ho athavA sa.nyamI ho — nirantar bhakta hai, bhakta hai . .220. ❃ekAdashapadI = jinake gyArah pad (guNAnusAr bhUmikAe.N) hai.n aise . [shrAvako.nke nimnAnusAr gyArah pad
tyAg, (7) brahmacharya, (8) ArambhatyAg, (9) parigrahatyAg, (10) anumatityAg aur (11) uddiShTAhAr-
tyAg . uname.n ChaThave.n pad tak (ChaThavI.n pratimA tak) jaghanya shrAvak hai.n, nauve.n pad tak madhyam shrAvak
Page 270 of 388
PDF/HTML Page 297 of 415
single page version
pariNatyA samyagArAdhya siddhA jAtAsteShA.n kevalaj~nAnAdishuddhaguNabheda.n j~nAtvA nirvANapara.nparAhetubhUtA.n paramabhakti mAsannabhavyaH karoti, tasya mumukShorvyavahAranayen nirvR^itibhakti rbhavatIti .
gAthA : 135 anvayArtha : — [yaH ] jo jIv [mokShagatapuruShANAm ] mokShagat puruSho.nkA [guNabheda.n ] guNabhed [j~nAtvA ] jAnakar [teShAm api ] unakI bhI [paramabhakti.n ] param bhakti [karoti ] karatA hai, [vyavahAranayen ] us jIvako vyavahAranayase [parikathitam ] nirvANabhakti kahI hai .
jo purAN puruSh samastakarmakShayake upAyake hetubhUt kAraNaparamAtmAkI abhed - anupachAr - ratnatrayapariNatise samyakrUpase ArAdhanA karake siddha hue unake kevalaj~nAnAdi shuddha guNo.nke bhedako jAnakar nirvANakI paramparAhetubhUt aisI param bhakti jo Asannabhavya jIv karatA hai, us mumukShuko vyavahAranayase nirvANabhakti hai .
[ab is 135vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj Chah shlok kahate hai.n : ]
karatA, vahI vyavahArase nirvANabhakti ved re ..135..
Page 271 of 388
PDF/HTML Page 298 of 415
single page version
ye nirvANavadhUTikAstanabharAshleShotthasaukhyAkarAH .
tAn siddhAnabhinaumyaha.n pratidina.n pApATavIpAvakAn ..224..
[shlokArtha : — ] jinho.nne karmasamUhako khirA diyA hai, jo siddhivadhUke (muktirUpI strIke) pati hai.n, jinho.nne aShTa guNarUp aishvaryako sa.nprApta kiyA hai tathA jo kalyANake dhAm hai.n, un siddho.nko mai.n nitya va.ndan karatA hU.N .221.
[shlokArtha : — ] isaprakAr (siddhabhagavanto.nkI bhaktiko) vyavahAranayase nirvANabhakti jinavaro.nne kahA hai; nishchay - nirvANabhakti ratnatrayabhaktiko kahA hai .222.
[shlokArtha : — ] AchAryo.nne siddhatvako niHsheSh (samasta) doShase dUr, kevalaj~nAnAdi shuddha guNo.nkA dhAm aur shuddhopayogakA phal kahA hai .223.
[shlokArtha : — ] jo lokAgrame.n vAs karate hai.n, jo bhavabhavake klesharUpI samudrake pArako prApta hue hai.n, jo nirvANavadhUke puShTa stanake Ali.nganase utpanna saukhyakI khAn hai.n tathA jo shuddhAtmAkI bhAvanAse utpanna kaivalyasampadAke ( – mokShasampadAke) mahA guNo.nvAle hai.n, un pApATavIpAvak ( – pAparUpI vanako jalAneme.n agni samAn) siddho.nko mai.n pratidin naman karatA hU.N .224.
Page 272 of 388
PDF/HTML Page 299 of 415
single page version
mukti shrIvanitAmukhAmbujaravIn svAdhInasaukhyArNavAn .
nityAn tAn sharaNa.n vrajAmi satata.n pApATavIpAvakAn ..225..
yogyAH sadA shivamayAH pravarAH prasiddhAH .
pa.nkeruhorumakara.ndamadhuvratAH syuH ..226..
[shlokArtha : — ] jo tIn lokake agrabhAgame.n nivAs karate hai.n, jo guName.n ba.De hai.n, jo j~neyarUpI mahAsAgarake pArako prApta hue hai.n, jo muktilakShmIrUpI strIke mukhakamalake sUrya hai.n, jo svAdhIn sukhake sAgar hai.n, jinho.nne aShTa guNo.nko siddha ( – prApta) kiyA hai, jo bhavakA nAsh karanevAle hai.n tathA jinho.nne ATh karmo.nke samUhako naShTa kiyA hai, un pApATavIpAvak ( – pAparUpI aTavIko jalAneme.n agni samAn) nitya (avinAshI) siddhabhagavanto.nkI mai.n nirantar sharaN grahaN ka ratA hU.N . 225 .
[shlokArtha : — ] jo manuShyo.nke tathA devo.nke samUhakI parokSha bhaktike yogya hai.n, jo sadA shivamay hai.n, jo shreShTha hai.n tathA jo prasiddha hai.n, ve siddhabhagavanta susiddhirUpI ramaNIke ramaNIy mukhakamalake mahA ❃
anubhav karate hai.n ) .226. ❃ makaranda = phU lakA parAg, phU lakA ras, phU lakA kesar .
Page 273 of 388
PDF/HTML Page 300 of 415
single page version
pIyUShapAnAbhimukho jIvaH svAtmAna.n sa.nsthApyApi cha karoti nirvR^itermuktya~N.hganAyAH charaNanaline paramA.n bhakti.n, ten kAraNen sa bhavyo bhakti guNen nirAvaraNasahajaj~nAnaguNatvAdasahAyaguNAtmaka.n nijAtmAna.n prApnoti .
AtmA hyAtmAnamAtmanyavichalitamahAshuddharatnatraye.asmin nitye nirmukti hetau nirupamasahajaj~nAndrakshIlarUpe .
gAthA : 136 anvayArtha : — [mokShapathe ] mokShamArgame.n [AtmAna.n ] (apane) AtmAko [sa.nsthApya cha ] samyak prakArase sthApit karake [nirvR^itteH ] nirvR^ittikI (nirvANakI) [bhaktim ] bhakti [karoti ] karatA hai, [ten tu ] usase [jIvaH ] jIv [asahAyaguNa.n ] 1asahAyaguNavAle [nijAtmAnam ] nij AtmAko [prApnoti ] prApta karatA hai .
nira.njan nij paramAtmAkA AnandAmR^it pAn karaneme.n abhimukh jIv bhedakalpanAnirapekSha nirupachAr - ratnatrayAtmak 2niruparAg mokShamArgame.n apane AtmAko samyak prakArase sthApit karake nirvR^itike — muktirUpI strIke — charaNakamalakI param bhakti karatA hai, us kAraNase vah bhavya jIv bhaktiguN dvArA nij AtmAko — ki jo nirAvaraN sahaj j~nAnaguNavAlA honese asahAyaguNAtmak hai use — prApta karatA hai .
[ab is 136vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] is avichalit - mahAshuddha - ratnatrayavAle, muktike hetubhUt 1 – asahAyaguNavAlA = jise kisIkI sahAyatA nahI.n hai aise guNavAlA . [AtmA svataHsiddha sahaj svata.ntra
2 – niruparAg = uparAg rahit; nirvikAr; nirmal; shuddha .