Page 274 of 388
PDF/HTML Page 301 of 415
single page version
prApnotyuchchairaya.n ya.n vigalitavipada.n siddhisImantinIshaH ..227..
nirupam – sahaj – j~nAnadarshanachAritrarUp, nitya AtmAme.n AtmAko vAstavame.n samyak prakArase sthApit karake, yah AtmA chaitanyachamatkArakI bhakti dvArA ❃niratishay gharako — ki jisame.nse vipadAe.N dUr huI hai.n tathA jo Anandase bhavya (shobhAyamAn) hai use — atyanta prApta karatA hai arthAt siddhirUpI strIkA svAmI hotA hai .227.
gAthA : 137 anvayArtha : — [yaH sAdhu tu ] jo sAdhu [rAgAdiparihAre AtmAna.n yunakti ] rAgAdike parihArame.n AtmAko lagAtA hai (arthAt AtmAme.n AtmAko lagAkar rAgAdikA tyAg karatA hai ), [saH ] vah [yogabhaktiyuktaH ] yogabhaktiyukta (yogakI bhaktivAlA) hai; [itarasya cha ] dUsareko [yogaH ] yog [katham ] kisaprakAr [bhavet ] ho sakatA hai ?
niravasheSharUpase antarmukhAkAr ( – sarvathA a.ntarmukh jisakA svarUp hai aisI) param samAdhi dvArA samasta moharAgadveShAdi parabhAvo.nkA parihAr hone par, jo sAdhu — Asannabhavya ❃ niratishay = jisase koI ba.Dhkar nahI.n hai aise; anuttam; shreShTha; advitIy .
Page 275 of 388
PDF/HTML Page 302 of 415
single page version
sati yastu sAdhurAsannabhavyajIvaH nijenAkha.nDAdvaitaparamAna.ndasvarUpeN nijakAraNaparamAtmAna.n yunakti , sa paramatapodhan ev shuddhanishchayopayogabhakti yukta : . itarasya bAhyaprapa.nchasukhasya katha.n yogabhakti rbhavati .
[shlokArtha : — ] AtmaprayatnasApekSha vishiShTa jo manogati usakA brahmame.n sa.nyog honA ( – AtmaprayatnakI apekShAvAlI visheSh prakArakI chittapariNatikA AtmAme.n laganA) use yog kahA jAtA hai .’’
aur (is 137vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n ) : —
[shlokArtha : — ] jo yah AtmA AtmAko AtmAke sAth nirantar jo.DtA hai, vah munIshvar nishchayase yogabhaktivAlA hai .228.
Page 276 of 388
PDF/HTML Page 303 of 415
single page version
moharAgadveShAdivividhavikalpAbhAve paramasamarasIbhAven niHsheShato.antarmukhanijakAraNasamay- sArasvarUpamatyAsannabhavyajIvaH sadA yunaktyev, tasya khalu nishchayayogabhakti rnAnyeShAm iti .
gAthA : 138 anvayArtha : — [yaH sAdhu tu ] jo sAdhu [sarvavikalpAbhAve AtmAna.n yunakti ] sarva vikalpo.nke abhAvame.n AtmAko lagAtA hai (arthAt AtmAme.n AtmAko jo.Dkar sarva vikalpo.nkA abhAv karatA hai ), [saH ] vah [yogabhaktiyuktaH ] yogabhaktivAlA hai; [itarasya cha ] dUsareko [yogaH ] yog [katham ] kisaprakAr [bhavet ] ho sakatA hai ?
ati – apUrva 1niruparAg ratnatrayAtmak, 2nijachidvilAsalakShaN nirvikalpa paramasamAdhi dvArA samasta moharAgadveShAdi vividh vikalpo.nkA abhAv hone par, paramasamarasIbhAvake sAth 3niravasheSharUpase a.ntarmukh nij kAraNasamayasArasvarUpako jo ati - Asannabhavya jIv sadA jo.DtA hI hai, use vAstavame.n nishchayayogabhakti hai; dUsaro.nko nahI.n .
[ab is 138vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] bhedakA abhAv hone par yah 4anuttam yogabhakti hotI hai; usake dvArA yogiyo.nko AtmalabdhirUp aisI vah ( – prasiddha) mukti hotI hai .229. 1 – niruparAg = nirvikAr; shuddha . [param samAdhi ati-apUrva shuddha ratnatrayasvarUp hai . ] 2 – param samAdhikA lakShaN nij chaitanyakA vilAs hai . 3 – niravasheSh = paripUrNa . [kAraNasamayasArasvarUp paripUrNa antarmukh hai . ] 4 – anuttam = jisase dUsarA kuCh uttam nahI.n hai aisI; sarvashreShTha .
Page 277 of 388
PDF/HTML Page 304 of 415
single page version
ih hi nikhilaguNadharagaNadharadevaprabhR^itijinamuninAthakathitatattveShu viparItAbhinivesh- vivarjitAtmabhAv ev nishchayaparamayog ityukta : .
aparasamayatIrthanAthAbhihite viparIte padArthe hyabhinivesho durAgrah ev viparItAbhi- niveshaH . amu.n parityajya jainakathitatattvAni nishchayavyavahAranayAbhyA.n boddhavyAni . sakalajinasya bhagavatastIrthAdhinAthasya pAdapadmopajIvino jainAH, paramArthato gaNadharadevAday ityarthaH .
gAthA : 139 anvayArtha : — [viparItAbhinivesha.n parityajya ] viparIt abhiniveshakA parityAg karake [yaH ] jo [jainakathitatattveShu ] jainakathit tattvo.nme.n [AtmAna.n ] AtmAko [yunakti ] lagAtA hai, [nijabhAvaH ] usakA nij bhAv [saH yogaH bhavet ] vah yog hai .
TIkA : — yahA.N, samasta guNo.nke dhAraN karanevAle gaNadharadev Adi jinamuninAtho.n dvArA kahe hue tattvo.nme.n viparIt abhinivesh rahit AtmabhAv hI nishchay - paramayog hai aisA kahA hai .
anya samayake tIrthanAth dvArA kahe hue ( – jain darshanake atirikta anya darshanake tIrthapravartak dvArA kahe hue) viparIt padArthame.n abhinivesh — durAgrah hI viparIt abhinivesh hai . usakA parityAg karake jaino.n dvArA kahe hue tattva nishchayavyavahAranayase jAnane yogya hai.n, 1sakalajin aise bhagavAn tIrthAdhinAthake charaNakamalake 2upajIvak ve jain hai.n; paramArthase gaNadharadev Adi aisA usakA artha hai . unho.nne ( – gaNadharadev Adi jaino.nne) kahe hue jo 1 – deh sahit hone par bhI tIrtha.nkaradevane rAgadveSh aur aj~nAnako sampUrNarUpase jItA hai isaliye ve sakalajin hai.n . 2 – upajIvak = sevA karanevAle; sevak; Ashrit; dAs .
Page 278 of 388
PDF/HTML Page 305 of 415
single page version
tairabhihitAni nikhilajIvAditattvAni teShu yaH paramajinayogIshvaraH svAtmAna.n yunakti , tasya cha nijabhAv ev paramayog iti .
vyakteShu bhavyajanatAbhavaghAtakeShu .
sAkShAdyunakti nijabhAvamaya.n sa yogaH ..230..
nijabhAv hI param yog hai .
[ab is 139 vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] is durAgrahako ( – uparokta viparIt abhiniveshako) Cho.Dkar, jainamuninAtho.nke ( – gaNadharadevAdik jain muninAtho.nke) mukhAravindase pragaT hue, bhavya jano.nke bhavo.nkA nAsh karanevAle tattvo.nme.n jo jinayogInAth (jain munivar) nij bhAvako sAkShAt lagAtA hai, usakA vah nij bhAv so yog hai .230.
gAthA : 140 anvayArtha : — [vR^iShabhAdijinavarendrAH ] vR^iShabhAdi jinavarendra [evam ] isaprakAr [yogavarabhaktim ] yogakI uttam bhakti [kR^itvA ] karake [nirvR^itisukham ] nirvR^itisukhako [ApannAH ] prApta hue; [tasmAt ] isaliye [yogavarabhaktim ] yogakI uttam bhaktiko [dhAray ] tU dhAraN kar .
Page 279 of 388
PDF/HTML Page 306 of 415
single page version
tIrthakaraparamadevAH sarvaj~navItarAgAH tribhuvanavartikIrtayo mahAdevAdhidevAH parameshvarAH sarve evamukta prakArasvAtmasa.nbandhinI.n shuddhanishchayayogavarabhakti.n kR^itvA paramanirvANavadhUTikApIvarastan- bharagADhopagUDhanirbharAna.ndaparamasudhArasapUraparitR^iptasarvAtmapradeshA jAtAH, tato yUya.n mahAjanAH sphu TitabhavyatvaguNAstA.n svAtmArthaparamavItarAgasukhapradA.n yogabhakti.n kuruteti .
shrIdevendrakirITakoTivilasanmANikyamAlArchitAn .
shakreNodbhavabhogahAsavimalAn shrIkIrtinAthAn stuve ..231..
is bhAratavarShame.n pahale shrI nAbhiputrase lekar shrI vardhamAn takake chauvIs tIrtha.nkar - paramadev — sarvaj~navItarAg, trilokavartI kIrtivAle mahAdevAdhidev parameshvar — sab, yathokta prakArase nij AtmAke sAth sambandha rakhanevAlI shuddhanishchayayogakI uttam bhakti karake, paramanirvANavadhUke ati puShTa stanake gA.Dh.h.h Ali.nganase sarva Atmapradeshame.n atyanta - AnandarUpI paramasudhArasake pUrase paritR^ipta hue; isaliye ❃sphu TitabhavyatvaguNavAle he mahAjano ! tum nij AtmAko param vItarAg sukhakI denevAlI aisI vah yogabhakti karo .
[ab is param-bhakti adhikArakI antim gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev sAt shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] guName.n jo ba.De hai.n, jo trilokake puNyakI rAshi hai.n (arthAt jiname.n mAno.n ki tIn lokake puNya ekatrit hue hai.n ), devendro.nke mukuTakI kinArI par prakAshamAn mANikapa.nktise jo pUjit hai.n (arthAt jinake charaNAravindame.n devendro.nke mukuT ❃ sphu Tit = prakaTit; pragaT hue; pragaT .
Page 280 of 388
PDF/HTML Page 307 of 415
single page version
shuddhadhyAnasamAhiten manasAna.ndAtmatattvasthitaH .
j~nAnApAstasamastamohamahimA lIye parabrahmaNi ..234..
jhukate hai.n ), (jinake Age) shachI Adi prasiddha indrANiyo.nke sAthame.n shakrendra dvArA kiye jAnevAle nR^itya, gAn tathA Anandase jo shobhit hai.n, aur ❃
hai.n, un shrI nAbhiputrAdi jineshvaro.nkA mai.n stavan karatA hU.N .231.
[shlokArtha : — ] shrI vR^iShabhase lekar shrI vIr takake jinapati bhI yathokta mArgase (pUrvokta prakArase) yogabhakti karake nirvANavadhUke sukhako prApta hue hai.n .232.
[shlokArtha : — ] apunarbhavasukhakI (muktisukhakI) siddhike hetu mai.n shuddha yogakI uttam bhakti karatA hU.N; sa.nsArakI ghor bhItise sarva jIv nitya vah uttam bhakti karo .233.
[shlokArtha : — ] guruke sAnnidhyame.n nirmalasukhakArI dharmako prApta karake, j~nAn dvArA jisane samasta mohakI mahimA naShTa kI hai aisA mai.n, ab rAgadveShakI paramparArUpase pariNat chittako Cho.Dkar, shuddha dhyAn dvArA samAhit ( – ekAgra, shA.nt) kiye hue manase AnandAtmak tattvame.n sthit rahatA huA, parabrahmame.n (paramAtmAme.n) lIn hotA hU.N .234. ❃ shrI = shobhA; saundarya; bhavyatA .
Page 281 of 388
PDF/HTML Page 308 of 415
single page version
sa.nbhAvayAmi tadaha.n punarekamekam .
mukti spR^ihasya bhavasharmaNi niHspR^ihasya ..237..
iti sukavijanapayojamitrapa.nchendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahshrIpadmaprabhamaladhAridevvirachitAyA.n niyamasAravyAkhyAyA.n tAtparyavR^ittau paramabhaktyadhikAro dashamaH shrutaskandhaH ..
[shlokArtha : — ] indriyalolupatA jinako nivR^itta huI hai aur tattvalolup (tattvaprAptike liye ati utsuk) jinakA chitta hai, unhe.n sundar - AnandajharatA uttam tattva pragaT hotA hai . 235 .
[shlokArtha : — ] ati apUrva nijAtmajanit bhAvanAse utpanna honevAle sukhake liye jo yati yatna karate hai.n, ve vAstavame.n jIvanmukta hote hai.n, dUsare nahI.n . 236 .
[shlokArtha : — ] jo paramAtmatattva (rAgadveShAdi) dva.ndvame.n sthit nahI.n hai aur anagh (nirdoSh, mal rahit) hai, us keval ekakI mai.n punaH punaH sambhAvanA (samyak bhAvanA) karatA hU.N . muktikI spR^ihAvAle tathA bhavasukhake prati niHspR^ih aise mujhe is lokame.n un anyapadArthasamUho.nse kyA phal hai ? 237 .
isaprakAr, sukavijanarUpI kamalo.nke liye jo sUrya samAn hai.n aur pA.Nch indriyo.nke phai lAv rahit dehamAtra jinhe.n parigrah thA aise shrI padmaprabhamaladhAridev dvArA rachit niyamasArakI tAtparyavR^itti nAmak TIkAme.n (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamakI nirgrantha munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavR^itti nAmakI TIkAme.n) param-bhakti adhikAr nAmakA dasavA.N shrutaskandha samApta huA .
Page 282 of 388
PDF/HTML Page 309 of 415
single page version
ab vyavahAr Chah Avashyako.nse pratipakSha shuddhanishchayakA (shuddhanishchay - AvashyakakA) adhikAr kahA jAtA hai .
gAthA : 141 anvayArtha : — [yaH anyavashaH na bhavati ] jo anyavash nahI.n hai (arthAt jo jIv anyake vash nahI.n hai ) [tasya tu Avashyakam karma bhaNanti ] use Avashyak karma kahate hai.n (arthAt us jIvako Avashyak karma hai aisA param yogIshvar kahate hai.n ) . [karmavinAshanayogaH ] karmakA vinAsh karanevAlA yog ( – aisA jo yah Avashyak karma) [nirvR^ittimArgaH ] vah nirvANakA mArga hai [iti prarUpitaH ] aisA kahA hai .
TIkA : — yahA.N (is gAthAme.n), nirantar svavashako nishchay - Avashyak - karma hai aisA kahA hai .
Page 283 of 388
PDF/HTML Page 310 of 415
single page version
yaH khalu yathAvidhi paramajinamArgAcharaNakushalaH sarvadaivAntarmukhatvAdananyavasho bhavati kintu sAkShAtsvavash ityarthaH . tasya kil vyAvahArikakriyAprapa.nchaparA~N.hmukhasya svAtmAshray- nishchayadharmadhyAnapradhAnaparamAvashyakakarmAstItyanavarata.n paramatapashcharaNanirataparamajinayogIshvarA vadanti . ki.n cha yastriguptiguptaparamasamAdhilakShaNaparamayogaH sakalakarmavinAshahetuH sa ev sAkShAnmokShakAraNatvAnnirvR^itimArga iti nirukti rvyutpattiriti .
nityAnandaprasarasarase j~nAnatattve nilIy .
sphU rjajjyotiHsahajavilasadratnadIpasya lakShmIm ..’’
vidhi anusAr paramajinamArgake AcharaName.n kushal aisA jo jIv sadaiv a.ntarmukhatAke kAraN anyavash nahI.n hai parantu sAkShAt svavash hai 1aisA artha hai, us vyAvahArik kriyAprapa.nchase parA~N.hmukh jIvako 2svAtmAshrit - nishchayadharmadhyAnapradhAn param Avashyak karma hai aisA nirantar paramatapashcharaName.n lIn paramajinayogIshvar kahate hai.n . aur, sakal karmake vinAshakA hetu aisA jo 3triguptigupta - paramasamAdhilakShaN param yog vahI sAkShAt mokShakA kAraN honese nirvANakA mArga hai . aisI nirukti arthAt vyutpatti hai .
isIprakAr (AchAryadev) shrImad amR^itachandrasUrine (shrI pravachanasArakI tattvadIpikA nAmak TIkAme.n pA.Nchave.n shlok dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[shlokArtha : — ] isaprakAr shuddhopayogako prApta karake AtmA svaya.n dharma hotA huA arthAt svaya.n dharmarUpase pariNamit hotA huA nitya Anandake phai lAvase saras (arthAt jo shAshvat Anandake phai lAvase rasayukta hai.n ) aise j~nAnatattvame.n lIn hokar, 1 – ‘anyavash nahI.n hai’ is kathanakA ‘sAkShAt svavash hai’ aisA artha hai . 2 – nij AtmA jisakA Ashray hai aisA nishchayadharmadhyAn param Avashyak karmame.n pradhAn hai . 3 – param yogakA lakShaN tIn gupti dvArA gupta ( – a.ntarmukh) aisI param samAdhi hai . [param Avashyak karma
Page 284 of 388
PDF/HTML Page 311 of 415
single page version
dharmaH sAkShAt.h svavashajanitAvashyakarmAtmako.ayam .
tenaivAha.n kimapi tarasA yAmi sha.n nirvikalpam ..238..
( – svabhAvase hI prakAshit) ratnadIpakakI niShka.np - prakAshavAlI shobhAko prApta hotA hai
hai — jAnatA rahatA hai ) .’’
aur (is 141vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahate hai.n ) : —
[shlokArtha : — ] svavashatAse utpanna Avashyak - karmasvarUp yah sAkShAt dharma niyamase (avashya) sachchidAnandamUrti AtmAme.n (sat - chid - AnandasvarUp AtmAme.n ) atishayarUpase hotA hai . aisA yah (Atmasthit dharma ), karmakShay karaneme.n kushal aisA nirvANakA ek mArga hai . usIse mai.n shIghra kisI ( – adbhut ) nirvikalpa sukhako prApta karatA hU.N .238.
gAthA : 142 anvayArtha : — [na vashaH avashaH ] jo (anyake) vash nahI.n hai vah ‘avash’ hai [vA ] aur [avashasya karma ] avashakA karma vah [Avashyakam ]
Page 285 of 388
PDF/HTML Page 312 of 415
single page version
ityukta :, avashasya tasya paramajinayogIshvarasya nishchayadharmadhyAnAtmakaparamAvashyakakarmAvashya.n bhavatIti boddhavyam . niravayavasyopAyo yukti : . avayavaH kAyaH, asyAbhAvAt.h avayavAbhAvaH . avashaH paradravyANA.n niravayavo bhavatIti nirukti : vyutpattishcheti .
anyeShA.n yo na vash iti yA sa.nsthitiH sA nirukti : .
sphU rjajjyotiHsphu TitasahajAvasthayA.amUrtatA syAt.h ..239..
‘Avashyak’ hai [iti boddhavyam ] aisA jAnanA; [yuktiH iti ] vah (asharIrI honekI) yukti hai, [upAyaH iti cha ] vah (asharIr honekA) upAy hai, [niravayavaH bhavati ] usase jIv niravayav (arthAt asharIr) hotA hai . [niruktiH ] aisI nirukti hai .
TIkA : — yahA.N, ❃avash paramajinayogIshvarako param Avashyak karma avashya hai aisA kahA hai .
jo yogI nij AtmAke parigrahake atirikta anya padArtho.nke vash nahI.n hotA aur isIliye jise ‘avash’ kahA jAtA hai, us avash paramajinayogIshvarako nishchayadharmadhyAnasvarUp param - Avashyak - karma avashya hai aisA jAnanA . (vah param - Avashyak - karma ) niravayavapanekA upAy hai, yukti hai . avayav arthAt kAy; usakA (kAyakA) abhAv vah avayavakA abhAv (arthAt niravayavapanA) . paradravyo.nko avash jIv niravayav hotA hai (arthAt jo jIv paradravyo.nko vash nahI.n hotA vah akAy hotA hai ) . isaprakAr nirukti — vyutpatti — hai .
[ab is 142vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] koI yogI svahitame.n lIn rahatA huA shuddhajIvAstikAyake atirikta anya padArtho.nke vash nahI.n hotA . isaprakAr jo susthit rahanA so nirukti (arthAt ❃ avash = parake vash na ho.n aise; svavash; svAdhIn; svata.ntra .
Page 286 of 388
PDF/HTML Page 313 of 415
single page version
paradravyANA.n vasho bhUtvA, tatastasya jaghanyaratnatrayapariNaterjIvasya svAtmAshrayanishchayadharmadhyAn- lakShaNaparamAvashyakakarma na bhavediti ashanArtha.n dravyali~N.hga.n gR^ihItvA svAtmakAryavimukhaH san avashapanekA vyutpatti - artha ) hai . aisA karanese ( – apaneme.n lIn rahakar parako vash na honese ) ❃duritarUpI timirapu.njakA jisane nAsh kiyA hai aise us yogIko sadA prakAshamAn jyoti dvArA sahaj avasthA pragaT honese amUrtapanA hotA hai . 239 .
gAthA : 143 anvayArtha : — [yaH ] jAe [ashubhabhAven ] ashubh bhAv sahit [vartate ] vartatA hai, [saH shramaNaH ] vah shramaN [anyavashaH bhavati ] anyavash hai; [tasmAt ] isaliye [tasya tu ] use [AvashyakalakShaNa.n karma ] AvashyakasvarUp karma [na bhavet ] nahI.n hai .
TIkA : — yahA.N, bhedopachAr - ratnatrayapariNativAle jIvako avashapanA nahI.n hai aisA kahA hai .
jo shramaNAbhAs – dravyali.ngI aprashasta rAgAdirUp ashubhabhAv sahit vartatA hai, vah nij svarUpase anya ( – bhinna ) aise paradravyo.nke vash hai; isaliye us jaghanya ratnatrayapariNativAle jIvako svAtmAshrit nishchay - dharmadhyAnasvarUp param - Avashyak - karma nahI.n hai . (vah shramaNAbhAs ) bhojan hetu dravyali.ng grahaN karake svAtmakAryase vimukh ❃ durit = duShkR^it; duShkarma . (pAp tathA puNya dono.n vAstavame.n durit hai.n .)
Page 287 of 388
PDF/HTML Page 314 of 415
single page version
paramatapashcharaNAdikamapyudAsya jinendramandira.n vA tatkShetravAstudhanadhAnyAdika.n vA sarvamasmadIyamiti manashchakAreti .
tribhuvanabhuvanAntardhvA.ntapu.njAyamAnam .
vasatimanupamA.n tAmasmadIyA.n smaranti ..240..
mithyAtvAdikala.nkapa.nkarahitaH saddharmarakShAmaNiH .
muktAnekaparigrahavyatikaraH pApATavIpAvakaH ..241..
rahatA huA param tapashcharaNAdike prati bhI udAsIn (lAparavAh ) rahakar jinendramandir athavA usakA kShetra, makAn, dhan, dhAnyAdik sab hamArA hai aisI buddhi karatA hai .
[ab is 143vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj pA.Nch shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] trilokarUpI makAname.n rahe hue (mahA ) timirapu.nj jaisA muniyo.nkA yah (koI ) navIn tIvra mohanIy hai ki (pahale ) ve tIvra vairAgyabhAvase ghAsake gharako bhI Cho.Dkar (phi ra ) ‘hamArA vah anupam ghar !’ aisA smaraN karate hai.n ! 240.
[shlokArtha : — ] kalikAlame.n bhI kahI.n koI bhAgyashAlI jIv mithyAtvAdirUp malakIcha.Dse rahit aur ❃saddharmarakShAmaNi aisA samartha muni hotA hai . jisane anek parigraho.nke vistArako Cho.DA hai aur jo pAparUpI aTavIko jalAnevAlI agni hai aisA yah muni is kAl bhUtalame.n tathA devalokame.n devo.nse bhI bhalIbhA.Nti pujAtA hai .241. ❃saddharmarakShAmaNi = saddharmakI rakShA karanevAlA maNi . (rakShAmaNi = Apattiyo.nse athavA pishAch Adise
Page 288 of 388
PDF/HTML Page 315 of 415
single page version
namasyA sA yogyA shatamakhashatasyApi satatam .
sukha.n reme kashchidbat kalihato.asau jaDamatiH ..242..
[shlokArtha : — ] is lokame.n tapashcharyA samasta subuddhiyo.nko prANapyArI hai; vah yogya tapashcharyA so indro.nko bhI satat va.ndanIy hai . use prApta karake jo koI jIv kAmAndhakArayukta sa.nsArajanit sukhame.n ramatA hai, vah ja.Dmati arere ! kalise hanA huA hai ( – kalikAlase ghAyal huA hai ) .242.
[shlokArtha : — ] jo jIv anyavash hai vah bhale muniveshadhArI ho tathApi sa.nsArI hai, nitya duHkhakA bhoganevAlA hai; jo jIv svavash hai vah jIvanmukta hai, jineshvarase ki.nchit nyUn hai (arthAt usame.n jineshvaradevakI apekShA tho.DI-sI kamI hai ) .243.
[shlokArtha : — ] aisA honese hI jinanAthake mArgame.n munivargame.n svavash muni sadA shobhA detA hai; aur anyavash muni naukarake samUho.nme.n ❃rAjavallabh naukar samAn shobhA detA hai (arthAt jisaprakAr yogyatA rahit, khushAmadI naukar shobhA nahI.n detA usIprakAr anyavash muni shobhA nahI.n detA ) .244. ❃ rAjavallabh = jo (khushAmadase) rAjAkA mAnItA (mAnA huA) ban gayA ho .
Page 289 of 388
PDF/HTML Page 316 of 415
single page version
charati, vyAvahArikadharmadhyAnapariNataH at ev charaNakaraNapradhAnaH, svAdhyAyakAlamavalokayan svAdhyAyakriyA.n karoti, daina.n daina.n bhuktvA bhuktvA chaturvidhAhArapratyAkhyAna.n cha karoti, tisR^iShu sa.ndhyAsu bhagavadarhatparameshvarastutishatasahasramukharamukhAravindo bhavati, trikAleShu cha niyamaparAyaNaH ityahorAtre.apyekAdashakriyAtatparaH, pAkShikamAsikachAturmAsikasA.nvatsarikapratikramaNAkarNan-
gAthA : 144 anvayArtha : — [yaH ] jo (jIv ) [sa.nyataH ] sa.nyat rahatA huA [khalu ] vAstavame.n [shubhabhAve ] shubh bhAvame.n [charati ] charatA — pravartatA hai, [saH ] vah [anyavashaH bhavet ] anyavash hai; [tasmAt ] isaliye [tasya tu ] use [AvashyakalakShaNa.n karma ] AvashyakasvarUp karma [na bhavet ] nahI.n hai .
TIkA : — yahA.N bhI (is gAthAme.n bhI ), anyavash aise ashuddhaantarAtmajIvakA lakShaN kahA hai .
jo (shramaN ) vAstavame.n jinendrake mukhAravindase nikale hue param-AchArashAstrake kramase (rItise ) sadA sa.nyat rahatA huA shubhopayogame.n charatA — pravartatA hai; vyAvahArik dharmadhyAname.n pariNat rahatA hai isIliye ❃charaNakaraNapradhAn hai; svAdhyAyakAlakA avalokan karatA huA ( – svAdhyAyayogya kAlakA dhyAn rakhakar ) svAdhyAyakriyA karatA hai, pratidin bhojan karake chaturvidh AhArakA pratyAkhyAn karatA hai, tIn sa.ndhyAo.nke samay ( – prAtaH, madhyAhna tathA sAya.nkAl ) bhagavAn arhat parameshvarakI lAkho.n stuti mukhakamalase bolatA hai, tIno.n kAl niyamaparAyaN rahatA hai (arthAt tIno.n samayake niyamo.nme.n tatpar rahatA hai ), — isaprakAr aharnish (din-rAt milakar) gyArah kriyAo.nme.n tatpar rahatA hai; pAkShik, mAsik, chAturmAsik tathA sA.nvatsarik pratikramaN sunanese utpanna hue santoShase jisakA dharmasharIr romA.nchase ChA jAtA hai; anashan, avamaudarya, rasaparityAg, vR^ittiparisa.nkhyAn, vivikta shayyAsan aur kAyaklesh nAmake Chah bAhya tapame.n jo satat utsAhaparAyaN rahatA hai; ❃ charaNakaraNapradhAn = shubh AcharaNake pariNAm jise mukhya hai.n aisA .
Page 290 of 388
PDF/HTML Page 317 of 415
single page version
samupajanitaparitoSharomA.nchaka.nchukitadharmasharIraH, anashanAvamaudaryarasaparityAgavR^ittiparisa.nkhyAn- vivikta shayanAsanakAyakleshAbhidhAneShu ShaTsu bAhyatapassu cha sa.ntatotsAhaparAyaNaH, svAdhyAyadhyAn- shubhAcharaNaprachyutapratyavasthApanAtmakaprAyashchittavinayavaiyAvR^ittyavyutsarganAmadheyeShu chAbhyantarataponuShThAneShu cha kushalabuddhiH, kintu sa nirapekShatapodhanaH sAkShAnmokShakAraNa.n svAtmAshrayAvashyakakarma nishchayataH paramAtmatattvavishrAntirUpa.n nishchayadharmadhyAna.n shukladhyAna.n cha na jAnIte, ataH paradravyagatatvAdanyavash ityukta : . asya hi tapashcharaNaniratachittasyAnyavashasya nAkalokAdi- kleshapara.nparayA shubhopayogaphalAtmabhiH prashastarAgA.ngAraiH pachyamAnaH sannAsannabhavyatAguNodaye sati paramaguruprasAdAsAditaparamatattvashraddhAnaparij~nAnAnuShThAnAtmakashuddhanishchayaratnatrayapariNatyA nirvANamupayAtIti .
bhajatu paramAnanda.n nirvANakAraNakAraNam .
svAdhyAy, dhyAn, shubh AcharaNase chyut honepar punaH usame.n sthApanasvarUp prAyashchitta, vinay, vaiyAvR^ittya aur vyutsarga nAmak abhyantar tapo.nke anuShThAname.n (AcharaName.n ) jo kushal- buddhivAlA hai; parantu vah nirapekSha tapodhan sAkShAt mokShake kAraNabhUt svAtmAshrit Avashyak- karmako — nishchayase paramAtmatattvame.n vishrAntirUp nishchayadharmadhyAnako tathA shukladhyAnako — nahI.n jAnatA; isaliye paradravyame.n pariNat honese use anyavash kahA gayA hai . jisakA chitta tapashcharaName.n lIn hai aisA yah anyavash shramaN devalokAdike kleshakI paramparA prApta honese shubhopayogake phalasvarUp prashasta rAgarUpI a.ngAro.nse sikatA huA, AsannabhavyatArUpI guNakA uday hone par paramaguruke prasAdase prApta paramatattvake shraddhAn-j~nAn-anuShThAnasvarUp shuddha- nishchay-ratnatrayapariNati dvArA nirvANako prApta hotA hai (arthAt kabhI shuddha-nishchay- ratnatrayapariNatiko prApta kar le to hI aur tabhI nirvANako prApta karatA hai )
[ab is 144vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n : — ]
[shlokArtha : — ] munivar devalokAdike kleshake prati rati Cho.Do aur ❃nirvANake ❃ nirvANakA kAraN paramashuddhopayog hai aur paramashuddhopayogakA kAraN sahajaparamAtmA hai .
Page 291 of 388
PDF/HTML Page 318 of 415
single page version
sahajaparamAtmAna.n dUra.n nayAnayasa.nhateH ..245..
samarthaH kvachit.h ShaNNA.n dravyANA.n madhye chitta.n dhatte, kvachitteShA.n mUrtAmUrtachetanAchetanaguNAnA.n madhye kAraNakA kAraN aise sahajaparamAtmAko bhajo — ki jo sahajaparamAtmA paramAnandamay hai, sarvathA nirmal j~nAnakA AvAs hai, nirAvaraNasvarUp hai tathA nay-anayake samUhase (sunayo.n tathA kunayo.nke samUhase ) dUr hai .245.
gAthA : 145 anvayArtha : — [yaH ] jo [dravyaguNaparyAyANA.n ] dravya-guN- paryAyo.nme.n (arthAt unake vikalpo.nme.n ) [chitta.n karoti ] man lagAtA hai, [saH api ] vah bhI [anyavashaH ] anyavash hai; [mohAndhakAravyapagatashramaNAH ] mohAndhakAr rahit shramaN [Idrasham ] aisA [kathayanti ] kahate hai.n .
bhagavAn arhatke mukhAravindase nikale hue ( – kahe gaye ) mUl aur uttar padArtho.nkA sArtha ( – artha sahit ) pratipAdan karaneme.n samartha aisA jo koI dravyali~N.hgadhArI (muni ) kabhI Chah dravyo.nme.n chitta lagAtA hai, kabhI unake mUrta-amUrta chetan-achetan guNo.nme.n man lagAtA hai aur phi ra kabhI unakI arthaparyAyo.n tathA vya.njanaparyAyo.nme.n buddhi lagAtA hai, parantu trikAl- nirAvaraN, nityAnanda jisakA lakShaN hai aise nijakAraNasamayasArake svarUpame.n lIn
Page 292 of 388
PDF/HTML Page 319 of 415
single page version
manashchakAr, punasteShAmarthavya.njanaparyAyANA.n madhye buddhi.n karoti, api tu trikAlanirAvaraN- nityAna.ndalakShaNanijakAraNasamayasArasvarUpaniratasahajaj~nAnAdishuddhaguNaparyAyANAmAdhArabhUtanijAtma- tattve chitta.n kadAchidapi na yojayati, at ev sa tapodhano.apyanyavash ityukta : .
pradhvastadarshanachAritramohanIyakarmadhvA.ntasa.nghAtAH paramAtmatattvabhAvanotpannavItarAg- sukhAmR^itapAnonmukhAH shravaNA hi mahAshravaNAH paramashrutakevalinaH, te khalu kathayantIdrasham anyavashasya svarUpamiti .
sahajaj~nAnAdi shuddhaguNaparyAyo.nke AdhArabhUt nij Atmatattvame.n kabhI bhI chitta nahI.n lagAtA, us tapodhanako bhI us kAraNase hI (arthAt par vikalpo.nke vash honeke kAraNase hI ) anyavash kahA gayA hai .
jinho.nne darshanamohanIy aur chAritramohanIy karmarUpI timirasamUhakA nAsh kiyA hai aur paramAtmatattvakI bhAvanAse utpanna vItarAgasukhAmR^itake pAname.n jo unmukh (tatpar ) hai.n aise shramaN vAstavame.n mahAshramaN hai.n, param shrutakevalI hai.n; ve vAstavame.n anyavashakA aisA ( – uparoktAnusAr ) svarUp kahate hai.n .
chintAse ( – pratyakSha tathA parokShase viruddha aise vikalpo.nse ) brahmaniShTha yatiyo.nko kyA prayojan hai ?’’
aur (is 145vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n ) : —
Page 293 of 388
PDF/HTML Page 320 of 415
single page version
karaNavAchAmagochara.n sadA nirAvaraNatvAnnirmalasvabhAva.n nikhiladuraghavIravairivAhinIpatAkAlu.nTAka.n nijakAraNaparamAtmAna.n dhyAyati sa evAtmavash ityukta : . tasyAbhedAnupachAraratnatrayAtmakasya tak I.ndhan hai tab tak agnikI vR^iddhi hotI hai ), usIprakAr jab tak jIvo.nko chintA (vikalpa ) hai tab tak sa.nsAr hai . 246 .
gAthA : 146 anvayArtha : — [parabhAva.n parityajya ] jo parabhAvako parityAg kar [nirmalasvabhAvam ] nirmal svabhAvavAle [AtmAna.n ] AtmAko [dhyAyati ] dhyAtA hai, [saH khalu ] vah vAstavame.n [AtmavashaH bhavati ] Atmavash hai [tasya tu ] aur use [Avashyam.h karma ] Avashyak karma [bhaNanti ] (jin ) kahate hai.n .
jo (shramaN ) niruparAg nira.njan svabhAvavAlA honeke kAraN audayikAdi parabhAvo.nke samudAyako parityAg kar, nij kAraNaparamAtmAko — ki jo (kAraNaparamAtmA ) kAyA, indriy aur vANIko agochar hai, sadA nirAvaraN honese nirmal svabhAvavAlA hai aur samasta ❃
lUTanevAlA hai use — dhyAtA hai, usIko ( – us shramaNako hI ) Atmavash kahA gayA hai . us abhed – anupachAraratnatrayAtmak shramaNako samasta bAhyakriyAkA.nD - ADambarake ❃ duragh = duShTa agh; duShTa pAp . (ashubh tathA shubh karma dono.n duragh hai.n .)