Page 114 of 388
PDF/HTML Page 141 of 415
single page version
svargastrINA.n bhUribhogaikabhAk syAt.h .
satyAtsatya.n chAnyadasti vrata.n kim ..77..
hai ), use dUsarA vrat hotA hai .
[shloekArtha : — ] jo puruSh ati spaShTarUpase satya bolatA hai, vah svargakI striyo.nke anek bhogo.nkA ek bhAgI hotA hai (arthAt vah paralokame.n ananyarUpase devA.nganAo.nke bahut-se bhog prApta karatA hai ) aur is lokame.n sarvadA sarva satpuruSho.nkA pUjya banatA hai . vAstavame.n kyA satyase anya koI (ba.Dhkar) vrat hai ? 77 .
gAthA : 58 anvayArtha : — [grAme vA ] grAmame.n, [nagare vA ] nagarame.n [araNye vA ] yA vaname.n [param artham ] parAyI vastuko [prekShayitvA ] dekhakar [yaH ] jo (sAdhu) [grahaNabhAva.n ] use grahaN karaneke bhAvako [mu.nchati ] Cho.DtA hai, [tasya ev ] usIko [tR^itIyavrata.n ] tIsarA vrat [bhavati ] hai .
-Cho.De grahaNake bhAv, hotA tIsarA vrat hai use ..58..
Page 115 of 388
PDF/HTML Page 142 of 415
single page version
vanaspatijAtavallIgulmaprabhR^itibhiH paripUrNamaraNya.n tasmin vA pareN visR^iShTa.n nihita.n patita.n vA vismR^ita.n vA paradravya.n draShTvA svIkArapariNAma.n yaH parityajati, tasya hi tR^itIyavrata.n bhavati iti .
chaturthavratasvarUpakathanamidam . hai; jo manuShyake sa.nchAr rahit, vanaspatisamUh, belo.n aur vR^ikSho.nke jhu.nD Adise khachAkhach bharA ho vah araNya hai . aise grAm, nagar yA araNyame.n anyase Cho.DI huI, rakhI huI, girI huI athavA bhUlI huI paravastuko dekhakar usake svIkArapariNAmakA (arthAt use apanI banAne — grahaN karaneke pariNAmakA) jo parityAg karatA hai, use vAstavame.n tIsarA vrat hotA hai .
[shloekArtha : — ] yah ugra achaurya is lokame.n ratno.nke sa.nchayako AkarShit karatA hai aur (paralokame.n) svargakI striyo.nke sukhakA kAraN hai tathA kramashaH muktirUpI strIke sukhakA kAraN hai . 78 .
gAthA : 59 anvayArtha : — [strIrUpa.n dR^iShTavA ] striyo.nkA rUp dekhakar [tAsu ] unake prati [vA.nchChAbhAva.n nivartate ] vA.nChAbhAvakI nivR^itti vah [athavA ] athavA [maithunasa.nj~nA- vivarjitapariNAmaH ] maithunasa.nj~nArahit jo pariNAm vah [turIyavratam ] chauthA vrat hai .
Page 116 of 388
PDF/HTML Page 143 of 415
single page version
kamanIyakAminInA.n tanmanoharA~N.hganirIkShaNadvAreN samupajanitakautUhalachittavA.nchChApari- tyAgen, athavA pu.nvedodayAbhidhAnanokaShAyatIvrodayen sa.njAtamaithunasa.nj~nAparityAgalakShaN- shubhapariNAmen cha brahmacharyavrata.n bhavati iti .
smarasi manasi kAmi.nstva.n tadA madvachaH kim .
vrajasi vipulamoha.n hetunA ken chitram ..79..
sundar kAminiyo.nke manohar a~N.hgake nirIkShaN dvArA utpanna honevAlI kutUhalatAke — chittavA.nChAke — parityAgase, athavA puruShavedoday nAmakA jo nokaShAyakA tIvra uday usake kAraN utpanna honevAlI maithunasa.nj~nAke parityAgasvarUp shubh pariNAmase, brahmacharyavrat hotA hai .
[shloekArtha : — ] kAminiyo.nkI jo sharIravibhUti us vibhUtikA, he kAmI puruSh ! yadi tU maname.n smaraN karatA hai, to mere vachanase tujhe kyA lAbh hogA ? aho ! Ashcharya hotA hai ki sahaj paramatattvako — nij svarUpako — Cho.Dkar tU kis kAraN vipul mohako prApta ho rahA hai ! 79.
gAthA : 60 anvayArtha : — [nirapekShabhAvanApUrvam ] 1nirapekSha bhAvanApUrvak 1 – muniko munitvochit nirapekSha shuddha pariNatike sAth vartatA huA jo (haTh rahit) sarvaparigrahatyAgasambandhI
Page 117 of 388
PDF/HTML Page 144 of 415
single page version
jinayogIshvarANA.n sadaiv nishchayavyavahArAtmakachAruchAritrabhara.n vahatA.n, bAhyAbhyantarachaturvi.nshati- parigrahaparityAg ev para.nparayA pa.nchamagatihetubhUta.n pa.nchamavratamiti .
tathA chokta.n samayasAre — (arthAt jis bhAvanAme.n parakI apekShA nahI.n hai aisI shuddha nirAlamban bhAvanA sahit) [sarveShA.n granthAnA.n tyAgaH ] sarva parigraho.nkA tyAg (sarvaparigrahatyAgasambandhI shubhabhAv) vah, [chAritrabhara.n vahataH ] 2chAritrabhar vahan karanevAleko [pa.nchamavratam iti bhaNitam ] pA.NchavA.N vrat kahA hai .
sakal parigrahake parityAgasvarUp nij kAraNaparamAtmAke svarUpame.n avasthit (sthir hue) paramasa.nyamiyo.nko — param jinayogIshvaro.nko — sadaiv nishchayavyavahArAtmak sundar chAritrabhar vahan karanevAlo.nko, bAhya - abhya.ntar chauvIs prakArake parigrahakA parityAg hI 3paramparAse pa.nchamagatike hetubhUt aisA pA.NchavA.N vrat hai .
isIprakAr (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt) shrI samayasArame.n (208vI.n gAthA dvArA) kahA hai ki : —
2 – chAritrabhar = chAritrakA bhAr; chAritrasamUh; chAritrakI atishayatA . 3 – shubhopayogarUp vyavahAravrat shuddhopayogakA hetu hai aur shuddhopayog mokShakA hetu hai aisA ginakar yahA.N
hotI hai aur vah shuddhopayog mokShakA hetu hotA hai . isaprakAr is shuddhapariNatime.n rahe hue mokShake
kahA jAtA hai . jahA.N shuddhapariNati hI na ho vahA.N vartate hue shubhopayogame.n mokShake paramparAhetupanekA
Page 118 of 388
PDF/HTML Page 145 of 415
single page version
nirupamasukhAvAsaprAptyai karotu nijAtmani .
na cha bhavati mahachchitra.n chitra.n satAmasatAmidam ..80..
‘‘[gAthArtha : — ] yadi paradravya - parigrah merA ho to mai.n ajIvatvako prApta hoU.N . mai.n to j~nAtA hI hU.N isaliye (paradravyarUp) parigrah merA nahI.n hai .’’
aur (60vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n ) : —
[shloekArtha : — ] bhavya jIv bhavabhIrutAke kAraN parigrahavistArako Cho.Do aur nirupam sukhake ❃AvAsakI prApti hetu nij AtmAme.n avichal, sukhAkAr (sukhamayI) tathA jagatajano.nko durlabh aisI sthiti (sthiratA) karo . aur yah (nijAtmAme.n achal sukhAtmak sthiti karanekA kArya) satpuruSho.nko koI mahA AshcharyakI bAt nahI.n hai, asatpuruSho.nko AshcharyakI bAt hai .80.
gAthA : 61 anvayArtha : — [shramaNaH ] jo shramaN [prAsukamArgeN ] prAsuk mArga ❃ AvAs = nivAsasthAn; ghar; Ayatan .
Page 119 of 388
PDF/HTML Page 146 of 415
single page version
sthAvaraja.ngamaprANiparirakShArtha.n divaiv gachChati, tasya khalu paramashramaNasyeryAsamitirbhavati . vyavahAr- samitisvarUpamukta m . idAnI.n nishchayasamitisvarUpamuchyate . abhedAnupachAraratnatrayamArgeN param- dharmiNamAtmAna.n samyag itA pariNatiH samitiH . athavA nijaparamatattvaniratasahajaparamabodhAdi- paramadharmANA.n sa.nhatiH samitiH . iti nishchayavyavahArasamitibheda.n buddhvA tatra paramanishchay- samitimupayAtu bhavya iti . par [divA ] diname.n [yugapramANa.n ] dhurA-pramAN [purataH ] Age [khalu avalokan ] dekhakar [gachChati ] chalatA hai, [tasya ] use [IryAsamitiH ] IryAsamiti [bhavet ] hotI hai .
jo ❃paramasa.nyamI guruyAtrA (guruke pAs jAnA), devayAtrA (devake pAs jAnA) Adi prashasta prayojanakA uddesh rakhakar ek dhurA (chAr hAth) jitanA mArga dekhate-dekhate sthAvar tathA ja~N.hgam prANiyo.nkI parirakShA(samasta prakArase rakShA)ke hetu diname.n hI chalatA hai, us paramashramaNako IryAsamiti hotI hai . (isaprakAr) vyavahArasamitikA svarUp kahA gayA .
ab nishchayasamitikA svarUp kahA jAtA hai : abhed - anupachAr - ratnatrayarUpI mArga par paramadharmI aise (apane) AtmAke prati samyak ‘‘iti’’ ( – gati) arthAt pariNati vah samiti hai; athavA, nij paramatattvame.n lIn sahaj paramaj~nAnAdik paramadharmo.nkI sa.nhati ( – milan, sa.ngaThan) vah samiti hai .
isaprakAr nishchay aur vyavahArarUp samitibhed jAnakar uname.n ( – un do me.n se) paramanishchayasamitiko bhavya jIv prApta karo .
[ab 61vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj chAr shlok kahate hai.n : ] ❃ paramasa.nyamI muniko (arthAt muniyogya shuddhapariNativAle muniko) shuddhapariNatike sAth vartatA huA jo
kahalAtA [is IryAsamitikI bhA.Nti anya samitiyo.nkA bhI samajh lenA . ]
Page 120 of 388
PDF/HTML Page 147 of 415
single page version
muktvA sa.nga.n bhavabhayakara.n hemarAmAtmaka.n cha .
bhedAbhAve samayati cha yaH sarvadA mukta ev ..81..
trasahatiparidUrA sthAvaraNA.n hatervA .
sakalasukR^itasItyAnIkasantoShadAyI ..82..
samitivirahitAnA.n kAmarogAturANAm .
hyapavarakamamuShyAshchAruyoShitsumukte : ..83..
[shloekArtha : — ] isaprakAr muktikAntAkI (muktisundarIkI) sakhI paramasamitiko jAnakar jo jIv bhavabhayake karanevAle ka.nchanakAminIke sa.ngako Cho.Dkar, apUrva, sahaj - vilasate (svabhAvase prakAshate), abhed chaitanyachamatkAramAtrame.n sthit rahakar (usame.n) samyak ‘iti’ ( – gati) karatA hai arthAt samyakrUpase pariNamit hotA hai vah sarvadA mukta hI hai .81.
[shloekArtha : — ] jo (samiti) muniyo.nko shIlakA ( – chAritrakA) mUl hai, jo tras jIvo.nke ghAtase tathA sthAvar jIvo.nke ghAtase samasta prakArase dUr hai, jo bhavadAvAnalake paritAparUpI kleshako shAnta karanevAlI tathA samasta sukR^itarUpI dhAnyakI rAshiko (poShaN dekar) santoSh denevAlI meghamAlA hai, aisI yah samiti jayavanta hai .82.
[shloekArtha : — ] yahA.N (vishvame.n) yah nishchit hai ki is janmArNavame.n (bhavasAgarame.n) samitirahit kAmarogAtur ( – ichChArUpI rogase pI.Dit) jano.nkA janma hotA hai . isaliye he muni ! tU apane manarUpI gharame.n is sumuktirUpI sundar strIke liye nivAsagR^ih (ka marA) rakh (arthAt tU muktikA chi.ntavan kar) .83.
Page 121 of 388
PDF/HTML Page 148 of 415
single page version
mahadvipatkAraNa.n vachaH paishUnyam . kvachit.h kadAchit.h ki.nchit.h parajanavikArarUpamavalokya tvAkarNya cha hAsyAbhidhAnanokaShAyasamupajanitam IShachChubhamishritamapyashubhakarmakAraNa.n puruShamukh-
[shloekArtha : — ] yadi jIv nishchayarUp samitiko utpanna kare, to vah muktiko prApta karatA hai — mokSharUp hotA hai . parantu samitike nAshase ( – abhAvase), arere ! vah mokSha prApta nahI.n kar pAtA, kintu sa.nsArarUpI mahAsAgarame.n bhaTakatA hai .84 .
gAthA : 62 anvayArtha : — [paishUnyahAsyakarkashaparanindAtmaprasha.nsita.n vachanam ] paishUnya (chugalI), hAsya, karkash bhAShA, paranindA aur Atmaprasha.nsArUp vachanakA [parityajya ] parityAgakar [svaparahita.n vadataH ] jo svaparahitarUp vachan bolatA hai, use [bhAShAsamitiH ] bhAShAsamiti hotI hai .
chugalakhor manuShyake mu.Nhase nikale hue aur rAjAke kAn tak pahu.Nche hue, kisI ek puruSh, kisI ek kuTumba athavA kisI ek grAmako mahA vipattike kAraNabhUt aise vachan vah paishUnya hai . kahI.n kabhI ki~nchit parajano.nke vikR^it rUpako dekhakar athavA sunakar hAsya nAmak nokaShAyase utpanna honevAlA, ki.nchit shubhake sAth mishrit hone par bhI ashubh karmakA
Page 122 of 388
PDF/HTML Page 149 of 415
single page version
vikAragata.n hAsyakarma . karNashaShkulIvivarAbhyarNagocharamAtreN pareShAmaprItijanana.n hi karkashavachaH . pareShA.n bhUtAbhUtadUShaNapurassaravAkya.n paranindA . svasya bhUtAbhUtaguNastutirAtmaprasha.nsA . etatsarvam- prashastavachaH parityajya svasya cha parasya cha shubhashuddhapariNatikAraNa.n vacho bhAShAsamitiriti .
svahitanihitachittAH shA.ntasarvaprachArAH .
kathamih na vimukte rbhAjana.n te vimuktAH ..’’
tathA cha — kAraN, puruShake mu.nhake vikArake sAth sambandhavAlA, vah hAsyakarma hai . karNa Chidrake nikaT pahu.NchanemAtrase jo dUsaro.nko aprIti utpanna karate hai.n ve karkash vachan hai.n . dUsareke vidyamAn - avidyamAn dUShaNapUrvakake vachan (arthAt parake sachche tathA jhUThe doSh kahanevAle vachan) vah paranindA hai . apane vidyamAn - avidyamAn guNo.nkI stuti vah Atmaprasha.nsA hai . — in sab aprashasta vachano.nke parityAg pUrvak sva tathA parako shubh aur shuddha pariNatike kAraNabhUt vachan vah bhAShAsamiti hai .
isIprakAr (AchAryavar) shrIguNabhadrasvAmIne (AtmAnushAsaname.n 226 ve.n shlok dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[shloekArtha : — ] jinho.nne sab (vastusvarUp) jAn liyA hai, jo sarva sAvadyase dUr hai.n, jinho.nne svahitame.n chittako sthApit kiyA hai, jinake sarva ❃prachAr shAnta huA hai, jinakI bhAShA svaparako saphal (hitarUp) hai, jo sarva sa.nkalpa rahit hai.n, ve vimukta puruSh is lokame.n vimuktikA bhAjan kyo.n nahI.n ho.nge ? (arthAt aise munijan avashya mokShake pAtra hai.n .)’’
aur (62vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n ) : —
Page 123 of 388
PDF/HTML Page 150 of 415
single page version
sa.nyukta manna.n navakoTivishuddhamityukta m; atiprashasta.n manoharam; haritakAyAtmakasUkShmaprANi-
[shloekArtha : — ] parabrahmake anuShThAname.n nirat (arthAt paramAtmAke AcharaName.n lIn) aise buddhimAn puruSho.nko — munijano.nko antarjalpase ( – vikalparUp antara.ng utthAnase) bhI bas hoo, bahirjalpakI ( – bhAShA bolanekI) to bAt hI kyA ? .85.
gAthA : 63 anvayArtha : — [pareN datta.n ] par dvArA diyA gayA, [kR^itakAritAnumodanarahita.n ] kR^it - kArit - anumodan rahit, [tathA prAsuka.n ] prAsuk [prashasta.n cha ] aur ❃prashasta [bhakta.n ] bhojan karanerUp [sa.nbhuktiH ] jo samyak AhAragrahaN [eShaNAsamitiH ] vah eShaNAsamiti hai .
man, vachan aur kAyAme.nse pratyekako kR^it, kArit aur anumodanA sahit ginane par unake nau bhed hote hai.n; unase sa.nyukta anna nav koTirUpase vishuddha nahI.n hai aisA (shAstrame.n) kahA hai; atiprashasta arthAt manohar (anna); haritakAyamay sUkShma prANiyo.nke sa.nchArako
Page 124 of 388
PDF/HTML Page 151 of 415
single page version
sa.nchArAgochara.n prAsukamityabhihitam; pratigrahochchasthAnapAdakShAlanArchanapraNAmayogashuddhibhikShA- shuddhinAmadheyairnavavidhapuNyaiH pratipatti.n kR^itvA shraddhAshaktyalubdhatAbhakti j~nAnadayAkShamA.abhidhAn- saptaguNasamAhiten shuddhen yogyAchAreNopAsaken datta.n bhakta.n bhu.njAnaH tiShThati yaH paramatapodhanaH tasyaiShaNAsamitirbhavati . iti vyavahArasamitikramaH . ath nishchayato jIvasyAshana.n nAsti paramArthataH, ShaTprakAramashana.n vyavahArataH sa.nsAriNAmev bhavati .
agochar vah prAsuk (anna) — aisA (shAstrame.n) kahA hai . 1pratigrah, uchcha sthAn, pAdaprakShAlan, archan, praNAm, yogashuddhi (man - vachan - kAyAkI shuddhi) aur bhikShAshuddhi — is navavidh puNyase (navadhA bhaktise) Adar karake, shraddhA, shakti, alubdhatA, bhakti, j~nAn, dayA aur kShamA — in (dAtAke) sAt guNo.n sahit shuddha yogya-AchAravAle upAsak dvArA diyA gayA (nav koTirUpase shuddha, prashasta aur prAsuk) bhojan jo param tapodhan lete hai.n, unhe.n eShaNAsamiti hotI hai . aisA vyavahArasamitikA kram hai .
ab nishchayase aisA hai ki — jIvako paramArthase ashan nahI.n hai; Chah prakArakA ashan vyavahArase sa.nsAriyo.nko hI hotA hai .
AhAr aur man - AhAr — isaprakAr AhAr kramashaH Chah prakArakA jAnanA .’’ 1 pratigrah = ‘‘AhArajal shuddha hai; tiShTha, tiShTha, tiShTha, (Thahariye Thahariye, Thahariye)’’ aisA kahakar
le jAkar, uchcha-Asan par virAjamAn karake, pA.Nv dhokar, pUjan karatA hai aur praNAm karatA hai .
phi ra man-vachan-kAyAkI shuddhipUrvak shuddha bhikShA detA hai . ] ❃yahA.N uddhR^it kI gaI gAthA samayasArame.n nahi hai, parantu pravachanasArame.n (pratham adhikArakI 20vI.N gAthAkI
Page 125 of 388
PDF/HTML Page 152 of 415
single page version
pariNamitasamAdhiH sarvasattvAnukampI .
dahati nihatanidro nishchitAdhyAtmasAraH ..’’
— ashuddha jIvo.nke vibhAvadharma sambandhame.n vyavahAranayakA yah (avataraN kI gaI gAthAme.n) udAharaN hai .
ab (shrI pravachanasArakI 227vI.n gAthA dvArA) nishchayakA udAharaN kahA jAtA hai . vah isaprakAr : —
‘‘[gAthArtha : — ] jisakA AtmA eShaNArahit hai (arthAt jo anashanasvabhAvI AtmAko jAnaneke kAraN svabhAvase AhArakI ichChA rahit hai ) use vah bhI tap hai; (aur) use prApta karaneke liye ( – anashanasvabhAvI AtmAko paripUrNarUpase prApta karaneke liye) prayatna karanevAle aise jo shramaN unhe.n anya ( – svarUpase bhinna aisI) bhikShA eShaNA binA ( – eShaNAdoSh rahit) hotI hai; isaliye ve shramaN anAhArI hai.n .’’
isIprakAr (AchAryavar) shrI guNabhadrasvAmIne (AtmAnushAsaname.n 225ve.n shlok dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[shloekArtha : — ] jisane adhyAtmake sArakA nishchay kiyA hai, jo atyanta yamaniyam sahit hai, jisakA AtmA bAharase aur bhItarase shAnta huA hai, jise samAdhi pariNamit huI hai, jise sarva jIvo.nke prati anukampA hai, jo vihit ( – shAstrAj~nAke anusAr) ❃
samUl jalA detA hai .’’ ❃ hit-mit = hitakar aur uchit mAtrAme.n .
Page 126 of 388
PDF/HTML Page 153 of 415
single page version
dhyAtvAtmAna.n pUrNabodhaprakAsham .
prApnotIddhA.n mukti vArA.nganA.n saH ..86..
aur (63vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n ) : —
[shloekArtha : — ] bhaktake hastAgrase ( – hAthakI u.Ngaliyo.nse) diyA gayA bhojan lekar, pUrNa j~nAnaprakAshavAle AtmAkA dhyAn karake, isaprakAr sat tapako ( – samyak tapako) tapakar, vah sat tapasvI ( – sachchA tapasvI) dedIpyamAn muktivArA.nganAko ( – muktirUpI strIko) prApta karatA hai .86.
gAthA : 64 anvayArtha : — [pustakakamaNDalAdigrahaNavisargayoH ] pustak, kamaNDal Adi lene-rakhane sambandhI [prayatnapariNAmaH ] prayatnapariNAm vah [AdAnanikShepaNasamitiH ] AdAnanikShepaNasamiti [bhavati ] hai [iti nirdiShTA ] aisA kahA hai .
yah, 1apahR^itasa.nyamiyo.nko sa.nyamaj~nAnAdikake upakaraN lete – rakhate samay utpanna 1 – apahR^itasa.nyamI = apahR^itasa.nyamavAle muni . [apavAd, vyavahAranay, ekadeshaparityAg, apahR^itasa.nyam (hIn –
Page 127 of 388
PDF/HTML Page 154 of 415
single page version
upekShAsa.nyaminA.n na pustakakamaNDaluprabhR^itayaH, ataste paramajinamunayaH ekAntato nispR^ihAH, at ev bAhyopakaraNanirmuktAH . abhyantaropakaraNa.n nijaparamatattvaprakAshadakSha.n nirupAdhisvarUpasahaj- j~nAnamantareN na kimapyupAdeyamasti . apahR^itasa.nyamadharANA.n paramAgamArthasya punaH punaH pratyabhij~nAnakAraNa.n pustaka.n j~nAnopakaraNamiti yAvat.h, shauchopakaraNa.n cha kAyavishuddhihetuH kamaNDaluH, sa.nyamopakaraNahetuH pichChaH . eteShA.n grahaNavisargayoH samayasamudbhavaprayatnapariNAm- vishuddhirev hi AdAnanikShepaNasamitiriti nirdiShTeti .
paramajinamunInA.n sa.nhatau kShA.ntimaitrI .
bhavasi hi paramashrIkAminIkA.ntakA.ntaH ..87..
honevAlI samitikA prakAr kahA hai . 1upekShAsa.nyamiyo.nko pustak, kamaNDal Adi nahI.n hote; ve paramajinamuni ekAnta ( – sarvathA) nispR^ih hote hai.n isIliye ve bAhya upakaraN rahit hote hai.n . abhya.ntar upakaraNabhUt, nij paramatattvako prakAshit karaneme.n chatur aisA jo nirupAdhisvarUp sahaj j~nAn usake atirikta anya kuCh unhe.n upAdey nahI.n hai . apahR^itasa.nyamadharo.nko paramAgamake arthakA punaH punaH pratyabhij~nAn honeme.n kAraNabhUt aisI pustak vah j~nAnakA upakaraN hai; shauchakA upakaraN kAyavishuddhike hetubhUt kamaNDal hai; sa.nyamakA upakaraN – hetu pI.nChI hai . in upakaraNo.nko lete – rakhate samay utpanna honevAlI prayatnapariNAmarUp vishuddhi hI AdAnanikShepaNasamiti hai aisA (shAstrame.n) kahA hai .
[shloekArtha : — ] uttam paramajinamuniyo.nkI yah samiti samitiyo.nme.n shobhatI hai . usake sa.ngame.n kShA.nti aur maitrI hote hai.n (arthAt is samitiyukta muniko dhIraj – sahanashIlatA – kShamA aur maitrIbhAv hote hai.n ) . he bhavya ! tU bhI man - kamalame.n sadA vah samiti dhAraN kar, ki jisase tU paramashrIrUpI kAminIkA priy kAnta hogA (arthAt 1 – upekShAsa.nyamI = upekShAsa.nyamavAle muni . [utsarga, nishchayanay, sarvaparityAg, upekShAsa.nyam, vItarAgachAritra aur
Page 128 of 388
PDF/HTML Page 155 of 415
single page version
hi dehe sati hyAhAragrahaNa.n bhavati; AhAragrahaNAnmalamUtrAdayaH sa.nbhavantyev . at ev sa.nyaminA.n malamUtravisargasthAna.n nirjantuka.n pareShAmuparodhen virahitam . tatra sthAne sharIradharma.n kR^itvA pashchAttasmAtsthAnAduttareN katichit.h padAni gatvA hyuda~N.hmukhaH sthitvA chotsR^ijya kAyakarmANi muktilakShmIkA varaN karegA) .87.
gAthA : 65 anvayArtha : — [paroparodhen rahite ] jise parake uparodh rahit ( – dUsarese rokA na jAye aise), [gUDhe ] gU.Dh.h.h aur [prAsukabhUmipradeshe ] prAsuk bhUmipradeshame.n [uchchArAdityAgaH ] malAdikA tyAg ho, [tasya ] use [pratiShThAsamitiH ] pratiShThApan samiti [bhavet ] hotI hai .
shuddhanishchayase jIvako dehakA abhAv honese annagrahaNarUp pariNati nahI.n hai . vyavahArase (-jIvako) deh hai; isaliye usIko deh honese AhAragrahaN hai; AhAragrahaNake kAraN malamUtrAdik sa.nbhavit hai.n hI . isIliye sa.nyamiyo.nko malamUtrAdikake utsargakA ( – tyAgakA) sthAn janturahit tathA parake uparodh rahit hotA hai . us sthAn par sharIradharma karake phi ra jo paramasa.nyamI us sthAnase uttar dishAme.n kuCh Dag jAkar uttaramukh kha.De rahakar, kAyakarmo.nkA ( – sharIrakI kriyAo.nkA), sa.nsArake kAraNabhUt ho.n aise pariNAmakA
Page 129 of 388
PDF/HTML Page 156 of 415
single page version
sa.nsArakAraNa.n pariNAma.n manashcha sa.nsR^iternimitta.n, svAtmAnamavyagro bhUtvA dhyAyati yaH paramasa.nyamI muhurmuhuH kalevarasyApyashuchitva.n vA paribhAvayati, tasya khalu pratiShThApanasamitiriti . nAnyeShA.n svairavR^ittInA.n yatinAmadhAriNA.n kAchit.h samitiriti .
jinamatakushalAnA.n svAtmachi.ntAparANAm .
sahitamunigaNAnA.n naiv sA gocharA syAt.h ..88..
bhavabhavabhayadhvAntapradhva.nsapUrNashashiprabhAm .
jinamatatapaHsiddha.n yAyAH phala.n kimapi dhruvam ..89..
tathA sa.nsArake nimittabhUt manakA utsarga karake, nij AtmAko avyagra ( – ekAgra) hokar dhyAtA hai athavA punaH punaH kalevarakI ( – sharIrakI) bhI ashuchitA sarva orase bhAtA hai, use vAstavame.n pratiShThApanasamiti hotI hai . dUsare svachChandavR^ittivAle yatinAmadhAriyo.nko koI samiti nahI.n hotI .
[ab 65vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj tIn shlok kahate hai.n : ]
[shloekArtha : — ] jinamatame.n kushal aur svAtmachintaname.n parAyaN aise yatio.nko yah samiti muktisAmrAjyakA mUl hai . kAmadevake tIkShNa astrasamUhase bhide hue hR^idayavAle munigaNo.nko vah (samiti) gochar hotI hI nahI.n .88.
[shloekArtha : — ] he muni ! samitiyo.nme.nkI is samitiko — ki jo muktirUpI strIko pyArI hai, jo bhavabhavake bhayarUpI a.ndhakArako naShTa karaneke liye pUrNa chandrakI prabhA samAn hai tathA terI sat - dIkShArUpI kAntAkI ( – sachchI dIkShArUpI priy strIkI) sakhI hai use — ab pramodase jAnakar, jinamatakathit tapase siddha honevAle aise kisI (anupam) dhruv phalako tU prApta karegA .89.
Page 130 of 388
PDF/HTML Page 157 of 415
single page version
sapadi yAti muniH paramArthataH .
kimapi kevalasaukhyasudhAmayam ..90..
[shloekArtha : — ] samitikI sa.ngati dvArA vAstavame.n muni man – vANIko bhI agochar ( – manase achintya aur vANIse akathya) aisA koI kevalasukhAmR^itamay uttam phal shIghra prApta karatA hai . 90 .
gAthA : 66 anvayArtha : — [kAluShyamohasa.nj~nArAgadveShAdyashubhabhAvAnAm ] kaluShatA, moh, sa.nj~nA, rAg, dveSh Adi ashubh bhAvo.nke [parihAraH ] parihArako [vyavahAranayen ] vyavahAranayase [manoguptiH ] manogupti [parikathitA ] kahA hai .
krodh, mAn, mAyA aur lobh nAmak chAr kaShAyo.nse kShubdha huA chitta so kaluShatA ❃ muniko munitvochit shuddhapariNatike sAth vartatA huA jo (haTh rahit) man – Ashrit, vachan – Ashrit athavA
Page 131 of 388
PDF/HTML Page 158 of 415
single page version
darshanachAritrabhedAd dvidhA . sa.nj~nA AhArabhayamaithunaparigrahANA.n bhedAchchaturdhA . rAgaH prashastAprashastabheden dvividhaH . asahyajaneShu vApi chAsahyapadArthasArtheShu vA vairasya pariNAmo dveShaH . ityAdyashubhapariNAmapratyayAnA.n parihAr ev vyavahAranayAbhiprAyeN manoguptiriti .
chi.ntAsanAthamanaso vijitendriyasya .
shrImajjinendracharaNasmaraNAnvitasya ..91..
[shloekArtha : — ] jisakA man paramAgamake artho.nke chintanayukta hai, jo vijitendriy hai (arthAt jisane indriyo.nko visheSharUpase jItA hai ), jo bAhya tathA abhyantar sa.ng rahit hai aur jo shrIjinendracharaNake smaraNase sa.nyukta hai, use sadA gupti hotI hai .91. ❃ pratyay = Asrav; kAraN . (sa.nsArake kAraNo.nse AtmAkA gopan — rakShaN karanA so gupti hai . bhAvapApAsrav
Page 132 of 388
PDF/HTML Page 159 of 415
single page version
shrotavyA cha saiv strIkathA . rAj~nA.n yuddhahetUpanyAso rAjakathAprapa.nchaH . chaurANA.n chauraprayogakathana.n chaurakathAvidhAnam . atipravR^iddhabhojanaprItyA vichitrama.nDakAvalIkha.nDadadhikha.nDasitAshanapAnaprasha.nsA bhakta kathA . AsAmapi kathAnA.n parihAro vAgguptiH . alIkanivR^ittishcha vAgguptiH . anyeShA.n aprashastavachasA.n nivR^ittirev vA vAgguptiH iti .
gAthA : 67 anvayArtha : — [pApahetoH ] pApake hetubhUt aise [strIrAjachaurabhaktakathAdivachanasya ] strIkathA, rAjakathA, chorakathA, bhaktakathA ityAdirUp vachano.nkA [parihAraH ] parihAr [vA ] athavA [alIkAdinivR^ittivachana.n ] asatyAdikakI nivR^ittivAle vachan [vAgguptiH ] vah vachanagupti hai .
jinhe.n kAm ati vR^iddhiko prApta huA ho aise kAmI jano.n dvArA kI jAnevAlI aur sunI jAnevAlI aisI jo striyo.nkI sa.nyogaviyogajanit vividh vachanarachanA ( – striyo.n sambandhI bAt) vahI strIkathA hai; rAjAo.nkA yuddhahetuk kathan (arthAt rAjAo.n dvArA kiye jAnevAle yuddhAdikakA kathan) vah rAjakathAprapa.nch hai; choro.nkA choraprayogakathan vah chorakathAvidhAn hai (arthAt choro.n dvArA kiye jAnevAle chorIke prayogo.nkI bAt vah chorakathA hai ); ati vR^iddhiko prApta bhojanakI prIti dvArA maidAkI pUrI aur shakkar, dahI - shakkar, misarI ityAdi anek prakArake ashan - pAnakI prasha.nsA vah bhaktakathA (bhojanakathA) hai . — in samasta kathAo.nkA parihAr so vachanagupti hai . asatyakI nivR^itti bhI vachanagupti hai . athavA (asatya uparAnta) anya aprashasta vachano.nkI nivR^itti vahI vachanagupti hai .
isaprakAr (AchAryavar) shrI pUjyapAdasvAmIne (samAdhita.ntrame.n 17ve.n shlok dvArA) kahA hai ki : —
Page 133 of 388
PDF/HTML Page 160 of 415
single page version
dhyAtvA shuddha.n sahajavilasachchichchamatkAramekam .
prApnotyuchchaiH prahataduritadhvA.ntasa.nghAtarUpaH ..92..
‘‘[shloekArtha : — ] isaprakAr bahirvachano.nko tyAgakar antarvachano.nko asheShataH (sampUrNarUpase) tyAganA . — yah, sa.nkShepase yog (arthAt samAdhi) hai — ki jo yog paramAtmAkA pradIp hai (arthAt paramAtmAko prakAshit karanevAlA dIpak hai ) .’’
aur (is 67vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n ) : —
[shloekArtha : — ] bhavyajIv bhavabhayakI karanevAlI samasta vANIko Cho.Dkar shuddha sahaj - vilasate chaitanyachamatkArakA ekakA dhyAn karake, phi ra, pAparUpI, timirasamUhako naShTa karake sahajamahimAva.nt AnandasaukhyakI khAnarUp aisI us muktiko atishayarUpase prApta karatA hai .92.