Page 94 of 388
PDF/HTML Page 121 of 415
single page version
jananamR^ityurujAdivivarjitam .
samarasen sadA paripUjaye ..66..
mukta.n purA sUtrakR^itA vishuddham .
stadbhAvayAmyuttamasharmaNe.aham ..67..
nirdvandvamakShayavishAlavaraprabodham .
siddhi.n prayAti bhavasa.nbhavaduHkhadUrAm ..68..
hue he yati ! tU bhavahetukA vinAsh karanevAle aise is (dhruv) padako bhaj; adhruv vastukI chintAse tujhe kyA prayojan hai ? .65.
[shloekArtha : — ] jo anAkul hai, ❃achyut hai, janma - mR^ityu - rogAdi rahit hai, sahaj nirmal sukhAmR^itamay hai, us samayasArako mai.n samaras (samatAbhAv) dvArA sadA pUjatA hU.N . 66 .
[shloekArtha : — ] isaprakAr pahale nijaj~na sUtrakArane (Atmaj~nAnI sUtrakartA shrImadbhagavatkundakundAchAryadevane) jis nijAtmatattvakA varNan kiyA aur jise jAnakar bhavya jIv muktiko prApta karatA hai, us nijAtmatattvako uttam sukhakI prAptike hetu mai.n bhAtA hU.N .67.
[shloekArtha : — ] paramAtmatattva Adi - anta rahit hai, doSh rahit hai, nirdvandva hai aur akShay vishAl uttam j~nAnasvarUp hai . jagatame.n jo bhavya jan usakI bhAvanArUp pariNamit hote hai.n, ve bhavajanit duHkho.nse dUr aisI siddhiko prApta karate hai.n .68.
Page 95 of 388
PDF/HTML Page 122 of 415
single page version
chetanakarmAbhAvAnnIrAgaH . nidAnamAyAmithyAshalyatrayAbhAvAnniHshalyaH . shuddhanishchayanayen shuddha- jIvAstikAyasya dravyabhAvanokarmAbhAvAt.h sakaladoShanirmukta : . shuddhanishchayanayen nijaparam- tattve.api vA.nChAbhAvAnniHkAmaH . nishchayanayen prashastAprashastasamastaparadravyapariNaterabhAvAnniH- krodhaH . nishchayanayen sadA paramasamarasIbhAvAtmakatvAnnirmAnaH . nishchayanayen niHsheShato.antarmukh-
gAthA : 44 anvayArtha : — [AtmA ] AtmA [nirgranthaH ] nirgra.nth [nIrAgaH ] nirAg, [niHshalyaH ] niHshalya, [sakaladoShanirmuktaH ] sarvadoShavimukta, [niHkAmaH ] niShkAm, [niHkrodhaH ] niHkrodh, [nirmAnaH ] nirmAn aur [nirmadaH ] nirmad hai .
shuddha jIvAstikAy bAhya-abhya.ntar 1chauvIs parigrahake parityAgasvarUp honese nigrantha hai; sakal moh-rAg-dveShAtmak chetan karmake abhAvake kAraN nirAg hai; nidAn, mAyA aur mithyAtva — in tIn shalyo.nke abhAvake kAraN niHshalya hai; shuddha nishchayanayase shuddha jIvAstikAyako dravyakarma, bhAvakarma aur nokarmakA abhAv honeke kAraN sarvadoShavimukta hai; shuddha nishchayanayase nij param tattvakI bhI vA.nChA na honese niShkAm hai; nishchayanayase prashasta – aprashasta samasta paradravyapariNatikA abhAv honeke kAraN niHkrodh hai; nishchayanayase sadA param 1kShetra, makAn, chA.NdI, sonA, dhan, dhAnya, dAsI, dAs, vastra aur baratan — aisA das prakArakA bAhya
Page 96 of 388
PDF/HTML Page 123 of 415
single page version
tvAnnirmadaH . ukta prakAravishuddhasahajasiddhanityanirAvaraNanijakAraNasamayasArasvarUpamupAdeyamiti .
bhrAntidhva.nsAdapi cha suchirAllabdhashuddhAtmatattvaH .
sthAsyatyudyatsahajamahimA sarvadA mukta ev ..’’
nityAnandAdyatulamahimA sarvadA mUrtimukta : .
yasta.n vande bhavabhayahara.n mokShalakShmIshamIsham ..69..
samarasIbhAvasvarUp honeke kAraN nirmAn hai; nishchayanayase niHsheSharUpase a.ntarmukh honeke kAraN nirmad hai . ukta prakArakA (U par kahe hue prakArakA), vishuddha sahajasiddha nitya – nirAvaraN nij kAraNasamayasArakA svarUp upAdey hai .
isIprakAr (AchAryadev) shrImad amR^itachandrasUrine (shrI pravachanasArakI TIkAme.n 8ve.n shlok dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[shloekArtha : — ] isaprakAr parapariNatike uchChed dvArA (arthAt paradravyarUp pariNamanake nAsh dvArA) tathA kartA, karma Adi bhed honekI jo bhrAnti usake bhI nAsh dvArA antame.n jisane shuddha Atmatattvako upalabdha kiyA hai — aisA yah AtmA, chaitanyamAtrarUp vishad (nirmal) tejame.n lIn rahatA huA, apanI sahaj (svAbhAvik) mahimAke prakAshamAnarUpase sarvadA mukta hI rahegA .’’
aur (44vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n ) : —
[shloekArtha : — ] jisane j~nAnajyoti dvArA pAparUpI a.ndhakArasamUhakA nAsh kiyA hai, jo nitya Ananda Adi atul mahimAkA dhAraN karanevAlA hai, jo sarvadA amUrta hai, jo
Page 97 of 388
PDF/HTML Page 124 of 415
single page version
ih hi paramasvabhAvasya kAraNaparamAtmasvarUpasya samastapaudgalikavikArajAta.n na samastItyukta m . apaneme.n atyanta avichalatA dvArA uttam shIlakA mUl hai, us bhavabhayako haranevAle mokShalakShmIke aishvaryavAn svAmIko mai.n vandan karatA hU.N .69.
gAthA : 45-46 anvayArtha : — [varNarasaga.ndhasparshAH ] varNa - ras - ga.ndh - sparsha, [strIpu.nnapu.nsakAdiparyAyAH ] strI - puruSh - napu.nsakAdi paryAye.n, [sa.nsthAnAni ] sa.nsthAn aur [sa.nhananAni ] sa.nhanan — [sarve ] yah sab [jIvasya ] jIvako [no santi ] nahI.n hai.n .
[jIvam ] jIvako [arasam ] aras, [arUpam ] arUp, [aga.ndham ] aga.ndh, [avyaktam ] avyakta, [chetanAguNam ] chetanAguNavAlA, [ashabdam ] ashabda, [ali.ngagrahaNam ] ali.ngagrahaN (li.ngase agrAhya) aur [anirdiShTasa.nsthAnam ] jise koI sa.nsthAn nahI.n kahA hai aisA [jAnIhi ] jAn .
TIkA : — yahA.N (in do gAthAo.nme.n) paramasvabhAvabhUt aisA jo kAraNaparamAtmAkA svarUp use samasta paudgalik vikArasamUh nahI.n hai aisA kahA hai .
Page 98 of 388
PDF/HTML Page 125 of 415
single page version
nishchayen varNapa.nchaka.n, rasapa.nchaka.n, gandhadvitaya.n, sparshAShTaka.n, strIpu.nnapu.nsakAdivijAtIy- vibhAvavya.njanaparyAyAH, kubjAdisa.nsthAnAni, vajrarShabhanArAchAdisa.nhananAni vidyante pudgalAnAmev, na jIvAnAm . sa.nsArAvasthAyA.n sa.nsAriNo jIvasya sthAvaranAmakarmasa.nyukta sya karmaphalachetanA bhavati, trasanAmakarmasanAthasya kAryayutakarmaphalachetanA bhavati . kAryaparamAtmanaH kAraN- paramAtmanashcha shuddhaj~nAnachetanA bhavati . at ev kAryasamayasArasya vA kAraNasamayasArasya vA shuddhaj~nAnachetanA sahajaphalarUpA bhavati . ataH sahajashuddhaj~nAnachetanAtmAna.n nijakAraNaparamAtmAna.n sa.nsArAvasthAyA.n muktAvasthAyA.n vA sarvadaikarUpatvAdupAdeyamiti he shiShya tva.n jAnIhi iti .
pratyAsatterbhavati vikR^itiH sA.api bhinnA tathaiv .
bhinna.n bhinna.n nijaguNakalAla.nkR^ita.n sarvametat.h ..’’
nishchayase pA.Nch varNa, pA.Nch ras, do ga.ndh, ATh sparsha, strI - puruSh - napu.nsakAdi vijAtIy vibhAvavya.njanaparyAye.n, kubjAdi sa.nsthAn, vajrarShabhanArAchAdi sa.nhanan pudgalo.nko hI hai.n, jIvo.nko nahI.n hai.n . sa.nsAr - dashAme.n sthAvaranAmakarmayukta sa.nsArI jIvako karmaphalachetanA hotI hai, trasanAmakarmayukta sa.nsArI jIvako kArya sahit karmaphalachetanA hotI hai . kAryaparamAtmA aur kAraNaparamAtmAko shuddhaj~nAnachetanA hotI hai . isIse kAryasamayasAr athavA kAraNasamayasArako sahajaphalarUp shuddhaj~nAnachetanA hotI hai . isaliye, sahajashuddha - j~nAnachetanAsvarUp nij kAraNaparamAtmA sa.nsArAvasthAme.n yA muktAvasthAme.n sarvadA ekarUp honese upAdey hai aisA, he shiShya ! tU jAn .
isaprakAr ekatvasaptatime.n (shrIpadmanandI - AchAryadevakR^it padmanandipa.nchavi.nshatikA nAmak shAstrame.n ekatvasaptati nAmak adhikArame.n 79ve.n shlok dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[shloekArtha : — ] merA aisA ma.ntavya hai ki — AtmA pR^ithak hai aur usake pIChe – pIChe jAnevAlA karma pR^ithak hai; AtmA aur karmakI ati nikaTatAse jo vikR^iti hotI hai vah bhI usIprakAr (AtmAse) bhinna hai; aur kAl – kShetrAdi jo hai.n ve bhI (AtmAse) pR^ithak hai.n . nij nij guNakalAse ala.nkR^it yah sab pR^ithak - pR^ithak hai.n (arthAt apane - apane guNo.n
Page 99 of 388
PDF/HTML Page 126 of 415
single page version
rahitamakhilamUrtadravyajAla.n vichitram .
bhuvanaviditametadbhavya jAnIhi nityam ..70..
aur (in do gAthAo.nkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n ) : —
[shloekArtha : — ] ‘‘bandha ho na ho (arthAt bandhAvasthAme.n yA mokShAvasthAme.n), samasta vichitra mUrtadravyajAl (anekavidh mUrtadravyo.nkA samUh) shuddha jIvake rUpase vyatirikta hai’’ aisA jinadevakA shuddha vachan budhapuruSho.nko kahate hai.n . is bhuvanaviditako ( – is jagataprasiddha satyako), he bhavya ! tU sadA jAn .70.
gAthA : 47 anvayArtha : — [yAdrashAH ] jaise [siddhAtmAnaH ] siddha AtmA hai.n [tAdrashAH ] vaise [bhavam AlInAH jIvAH ] bhavalIn (sa.nsArI) jIv [bhavanti ] hai.n, [yen ] jisase (ve sa.nsArI jIv siddhAtmAo.nkI bhA.Nti) [jarAmaraNajanmamuktAH ] janma - jarA - maraNase rahit aur [aShTaguNAla.nkR^itAH ] ATh guNo.nse ala.nkR^it hai.n .
Page 100 of 388
PDF/HTML Page 127 of 415
single page version
sahajavairAgyaparAyaNAH dravyabhAvali.ngadharAH paramaguruprasAdAsAditaparamAgamAbhyAsen siddhakShetra.n pariprApya nirvyAbAdhasakalavimalakevalaj~nAnakevaladarshanakevalasukhakevalashakti yuktAH siddhAtmAnaH kAryasamayasArarUpAH kAryashuddhAH . te yAdrashAstAdrashA ev bhavinaH shuddhanishchayanayen . yen kAraNen tAdrashAsten jarAmaraNajanmamuktAH samyaktvAdyaShTaguNapuShTituShTAshcheti .
TIkA : — shuddhadravyArthik nayake abhiprAyase sa.nsArI jIvo.nme.n aur mukta jIvo.nme.n antar na honekA yah kathan hai .
jo koI ati - Asanna - bhavya jIv hue, ve pahale sa.nsArAvasthAme.n sa.nsArakleshase thake chittavAle hote hue sahajavairAgyaparAyaN honese dravya-bhAv li.ngako dhAraN karake paramaguruke prasAdase prApta kiye hue paramAgamake abhyAs dvArA siddhakShetrako prApta karake avyAbAdh (bAdhA rahit) sakal-vimal (sarvathA nirmal) kevalaj~nAn - kevaladarshan - kevalasukh - kevalavIryayukta siddhAtmA ho gaye — ki jo siddhAtmA kAryasamayasArarUp hai.n, ❃kAryashuddha hai.n . jaise ve siddhAtmA hai.n vaise hI shuddhanishchayanayase bhavavAle (sa.nsArI) jIv hai.n . jisakAraN ve sa.nsArI jIv siddhAtmAke samAn hai.n, us kAraN ve sa.nsArI jIv janmajarAmaraNase rahit aur samyaktvAdi ATh guNo.nkI puShTise tuShTa hai.n ( – samyaktva, ananta j~nAn, ananta darshan, ananta vIrya, sUkShmatva, avagAhan, agurulaghu tathA avyAbAdh in ATh guNo.nkI samR^iddhise Anandamay hai.n ) .
[ab 47vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n :]
[shloekArtha : — ] jin subuddhio.nko tathA kubuddhio.nko pahalese hI shuddhatA hai, uname.n kuCh bhI bhed mai.n kis nayase jAnU.N ? (vAstavame.n uname.n kuCh bhI bhed arthAt a.ntar nahI.n hai .) 71.
Page 101 of 388
PDF/HTML Page 128 of 415
single page version
svIkArAbhAvAdavinAshAH, yugapatparamatattvasthitasahajadarshanAdikAraNashuddhasvarUpaparichChitti- samarthasahajaj~nAnajyotirapahastitasamastasa.nshayasvarUpatvAdatIndriyAH, malajanakakShAyopashamikAdi- vibhAvasvabhAvAnAmabhAvAnnirmalAH, dravyabhAvakarmAbhAvAd vishuddhAtmAnaH yathaiv lokAgre bhagavantaH
gAthA : 48 anvayArtha : — [yathA ] jisaprakAr [lokAgre ] lokAgrame.n [siddhAH ] siddhabhagavanta [asharIrAH ] asharIrI, [avinAshAH ] avinAshI, [atIndriyAH ] atIndriy, [nirmalAH ] nirmal aur [vishuddhAtmAnaH ] vishuddhAtmA (vishuddhasvarUpI) hai.n, [tathA ] usIprakAr [sa.nsR^itau ] sa.nsArame.n [jIvAH ] (sarva) jIv [j~neyAH ] jAnanA .
TIkA : — aur yah, kAryasamayasAr tathA kAraNasamayasArame.n antar na honekA kathan hai .
jisaprakAr lokAgrame.n siddhaparameShThI bhagavanta nishchayase pA.Nch sharIrake prapa.nchake abhAvake kAraN ‘asharIrI’ hai.n, nishchayase nar - nArakAdi paryAyo.nke tyAg - grahaNake abhAvake kAraN ‘avinAshI’ hai.n, param tattvame.n sthit sahajadarshanAdirUp kAraNashuddhasvarUpako yugapad jAnaneme.n samartha aisI sahajaj~nAnajyoti dvArA jisame.nse samasta sa.nshay dUr kar diye gaye hai.n aise svarUpavAle honeke kAraN ‘atIndriy’ hai.n, malajanak kShAyopashamikAdi vibhAvasvabhAvo.nke abhAvake kAraN ‘nirmal’ hai.n aur dravyakarmo.n tathA bhAvakarmo.nke
Page 102 of 388
PDF/HTML Page 129 of 415
single page version
siddhaparameShThinastiShThanti, tathaiv sa.nsR^itAvapi amI kenachinnayabalen sa.nsArijIvAH shuddhA iti .
abhAvake kAraN ‘vishuddhAtmA’ hai.n, usIprakAr sa.nsArame.n bhI yah sa.nsArI jIv kisI nayake balase (kisI nayase) shuddha hai.n .
[shloekArtha : — ] shuddha - ashuddhakI jo ❃vikalpanA vah mithyAdR^iShTiko sadaiv hotI hai; samyagdR^iShTiko to sadA (aisI mAnyatA hotI hai ki) kAraNatattva aur kAryatattva dono.n shuddha hai.n . isaprakAr paramAgamake atul arthako sArAsArake vichAravAlI sundar buddhi dvArA jo samyagdR^iShTi svaya.n jAnatA hai, use ham vandan karate hai.n .72.
gAthA : 49 anvayArtha : — [ete ] yah (pUrvokta) [sarve bhAvAH ] sab bhAv [khalu ] vAstavame.n [vyavahAranaya.n pratItya ] vyavahAranayakA Ashray karake [bhaNitAH ] (sa.nsArI jIvo.nme.n vidyamAn) kahe gaye hai.n; [shuddhanayAt ] shuddhanayase [sa.nsR^itau ] sa.nsArame.n rahanevAle [sarve jIvAH ] sarva jIv [siddhasvabhAvAH ] siddhasvabhAvI hai.n .
Page 103 of 388
PDF/HTML Page 130 of 415
single page version
vidyante . sa.nsR^itAvapi ye vibhAvabhAvaishchaturbhiH pariNatAH santastiShThanti api cha te sarve bhagavatA.n siddhAnA.n shuddhaguNaparyAyaiH sadrashAH shuddhanayAdeshAditi .
mih nihitapadAnA.n ha.nt hastAvalambaH .
TIkA : — yah, nishchayanay aur vyavahAranayakI ❃upAdeyatAkA prakAshan ( – kathan) hai .
pahale jo vibhAvaparyAye.n ‘vidyamAn nahI.n hai.n ’ aisI pratipAdit kI gaI hai.n ve sab vibhAvaparyAye.n vAstavame.n vyavahAranayake kathanase vidyamAn hai.n . aur jo (vyavahAranayake kathanase) chAr vibhAvabhAvarUp pariNat honese sa.nsArame.n bhI vidyamAn hai.n ve sab shuddhanayake kathanase shuddhaguNaparyAyo.n dvArA siddhabhagavanta samAn hai.n (arthAt jo jIv vyavahAranayake kathanase audayikAdi vibhAvabhAvo.nvAle honese sa.nsArI hai.n ve sab shuddhanayake kathanase shuddha guNo.n tathA shuddha paryAyo.nvAle honese siddha sadR^ish hai.n )
isIprakAr (AchAryadev) shrImad amR^itachandrasUrine (shrI samayasArakI AtmakhyAti nAmak TIkAme.n pA.Nchave.n shlok dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[shloekArtha : — ] yadyapi vyavahAranay is pratham bhUmikAme.n jinho.nne pair rakhA hai aise ❃pramANabhUt j~nAname.n shuddhAtmadravyakA tathA usakI paryAyo.nkA — dono.nkA samyak j~nAn honA chAhiye .
shuddhAtmadravyakA bhI sachchA j~nAn nahI.n ho sakatA . isaliye ‘vyavahAranayake viShayo.nkA bhI j~nAn to
karane yogya hai’ aisI vivakShAse nahI.n . vyavahAranayake viShayo.nkA Ashray ( – Alamban, jhukAv,
spaShTarUpase hey kahA jAyegA . jis jIvako abhiprAyame.n shuddhAtmadravyake AshrayakA grahaN aur
anyako nahI.n .
Page 104 of 388
PDF/HTML Page 131 of 415
single page version
paravirahitamantaH pashyatA.n naiSh ki.nchit.h ..’’
sa.nsR^itAvapi cha nAsti visheShaH .
shuddhatattvarasikAH pravadanti ..73..
aise param padArthako antara.ngame.n dekhate hai.n unhe.n yah vyavahAranay kuCh nahI.n hai .’’
aur (is 49vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n ) : —
[shloekArtha : — ] ‘shuddhanishchayanayase muktime.n tathA sa.nsArame.n antar nahI.n hai;’ aisA hI vAstavame.n, tattva vichArane par ( – paramArtha vastusvarUpakA vichAr athavA nirUpaN karane par), shuddha tattvake rasik puruSh kahate hai.n .73.
gAthA : 50 anvayArtha : — [pUrvoktasakalabhAvAH ] pUrvokta sarva bhAv [parasvabhAvAH ] par svabhAv hai.n, [paradravyam ] paradravya hai.n, [iti ] isaliye [heyAH ] hey hai.n, [antastattva.n ] antaHtattva [svakadravyam ] aisA svadravya — [AtmA ] AtmA — [upAdeyam ] upAdey [bhavet ] hai .
Page 105 of 388
PDF/HTML Page 132 of 415
single page version
nishchayanayabalen heyA bhavanti . kutaH ? parasvabhAvatvAt.h, at ev paradravya.n bhavati . sakalavibhAvaguNaparyAyanirmukta.n shuddhAntastattvasvarUpa.n svadravyamupAdeyam . asya khalu sahaj- j~nAnasahajadarshanasahajachAritrasahajaparamavItarAgasukhAtmakasya shuddhAntastattvasvarUpasyAdhAraH sahaj- paramapAriNAmikabhAvalakShaNakAraNasamayasAr iti .
shuddha.n chinmayamekamev parama.n jyotiH sadaivAsmyaham .
ste.aha.n nAsmi yato.atra te mam paradravya.n samagrA api ..’’
jo koI vibhAvaguNaparyAye.n hai.n ve pahale (49vI.n gAthAme.n) vyavahAranayake kathan dvArA upAdeyarUpase kahI gaI thI.n kintu shuddhanishchayanayake balase (shuddhanishchayanayase) ve hey hai.n . kis kAraNase ? kyo.nki ve parasvabhAv hai.n, aur isIliye paradravya hai.n . sarva vibhAvaguNaparyAyo.nse rahit shuddha-antastattvasvarUp svadravya upAdey hai . vAstavame.n sahajaj~nAn – sahajadarshan – sahajachAritra – sahajaparamavItarAgasukhAtmak shuddha-antastattvasvarUp is svadravyakA AdhAr sahajaparamapAriNAmikabhAvalakShaN ( – sahaj param pAriNAmik bhAv jisakA lakShaN hai aisA) kAraNasamayasAr hai .
isIprakAr (AchAryadev) shrImad amR^itachandrasUrine (shrI samayasArakI AtmakhyAti nAmak TIkAme.n 185ve.n shlok dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[shloekArtha : — ] jinake chittakA charitra udAtta ( – udAr, uchcha, ujjval) hai aise mokShArthI is siddhAntakA sevan karo ki — ‘mai.n to shuddha chaitanyamay ek param jyoti hI sadaiv hU.N; aur yah jo bhinna lakShaNavAle vividh prakArake bhAv pragaT hote hai.n vah mai.n nahI.n hU.N, kyo.nki ve sab mujhe paradravya hai.n .’’
Page 106 of 388
PDF/HTML Page 133 of 415
single page version
danye sarve pudgaladravyabhAvAH .
siddhi.n so.aya.n yAti tAmatyapUrvAm ..74..
aur (is 50vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n ) : —
[shloekArtha : — ] ‘shuddha jIvAstikAyase anya aise jo sab pudgaladravyake bhAv ve vAstavame.n hamAre nahI.n hai.n’ — aisA jo tattvavedI spaShTarUpase kahatA hai vah ati apUrva siddhiko prApta hotA hai .74.
Page 107 of 388
PDF/HTML Page 134 of 415
single page version
gAthA : 51 se 55 anvayArtha : — [viparItAbhiniveshavivarjitashraddhAnam ev ] viparIt ❃abhinivesh rahit shraddhAn hI [samyaktvam ] samyaktva hai; [sa.nshayavimohavibhram- vivarjitam ] sa.nshay, vimoh aur vibhram rahit (j~nAn) vah [sa.nj~nAnam bhavati ] samyagj~nAn hai .
[chalamalinamagADhatvavivarjitashraddhAnam ev ] chalatA, malinatA aur agA.DhtA rahit shraddhAn hI [samyaktvam ] samyaktva hai; [heyopAdeyatattvAnAm ] hey aur upAdey tattvo.nko [adhigamabhAvaH ] jAnanerUp bhAv vah [j~nAnam ] (samyak) j~nAn hai .
[samyaktvasya nimitta.n ] samyaktvakA nimitta [jinasUtra.n ] jinasUtra hai; [tasya j~nAyakAH puruShAH ] jinasUtrake jAnanevAle puruSho.nko [antarhetavaH ] (samyaktvake) antara.ng hetu [bhaNitAH ] kahe hai.n, [darshanamohasya kShayaprabhR^iteH ] kyo.nki unako darshanamohake kShayAdik hai.n . ❃ abhinivesh = abhiprAy; Agrah .
Page 108 of 388
PDF/HTML Page 135 of 415
single page version
para.nparAhetubhUtAnA.n pa.nchaparameShThinA.n chalamalinAgADhavivarjitasamupajanitanishchalabhakti yukta tvamev . viparIte harihiraNyagarbhAdipraNIte padArthasArthe hyabhiniveshAbhAv ityarthaH . sa.nj~nAnamapi cha sa.nshayavimohavibhramavivarjitamev . tatra sa.nshayaH tAvat.h jino vA shivo vA dev iti . vimohaH shAkyAdiprokte vastuni nishchayaH . vibhramo hyaj~nAnatvamev . pApakriyAnivR^ittipariNAmashchAritram .
[shR^iNu ] sun, [mokShasya ] mokShake liye [samyaktva.n ] samyaktva hotA hai, [sa.nj~nAna.n ] samyagj~nAn [vidyate ] hotA hai, [charaNam ] chAritra (bhI) [bhavati ] hotA hai; [tasmAt ] isaliye [vyavahAranishchayen tu ] mai.n vyavahAr aur nishchayase [charaNa.n pravakShyAmi ] chAritra kahU.NgA .
[vyavahAranayacharitre ] vyavahAranayake chAritrame.n [vyavahAranayasya ] vyavahAranayakA [tapashcharaNam ] tapashcharaN [bhavati ] hotA hai; [nishchayanayachAritre ] nishchayanayake chAritrame.n [nishchayataH ] nishchayase [tapashcharaNam ] tapashcharaN [bhavati ] hotA hai .
pratham, bhedopachAr-ratnatray is prakAr hai : — viparIt abhinivesh rahit shraddhAnarUp aisA jo siddhike paramparAhetubhUt bhagavanta pa.nchaparameShThIke prati utpanna huA chalatA – malinatA – agA.DhtA rahit nishchal bhaktiyuktapanA vahI samyaktva hai . viShNubrahmAdikathit viparIt padArthasamUhake prati abhiniveshakA abhAv hI samyaktva hai — aisA artha hai . sa.nshay, vimoh aur vibhram rahit (j~nAn) hI samyagj~nAn hai . vahA.N, jin dev ho.nge yA shiv dev ho.nge ( – aisA sha.nkArUpabhAv) vah sa.nshay hai; shAkyAdikathit vastume.n nishchay (arthAt buddhAdi kathit padArthakA nirNay) vah vimoh hai; aj~nAnapanA (arthAt vastu kyA hai tatsambandhI ajAnapanA) hI vibhram hai . pApakriyAse nivR^ittirUp pariNAm vah
Page 109 of 388
PDF/HTML Page 136 of 415
single page version
iti bhedopachAraratnatrayapariNatiH . tatra jinapraNItaheyopAdeyatattvaparichChittirev samyagj~nAnam . asya samyaktvapariNAmasya bAhyasahakArikAraNa.n vItarAgasarvaj~namukhakamalavinirgatasamastavastu- pratipAdanasamarthadravyashrutamev tattvaj~nAnamiti . ye mumukShavaH te.apyupachArataH padArthanirNayahetutvAt.h a.ntara.ngahetav ityuktAH darshanamohanIyakarmakShayaprabhR^iteH sakAshAditi . abhedAnupachAraratnatray- pariNaterjIvasya Ta.nkotkIrNaj~nAyakaikasvabhAvanijaparamatattvashraddhAnen, tatparichChittimAtrA.ntarmukhaparam- bodhen, tadrUpAvichalasthitirUpasahajachAritreN abhUtapUrvaH siddhaparyAyo bhavati . yaH paramajin- yogIshvaraH prathama.n pApakriyAnivR^ittirUpavyavahAranayachAritre tiShThati, tasya khalu vyavahAranay- gocharatapashcharaNa.n bhavati . sahajanishchayanayAtmakaparamasvabhAvAtmakaparamAtmani pratapana.n tapaH . svasvarUpAvichalasthitirUpa.n sahajanishchayachAritram anen tapasA bhavatIti .
tathA chokta mekatvasaptatau — chAritra hai . isaprakAr bhedopachAr-ratnatrayapariNati hai . usame.n, jinapraNIt hey-upAdey tattvo.nkA j~nAn hI samyagj~nAn hai . is samyaktvapariNAmakA bAhya sahakArI kAraN vItarAg-sarvaj~nake mukhakamalase nikalA huA samasta vastuke pratipAdaname.n samartha aisA dravyashrutarUp tattvaj~nAn hI hai . jo mumukShu hai.n unhe.n bhI upachArase padArthanirNayake hetupaneke kAraN (samyaktvapariNAmake) antara~N.hgahetu kahe hai.n, kyo.nki unhe.n darshanamohanIyakarmakA kShayAdik hai .
abhed-anupachAr-ratnatrayapariNativAle jIvako, Ta.nkotkIrNa j~nAyak jisakA ek svabhAv hai aise nij param tattvakI shraddhA dvArA, tadj~nAnamAtra ( – us nij param tattvake j~nAnamAtrasvarUp) aise a.ntarmukh paramabodh dvArA aur us-rUpase (arthAt nij param tattvarUpase) avichalarUpase sthit honerUp sahajachAritra dvArA ❃abhUtapUrva siddhaparyAy hotI hai . jo paramajinayogIshvar pahale pApakriyAse nivR^ittirUp vyavahAranayake chAritrame.n hote hai.n, unhe.n vAstavame.n vyavahAranayagochar tapashcharaN hotA hai . sahajanishchayanayAtmak paramasvabhAvasvarUp paramAtmAme.n pratapan so tap hai; nij svarUpame.n avichal sthitirUp sahajanishchayachAritra is tapase hotA hai .
isIprakAr ekatvasaptatime.n (shrI padmanandi-AchAryadevakR^it padmanandipa~nchavi.nshatikA nAmak shAstrame.n ekatvasaptati nAmake adhikArame.n 14ve.n shlok dvArA) kahA hai ki : —
Page 110 of 388
PDF/HTML Page 137 of 415
single page version
sahajaparamatattve sa.nsthitA chetanA cha ..75..
iti sukavijanapayojamitrapa.nchendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahshrIpadmaprabhamaladhAridevvirachitAyA.n niyamasAravyAkhyAyA.n tAtparyavR^ittau shuddhabhAvAdhikAraH tR^itIyaH shrutaskandhaH ..
‘‘[shloekArtha : — ] AtmAkA nishchay vah darshan hai, AtmAkA bodh vah j~nAn hai, AtmAme.n hI sthiti vah chAritra hai; — aisA yog (arthAt in tIno.nkI ekatA) shivapadakA kAraN hai .’’
aur (is shuddhabhAv adhikArakI antim pA.Nch gAthAo.nkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahate hai.n ) : —
[shloekArtha : — ] sahaj j~nAn sadA jayavanta hai, vaisI ( – sahaj) yah dR^iShTi sadA jayavanta hai, vaisA hI ( – sahaj) vishuddha chAritra bhI sadA jayavanta hai; pApasamUharUpI malakI athavA kIcha.DkI pa.nktise rahit jisakA svarUp hai aisI sahajaparamatattvame.n sa.nsthit chetanA bhI sadA jayavanta hai .75.
isaprakAr, sukavijanarUpI kamalo.nke liye jo sUrya samAn hai.n aur pA.Nch indriyo.nke phai lAv rahit dehamAtra jinhe.n parigrah thA aise shrI padmaprabhamaladhAridev dvArA rachit niyamasArakI tAtparyavR^itti nAmak TIkAme.n (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamakI nirgrantha munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavR^itti nAmak TIkAme.n) shuddhabhAv adhikAr nAmakA tIsarA shrutaska.ndh samApta huA .
Page 111 of 388
PDF/HTML Page 138 of 415
single page version
punarukti doShabhayAnna pratipAditAH . tatraiv teShA.n bhedAn buddhvA tadrakShApariNatirev bhavatyahi.nsA .
gAthA : 56 anvayArtha : — [jIvAnAm ] jIvo.nke [kulayonijIvamArgaNAsthAnAdiShu ] kul, yoni, jIvasthAn, mArgaNAsthAn Adi [j~nAtvA ] jAnakar [tasya ] unake [ArambhanivR^itti- pariNAmaH ] Arambhase nivR^ittirUp pariNAm vah [prathamavratam ] pahalA vrat [bhavati ] hai .
kulabhed, yonibhed, jIvasthAnake bhed aur mArgaNAsthAnake bhed pahale hI (42vI.n gAthAkI TIkAme.n hI) pratipAdit kiye gaye hai.n; yahA.N punaruktidoShake bhayase pratipAdit nahI.n kiye hai.n . vahA.N kahe hue unake bhedo.nko jAnakar unakI rakShArUp pariNati hI ahi.nsA
Page 112 of 388
PDF/HTML Page 139 of 415
single page version
teShA.n mR^itirbhavatu vA na vA, prayatnapariNAmamantareN sAvadyaparihAro na bhavati . at ev prayatnapare hi.nsApariNaterabhAvAdahi.nsAvrata.n bhavatIti .
na sA tatrArambho.astyaNurapi cha yatrAshramavidhau .
bhavAnevAtyAkShInna cha vikR^itaveShopadhirataH ..’’
tathA hi — hai . unakA maraN ho yA na ho, ❃prayatnarUp pariNAm binA sAvadyaparihAr (doShakA tyAg) nahI.n hotA . isIliye, prayatnaparAyaNako hi.nsApariNatikA abhAv honese ahi.nsAvrat hotA hai .
isIprakAr (AchAryavar) shrI sama.ntabhadrasvAmIne (bR^ihatsvaya.nbhUstotrame.n shrI naminAth bhagavAnakI stuti karate hue 119ve.n shlok dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[shloekArtha : — ] jagatame.n vidit hai ki jIvo.nkI ahi.nsA param brahma hai . jis AshramakI vidhime.n lesh bhI Ara.nbh hai vahA.N ( – us Ashramame.n arthAt sagra.nthapaneme.n) vah ahi.nsA nahI.n hotI . isaliye usakI siddhike hetu, (he naminAth prabhu !) param karuNAvanta aise ApashrIne dono.n gra.nthako Cho.D.h.h diyA ( – dravya tathA bhAv dono.n prakArake parigrahako Cho.Dkar nirgranthapanA a.ngIkAr kiyA), vikR^it vesh tathA parigrahame.n rat na hue .’’
aur (56vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahate hai.n ) : — ❃muniko (munitvochitta) shuddhapariNatike sAth vartanevAlA jo (haTh rahit) dehacheShTAdikasambandhI shubhopayog vah vyavahAr prayatna hai . [shuddhapariNati na ho vahA.N shubhopayog haTh sahit hotA hai; vah shubhopayog to
Page 113 of 388
PDF/HTML Page 140 of 415
single page version
sakalabhuvanajIvagrAmasaukhyaprado yaH .
vividhavadhavidUrashchArusharmAbdhipUraH ..76..
sadA yaH sAdhuH AsannabhavyajIvaH ta.n pariNAma.n parityajati tasya dvitIyavrata.n bhavati iti .
[shloekArtha : — ] trasaghAtake pariNAmarUp a.ndhakArake nAshakA jo hetu hai, sakal lokake jIvasamUhako jo sukhaprad hai, sthAvar ekendriy jIvo.nke vividh vadhase jo bahut dUr hai aur sundar sukhasAgarakA jo pUr hai, vah jinadharma jayavanta vartatA hai . 76 .
gAthA : 57 anvayArtha : — [rAgeN vA ] rAgase, [dveSheN vA ] dveShase [mohen vA ] athavA mohase honevAle [mR^iShAbhAShApariNAma.n ] mR^iShA bhAShAke pariNAmako [yaH sAdhuH ] jo sAdhu [prajahAti ] Cho.DtA hai, [tasya ev ] usIko [sadA ] sadA [dvitIyavrata.n ] dUsarA vrat [bhavati ] hai .
yahA.N (aisA kahA hai ki), satyakA pratipakSha (arthAt satyase viruddha pariNAm) vah mR^iShApariNAm hai.n; ve (asatya bolaneke pariNAm) rAgase, dveShase athavA mohase hote hai.n; jo sAdhu — Asannabhavya jIv — un pariNAmo.nkA parityAg karatA hai ( – samasta prakArase Cho.DtA