Niyamsar-Hindi (Oriya transliteration). Gatha: 14-24 ; Adhikar-2 : ajiv adhikAr.

Page 34 of 388
PDF/HTML Page 61 of 415
single page version

ଇତି କାର୍ଯକାରଣରୂପେଣ ସ୍ଵଭାଵଦର୍ଶନୋପଯୋଗଃ ପ୍ରୋକ୍ତ : . ଵିଭାଵଦର୍ଶନୋପଯୋଗୋଽପ୍ଯୁତ୍ତର-

ସୂତ୍ରସ୍ଥିତତ୍ଵାତ୍ ତତ୍ରୈଵ ଦ୍ରଶ୍ଯତ ଇତି .

(ଇନ୍ଦ୍ରଵଜ୍ରା)

ଦ୍ରଗ୍ଜ୍ଞପ୍ତିଵୃତ୍ତ୍ଯାତ୍ମକମେକମେଵ

ଚୈତନ୍ଯସାମାନ୍ଯନିଜାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵମ୍ .

ମୁକ୍ତି ସ୍ପୃହାଣାମଯନଂ ତଦୁଚ୍ଚୈ-
ରେତେନ ମାର୍ଗେଣ ଵିନା ନ ମୋକ୍ଷଃ ..୨୩..

ଚକ୍ଖୁ ଅଚକ୍ଖୂ ଓହୀ ତିଣ୍ଣି ଵି ଭଣିଦଂ ଵିହାଵଦିଟ୍ଠି ତ୍ତି .

ପଜ୍ଜାଓ ଦୁଵିଯପ୍ପୋ ସପରାଵେକ୍ଖୋ ଯ ଣିରଵେକ୍ଖୋ ..୧୪..

ଚକ୍ଷୁରଚକ୍ଷୁରଵଧଯସ୍ତିସ୍ରୋପି ଭଣିତା ଵିଭାଵଦ୍ରଷ୍ଟଯ ଇତି .

ପର୍ଯାଯୋ ଦ୍ଵିଵିକଲ୍ପଃ ସ୍ଵପରାପେକ୍ଷଶ୍ଚ ନିରପେକ୍ଷଃ ..୧୪..

ଇସପ୍ରକାର କାର୍ଯରୂପ ଔର କାରଣରୂପସେ ସ୍ଵଭାଵଦର୍ଶନୋପଯୋଗ କହା . ଵିଭାଵଦର୍ଶନୋପଯୋଗ

ଅଗଲେ ସୂତ୍ରମେଂ (୧୪ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ) ହୋନେସେ ଵହୀଂ ଦର୍ଶାଯା ଜାଯେଗା .

[ଅବ, ୧୩ଵୀଂ ଗାଥାକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଟୀକାକାର ମୁନିରାଜ ଶ୍ରୀ

ପଦ୍ମପ୍ରଭମଲଧାରିଦେଵ ଶ୍ଲୋକ କହତେ ହୈଂ :]

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ଦୃଶି - ଜ୍ଞପ୍ତି - ଵୃତ୍ତିସ୍ଵରୂପ (ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରରୂପସେ ପରିଣମିତ) ଐସା

ଜୋ ଏକ ହୀ ଚୈତନ୍ଯସାମାନ୍ଯରୂପ ନିଜ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵ, ଵହ ମୋକ୍ଷେଚ୍ଛୁଓଂକୋ (ମୋକ୍ଷକା) ପ୍ରସିଦ୍ଧ ମାର୍ଗ
ହୈ; ଇସ ମାର୍ଗ ବିନା ମୋକ୍ଷ ନହୀଂ ହୈ .୨୩.

ଗାଥା : ୧୪ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଚକ୍ଷୁରଚକ୍ଷୁରଵଧଯଃ ] ଚକ୍ଷୁ, ଅଚକ୍ଷୁ ଔର ଅଵଧି

[ତିସ୍ରଃ ଅପି ] ଯହ ତୀନୋଂ [ଵିଭାଵଦୃଷ୍ଟଯଃ ] ଵିଭାଵଦର୍ଶନ [ଇତି ଭଣିତାଃ ] କହେ ଗଯେ ହୈଂ .

[ପର୍ଯାଯଃ ଦ୍ଵିଵିକଲ୍ପଃ ] ପର୍ଯାଯ ଦ୍ଵିଵିଧ ହୈ : [ସ୍ଵପରାପେକ୍ଷଃ ] ସ୍ଵପରାପେକ୍ଷ (ସ୍ଵ ଔର ପରକୀ
ଅପେକ୍ଷା ଯୁକ୍ତ) [ଚ ] ଔର [ନିରପେକ୍ଷଃ ] ନିରପେକ୍ଷ .

ଚକ୍ଷୁ, ଅଚକ୍ଷୁ, ଅଵଧି ଦର୍ଶନ ଯେ ଵିଭାଵିକ ଦର୍ଶ ହୈଂ .

ନିରପେକ୍ଷ, ସ୍ଵପରାପେକ୍ଷ — ଯେ ପର୍ଯାଯ ଦ୍ଵିଵିଧ ଵିକଲ୍ପ ହୈଂ ..୧୪..

Page 35 of 388
PDF/HTML Page 62 of 415
single page version

ଅଶୁଦ୍ଧଦ୍ରଷ୍ଟିଶୁଦ୍ଧାଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯସୂଚନେଯମ୍ .

ମତିଜ୍ଞାନାଵରଣୀଯକର୍ମକ୍ଷଯୋପଶମେନ ଯଥା ମୂର୍ତଂ ଵସ୍ତୁ ଜାନାତି ତଥା ଚକ୍ଷୁର୍ଦର୍ଶନାଵରଣୀଯ-

କର୍ମକ୍ଷଯୋପଶମେନ ମୂର୍ତଂ ଵସ୍ତୁ ପଶ୍ଯତି ଚ . ଯଥା ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନାଵରଣୀଯକର୍ମକ୍ଷଯୋପଶମେନ ଶ୍ରୁତଦ୍ଵାରେଣ

ଦ୍ରଵ୍ଯଶ୍ରୁତନିଗଦିତମୂର୍ତାମୂର୍ତସମସ୍ତଂ ଵସ୍ତୁଜାତଂ ପରୋକ୍ଷଵୃତ୍ତ୍ଯା ଜାନାତି ତଥୈଵାଚକ୍ଷୁର୍ଦର୍ଶନାଵରଣୀଯ-
କର୍ମକ୍ଷଯୋପଶମେନ ସ୍ପର୍ଶନରସନଘ୍ରାଣଶ୍ରୋତ୍ରଦ୍ଵାରେଣ ତତ୍ତଦ୍ଯୋଗ୍ଯଵିଷଯାନ୍ ପଶ୍ଯତି ଚ . ଯଥା

ଅଵଧିଜ୍ଞାନାଵରଣୀଯକର୍ମକ୍ଷଯୋପଶମେନ ଶୁଦ୍ଧପୁଦ୍ଗଲପର୍ଯଂତଂ ମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଜାନାତି ତଥା ଅଵଧି-
ଦର୍ଶନାଵରଣୀଯକର୍ମକ୍ଷଯୋପଶମେନ ସମସ୍ତମୂର୍ତପଦାର୍ଥଂ ପଶ୍ଯତି ଚ .

ଅତ୍ରୋପଯୋଗଵ୍ଯାଖ୍ଯାନାନନ୍ତରଂ ପର୍ଯାଯସ୍ଵରୂପମୁଚ୍ଯତେ . ପରି ସମନ୍ତାତ୍ ଭେଦମେତି ଗଚ୍ଛତୀତି

ପର୍ଯାଯଃ . ଅତ୍ର ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯଃ ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯସାଧାରଣଃ ଅର୍ଥପର୍ଯାଯଃ ଅଵାଙ୍ମନସଗୋଚରଃ ଅତିସୂକ୍ଷ୍ମଃ

ଆଗମପ୍ରାମାଣ୍ଯାଦଭ୍ଯୁପଗମ୍ଯୋଽପି ଚ ଷଡ୍ଢାନିଵୃଦ୍ଧିଵିକଲ୍ପଯୁତଃ . ଅନଂତଭାଗଵୃଦ୍ଧିଃ ଅସଂଖ୍ଯାତ-

ଟୀକା : — ଯହ, ଅଶୁଦ୍ଧ ଦର୍ଶନକୀ ତଥା ଶୁଦ୍ଧ ଔର ଅଶୁଦ୍ଧ ପର୍ଯାଯକୀ ସୂଚନା ହୈ .

ଜିସପ୍ରକାର ମତିଜ୍ଞାନାଵରଣୀଯ କର୍ମକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ (ଜୀଵ) ମୂର୍ତ ଵସ୍ତୁକୋ ଜାନତା ହୈ,

ଉସୀପ୍ରକାର ଚକ୍ଷୁଦର୍ଶନାଵରଣୀଯ କର୍ମକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ (ଜୀଵ) ମୂର୍ତ ଵସ୍ତୁକୋ ୧ଦେଖତା ହୈ .

ଜିସପ୍ରକାର ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନାଵରଣୀଯ କର୍ମକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ (ଜୀଵ) ଶ୍ରୁତ ଦ୍ଵାରା ଦ୍ରଵ୍ଯଶ୍ରୁତନେ କହେ ହୁଏ ମୂର୍ତ –

ଅମୂର୍ତ ସମସ୍ତ ଵସ୍ତୁସମୂହକୋ ପରୋକ୍ଷ ରୀତିସେ ଜାନତା ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ଅଚକ୍ଷୁଦର୍ଶନାଵରଣୀଯ କର୍ମକେ
କ୍ଷଯୋପଶମସେ (ଜୀଵ) ସ୍ପର୍ଶନ, ରସନ, ଘ୍ରାଣ ଔର ଶ୍ରୋତ୍ର ଦ୍ଵାରା ଉସ-ଉସକେ ଯୋଗ୍ଯ ଵିଷଯୋଂକୋ ଦେଖତା
ହୈ . ଜିସପ୍ରକାର ଅଵଧିଜ୍ଞାନାଵରଣୀଯ କର୍ମକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ (ଜୀଵ) ଶୁଦ୍ଧପୁଦ୍ଗଲପର୍ଯଂତ

( – ପରମାଣୁ ତକକେ) ମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଜାନତା ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ଅଵଧିଦର୍ଶନାଵରଣୀଯ କର୍ମକେ

କ୍ଷଯୋପଶମସେ (ଜୀଵ) ସମସ୍ତ ମୂର୍ତ ପଦାର୍ଥକୋ ଦେଖତା ହୈ .

(ଉପରୋକ୍ତାନୁସାର) ଉପଯୋଗକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ କରନେକେ ପଶ୍ଚାତ୍ ଯହାଁ ପର୍ଯାଯକା ସ୍ଵରୂପ କହା

ଜାତା ହୈ :

ପରି ସମନ୍ତାତ୍ ଭେଦମେତି ଗଚ୍ଛତୀତି ପର୍ଯାଯଃ . ଅର୍ଥାତ୍ ଜୋ ସର୍ଵ ଓରସେ ଭେଦକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରେ

ସୋ ପର୍ଯାଯ ହୈ .

ଉସମେଂ, ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯ ଛହ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ ସାଧାରଣ ହୈ, ଅର୍ଥପର୍ଯାଯ ହୈ, ଵାଣୀ ଔର ମନକେ

ଅଗୋଚର ହୈ, ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ହୈ, ଆଗମପ୍ରମାଣସେ ସ୍ଵୀକାରକରନେଯୋଗ୍ଯ ତଥା ଛହ ହାନିଵୃଦ୍ଧିକେ ଭେଦୋଂ
ସହିତ ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ଅନନ୍ତଭାଗ ଵୃଦ୍ଧି, ଅସଂଖ୍ଯାତଭାଗ ଵୃଦ୍ଧି, ସଂଖ୍ଯାତଭାଗ ଵୃଦ୍ଧି, ସଂଖ୍ଯାତଗୁଣ

୧-ଦେଖନା = ସାମାନ୍ଯରୂପସେ ଅଵଲୋକନ କରନା; ସାମାନ୍ଯ ପ୍ରତିଭାସ ହୋନା .

Page 36 of 388
PDF/HTML Page 63 of 415
single page version

ଭାଗଵୃଦ୍ଧିଃ ସଂଖ୍ଯାତଭାଗଵୃଦ୍ଧିଃ ସଂଖ୍ଯାତଗୁଣଵୃଦ୍ଧିଃ ଅସଂଖ୍ଯାତଗୁଣଵୃଦ୍ଧିଃ ଅନଂତଗୁଣଵୃଦ୍ଧିଃ, ତଥା
ହାନିଶ୍ଚ ନୀଯତେ . ଅଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯୋ ନରନାରକାଦିଵ୍ଯଂଜନପର୍ଯାଯ ଇତି .

(ମାଲିନୀ)

ଅଥ ସତି ପରଭାଵେ ଶୁଦ୍ଧମାତ୍ମାନମେକଂ
ସହଜଗୁଣମଣୀନାମାକରଂ ପୂର୍ଣବୋଧମ୍ .

ଭଜତି ନିଶିତବୁଦ୍ଧିର୍ଯଃ ପୁମାନ୍ ଶୁଦ୍ଧଦ୍ରଷ୍ଟିଃ

ସ ଭଵତି ପରମଶ୍ରୀକାମିନୀକାମରୂପଃ ..୨୪..

(ମାଲିନୀ)

ଇତି ପରଗୁଣପର୍ଯାଯେଷୁ ସତ୍ସୂତ୍ତମାନାଂ
ହୃଦଯସରସିଜାତେ ରାଜତେ କାରଣାତ୍ମା .

ସପଦି ସମଯସାରଂ ତଂ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମରୂପଂ
ଭଜ ଭଜସି ନିଜୋତ୍ଥଂ ଭଵ୍ଯଶାର୍ଦୂଲ ସ ତ୍ଵମ୍ ..୨୫..

(ପୃଥ୍ଵୀ)

କ୍ଵଚିଲ୍ଲସତି ସଦ୍ଗୁଣୈଃ କ୍ଵଚିଦଶୁଦ୍ଧରୂପୈର୍ଗୁଣୈଃ
କ୍ଵଚିତ୍ସହଜପର୍ଯଯୈଃ କ୍ଵଚିଦଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯକୈଃ .

ଵୃଦ୍ଧି, ଅସଂଖ୍ଯାତଗୁଣ ଵୃଦ୍ଧି ଔର ଅନନ୍ତଗୁଣ ଵୃଦ୍ଧି ସହିତ ହୋତୀ ହୈ ଔର ଇସୀପ୍ରକାର (ଵୃଦ୍ଧିକୀ
ଭାଁତି) ହାନି ଭୀ ଲଗାଈ ଜାତୀ ହୈ .

ଅଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯ ନର - ନାରକାଦି ଵ୍ଯଂଜନପର୍ଯାଯ ହୈ .

[ଅବ, ୧୪ଵୀଂ ଗାଥାକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଟୀକାକାର ମୁନିରାଜ ତୀନ ଶ୍ଲୋକ କହତେ

ହୈଂ :]

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ପରଭାଵ ହୋନେ ପର ଭୀ, ସହଜଗୁଣମଣିକୀ ଖାନରୂପ ତଥା ପୂର୍ଣଜ୍ଞାନଵାଲେ

ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକୋ ଏକକୋ ଜୋ ତୀକ୍ଷ୍ଣବୁଦ୍ଧିଵାଲା ଶୁଦ୍ଧଦୃଷ୍ଟି ପୁରୁଷ ଭଜତା ହୈ, ଵହ ପୁରୁଷ ପରମଶ୍ରୀରୂପୀ
କାମିନୀକା (ମୁକ୍ତିସୁନ୍ଦରୀକା) ଵଲ୍ଲଭ ବନତା ହୈ .୨୪.

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ଇସପ୍ରକାର ପର ଗୁଣପର୍ଯାଯେଂ ହୋନେ ପର ଭୀ, ଉତ୍ତମ ପୁରୁଷୋଂକେ ହୃଦଯ-

କମଲମେଂ କାରଣ – ଆତ୍ମା ଵିରାଜମାନ ହୈ . ଅପନେସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ଐସେ ଉସ ପରମବ୍ରହ୍ମରୂପ ସମଯସାରକୋ

— କି ଜିସେ ତୂ ଭଜ ରହା ହୈ ଉସେ — , ହେ ଭଵ୍ଯଶାର୍ଦୂଲ (ଭଵ୍ଯୋତ୍ତମ), ତୂ ଶୀଘ୍ର ଭଜ; ତୂ ଵହ ହୈ .୨୫.

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ଜୀଵତତ୍ତ୍ଵ କ୍ଵଚିତ୍ ସଦ୍ଗୁଣୋଂ ସହିତ ×ଵିଲସତା ହୈ — ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ,

× ଵିଲସନା = ଦିଖାଈ ଦେନା; ଦିଖନା; ଝଲକନା; ଆଵିର୍ଭୂତ ହୋନା; ପ୍ରଗଟ ହୋନା .

Page 37 of 388
PDF/HTML Page 64 of 415
single page version

ସନାଥମପି ଜୀଵତତ୍ତ୍ଵମନାଥଂ ସମସ୍ତୈରିଦଂ
ନମାମି ପରିଭାଵଯାମି ସକଲାର୍ଥସିଦ୍ଧଯୈ ସଦା ..୨୬..

ଣରଣାରଯତିରିଯସୁରା ପଜ୍ଜାଯା ତେ ଵିହାଵମିଦି ଭଣିଦା .

କମ୍ମୋପାଧିଵିଵଜ୍ଜିଯପଜ୍ଜାଯା ତେ ସହାଵମିଦି ଭଣିଦା ..୧୫..

ନରନାରକତିର୍ଯକ୍ସୁରାଃ ପର୍ଯାଯାସ୍ତେ ଵିଭାଵା ଇତି ଭଣିତାଃ .

କର୍ମୋପାଧିଵିଵର୍ଜିତପର୍ଯାଯାସ୍ତେ ସ୍ଵଭାଵା ଇତି ଭଣିତାଃ ..୧୫..

ସ୍ଵଭାଵଵିଭାଵପର୍ଯାଯସଂକ୍ଷେପୋକ୍ତି ରିଯମ୍ .

ତତ୍ର ସ୍ଵଭାଵଵିଭାଵପର୍ଯାଯାଣାଂ ମଧ୍ଯେ ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯସ୍ତାଵଦ୍ ଦ୍ଵିପ୍ରକାରେଣୋଚ୍ଯତେ . କାରଣ-

ଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯଃ କାର୍ଯଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯଶ୍ଚେତି . ଇହ ହି ସହଜଶୁଦ୍ଧନିଶ୍ଚଯେନ ଅନାଦ୍ଯନିଧନାମୂର୍ତାତୀନ୍ଦ୍ରିଯସ୍ଵଭାଵ-

ଶୁଦ୍ଧସହଜଜ୍ଞାନସହଜଦର୍ଶନସହଜଚାରିତ୍ରସହଜପରମଵୀତରାଗସୁଖାତ୍ମକଶୁଦ୍ଧାନ୍ତସ୍ତତ୍ତ୍ଵସ୍ଵରୂପସ୍ଵ-

କ୍ଵଚିତ୍ ଅଶୁଦ୍ଧରୂପ ଗୁଣୋଂ ସହିତ ଵିଲସତା ହୈ, କ୍ଵଚିତ୍ ସହଜ ପର୍ଯାଯୋଂ ସହିତ ଵିଲସତା ହୈ
ଔର କ୍ଵଚିତ୍ ଅଶୁଦ୍ଧ ପର୍ଯାଯୋଂ ସହିତ ଵିଲସତା ହୈ . ଇନ ସବସେ ସହିତ ହୋନେ ପର ଭୀ ଜୋ ଇନ ସବସେ
ରହିତ ହୈ ଐସେ ଇସ ଜୀଵତତ୍ତ୍ଵକୋ ମୈଂ ସକଲ ଅର୍ଥକୀ ସିଦ୍ଧିକେ ଲିଯେ ସଦା ନମତା ହୂଁ, ଭାତା ହୂଁ .୨୬.

ଗାଥା : ୧୫ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ନରନାରକତିର୍ଯକ୍ସୁରାଃ ପର୍ଯାଯାଃ ] ମନୁଷ୍ଯ, ନାରକ,

ତିର୍ଯଞ୍ଚ ଔର ଦେଵରୂପ ପର୍ଯାଯେଂ [ତେ ] ଵେ [ଵିଭାଵାଃ ] ଵିଭାଵପର୍ଯାଯେଂ [ଇତି ଭଣିତାଃ ] କହୀ ଗଈ
ହୈଂ; [କର୍ମୋପାଧିଵିଵର୍ଜିତପର୍ଯାଯାଃ ] କର୍ମୋପାଧି ରହିତ ପର୍ଯାଯେଂ [ତେ ] ଵେ [ସ୍ଵଭାଵାଃ ]
ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯେଂ [ଇତି ଭଣିତାଃ ] କହୀ ଗଈ ହୈଂ .

ଟୀକା : — ଯହ, ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯୋଂ ତଥା ଵିଭାଵପର୍ଯାଯୋଂକା ସଂକ୍ଷେପକଥନ ହୈ .

ଵହାଁ, ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯୋଂ ଔର ଵିଭାଵପର୍ଯାଯୋଂକେ ବୀଚ ପ୍ରଥମ ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯ ଦୋ ପ୍ରକାରସେ କହୀ

ଜାତୀ ହୈ : କାରଣଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯ ଔର କାର୍ଯଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯ .

ଯହାଁ ସହଜ ଶୁଦ୍ଧ ନିଶ୍ଚଯସେ, ଅନାଦି - ଅନନ୍ତ, ଅମୂର୍ତ, ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯସ୍ଵଭାଵଵାଲେ ଔର ଶୁଦ୍ଧ

ଐସେ ସହଜଜ୍ଞାନ - ସହଜଦର୍ଶନ - ସହଜଚାରିତ୍ର - ସହଜପରମଵୀତରାଗସୁଖାତ୍ମକ ଶୁଦ୍ଧ-ଅନ୍ତଃତତ୍ତ୍ଵସ୍ଵରୂପ

ତିର୍ଯଞ୍ଚ, ନାରକି, ଦେଵ, ନର ପର୍ଯାଯ ହୈଂ ଵୈଭାଵିକୀ .

ପର୍ଯାଯ କର୍ମୋପାଧିଵର୍ଜିତ ହୈଂ କହୀ ସ୍ଵାଭାଵିକୀ ..୧୫..

Page 38 of 388
PDF/HTML Page 65 of 415
single page version

ଭାଵାନନ୍ତଚତୁଷ୍ଟଯସ୍ଵରୂପେଣ ସହାଂଚିତପଂଚମଭାଵପରିଣତିରେଵ କାରଣଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯ ଇତ୍ଯର୍ଥଃ .

ସାଦ୍ଯନିଧନାମୂର୍ତାତୀନ୍ଦ୍ରିଯସ୍ଵଭାଵଶୁଦ୍ଧସଦ୍ଭୂତଵ୍ଯଵହାରେଣ କେଵଲଜ୍ଞାନକେଵଲଦର୍ଶନକେଵଲସୁଖକେଵଲ-
ଶକ୍ତି ଯୁକ୍ତ ଫଲରୂପାନଂତଚତୁଷ୍ଟଯେନ ସାର୍ଧଂ ପରମୋତ୍କୃଷ୍ଟକ୍ଷାଯିକଭାଵସ୍ଯ ଶୁଦ୍ଧପରିଣତିରେଵ କାର୍ଯଶୁଦ୍ଧ-
ପର୍ଯାଯଶ୍ଚ . ଅଥଵା ପୂର୍ଵସୂତ୍ରୋପାତ୍ତସୂକ୍ଷ୍ମଋଜୁସୂତ୍ରନଯାଭିପ୍ରାଯେଣ ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯସାଧାରଣାଃ ସୂକ୍ଷ୍ମାସ୍ତେ ହି

ଅର୍ଥପର୍ଯାଯାଃ ଶୁଦ୍ଧା ଇତି ବୋଦ୍ଧଵ୍ଯାଃ . ଉକ୍ତ : ସମାସତଃ ଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯଵିକଲ୍ପଃ .

ଇଦାନୀଂ ଵ୍ଯଂଜନପର୍ଯାଯ ଉଚ୍ଯତେ . ଵ୍ଯଜ୍ଯତେ ପ୍ରକଟୀକ୍ରିଯତେ ଅନେନେତି ଵ୍ଯଞ୍ଜନପର୍ଯାଯଃ . କୁତଃ ?

ଲୋଚନଗୋଚରତ୍ଵାତ୍ ପଟାଦିଵତ୍ . ଅଥଵା ସାଦିସନିଧନମୂର୍ତଵିଜାତୀଯଵିଭାଵସ୍ଵଭାଵତ୍ଵାତ୍,

ଦ୍ରଶ୍ଯମାନଵିନାଶସ୍ଵରୂପତ୍ଵାତ୍ .

ଵ୍ଯଂଜନପର୍ଯାଯଶ୍ଚ — ପର୍ଯାଯିନମାତ୍ମାନମନ୍ତରେଣ ପର୍ଯାଯସ୍ଵଭାଵାତ୍ ଶୁଭାଶୁଭମିଶ୍ରପରିଣାମେନାତ୍ମା

ଜୋ ସ୍ଵଭାଵ-ଅନନ୍ତଚତୁଷ୍ଟଯକା ସ୍ଵରୂପ ଉସକେ ସାଥକୀ ଜୋ ପୂଜିତ ପଂଚମଭାଵପରିଣତି ( – ଉସକେ

ସାଥ ତନ୍ମଯରୂପସେ ରହନେଵାଲୀ ଜୋ ପୂଜ୍ଯ ଐସୀ ପାରିଣାମିକଭାଵକୀ ପରିଣତି) ଵହୀ
କାରଣଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯ ହୈ, ଐସା ଅର୍ଥ ହୈ .

ସାଦି - ଅନନ୍ତ, ଅମୂର୍ତ, ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯସ୍ଵଭାଵଵାଲେ ଶୁଦ୍ଧସଦ୍ଭୂତଵ୍ଯଵହାରସେ, କେଵଲଜ୍ଞାନ –

କେଵଲଦର୍ଶନ - କେଵଲସୁଖ - କେଵଲଶକ୍ତିଯୁକ୍ତ ଫଲରୂପ ଅନନ୍ତଚତୁଷ୍ଟଯକେ ସାଥକୀ ( – ଅନନ୍ତ-

ଚତୁଷ୍ଟଯକେ ସାଥ ତନ୍ମଯରୂପସେ ରହନେଵାଲୀ) ଜୋ ପରମୋତ୍କୃଷ୍ଟ କ୍ଷାଯିକଭାଵକୀ ଶୁଦ୍ଧପରିଣତି ଵହୀ

❃

କାର୍ଯଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯ ହୈ . ଅଥଵା, ପୂର୍ଵ ସୂତ୍ରମେଂ କହେ ହୁଏ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଋଜୁସୂତ୍ରନଯକେ ଅଭିପ୍ରାଯସେ, ଛହ

ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ ସାଧାରଣ ଔର ସୂକ୍ଷ୍ମ ଐସୀ ଵେ ଅର୍ଥପର୍ଯାଯେଂ ଶୁଦ୍ଧ ଜାନନା (ଅର୍ଥାତ୍ ଵେ ଅର୍ଥପର୍ଯାଯେଂ ହୀ
ଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯେଂ ହୈଂ .) .

(ଇସପ୍ରକାର) ଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯକେ ଭେଦ ସଂକ୍ଷେପମେଂ କହେ .

ଅବ ଵ୍ଯଂଜନପର୍ଯାଯ କହୀ ଜାତୀ ହୈ : ଜିସସେ ଵ୍ଯକ୍ତ ହୋ — ପ୍ରଗଟ ହୋ ଵହ ଵ୍ଯଂଜନପର୍ଯାଯ

ହୈ . କିସ କାରଣ ? ପଟାଦିକୀ (ଵସ୍ତ୍ରାଦିକୀ) ଭାଁତି ଚକ୍ଷୁଗୋଚର ହୋନେସେ (ପ୍ରଗଟ ହୋତୀ ହୈ );

ଅଥଵା, ସାଦି - ସାଂତ ମୂର୍ତ ଵିଜାତୀଯଵିଭାଵସ୍ଵଭାଵଵାଲୀ ହୋନେସେ, ଦିଖକର ନଷ୍ଟ ହୋନେକେ

ସ୍ଵରୂପଵାଲୀ ହୋନେସେ (ପ୍ରଗଟ ହୋତୀ ହୈ ) .

ପର୍ଯାଯୀ ଆତ୍ମାକେ ଜ୍ଞାନ ବିନା ଆତ୍ମା ପର୍ଯାଯସ୍ଵଭାଵଵାଲା ହୋତା ହୈ; ଇସଲିଯେ

❃

ସହଜଜ୍ଞାନାଦି ସ୍ଵଭାଵ - ଅନନ୍ତଚତୁଷ୍ଟଯଯୁକ୍ତ କାରଣଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯମେଂସେ କେଵଲଜ୍ଞାନାଦି ଅନନ୍ତଚତୁଷ୍ଟଯଯୁକ୍ତ କାର୍ଯଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯ

ପ୍ରଗଟ ହୋତୀ ହୈ . ପୂଜନୀଯ ପରମପାରିଣାମିକଭାଵପରିଣତି ଵହ କାରଣଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯ ହୈ ଔର ଶୁଦ୍ଧ
କ୍ଷାଯିକଭାଵପରିଣତି ଵହ କାର୍ଯଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯ ହୈ .

Page 39 of 388
PDF/HTML Page 66 of 415
single page version

ଵ୍ଯଵହାରେଣ ନରୋ ଜାତଃ, ତସ୍ଯ ନରାକାରୋ ନରପର୍ଯାଯଃ; କେଵଲେନାଶୁଭକର୍ମଣା ଵ୍ଯଵହାରେଣାତ୍ମା ନାରକୋ
ଜାତଃ, ତସ୍ଯ ନାରକାକାରୋ ନାରକପର୍ଯାଯଃ; କିଞ୍ଚିଚ୍ଛୁଭମିଶ୍ରମାଯାପରିଣାମେନ ତିର୍ଯକ୍କାଯଜୋ
ଵ୍ଯଵହାରେଣାତ୍ମା, ତସ୍ଯାକାରସ୍ତିର୍ଯକ୍ପର୍ଯାଯଃ; କେଵଲେନ ଶୁଭକର୍ମଣା ଵ୍ଯଵହାରେଣାତ୍ମା ଦେଵଃ, ତସ୍ଯାକାରୋ
ଦେଵପର୍ଯାଯଶ୍ଚେତି .

ଅସ୍ଯ ପର୍ଯାଯସ୍ଯ ପ୍ରପଞ୍ଚୋ ହ୍ଯାଗମାନ୍ତରେ ଦ୍ରଷ୍ଟଵ୍ଯ ଇତି .

(ମାଲିନୀ)

ଅପି ଚ ବହୁଵିଭାଵେ ସତ୍ଯଯଂ ଶୁଦ୍ଧଦ୍ରଷ୍ଟିଃ

ସହଜପରମତତ୍ତ୍ଵାଭ୍ଯାସନିଷ୍ଣାତବୁଦ୍ଧିଃ .

ସପଦି ସମଯସାରାନ୍ନାନ୍ଯଦସ୍ତୀତି ମତ୍ତ୍ଵା
ସ ଭଵତି ପରମଶ୍ରୀକାମିନୀକାମରୂପଃ ..୨୭..

ମାଣୁସ୍ସା ଦୁଵିଯପ୍ପା କମ୍ମମହୀଭୋଗଭୂମିସଂଜାଦା .

ସତ୍ତଵିହା ଣେରଇଯା ଣାଦଵ୍ଵା ପୁଢଵିଭେଦେଣ ..୧୬..

ଶୁଭାଶୁଭରୂପ ମିଶ୍ର ପରିଣାମସେ ଆତ୍ମା ଵ୍ଯଵହାରସେ ମନୁଷ୍ଯ ହୋତା ହୈ, ଉସକା ମନୁଷ୍ଯାକାର ଵହ
ମନୁଷ୍ଯପର୍ଯାଯ ହୈ; କେଵଲ ଅଶୁଭ କର୍ମସେ ଵ୍ଯଵହାରସେ ଆତ୍ମା ନାରକ ହୋତା ହୈ, ଉସକା ନାରକ –

ଆକାର ଵହ ନାରକପର୍ଯାଯ ହୈ; କିଂଚିତ୍ଶୁଭମିଶ୍ରିତ ମାଯାପରିଣାମସେ ଆତ୍ମା ଵ୍ଯଵହାରସେ
ତିର୍ଯଂଚକାଯମେଂ ଜନ୍ମତା ହୈ, ଉସକା ଆକାର ଵହ ତିର୍ଚଂଯପର୍ଯାଯ ହୈ; ଔର କେଵଲ ଶୁଭ କର୍ମସେ
ଵ୍ଯଵହାରସେ ଆତ୍ମା ଦେଵ ହୋତା ହୈ, ଉସକା ଆକାର ଵହ ଦେଵପର୍ଯାଯ ହୈ . — ଯହ ଵ୍ଯଂଜନପର୍ଯାଯ ହୈ .

ଇସ ପର୍ଯାଯକା ଵିସ୍ତାର ଅନ୍ଯ ଆଗମମେଂ ଦେଖ ଲେନା ଚାହିଯେ .

[ଅବ, ୧୫ଵୀଂ ଗାଥାକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଟୀକାକାର ମୁନିରାଜ ଶ୍ଲୋକ

କହତେ ହୈଂ :]

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ବହୁ ଵିଭାଵ ହୋନେ ପର ଭୀ, ସହଜ ପରମ ତତ୍ତ୍ଵକେ ଅଭ୍ଯାସମେଂ

ଜିସକୀ ବୁଦ୍ଧି ପ୍ରଵୀଣ ହୈ ଐସା ଯହ ଶୁଦ୍ଧଦୃଷ୍ଟିଵାଲା ପୁରୁଷ, ‘ସମଯସାରସେ ଅନ୍ଯ କୁଛ ନହୀଂ ହୈ’
ଐସା ମାନକର, ଶୀଘ୍ର ପରମଶ୍ରୀରୂପୀ ସୁନ୍ଦରୀକା ଵଲ୍ଲଭ ହୋତା ହୈ .୨୭.

ହୈଂ କର୍ମଭୂମିଜ, ଭୋଗଭୂମିଜ — ମନୁଜକୀ ଦୋ ଜାତିଯାଁ .

ଅରୁ ସପ୍ତ ପୃଥ୍ଵୀଭେଦସେ ହୈଂ ସପ୍ତ ନାରକ ରାଶିଯାଁ ..୧୬..

Page 40 of 388
PDF/HTML Page 67 of 415
single page version

ଚଉଦହଭେଦା ଭଣିଦା ତେରିଚ୍ଛା ସୁରଗଣା ଚଉବ୍ଭେଦା .

ଏଦେସିଂ ଵିତ୍ଥାରଂ ଲୋଯଵିଭାଗେସୁ ଣାଦଵ୍ଵଂ ..୧୭..

ମାନୁଷା ଦ୍ଵିଵିକଲ୍ପାଃ କର୍ମମହୀଭୋଗଭୂମିସଂଜାତାଃ .

ସପ୍ତଵିଧା ନାରକା ଜ୍ଞାତଵ୍ଯାଃ ପୃଥ୍ଵୀଭେଦେନ ..୧୬..

ଚତୁର୍ଦଶଭେଦା ଭଣିତାସ୍ତିର୍ଯଞ୍ଚଃ ସୁରଗଣାଶ୍ଚତୁର୍ଭେଦାଃ .

ଏତେଷାଂ ଵିସ୍ତାରୋ ଲୋକଵିଭାଗେଷୁ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯଃ ..୧୭..

ଚତୁର୍ଗତିସ୍ଵରୂପନିରୂପଣାଖ୍ଯାନମେତତ୍ .

ମନୋରପତ୍ଯାନି ମନୁଷ୍ଯାଃ . ତେ ଦ୍ଵିଵିଧାଃ, କର୍ମଭୂମିଜା ଭୋଗଭୂମିଜାଶ୍ଚେତି . ତତ୍ର

କର୍ମଭୂମିଜାଶ୍ଚ ଦ୍ଵିଵିଧାଃ, ଆର୍ଯା ମ୍ଲେଚ୍ଛାଶ୍ଚେତି . ଆର୍ଯାଃ ପୁଣ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରଵର୍ତିନଃ . ମ୍ଲେଚ୍ଛାଃ

ପାପକ୍ଷେତ୍ରଵର୍ତିନଃ . ଭୋଗଭୂମିଜାଶ୍ଚାର୍ଯନାମଧେଯଧରା ଜଘନ୍ଯମଧ୍ଯମୋତ୍ତମକ୍ଷେତ୍ରଵର୍ତିନଃ ଏକଦ୍ଵିତ୍ରି-

ଗାଥା : ୧୬-୧୭ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ମାନୁଷାଃ ଦ୍ଵିଵିକଲ୍ପାଃ] ମନୁଷ୍ଯୋଂକେ ଦୋ ଭେଦ ହୈଂ :

[କର୍ମମହୀଭୋଗଭୂମିସଂଜାତାଃ ] କର୍ମଭୂମିମେଂ ଜନ୍ମେ ହୁଏ ଔର ଭୋଗଭୂମିମେଂ ଜନ୍ମେ ହୁଏ; [ପୃଥ୍ଵୀଭେଦେନ ]
ପୃଥ୍ଵୀକେ ଭେଦସେ [ନାରକାଃ ] ନାରକ [ସପ୍ତଵିଧାଃ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯାଃ ] ସାତ ପ୍ରକାରକେ ଜାନନା; [ତିର୍ଯଂଞ୍ଚଃ ]
ତିର୍ଯଂଚୋଂକେ [ଚତୁର୍ଦଶଭେଦାଃ ] ଚୌଦହଭେଦ [ଭଣିତାଃ ] କହେ ହୈଂ; [ସୁରଗଣାଃ ] ଦେଵସମୂହୋଂକେ
[ଚତୁର୍ଭେଦାଃ ] ଚାର ଭେଦ ହୈଂ . [ଏତେଷାଂ ଵିସ୍ତାରଃ ] ଇନକା ଵିସ୍ତାର [ଲୋକଵିଭାଗେଷୁ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯଃ ]

ଲୋକଵିଭାଗମେଂସେ ଜାନ ଲେନା .

ଟୀକା* : — ଯହ, ଚାର ଗତିକେ ସ୍ଵରୂପନିରୂପଣରୂପ କଥନ ହୈ .

❃

ମନୁକୀ ସନ୍ତାନ ଵହ ମନୁଷ୍ଯ ହୈଂ . ଵେ ଦୋ ପ୍ରକାରକେ ହୈଂ : କର୍ମଭୂମିଜ ଔର

ଭୋଗଭୂମିଜ . ଉନମେଂ କର୍ମଭୂମିଜ ମନୁଷ୍ଯ ଭୀ ଦୋ ପ୍ରକାରକେ ହୈଂ : ଆର୍ଯ ଔର ମ୍ଲେଚ୍ଛ .

ପୁଣ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରମେଂ ରହନେଵାଲେ ଵେ ଆର୍ଯ ହୈଂ ଔର ପାପକ୍ଷେତ୍ରମେଂ ରହନେଵାଲେ ଵେ ମ୍ଲେଚ୍ଛ ହୈଂ . ଭୋଗଭୂମିଜ

❃

ଭୋଗଭୂମିକେ ଅନ୍ତମେଂ ଔର କର୍ମଭୂମିକେ ଆଦିମେଂ ହୋନେଵାଲେ କୁଲକର ମନୁଷ୍ଯୋଂକୋ ଆଜୀଵିକାକେ ସାଧନ ସିଖାକର
ଲାଲିତ – ପାଲିତ କରତେ ହୈଂ ଇସଲିଯେ ଵେ ମନୁଷ୍ଯୋଂକେ ପିତା ସମାନ ହୈଂ . କୁଲକରକୋ ମନୁ କହା ଜାତା ହୈ .

ତିର୍ଯଞ୍ଚ ଚୌଦହ ଭେଦଵାଲେ, ଦେଵ ଚାର ପ୍ରକାରକେ .

ଇନ ସର୍ଵକା ଵିସ୍ତାର ହୈ, ଜ୍ଞାତଵ୍ଯ ଲୋକଵିଭାଗସେ ..୧୭..

Page 41 of 388
PDF/HTML Page 68 of 415
single page version

ପଲ୍ଯୋପମାଯୁଷଃ . ରତ୍ନଶର୍କରାଵାଲୁକାପଂକଧୂମତମୋମହାତମଃପ୍ରଭାଭିଧାନସପ୍ତପୃଥ୍ଵୀନାଂ ଭେଦାନ୍ନାରକଜୀଵାଃ

ସପ୍ତଧା ଭଵନ୍ତି . ପ୍ରଥମନରକସ୍ଯ ନାରକା ହ୍ଯେକସାଗରୋପମାଯୁଷଃ . ଦ୍ଵିତୀଯନରକସ୍ଯ ନାରକାଃ

ତ୍ରିସାଗରୋପମାଯୁଷଃ . ତୃତୀଯସ୍ଯ ସପ୍ତ . ଚତୁର୍ଥସ୍ଯ ଦଶ . ପଂଚମସ୍ଯ ସପ୍ତଦଶ . ଷଷ୍ଠସ୍ଯ ଦ୍ଵାଵିଂଶତିଃ .

ସପ୍ତମସ୍ଯ ତ୍ରଯସ୍ତ୍ରିଂଶତ୍ . ଅଥ ଵିସ୍ତରଭଯାତ୍ ସଂକ୍ଷେପେଣୋଚ୍ଯତେ . ତିର୍ଯଞ୍ଚଃ ସୂକ୍ଷ୍ମୈକେନ୍ଦ୍ରିଯପର୍ଯାପ୍ତକା-

ପର୍ଯାପ୍ତକବାଦରୈକେନ୍ଦ୍ରିଯପର୍ଯାପ୍ତକାପର୍ଯାପ୍ତକଦ୍ଵୀଂଦ୍ରିଯପର୍ଯାପ୍ତକାପର୍ଯାପ୍ତକତ୍ରୀନ୍ଦ୍ରିଯପର୍ଯାପ୍ତକାପର୍ଯାପ୍ତକ-
ଚତୁରିନ୍ଦ୍ରିଯପର୍ଯାପ୍ତକାପର୍ଯାପ୍ତକାସଂଜ୍ଞିପଂଚେନ୍ଦ୍ରିଯପର୍ଯାପ୍ତକାପର୍ଯାପ୍ତକସଂଜ୍ଞିପଂଚେନ୍ଦ୍ରିଯପର୍ଯାପ୍ତକାପର୍ଯାପ୍ତକଭେଦା-
ଚ୍ଚତୁର୍ଦଶଭେଦା ଭଵନ୍ତି . ଭାଵନଵ୍ଯଂତରଜ୍ଯୋତିଃକଲ୍ପଵାସିକଭେଦାଦ୍ଦେଵାଶ୍ଚତୁର୍ଣିକାଯାଃ . ଏତେଷାଂ ଚତୁର୍ଗତି-

ଜୀଵଭେଦାନାଂ ଭେଦୋ ଲୋକଵିଭାଗାଭିଧାନପରମାଗମେ ଦ୍ରଷ୍ଟଵ୍ଯଃ . ଇହାତ୍ମସ୍ଵରୂପପ୍ରରୂପଣାନ୍ତରାଯହେତୁରିତି

૬

ମନୁଷ୍ଯ ଆର୍ଯ ନାମକୋ ଧାରଣ କରତେ ହୈଂ; ଜଘନ୍ଯ, ମଧ୍ଯମ ଅଥଵା ଉତ୍ତମ କ୍ଷେତ୍ରମେଂ ରହନେଵାଲେ ହୈଂ
ଔର ଏକ ପଲ୍ଯୋପମ, ଦୋ ପଲ୍ଯୋପମ ଅଥଵା ତୀନ ପଲ୍ଯୋପମକୀ ଆଯୁଵାଲେ ହୈଂ .

ରତ୍ନପ୍ରଭା, ଶର୍କରାପ୍ରଭା, ବାଲୁକାପ୍ରଭା, ପଂକପ୍ରଭା, ଧୂମପ୍ରଭା, ତମଃପ୍ରଭା ଔର ମହାତମଃପ୍ରଭା

ନାମକୀ ସାତ ପୃଥ୍ଵୀକେ ଭେଦୋଂକେ କାରଣ ନାରକ ଜୀଵ ସାତ ପ୍ରକାରକେ ହୈଂ . ପହଲେ ନରକକେ ନାରକୀ

ଏକ ସାଗରୋପମକୀ ଆଯୁଵାଲେ ହୈଂ, ଦୂସରେ ନରକକେ ନାରକୀ ତୀନ ସାଗରୋପମକୀ ଆଯୁଵାଲେ ହୈଂ . ତୀସରେ

ନରକକେ ନାରକୀ ସାତ ସାଗରୋପମକୀ ଆଯୁଵାଲେ ହୈଂ, ଚୌଥେ ନରକକେ ନାରକୀ ଦସ ସାଗରୋପମ, ପାଁଚଵେଂ
ନରକକେ ସତ୍ରହ ସାଗରୋପମ, ଛଠଵେଂ ନରକକେ ବାଈସ ସାଗରୋପମ ଔର ସାତଵେଂ ନରକକେ ନାରକୀ ତେତୀସ
ସାଗରୋପମକୀ ଆଯୁଵାଲେ ହୈଂ .

ଅବ ଵିସ୍ତାରକେ ଭଯକେ କାରଣ ସଂକ୍ଷେପସେ କହା ଜାତା ହୈ : —

ତିର୍ଯଂଚୋଂକେ ଚୌଦହ ଭେଦ ହୈଂ : (୧-୨) ସୂକ୍ଷ୍ମ ଏକେନ୍ଦ୍ରିଯ ପର୍ଯାପ୍ତ ଔର ଅପର୍ଯାପ୍ତ,

(୩-୪) ବାଦର ଏକେନ୍ଦ୍ରିଯ ପର୍ଯାପ୍ତ ଔର ଅପର୍ଯାପ୍ତ, (୫-୬) ଦ୍ଵୀନ୍ଦ୍ରିଯ ପର୍ଯାପ୍ତ ଔର ଅପର୍ଯାପ୍ତ,
(୭-୮) ତ୍ରୀନ୍ଦ୍ରିଯ ପର୍ଯାପ୍ତ ଔର ଅପର୍ଯାପ୍ତ, (୯-୧୦) ଚତୁରିନ୍ଦ୍ରିଯ ପର୍ଯାପ୍ତ ଔର ଅପର୍ଯାପ୍ତ,
(୧୧-୧୨) ଅସଂଜ୍ଞୀ ପଂଚେନ୍ଦ୍ରିଯ ପର୍ଯାପ୍ତ ଔର ଅପର୍ଯାପ୍ତ, (୧୩-୧୪) ସଂଜ୍ଞୀ ପଂଚେନ୍ଦ୍ରିଯ ପର୍ଯାପ୍ତ ଔର
ଅପର୍ଯାପ୍ତ .

ଦେଵୋଂକେ ଚାର ନିକାଯ (ସମୂହ) ହୈଂ : (୧) ଭଵନଵାସୀ, (୨) ଵ୍ଯଂତର, (୩) ଜ୍ଯୋତିଷ୍କ

ଔର (୪) କଲ୍ପଵାସୀ .

ଇନ ଚାର ଗତିକେ ଜୀଵୋଂକେ ଭେଦୋଂକେ ଭେଦ ଲୋକଵିଭାଗ ନାମକ ପରମାଗମମେଂ ଦେଖ ଲେଂ . ଯହାଁ

(ଇସ ପରମାଗମମେଂ) ଆତ୍ମସ୍ଵରୂପକେ ନିରୂପଣମେଂ ଅନ୍ତରାଯକା ହେତୁ ହୋଗା ଇସଲିଯେ ସୂତ୍ରକର୍ତା
ପୂର୍ଵାଚାର୍ଯମହାରାଜନେ (ଵେ ଵିଶେଷ ଭେଦ) ନହୀଂ କହେ ହୈଂ .

Page 42 of 388
PDF/HTML Page 69 of 415
single page version

ପୂର୍ଵସୂରିଭିଃ ସୂତ୍ରକୃଦ୍ଭିରନୁକ୍ତ ଇତି .

(ମନ୍ଦାକ୍ରାଂତା)

ସ୍ଵର୍ଗେ ଵାଽସ୍ମିନ୍ମନୁଜଭୁଵନେ ଖେଚରେନ୍ଦ୍ରସ୍ଯ ଦୈଵା-
ଜ୍ଜ୍ଯୋତିର୍ଲୋକେ ଫଣପତିପୁରେ ନାରକାଣାଂ ନିଵାସେ .

ଅନ୍ଯସ୍ମିନ୍ ଵା ଜିନପତିଭଵନେ କର୍ମଣାଂ ନୋଽସ୍ତୁ ସୂତିଃ
ଭୂଯୋ ଭୂଯୋ ଭଵତୁ ଭଵତଃ ପାଦପଙ୍କେଜଭକ୍ତି : ..୨୮..

(ଶାର୍ଦୂଲଵିକ୍ରୀଡିତ)

ନାନାନୂନନରାଧିନାଥଵିଭଵାନାକର୍ଣ୍ଯ ଚାଲୋକ୍ଯ ଚ
ତ୍ଵଂ କ୍ଲିଶ୍ନାସି ମୁଧାତ୍ର କିଂ ଜଡମତେ ପୁଣ୍ଯାର୍ଜିତାସ୍ତେ ନନୁ .

ତଚ୍ଛକ୍ତି ର୍ଜିନନାଥପାଦକମଲଦ୍ଵନ୍ଦ୍ଵାର୍ଚନାଯାମିଯଂ
ଭକ୍ତି ସ୍ତେ ଯଦି ଵିଦ୍ଯତେ ବହୁଵିଧା ଭୋଗାଃ ସ୍ଯୁରେତେ ତ୍ଵଯି ..୨9..

କତ୍ତା ଭୋତ୍ତା ଆଦା ପୋଗ୍ଗଲକମ୍ମସ୍ସ ହୋଦି ଵଵହାରା .

କମ୍ମଜଭାଵେଣାଦା କତ୍ତା ଭୋତ୍ତା ଦୁ ଣିଚ୍ଛଯଦୋ ..୧୮..

[ଅବ ଇନ ଦୋ ଗାଥାଓଂକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଟୀକାକାର ମୁନିରାଜ ଦୋ ଶ୍ଲୋକ

କହତେ ହୈଂ :]

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] (ହେ ଜିନେନ୍ଦ୍ର !) ଦୈଵଯୋଗସେ ମୈଂ ସ୍ଵର୍ଗମେଂ ହୋଊଁ , ଇସ ମନୁଷ୍ଯଲୋକମେଂ ହୋଊଁ,

ଵିଦ୍ଯାଧରକେ ସ୍ଥାନମେଂ ହୋଊଁ , ଜ୍ଯୋତିଷ୍କ ଦେଵୋଂକେ ଲୋକମେଂ ହୋଊଁ , ନାଗେନ୍ଦ୍ରକେ ନଗରମେଂ ହୋଊଁ , ନାରକୋଂକେ
ନିଵାସମେଂ ହୋଊଁ , ଜିନପତିକେ ଭଵନମେଂ ହୋଊଁ ଯା ଅନ୍ଯ ଚାହେ ଜିସ ସ୍ଥାନ ପର ହୋଊଁ, (ପରନ୍ତୁ) ମୁଝେ
କର୍ମକା ଉଦ୍ଭଵ ନ ହୋ, ପୁନଃ ପୁନଃ ଆପକେ ପାଦପଂକଜକୀ ଭକ୍ତି ହୋ .୨୮.

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ନରାଧିପତିଯୋଂକେ ଅନେକଵିଧ ମହା ଵୈଭଵୋଂକୋ ସୁନକର ତଥା ଦେଖକର,

ହେ ଜଡ଼ମତି, ତୂ ଯହାଁ ଵ୍ଯର୍ଥ ହୀ କ୍ଲେଶ କ୍ଯୋଂ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ ! ଵେ ଵୈଭଵ ସଚମୁଚ ପୁଣ୍ଯସେ ପ୍ରାପ୍ତ
ହୋତେ ହୈଂ . ଵହ (ପୁଣ୍ଯୋପାର୍ଜନକୀ) ଶକ୍ତି ଜିନନାଥକେ ପାଦପଦ୍ମଯୁଗଲକୀ ପୂଜାମେଂ ହୈ; ଯଦି ତୁଝେ ଉନ

ଜିନପାଦପଦ୍ମୋଂକୀ ଭକ୍ତି ହୋ, ତୋ ଵେ ବହୁଵିଧ ଭୋଗ ତୁଝେ (ଅପନେ ଆପ) ହୋଂଗେ .୨୯.

ହୈ ଜୀଵ କର୍ତା – ଭୋଗତା ଜଡ଼କର୍ମକା ଵ୍ଯଵହାରସେ .

ହୈ କର୍ମଜନ୍ଯ ଵିଭାଵକା କର୍ତା ନିଯତ ନଯ ଦ୍ଵାରସେ ..୧୮..

Page 43 of 388
PDF/HTML Page 70 of 415
single page version

କର୍ତା ଭୋକ୍ତା ଆତ୍ମା ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମଣୋ ଭଵତି ଵ୍ଯଵହାରାତ୍ .

କର୍ମଜଭାଵେନାତ୍ମା କର୍ତା ଭୋକ୍ତା ତୁ ନିଶ୍ଚଯତଃ ..୧୮..

କର୍ତୃତ୍ଵଭୋକ୍ତୃତ୍ଵପ୍ରକାରକଥନମିଦମ୍ .

ଆସନ୍ନଗତାନୁପଚରିତାସଦ୍ଭୂତଵ୍ଯଵହାରନଯାଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣାଂ କର୍ତା ତତ୍ଫଲରୂପାଣାଂ ସୁଖଦୁଃଖାନାଂ

ଭୋକ୍ତା ଚ, ଆତ୍ମା ହି ଅଶୁଦ୍ଧନିଶ୍ଚଯନଯେନ ସକଲମୋହରାଗଦ୍ଵେଷାଦିଭାଵକର୍ମଣାଂ କର୍ତା ଭୋକ୍ତା ଚ,
ଅନୁପଚରିତାସଦ୍ଭୂତଵ୍ଯଵହାରେଣ ନୋକର୍ମଣାଂ କର୍ତା, ଉପଚରିତାସଦ୍ଭୂତଵ୍ଯଵହାରେଣ ଘଟପଟଶକଟାଦୀନାଂ
କର୍ତା . ଇତ୍ଯଶୁଦ୍ଧଜୀଵସ୍ଵରୂପମୁକ୍ତ ମ୍ .

(ମାଲିନୀ)

ଅପି ଚ ସକଲରାଗଦ୍ଵେଷମୋହାତ୍ମକୋ ଯଃ
ପରମଗୁରୁପଦାବ୍ଜଦ୍ଵନ୍ଦ୍ଵସେଵାପ୍ରସାଦାତ୍ .

ଗାଥା : ୧୮ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଆତ୍ମା ] ଆତ୍ମା [ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମଣଃ ] ପୁଦ୍ଗଲ-

କର୍ମକା [କର୍ତା ଭୋକ୍ତା ] କର୍ତା - ଭୋକ୍ତା [ଵ୍ଯଵହାରାତ୍ ] ଵ୍ଯଵହାରସେ [ଭଵତି ] ହୈ [ତୁ ] ଔର

[ଆତ୍ମା ] ଆତ୍ମା [କର୍ମଜଭାଵେନ ] କର୍ମଜନିତ ଭାଵକା [କର୍ତା ଭୋକ୍ତା ] କର୍ତା - ଭୋକ୍ତା

[ନିଶ୍ଚଯତଃ ] (ଅଶୁଦ୍ଧ) ନିଶ୍ଚଯସେ ହୈ .

ଟୀକା : — ଯହ, କର୍ତୃତ୍ଵ - ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵକେ ପ୍ରକାରକା କଥନ ହୈ .

ଆତ୍ମା ନିକଟଵର୍ତୀ ଅନୁପଚରିତ ଅସଦ୍ଭୂତ ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକା କର୍ତା ଔର

ଉସକେ ଫଲରୂପ ସୁଖଦୁଃଖକା ଭୋକ୍ତା ହୈ, ଅଶୁଦ୍ଧ ନିଶ୍ଚଯନଯସେ ସମସ୍ତ ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷାଦି
ଭାଵକର୍ମକା କର୍ତା ଔର ଭୋକ୍ତା ହୈ, ଅନୁପଚରିତ ଅସଦ୍ଭୂତ ଵ୍ଯଵହାରସେ (ଦେହାଦି) ନୋକର୍ମକା
କର୍ତା ହୈ, ଉପଚରିତ ଅସଦ୍ଭୂତ ଵ୍ଯଵହାରସେ ଘଟ - ପଟ - ଶକଟାଦିକା (ଘଡ଼ା, ଵସ୍ତ୍ର, ବୈଲଗାଡ଼ୀ

ଇତ୍ଯାଦିକା) କର୍ତା ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଅଶୁଦ୍ଧ ଜୀଵକା ସ୍ଵରୂପ କହା .

[ଅବ ୧୮ ଵୀଂ ଗାଥାକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଟୀକାକାର ମୁନିରାଜ ଛହ ଶ୍ଲୋକ

କହତେ ହୈଂ :]

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ସକଲ ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷଵାଲା ଜୋ କୋଈ ପୁରୁଷ ପରମ ଗୁରୁକେ

ଚରଣକମଲଯୁଗଲକୀ ସେଵାକେ ପ୍ରସାଦସେ ନିର୍ଵିକଲ୍ପ ସହଜ ସମଯସାରକୋ ଜାନତା ହୈ, ଵହ ପୁରୁଷ

Page 44 of 388
PDF/HTML Page 71 of 415
single page version

ସହଜସମଯସାରଂ ନିର୍ଵିକଲ୍ପଂ ହି ବୁଦ୍ଧ୍ଵା
ସ ଭଵତି ପରମଶ୍ରୀକାମିନୀକାନ୍ତକାନ୍ତଃ ..୩୦..

(ଅନୁଷ୍ଟୁଭ୍)

ଭାଵକର୍ମନିରୋଧେନ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମନିରୋଧନମ୍ .

ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମନିରୋଧେନ ସଂସାରସ୍ଯ ନିରୋଧନମ୍ ..୩୧..

(ଵସନ୍ତତିଲକା)

ସଂଜ୍ଞାନଭାଵପରିମୁକ୍ତ ଵିମୁଗ୍ଧଜୀଵଃ
କୁର୍ଵନ୍ ଶୁଭାଶୁଭମନେକଵିଧଂ ସ କର୍ମ .

ନିର୍ମୁକ୍ତି ମାର୍ଗମଣୁମପ୍ଯଭିଵାଞ୍ଛିତୁଂ ନୋ
ଜାନାତି ତସ୍ଯ ଶରଣଂ ନ ସମସ୍ତି ଲୋକେ ..୩୨..

(ଵସନ୍ତତିଲକା)

ଯଃ କର୍ମଶର୍ମନିକରଂ ପରିହୃତ୍ଯ ସର୍ଵଂ
ନିଷ୍କର୍ମଶର୍ମନିକରାମୃତଵାରିପୂରେ .

ମଜ୍ଜନ୍ତମତ୍ଯଧିକଚିନ୍ମଯମେକରୂପଂ
ସ୍ଵଂ ଭାଵମଦ୍ଵଯମମୁଂ ସମୁପୈତି ଭଵ୍ଯଃ ..୩୩..

ପରମଶ୍ରୀରୂପୀ ସୁନ୍ଦରୀକା ପ୍ରିଯ କାନ୍ତ ହୋତା ହୈ .୩୦.

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ଭାଵକର୍ମକେ ନିରୋଧସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକା ନିରୋଧ ହୋତା ହୈ; ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକେ

ନିରୋଧସେ ସଂସାରକା ନିରୋଧ ହୋତା ହୈ .୩୧.

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ଜୋ ଜୀଵ ସମ୍ଯଗ୍ଜ୍ଞାନଭାଵରହିତ ଵିମୁଗ୍ଧ (ମୋହୀ, ଭ୍ରାନ୍ତ) ହୈ, ଵହ

ଜୀଵ ଶୁଭାଶୁଭ ଅନେକଵିଧ କର୍ମକୋ କରତା ହୁଆ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକୋ ଲେଶମାତ୍ର ଭୀ ଵାଂଛନା ନହୀଂ
ଜାନତା; ଉସେ ଲୋକମେଂ (କୋଈ) ଶରଣ ନହୀଂ ହୈ .୩୨.

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ଜୋ ସମସ୍ତ କର୍ମଜନିତ ସୁଖସମୂହକୋ ପରିହରଣ କରତା ହୈ, ଵହ

ଭଵ୍ଯ ପୁରୁଷ ନିଷ୍କର୍ମ ସୁଖସମୂହରୂପୀ ଅମୃତକେ ସରୋଵରମେଂ ମଗ୍ନ ହୋତେ ହୁଏ ଐସେ ଇସ ଅତିଶଯ-
ଚୈତନ୍ଯମଯ, ଏକରୂପ, ଅଦ୍ଵିତୀଯ ନିଜ ଭାଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କ ରତା ହୈ .୩୩.

Page 45 of 388
PDF/HTML Page 72 of 415
single page version

(ମାଲିନୀ)

ଅସତି ସତି ଵିଭାଵେ ତସ୍ଯ ଚିନ୍ତାସ୍ତି ନୋ ନଃ
ସତତମନୁଭଵାମଃ ଶୁଦ୍ଧମାତ୍ମାନମେକମ୍ .

ହୃଦଯକମଲସଂସ୍ଥଂ ସର୍ଵକର୍ମପ୍ରମୁକ୍ତଂ
ନ ଖଲୁ ନ ଖଲୁ ମୁକ୍ତି ର୍ନାନ୍ଯଥାସ୍ତ୍ଯସ୍ତି ତସ୍ମାତ୍ ..୩୪..

(ମାଲିନୀ)

ଭଵିନି ଭଵଗୁଣାଃ ସ୍ଯୁଃ ସିଦ୍ଧଜୀଵେଽପି ନିତ୍ଯଂ
ନିଜପରମଗୁଣାଃ ସ୍ଯୁଃ ସିଦ୍ଧିସିଦ୍ଧାଃ ସମସ୍ତାଃ .

ଵ୍ଯଵହରଣନଯୋଽଯଂ ନିଶ୍ଚଯାନ୍ନୈଵ ସିଦ୍ଧି-
ର୍ନ ଚ ଭଵତି ଭଵୋ ଵା ନିର୍ଣଯୋଽଯଂ ବୁଧାନାମ୍ ..୩୫..

ଦଵ୍ଵତ୍ଥିଏଣ ଜୀଵା ଵଦିରିତ୍ତା ପୁଵ୍ଵଭଣିଦପଜ୍ଜାଯା .

ପଜ୍ଜଯଣଏଣ ଜୀଵା ସଂଜୁତ୍ତା ହୋଂତି ଦୁଵିହେହିଂ ..୧9..

ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକେନ ଜୀଵା ଵ୍ଯତିରିକ୍ତାଃ ପୂର୍ଵଭଣିତପର୍ଯାଯାତ୍ .

ପର୍ଯାଯନଯେନ ଜୀଵାଃ ସଂଯୁକ୍ତା ଭଵନ୍ତି ଦ୍ଵାଭ୍ଯାମ୍ ..୧9..

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] (ହମାରେ ଆତ୍ମସ୍ଵଭାଵମେଂ) ଵିଭାଵ ଅସତ୍ ହୋନେସେ ଉସକୀ ହମେଂ ଚିନ୍ତା

ନହୀଂ ହୈ; ହମ ତୋ ହୃଦଯକମଲମେଂ ସ୍ଥିତ, ସର୍ଵ କର୍ମସେ ଵିମୁକ୍ତ, ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକା ଏକକା ସତତ
ଅନୁଭଵନ କରତେ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ଅନ୍ଯ କିସୀ ପ୍ରକାରସେ ମୁକ୍ତି ନହୀଂ ହୈ, ନହୀଂ ହୈ, ନହୀଂ ହି ହୈ .୩୪.

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ସଂସାରୀମେଂ ସାଂସାରିକ ଗୁଣ ହୋତେ ହୈଂ ଔର ସିଦ୍ଧ ଜୀଵମେଂ ସଦା ସମସ୍ତ

ସିଦ୍ଧିସିଦ୍ଧ (ମୋକ୍ଷସେ ସିଦ୍ଧ ଅର୍ଥାତ୍ ପରିପୂର୍ଣ ହୁଏ) ନିଜ ପରମଗୁଣ ହୋତେ ହୈଂ — ଇସପ୍ରକାର

ଵ୍ଯଵହାରନଯ ହୈ . ନିଶ୍ଚଯସେ ତୋ ସିଦ୍ଧ ଭୀ ନହୀଂ ହୈ ଔର ସଂସାର ଭୀ ନହୀଂ ହୈ . ଯହ ବୁଧ ପୁରୁଷୋଂକା

ନିର୍ଣଯ ହୈ .୩୫.

ଗାଥା : ୧୯ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକେନ] ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ ନଯସେ [ଜୀଵାଃ] ଜୀଵ

ହୈ ଉକ୍ତ ପର୍ଯଯଶୂନ୍ଯ ଆତ୍ମା ଦ୍ରଵ୍ଯଦ୍ରଷ୍ଟିସେ ସଦା .

ହୈ ଉକ୍ତ ପର୍ଯାଯୋଂ ସହିତ ପର୍ଯାଯନଯସେ ଵହ କହା ..୧୯..

Page 46 of 388
PDF/HTML Page 73 of 415
single page version

ଇହ ହି ନଯଦ୍ଵଯସ୍ଯ ସଫଲତ୍ଵମୁକ୍ତ ମ୍ .

ଦ୍ଵୌ ହି ନଯୌ ଭଗଵଦର୍ହତ୍ପରମେଶ୍ଵରେଣ ପ୍ରୋକ୍ତୌ, ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକଃ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକଶ୍ଚେତି . ଦ୍ରଵ୍ଯମେଵାର୍ଥଃ

ପ୍ରଯୋଜନମସ୍ଯେତି ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକଃ . ପର୍ଯାଯ ଏଵାର୍ଥଃ ପ୍ରଯୋଜନମସ୍ଯେତି ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକଃ . ନ ଖଲୁ ଏକନଯା-

ଯତ୍ତୋପଦେଶୋ ଗ୍ରାହ୍ଯଃ, କିନ୍ତୁ ତଦୁଭଯନଯାଯତ୍ତୋପଦେଶଃ . ସତ୍ତାଗ୍ରାହକଶୁଦ୍ଧଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯବଲେନ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ -

ଵ୍ଯଞ୍ଜନପର୍ଯାଯେଭ୍ଯଃ ସକାଶାନ୍ମୁକ୍ତାମୁକ୍ତ ସମସ୍ତଜୀଵରାଶଯଃ ସର୍ଵଥା ଵ୍ଯତିରିକ୍ତା ଏଵ . କୁତଃ ? ‘‘ସଵ୍ଵେ

ସୁଦ୍ଧା ହୁ ସୁଦ୍ଧଣଯା’’ ଇତି ଵଚନାତ୍ . ଵିଭାଵଵ୍ଯଂଜନପର୍ଯାଯାର୍ଥିକନଯବଲେନ ତେ ସର୍ଵେ ଜୀଵାସ୍ସଂଯୁକ୍ତା

ଭଵନ୍ତି . କିଂଚ ସିଦ୍ଧାନାମର୍ଥପର୍ଯାଯୈଃ ସହ ପରିଣତିଃ, ନ ପୁନର୍ଵ୍ଯଂଜନପର୍ଯାଯୈଃ ସହ ପରିଣତିରିତି .

କୁତଃ ? ସଦା ନିରଂଜନତ୍ଵାତ୍ . ସିଦ୍ଧାନାଂ ସଦା ନିରଂଜନତ୍ଵେ ସତି ତର୍ହି ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକପର୍ଯାଯାର୍ଥିକନଯାଭ୍ଯାମ୍

[ପୂର୍ଵଭଣିତପର୍ଯାଯାତ୍ ] ପୂର୍ଵକଥିତ ପର୍ଯାଯସେ [ଵ୍ଯତିରିକ୍ତାଃ] ❃ଵ୍ଯତିରିକ୍ତ ହୈ; [ପର୍ଯାଯନଯେନ]

ପର୍ଯାଯନଯସେ [ଜୀଵାଃ ] ଜୀଵ [ସଂଯୁକ୍ତାଃ ଭଵନ୍ତି ] ଉସ ପର୍ଯାଯସେ ସଂଯୁକ୍ତ ହୈଂ . [ଦ୍ଵାଭ୍ଯାମ୍ ]

ଇସପ୍ରକାର ଜୀଵ ଦୋନୋଂ ନଯୋଂସେ ସଂଯୁକ୍ତ ହୈଂ .

ଟୀକା : — ଯହାଁ ଦୋନୋଂ ନଯୋଂକା ସଫଲପନା କହା ହୈ .

ଭଗଵାନ ଅର୍ହତ୍ ପରମେଶ୍ଵରନେ ଦୋ ନଯ କହେ ହୈଂ : ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ ଔର ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ . ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ

ଜିସକା ଅର୍ଥ ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରଯୋଜନ ହୈ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ ହୈ ଔର ପର୍ଯାଯ ହୀ ଜିସକା ଅର୍ଥ ଅର୍ଥାତ୍
ପ୍ରଯୋଜନ ହୈ ଵହ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ ହୈ . ଏକ ନଯକା ଅଵଲମ୍ବନ ଲେନେଵାଲା ଉପଦେଶ ଗ୍ରହଣ କରନେଯୋଗ୍ଯ

ନହୀଂ ହୈ କିନ୍ତୁ ଉନ ଦୋନୋଂ ନଯୋଂକା ଅଵଲମ୍ବନ ଲେନେଵାଲା ଉପଦେଶ ଗ୍ରହଣ କରନେଯୋଗ୍ଯ ହୈ .

ସତ୍ତାଗ୍ରାହକ ( – ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ସତ୍ତାକୋ ହୀ ଗ୍ରହଣ କରନେଵାଲେ) ଶୁଦ୍ଧ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ ନଯକେ ବଲସେ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ

ଵ୍ଯଂଜନପର୍ଯାଯୋଂସେ ମୁକ୍ତ ତଥା ଅମୁକ୍ତ ( – ସିଦ୍ଧ ତଥା ସଂସାରୀ) ସମସ୍ତ ଜୀଵରାଶି ସର୍ଵଥା ଵ୍ଯତିରିକ୍ତ

ହୀ ହୈ . କ୍ଯୋଂ ? ‘‘ସଵ୍ଵେ ସୁଦ୍ଧା ହୁ ସୁଦ୍ଧଣଯା (ଶୁଦ୍ଧନଯସେ ସର୍ଵ ଜୀଵ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଶୁଦ୍ଧ ହୈଂ )’’ ଐସା

(ଶାସ୍ତ୍ରକା) ଵଚନ ହୋନେସେ . ଵିଭାଵଵ୍ଯଂଜନପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ ନଯକେ ବଲସେ ଵେ ସର୍ଵ ଜୀଵ (ପୂର୍ଵୋକ୍ତ

ଵ୍ଯଂଜନପର୍ଯାଯୋଂସେ) ସଂଯୁକ୍ତ ହୈଂ . ଵିଶେଷ ଇତନା କି — ସିଦ୍ଧ ଜୀଵୋଂକେ ଅର୍ଥପର୍ଯାଯୋଂ ସହିତ ପରିଣତି

ହୈ, ପରନ୍ତୁ ଵ୍ଯଂଜନପର୍ଯାଯୋଂ ସହିତ ପରିଣତି ନହୀଂ ହୈ . କ୍ଯୋଂ ? ସିଦ୍ଧ ଜୀଵ ସଦା ନିରଂଜନ ହୋନେସେ .

(ପ୍ରଶ୍ନ : — ) ଯଦି ସିଦ୍ଧ ଜୀଵ ସଦା ନିରଂଜନ ହୈଂ ତୋ ସର୍ଵ ଜୀଵ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ ତଥା ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ

ଦୋନୋଂ ନଯୋଂସେ ସଂଯୁକ୍ତ ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ସର୍ଵ ଜୀଵୋଂକୋ ଦୋନୋଂ ନଯ ଲାଗୂ ହୋତେ ହୈଂ ) ଐସା ସୂତ୍ରାର୍ଥ (ଗାଥାକା
ଅର୍ଥ) ଵ୍ଯର୍ଥ ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ . (ଉତ୍ତର : — ଵ୍ଯର୍ଥ ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ ହୋତା କ୍ଯୋଂକି — ) ନିଗମ ଅର୍ଥାତ୍

❃

ଵ୍ଯତିରିକ୍ତ = ଭିନ୍ନ; ରହିତ; ଶୂନ୍ଯ .

Page 47 of 388
PDF/HTML Page 74 of 415
single page version

ଦ୍ଵାଭ୍ଯାମ୍ ସଂଯୁକ୍ତାଃ ସର୍ଵେ ଜୀଵା ଇତି ସୂତ୍ରାର୍ଥୋ ଵ୍ଯର୍ଥଃ . ନିଗମୋ ଵିକଲ୍ପଃ, ତତ୍ର ଭଵୋ ନୈଗମଃ . ସ

ଚ ନୈଗମନଯସ୍ତାଵତ୍ ତ୍ରିଵିଧଃ, ଭୂତନୈଗମଃ ଵର୍ତମାନନୈଗମଃ ଭାଵିନୈଗମଶ୍ଚେତି . ଅତ୍ର

ଭୂତନୈଗମନଯାପେକ୍ଷଯା ଭଗଵତାଂ ସିଦ୍ଧାନାମପି ଵ୍ଯଂଜନପର୍ଯାଯତ୍ଵମଶୁଦ୍ଧତ୍ଵଂ ଚ ସଂଭଵତି . ପୂର୍ଵକାଲେ ତେ

ଭଗଵନ୍ତଃ ସଂସାରିଣ ଇତି ଵ୍ଯଵହାରାତ୍ . କିଂ ବହୁନା, ସର୍ଵେ ଜୀଵା ନଯଦ୍ଵଯବଲେନ ଶୁଦ୍ଧାଶୁଦ୍ଧା ଇତ୍ଯର୍ଥଃ .

ତଥା ଚୋକ୍ତଂ ଶ୍ରୀମଦମୃତଚନ୍ଦ୍ରସୂରିଭିଃ —

(ମାଲିନୀ)

‘‘ଉଭଯନଯଵିରୋଧଧ୍ଵଂସିନି ସ୍ଯାତ୍ପଦାଂକେ
ଜିନଵଚସି ରମନ୍ତେ ଯେ ସ୍ଵଯଂ ଵାନ୍ତମୋହାଃ .

ସପଦି ସମଯସାରଂ ତେ ପରଂ ଜ୍ଯୋତିରୁଚ୍ଚୈ-
ରନଵମନଯପକ୍ଷାକ୍ଷୁଣ୍ଣମୀକ୍ଷନ୍ତ ଏଵ .’’

ତଥା ହି —

ଵିକଲ୍ପ; ଉସମେଂ ହୋ ଵହ ❃ନୈଗମ . ଵହ ନୈଗମନଯ ତୀନ ପ୍ରକାରକା ହୈ; ଭୂତ ନୈଗମ, ଵର୍ତମାନ ନୈଗମ

ଔର ଭାଵୀ ନୈଗମ . ଯହାଁ ଭୂତ ନୈଗମନଯକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଭଗଵନ୍ତ ସିଦ୍ଧୋଂକୋ ଭୀ ଵ୍ଯଂଜନପର୍ଯାଯଵାନପନା

ଔର ଅଶୁଦ୍ଧପନା ସମ୍ଭଵିତ ହୋତା ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ପୂର୍ଵକାଲମେଂ ଵେ ଭଗଵନ୍ତ ସଂସାରୀ ଥେ ଐସା ଵ୍ଯଵହାର
ହୈ . ବହୁ କଥନସେ କ୍ଯା ? ସର୍ଵ ଜୀଵ ଦୋ ନଯୋଂକେ ବଲସେ ଶୁଦ୍ଧ ତଥା ଅଶୁଦ୍ଧ ହୈଂ ଐସା ଅର୍ଥ ହୈ .

ଇସୀପ୍ରକାର (ଆଚାର୍ଯଦେଵ) ଶ୍ରୀମଦ୍ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ରସୂରିନେ (ଶ୍ରୀ ସମଯସାରକୀ ଆତ୍ମଖ୍ଯାତି

ନାମକ ଟୀକାମେଂ ଚୌଥେ ଶ୍ଲୋକ ଦ୍ଵାରା) କହା ହୈ କି : —

‘‘[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ଦୋନୋଂ ନଯୋଂକେ ଵିରୋଧକୋ ନଷ୍ଟ କରନେଵାଲେ, ସ୍ଯାତ୍ପଦସେ ଅଡିକତ

ଜିନଵଚନମେଂ ଜୋ ପୁରୁଷ ରମତେ ହୈଂ, ଵେ ସ୍ଵଯମେଵ ମୋହକା ଵମନ କରକେ, ଅନୂତନ ( – ଅନାଦି) ଔର

କୁନଯକେ ପକ୍ଷସେ ଖଣ୍ଡିତ ନ ହୋନେଵାଲୀ ଐସୀ ଉତ୍ତମ ପରମଜ୍ଯୋତିକୋ — ସମଯସାରକୋ — ଶୀଘ୍ର

ଦେଖତେ ହୀ ହୈଂ .’’

ଔର (ଇସ ଜୀଵ ଅଧିକାରକୀ ଅନ୍ତିମ ଗାଥାକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଟୀକାକାର

❃

ଜୋ ଭୂତକାଲକୀ ପର୍ଯାଯକୋ ଵର୍ତମାନଵତ୍ ସଂକଲ୍ପିତ କରେ (ଅଥଵା କହେ), ଭଵିଷ୍ଯକାଲକୀ ପର୍ଯାଯକୋ
ଵର୍ତମାନଵତ୍ ସଂକଲ୍ପିତ କରେ (ଅଥଵା କହେ), ଅଥଵା କିଂଚିତ୍ ନିଷ୍ପନ୍ନତାଯୁକ୍ତ ଔର କିଂଚିତ୍ ଅନିଷ୍ପନ୍ନତାଯୁକ୍ତ
ଵର୍ତମାନ ପର୍ଯାଯକୋ ସର୍ଵନିଷ୍ପନ୍ନଵତ୍ ସଂକଲ୍ପିତ କରେ (ଅଥଵା କହେ), ଉସ ଜ୍ଞାନକୋ (ଅଥଵା ଵଚନକୋ) ନୈଗମନଯ
କହତେ ହୈଂ .

Page 48 of 388
PDF/HTML Page 75 of 415
single page version

(ମାଲିନୀ)

ଅଥ ନଯଯୁଗଯୁକ୍ତିଂ ଲଂଘଯନ୍ତୋ ନ ସନ୍ତଃ
ପରମଜିନପଦାବ୍ଜଦ୍ଵନ୍ଦ୍ଵମତ୍ତଦ୍ଵିରେଫାଃ .

ସପଦି ସମଯସାରଂ ତେ ଧ୍ରୁଵଂ ପ୍ରାପ୍ନୁଵନ୍ତି
କ୍ଷିତିଷୁ ପରମତୋକ୍ତେ : କିଂ ଫଲଂ ସଜ୍ଜନାନାମ୍ ..୩୬..

ଇତି ସୁକଵିଜନପଯୋଜମିତ୍ରପଂଚେନ୍ଦ୍ରିଯପ୍ରସରଵର୍ଜିତଗାତ୍ରମାତ୍ରପରିଗ୍ରହଶ୍ରୀପଦ୍ମପ୍ରଭମଲଧାରିଦେଵ -

ଵିରଚିତାଯାଂ ନିଯମସାରଵ୍ଯାଖ୍ଯାଯାଂ ତାତ୍ପର୍ଯଵୃତ୍ତୌ ଜୀଵାଧିକାରଃ ପ୍ରଥମଶ୍ରୁତସ୍କନ୍ଧଃ ..

ମୁନିରାଜ ଶ୍ରୀ ପଦ୍ମପ୍ରଭମଲଧାରିଦେଵ ଶ୍ଲୋକ କହତେ ହୈଂ : — )

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ଜୋ ଦୋ ନଯୋଂକେ ସମ୍ବନ୍ଧକା ଉଲ୍ଲଂଘନ ନ କରତେ ହୁଏ ପରମଜିନକେ

ପାଦପଂକଜଯୁଗଲମେଂ ମତ୍ତ ହୁଏ ଭ୍ରମର ସମାନ ହୈଂ ଐସେ ଜୋ ସତ୍ପୁରୁଷ ଵେ ଶୀଘ୍ର ସମଯସାରକୋ ଅଵଶ୍ଯ
ପ୍ରାପ୍ତ କରତେ ହୈଂ . ପୃଥ୍ଵୀପର ପର ମତକେ କଥନସେ ସଜ୍ଜନୋଂକୋ କ୍ଯା ଫଲ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜଗତକେ ଜୈନେତର

ଦର୍ଶନୋଂକେ ମିଥ୍ଯା କଥନୋଂସେ ସଜ୍ଜନୋଂକୋ କ୍ଯା ଲାଭ ହୈ )? ୩୬ .

ଇସପ୍ରକାର, ସୁକଵିଜନରୂପୀ କମଲୋଂକେ ଲିଯେ ଜୋ ସୂର୍ଯ ସମାନ ହୈଂ ଔର ପାଁଚ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ

ଫୈ ଲାଵ ରହିତ ଦେହମାତ୍ର ଜିନକୋ ପରିଗ୍ରହ ଥା ଐସେ ଶ୍ରୀ ପଦ୍ମପ୍ରଭମଲଧାରିଦେଵ ଦ୍ଵାରା ରଚିତ ନିଯମସାରକୀ
ତାତ୍ପର୍ଯଵୃତ୍ତି ନାମକ ଟୀକାମେଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵପ୍ରଣୀତ ଶ୍ରୀ ନିଯମସାର
ପରମାଗମକୀ ନିର୍ଗ୍ରନ୍ଥ ମୁନିରାଜ ଶ୍ରୀ ପଦ୍ମପ୍ରଭମଲଧାରିଦେଵଵିରଚିତ ତାତ୍ପର୍ଯଵୃତ୍ତି ନାମକ ଟୀକାମେଂ)

ଜୀଵ ଅଧିକାର ନାମକା ପ୍ରଥମ ଶ୍ରୁତସ୍କନ୍ଧ ସମାପ୍ତ ହୁଆ .

Page 49 of 388
PDF/HTML Page 76 of 415
single page version

ଅଜୀଵ ଅଧିକାର

ଅଥେଦାନୀମଜୀଵାଧିକାର ଉଚ୍ଯତେ .

ଅଣୁଖଂଧଵିଯପ୍ପେଣ ଦୁ ପୋଗ୍ଗଲଦଵ୍ଵଂ ହଵେଇ ଦୁଵିଯପ୍ପଂ .

ଖଂଧା ହୁ ଛପ୍ପଯାରା ପରମାଣୂ ଚେଵ ଦୁଵିଯପ୍ପୋ ..୨୦..

ଅଣୁସ୍କନ୍ଧଵିକଲ୍ପେନ ତୁ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତି ଦ୍ଵିଵିକଲ୍ପମ୍ .

ସ୍କନ୍ଧାଃ ଖଲୁ ଷଟ୍ପ୍ରକାରାଃ ପରମାଣୁଶ୍ଚୈଵ ଦ୍ଵିଵିକଲ୍ପଃ ..୨୦..

ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଵିକଲ୍ପୋପନ୍ଯାସୋଽଯମ୍ .

ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ତାଵଦ୍ ଵିକଲ୍ପଦ୍ଵଯସନାଥମ୍, ସ୍ଵଭାଵପୁଦ୍ଗଲୋ ଵିଭାଵପୁଦ୍ଗଲଶ୍ଚେତି . ତତ୍ର

૭

ଅବ ଅଜୀଵ ଅଧିକାର କହା ଜାତା ହୈ .

ଗାଥା : ୨୦ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଅଣୁସ୍କନ୍ଧଵିକଲ୍ପେନ ତୁ ] ପରମାଣୁ ଔର ସ୍କନ୍ଧ

ଐସେ ଦୋ ଭେଦସେ [ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯ [ଦ୍ଵିଵିକଲ୍ପମ୍ ଭଵତି ] ଦୋ ଭେଦଵାଲା ହୈ;
[ସ୍କନ୍ଧାଃ ] ସ୍କନ୍ଧ [ଖଲୁ ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [ଷଟ୍ପ୍ରକାରାଃ ] ଛହ ପ୍ରକାରକେ ହୈଂ [ପରମାଣୁଃ ଚ ଏଵ
ଦ୍ଵିଵିକଲ୍ପଃ ] ଔର ପରମାଣୁକେ ଦୋ ଭେଦ ହୈଂ .

ଟୀକା : — ଯହ, ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଭେଦୋଂକା କଥନ ହୈ .

ପ୍ରଥମ ତୋ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଦୋ ଭେଦ ହୈଂ : ସ୍ଵଭାଵପୁଦ୍ଗଲ ଔର ଵିଭାଵପୁଦ୍ଗଲ . ଉନମେଂ,

— ୨ —

ପରମାଣୁ ଏଵଂ ସ୍କନ୍ଧ ହୈଂ ଦୋ ଭେଦ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯକେ .

ହୈ ସ୍କନ୍ଧ ଛୈ ଵିଧି ଔର ଦ୍ଵିଵିଧ ଵିକଲ୍ପ ହୈ ପରମାଣୁକେ ..୨୦.

Page 50 of 388
PDF/HTML Page 77 of 415
single page version

ସ୍ଵଭାଵପୁଦ୍ଗଲଃ ପରମାଣୁଃ, ଵିଭାଵପୁଦ୍ଗଲଃ ସ୍କନ୍ଧଃ . କାର୍ଯପରମାଣୁଃ କାରଣପରମାଣୁରିତି ସ୍ଵଭାଵ-

ପୁଦ୍ଗଲୋ ଦ୍ଵିଧା ଭଵତି . ସ୍କଂଧାଃ ଷଟ୍ପ୍ରକାରାଃ ସ୍ଯୁଃ, ପୃଥ୍ଵୀଜଲଚ୍ଛାଯାଚତୁରକ୍ଷଵିଷଯ-

କର୍ମପ୍ରାଯୋଗ୍ଯାପ୍ରାଯୋଗ୍ଯଭେଦାଃ . ତେଷାଂ ଭେଦୋ ଵକ୍ଷ୍ଯମାଣସୂତ୍ରେଷୂଚ୍ଯତେ ଵିସ୍ତରେଣେତି .

(ଅନୁଷ୍ଟୁଭ୍)

ଗଲନାଦଣୁରିତ୍ଯୁକ୍ତ : ପୂରଣାତ୍ସ୍କନ୍ଧନାମଭାକ୍ .

ଵିନାନେନ ପଦାର୍ଥେନ ଲୋକଯାତ୍ରା ନ ଵର୍ତତେ ..୩୭..

ଅଇଥୂଲଥୂଲ ଥୂଲଂ ଥୂଲସୁହୁମଂ ଚ ସୁହୁମଥୂଲଂ ଚ .

ସୁହୁମଂ ଅଇସୁହୁମଂ ଇଦି ଧରାଦିଯଂ ହୋଦି ଛବ୍ଭେଯଂ ..୨୧..

ଭୂପଵ୍ଵଦମାଦୀଯା ଭଣିଦା ଅଇଥୂଲଥୂଲମିଦି ଖଂଧା .

ଥୂଲା ଇଦି ଵିଣ୍ଣେଯା ସପ୍ପୀଜଲତେଲ୍ଲମାଦୀଯା ..୨୨..

ପରମାଣୁ ଵହ ସ୍ଵଭାଵପୁଦ୍ଗଲ ହୈ ଔର ସ୍କନ୍ଧ ଵହ ଵିଭାଵପୁଦ୍ଗଲ ହୈ . ସ୍ଵଭାଵପୁଦ୍ଗଲ

କାର୍ଯପରମାଣୁ ଔର କାରଣପରମାଣୁ ଐସେ ଦୋ ପ୍ରକାରସେ ହୈ . ସ୍କନ୍ଧୋଂକେ ଛହ ପ୍ରକାର ହୈଂ : (୧) ପୃଥ୍ଵୀ,

(୨) ଜଲ, (୩) ଛାଯା, (୪) (ଚକ୍ଷୁକେ ଅତିରିକ୍ତ) ଚାର ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ଵିଷଯଭୂତ ସ୍କନ୍ଧ,
(୫) କର୍ମଯୋଗ୍ଯ ସ୍କନ୍ଧ ଔର (୬) କର୍ମକେ ଅଯୋଗ୍ଯ ସ୍କନ୍ଧ — ଐସେ ଛହ ଭେଦ ହୈଂ . ସ୍କନ୍ଧୋଂକେ

ଭେଦ ଅବ କହେ ଜାନେଵାଲେ ସୂତ୍ରୋଂମେଂ (ଅଗଲୀ ଚାର ଗାଥାଓଂମେଂ) ଵିସ୍ତାରସେ କହେ ଜାଯେଂଗେ .

[ଅବ, ୨୦ଵୀଂ ଗାଥାକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଟୀକାକାର ମୁନିରାଜ ଶ୍ରୀ

ପଦ୍ମପ୍ରଭମଲଧାରିଦେଵ ଶ୍ଲୋକ କହତେ ହୈଂ :]

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] (ପୁଦ୍ଗଲପଦାର୍ଥ) ଗଲନ ଦ୍ଵାରା (ଅର୍ଥାତ୍ ଭିନ୍ନ ହୋ ଜାନେସେ) ‘ପରମାଣୁ’

କହଲାତା ହୈ ଔର ପୂରଣ ଦ୍ଵାରା (ଅର୍ଥାତ୍ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋନେସେ) ‘ସ୍କନ୍ଧ’ ନାମକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ . ଇସ

ପଦାର୍ଥକେ ବିନା ଲୋକଯାତ୍ରା ନହୀଂ ହୋ ସକତୀ .୩୭.

ଅତିଥୂଲଥୂଲ, ଥୂଲ, ଥୂଲସୂକ୍ଷମ, ସୂକ୍ଷ୍ମଥୂଲ ଅରୁ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଯେ .

ଅତିସୂକ୍ଷ୍ମ — ଯେହି ଧରାଦି ପୁଦ୍ଗଗଲସ୍କନ୍ଧକେ ଛ ଵିକଲ୍ପ ହୈଂ ..୨୧..

ଭୂପର୍ଵତାଦିକ ସ୍କନ୍ଧ ଅତିଥୂଲଥୂଲ ଜିନଵରନେ କହା .

ଘୃତ-ତୈଲ-ଜଲ ଇତ୍ଯାଦି ଇନକୋ ସ୍ଥୂଲ ପୁଦ୍ଗଲ ଜାନନା ..୨୨..

Page 51 of 388
PDF/HTML Page 78 of 415
single page version

ଛାଯାତଵମାଦୀଯା ଥୂଲେଦରଖଂଧମିଦି ଵିଯାଣାହି .

ସୁହୁମଥୂଲେଦି ଭଣିଯା ଖଂଧା ଚଉରକ୍ଖଵିସଯା ଯ ..୨୩..

ସୁହୁମା ହଵଂତି ଖଂଧା ପାଓଗ୍ଗା କମ୍ମଵଗ୍ଗଣସ୍ସ ପୁଣୋ .

ତଵ୍ଵିଵରୀଯା ଖଂଧା ଅଇସୁହୁମା ଇଦି ପରୂଵେଂତି ..୨୪..

ଅତିସ୍ଥୂଲସ୍ଥୂଲାଃ ସ୍ଥୂଲାଃ ସ୍ଥୂଲସୂକ୍ଷ୍ମାଶ୍ଚ ସୂକ୍ଷ୍ମସ୍ଥୂଲାଶ୍ଚ .

ସୂକ୍ଷ୍ମା ଅତିସୂକ୍ଷ୍ମା ଇତି ଧରାଦଯୋ ଭଵନ୍ତି ଷଡ୍ଭେଦାଃ ..୨୧..

ଭୂପର୍ଵତାଦ୍ଯା ଭଣିତା ଅତିସ୍ଥୂଲସ୍ଥୂଲା ଇତି ସ୍କଂଧାଃ .

ସ୍ଥୂଲା ଇତି ଵିଜ୍ଞେଯାଃ ସର୍ପିର୍ଜଲତୈଲାଦ୍ଯାଃ ..୨୨..

ଛାଯାତପାଦ୍ଯାଃ ସ୍ଥୂଲେତରସ୍କନ୍ଧା ଇତି ଵିଜାନୀହି .

ସୂକ୍ଷ୍ମସ୍ଥୂଲା ଇତି ଭଣିତାଃ ସ୍କନ୍ଧାଶ୍ଚତୁରକ୍ଷଵିଷଯାଶ୍ଚ ..୨୩..

ଗାଥା : ୨୧-୨୨-୨୩-୨୪ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଅତିସ୍ଥୂଲସ୍ଥୂଲାଃ ]

ଅତିସ୍ଥୂଲସ୍ଥୂଲ, [ସ୍ଥୂଲାଃ ] ସ୍ଥୂଲ, [ସ୍ଥୂଲସୂକ୍ଷ୍ମାଃ ଚ ] ସ୍ଥୂଲସୂକ୍ଷ୍ମ, [ସୂକ୍ଷ୍ମସ୍ଥୂଲାଃ ଚ ]
ସୂକ୍ଷ୍ମସ୍ଥୂଲ, [ସୂକ୍ଷ୍ମାଃ ] ସୂକ୍ଷ୍ମ ଔର [ଅତିସୂକ୍ଷ୍ମାଃ ] ଅତିସୂକ୍ଷ୍ମ [ଇତି ] ଐସେ [ଧରାଦଯଃ
ଷଡ୍ଭେଦାଃ ଭଵନ୍ତି ] ପୃଥ୍ଵୀ ଆଦି ସ୍କନ୍ଧୋଂକେ ଛହ ଭେଦ ହୈଂ .

[ଭୂପର୍ଵତାଦ୍ଯାଃ ] ଭୂମି, ପର୍ଵତ ଆଦି [ଅତିସ୍ଥୂଲସ୍ଥୂଲାଃ ଇତି ସ୍କନ୍ଧାଃ ]

ଅତିସ୍ଥୂଲସ୍ଥୂଲ ସ୍କନ୍ଧ [ଭଣିତାଃ ] କହେ ଗଯେ ହୈଂ; [ସପ୍ପିର୍ଜଲତୈଲାଦ୍ଯାଃ ] ଘୀ, ଜଲ, ତେଲ ଆଦି
[ସ୍ଥୂଲାଃ ଇତି ଵିଜ୍ଞେଯାଃ ] ସ୍ଥୂଲ ସ୍କନ୍ଧ ଜାନନା .

[ଛାଯାତପାଦ୍ଯାଃ ] ଛାଯା, ଆତପ (ଧୂପ) ଆଦି [ସ୍ଥୂଲେତରସ୍କନ୍ଧାଃ ଇତି ] ସ୍ଥୂଲସୂକ୍ଷ୍ମ

ସ୍କନ୍ଧ [ଵିଜାନୀହି ] ଜାନ [ଚ ] ଔର [ଚତୁରକ୍ଷଵିଷଯାଃ ସ୍କନ୍ଧାଃ ] ଚାର ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ଵିଷଯଭୂତ
ସ୍କନ୍ଧୋଂକୋ [ସୂକ୍ଷ୍ମସ୍ଥୂଲାଃ ଇତି ] ସୂକ୍ଷ୍ମସ୍ଥୂଲ [ଭଣିତାଃ ] କହା ଗଯା ହୈ .

ଆତାପ, ଛାଯା ସ୍ଥୂଲସୂକ୍ଷ୍ମ ସ୍କନ୍ଧ ନିଶ୍ଚଯ କୀଜିଯେ .

ଅରୁ ସ୍କନ୍ଧ ସୂକ୍ଷ୍ମସ୍ଥୂଲ ଚାରୋଂ ଅକ୍ଷସେ ଗହି ଲୀଜିଯେ ..୨୩..

କାର୍ମାଣଵର୍ଗଣ ଯୋଗ୍ଯ ପଞ୍ଚମ ସ୍କନ୍ଧ ସୂକ୍ଷ୍ମ ସ୍କନ୍ଧ ହୈ .

ଵିପରୀତ ଜୋ ଇସ ଯୋଗ୍ଯ ନହିଂ ଅତିସୂକ୍ଷ୍ମ ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍କନ୍ଧ ହୈ ..୨୪..

Page 52 of 388
PDF/HTML Page 79 of 415
single page version

ସୂକ୍ଷ୍ମା ଭଵନ୍ତି ସ୍କନ୍ଧାଃ ପ୍ରାଯୋଗ୍ଯାଃ କର୍ମଵର୍ଗଣସ୍ଯ ପୁନଃ .

ତଦ୍ଵିପରୀତାଃ ସ୍କନ୍ଧାଃ ଅତିସୂକ୍ଷ୍ମା ଇତି ପ୍ରରୂପଯନ୍ତି ..୨୪..

ଵିଭାଵପୁଦ୍ଗଲସ୍ଵରୂପାଖ୍ଯାନମେତତ୍ .

ଅତିସ୍ଥୂଲସ୍ଥୂଲା ହି ତେ ଖଲୁ ପୁଦ୍ଗଲାଃ ସୁମେରୁକୁମ୍ଭିନୀପ୍ରଭୃତଯଃ . ଘୃତତୈଲତକ୍ରକ୍ଷୀର-

ଜଲପ୍ରଭୃତିସମସ୍ତଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ହି ସ୍ଥୂଲପୁଦ୍ଗଲାଶ୍ଚ . ଛାଯାତପତମଃପ୍ରଭୃତଯଃ ସ୍ଥୂଲସୂକ୍ଷ୍ମପୁଦ୍ଗଲାଃ .

ସ୍ପର୍ଶନରସନଘ୍ରାଣଶ୍ରୋତ୍ରେନ୍ଦ୍ରିଯାଣାଂ ଵିଷଯାଃ ସୂକ୍ଷ୍ମସ୍ଥୂଲପୁଦ୍ଗଲାଃ ଶବ୍ଦସ୍ପର୍ଶରସଗନ୍ଧାଃ . ଶୁଭାଶୁଭ-

ପରିଣାମଦ୍ଵାରେଣାଗଚ୍ଛତାଂ ଶୁଭାଶୁଭକର୍ମଣାଂ ଯୋଗ୍ଯାଃ ସୂକ୍ଷ୍ମପୁଦ୍ଗଲାଃ . ଏତେଷାଂ ଵିପରୀତାଃ ସୂକ୍ଷ୍ମ-

ସୂକ୍ଷ୍ମପୁଦ୍ଗଲାଃ କର୍ମଣାମପ୍ରାଯୋଗ୍ଯା ଇତ୍ଯର୍ଥଃ . ଅଯଂ ଵିଭାଵପୁଦ୍ଗଲକ୍ରମଃ .

[ପୁନଃ ] ଔର [କର୍ମଵର୍ଗଣସ୍ଯ ପ୍ରାଯୋଗ୍ଯାଃ ] କର୍ମଵର୍ଗଣାକେ ଯୋଗ୍ଯ [ସ୍କନ୍ଧାଃ ] ସ୍କନ୍ଧ

[ସୂକ୍ଷ୍ମାଃ ଭଵନ୍ତି ] ସୂକ୍ଷ୍ମ ହୈଂ; [ତଦ୍ଵିପରୀତାଃ ] ଉନସେ ଵିପରୀତ (ଅର୍ଥାତ୍ କର୍ମଵର୍ଗଣାକେ ଅଯୋଗ୍ଯ)
[ସ୍କନ୍ଧାଃ ] ସ୍କନ୍ଧ [ଅତିସୂକ୍ଷ୍ମାଃ ଇତି ] ଅତିସୂକ୍ଷ୍ମ [ପ୍ରରୂପଯନ୍ତି ] କହେ ଜାତେ ହୈଂ .

ଟୀକା : — ଯହ, ଵିଭାଵପୁଦ୍ଗଲକେ ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ .

ସୁମେରୁ, ପୃଥ୍ଵୀ ଆଦି (ଘନ ପଦାର୍ଥ) ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅତିସ୍ଥୂଲସ୍ଥୂଲ ପୁଦ୍ଗଲ ହୈଂ . ଘୀ, ତେଲ,

ମଟ୍ଠା, ଦୂଧ, ଜଲ ଆଦି ସମସ୍ତ (ପ୍ରଵାହୀ) ପଦାର୍ଥ ସ୍ଥୂଲ ପୁଦ୍ଗଲ ହୈଂ . ଛାଯା, ଆତପ,

ଅନ୍ଧକାରାଦି ସ୍ଥୂଲସୂକ୍ଷ୍ମ ପୁଦ୍ଗଲ ହୈଂ . ସ୍ପର୍ଶନେନ୍ଦ୍ରିଯ, ରସନେନ୍ଦ୍ରିଯ, ଘ୍ରାଣେନ୍ଦ୍ରିଯ ତଥା ଶ୍ରୋତ୍ରେନ୍ଦ୍ରିଯକେ

ଵିଷଯ — ସ୍ପର୍ଶ, ରସ, ଗନ୍ଧ ଔର ଶବ୍ଦ — ସୂକ୍ଷ୍ମସ୍ଥୂଲ ପୁଦ୍ଗଲ ହୈଂ . ଶୁଭାଶୁଭ ପରିଣାମ ଦ୍ଵାରା

ଆନେଵାଲେ ଐସେ ଶୁଭାଶୁଭ କର୍ମୋଂକେ ଯୋଗ୍ଯ (ସ୍କନ୍ଧ) ଵେ ସୂକ୍ଷ୍ମ ପୁଦ୍ଗଲ ହୈଂ . ଉନସେ ଵିପରୀତ ଅର୍ଥାତ୍

କର୍ମୋଂକେ ଅଯୋଗ୍ଯ (ସ୍କନ୍ଧ) ଵେ ସୂକ୍ଷ୍ମସୂକ୍ଷ୍ମ ପୁଦ୍ଗଲ ହୈଂ . — ଐସା (ଇନ ଗାଥାଓଂକା) ଅର୍ଥ ହୈ .

ଯହ ଵିଭାଵପୁଦ୍ଗଲକା କ୍ରମ ହୈ .

[ଭାଵାର୍ଥ: — ସ୍କନ୍ଧ ଛହ ପ୍ରକାରକେ ହୈଂ : (୧) କାଷ୍ଠପାଷାଣାଦିକ ଜୋ ସ୍କନ୍ଧ ଛେଦନ

କିଯେ ଜାନେ ପର ସ୍ଵଯମେଵ ଜୁଡ଼ ନହୀଂ ସକତେ ଵେ ସ୍କନ୍ଧ ଅତିସ୍ଥୂଲସ୍ଥୂଲ ହୈଂ . (୨) ଦୂଧ, ଜଲ

ଆଦି ଜୋ ସ୍କନ୍ଧ ଛେଦନ କିଯେ ଜାନେ ପର ପୁନଃ ସ୍ଵଯମେଵ ଜୁଡ଼ ଜାତେ ହୈଂ ଵେ ସ୍କନ୍ଧ ସ୍ଥୂଲ ହୈଂ .

(୩) ଧୂପ, ଛାଯା, ଚାଁଦନୀ, ଅନ୍ଧକାର ଇତ୍ଯାଦି ଜୋ ସ୍କନ୍ଧ ସ୍ଥୂଲ ଜ୍ଞାତ ହୋନେ ପର ଭୀ ଭେଦେ ନହୀଂ
ଜା ସକତେ ଯା ହସ୍ତାଦିକସେ ଗ୍ରହଣ ନହୀଂ କିଯେ ଜା ସକତେ ଵେ ସ୍କନ୍ଧ ସ୍ଥୂଲସୂକ୍ଷ୍ମ ହୈଂ . (୪)

ଆଁଖସେ ନ ଦିଖନେଵାଲେ ଐସେ ଜୋ ଚାର ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ଵିଷଯଭୂତ ସ୍କନ୍ଧ ସୂକ୍ଷ୍ମ ହୋନେ ପର ଭୀ ସ୍ଥୂଲ
ଜ୍ଞାତ ହୋତେ ହୈଂ ( – ସ୍ପର୍ଶନେନ୍ଦ୍ରିଯସେ ସ୍ପର୍ଶ କିଯେ ଜା ସକତେ ହୈଂ, ଜୀଭସେ ଆସ୍ଵାଦନ କିଯେ ଜା ସକତେ

ହୈଂ, ନାକସେ ସୂଂଘେ ଜା ସକତେ ହୈଂ ଅଥଵା କାନସେ ସୁନେ ଜା ସକତେ ହୈଂ ) ଵେ ସ୍କନ୍ଧ ସୂକ୍ଷ୍ମସ୍ଥୂଲ ହୈଂ .

Page 53 of 388
PDF/HTML Page 80 of 415
single page version

ତଥା ଚୋକ୍ତଂ ପଂଚାସ୍ତିକାଯସମଯେ —

‘‘ପୁଢଵୀ ଜଲଂ ଚ ଛାଯା ଚଉରିଂଦିଯଵିସଯକମ୍ମପାଓଗ୍ଗା .

କ ମ୍ମାତୀଦା ଏଵଂ ଛବ୍ଭେଯା ପୋଗ୍ଗଲା ହୋଂତି ..’’

ଉକ୍ତଂ ଚ ମାର୍ଗପ୍ରକାଶେ —

(ଅନୁଷ୍ଟୁଭ୍)

‘‘ସ୍ଥୂଲସ୍ଥୂଲାସ୍ତତଃ ସ୍ଥୂଲାଃ ସ୍ଥୂଲସୂକ୍ଷ୍ମାସ୍ତତଃ ପରେ .

ସୂକ୍ଷ୍ମସ୍ଥୂଲାସ୍ତତଃ ସୂକ୍ଷ୍ମାଃ ସୂକ୍ଷ୍ମସୂକ୍ଷ୍ମାସ୍ତତଃ ପରେ .’’

ତଥା ଚୋକ୍ତଂ ଶ୍ରୀମଦମୃତଚନ୍ଦ୍ରସୂରିଭିଃ —

(ଵସଂତତିଲକା)

‘‘ଅସ୍ମିନ୍ନନାଦିନି ମହତ୍ଯଵିଵେକନାଟଯେ
ଵର୍ଣାଦିମାନ୍ ନଟତି ପୁଦ୍ଗଲ ଏଵ ନାନ୍ଯଃ .

(୫) ଇନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନକେ ଅଗୋଚର ଐସେ ଜୋ କର୍ମଵର୍ଗଣାରୂପ ସ୍କନ୍ଧ ଵେ ସ୍କନ୍ଧ ସୂକ୍ଷ୍ମ ହୈଂ .

(୬) କର୍ମଵର୍ଗଣାସେ ନୀଚେକେ (କର୍ମଵର୍ଗଣାତୀତ) ଜୋ ଅତ୍ଯନ୍ତସୂକ୍ଷ୍ମ ଦ୍ଵି-ଅଣୁକପର୍ଯଂତ ସ୍କନ୍ଧ ଵେ
ସ୍କନ୍ଧ ସୂକ୍ଷ୍ମସୂକ୍ଷ୍ମ ହୈଂ . ]

ଇସୀପ୍ରକାର (ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵପ୍ରଣୀତ) ଶ୍ରୀ ପଂଚାସ୍ତିକାଯସମଯମେଂ (❃ଗାଥା

ଦ୍ଵାରା) କହା ହୈ କି : —

‘‘[ଗାଥାର୍ଥଃ — ] ପୃଥ୍ଵୀ, ଜଲ, ଛାଯା, ଚାର ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ଵିଷଯଭୂତ, କର୍ମକେ ଯୋଗ୍ଯ ଔର

କର୍ମାତୀତ — ଇସପ୍ରକାର ପୁଦ୍ଗଲ (ସ୍କନ୍ଧ) ଛହ ପ୍ରକାରକେ ହୈଂ .’’

ଔର ମାର୍ଗପ୍ରକାଶମେଂ (ଶ୍ଲୋକ ଦ୍ଵାରା) କହା ହୈ କି : —

‘‘[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ସ୍ଥୂଲସ୍ଥୂଲ, ପଶ୍ଚାତ୍ ସ୍ଥୂଲ, ତତ୍ପଶ୍ଚାତ୍ ସ୍ଥୂଲସୂକ୍ଷ୍ମ, ପଶ୍ଚାତ୍

ସୂକ୍ଷ୍ମସ୍ଥୂଲ, ପଶ୍ଚାତ୍ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଔର ତତ୍ପଶ୍ଚାତ୍ ସୂକ୍ଷ୍ମସୂକ୍ଷ୍ମ ( – ଇସପ୍ରକାର ସ୍କନ୍ଧ ଛହ ପ୍ରକାରକେ ହୈଂ ) .’’

ଇସପ୍ରକାର (ଆଚାର୍ଯଦେଵ) ଶ୍ରୀମଦ୍ ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ରସୂରିନେ (ଶ୍ରୀ ସମଯସାରକୀ ଆତ୍ମଖ୍ଯାତି

ନାମକ ଟୀକାମେଂ ୪୪ଵେଂ ଶ୍ଲୋକ ଦ୍ଵାରା) କହା ହୈ କି : —

‘‘[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ଇସ ଅନାଦିକାଲୀନ ମହା ଅଵିଵେକକେ ନାଟକମେଂ ଅଥଵା ନାଚମେଂ

ଵର୍ଣାଦିମାନ୍ ପୁଦ୍ଗଲ ହୀ ନାଚତା ହୈ, ଅନ୍ଯ କୋଈ ନହୀଂ; (ଅଭେଦ ଜ୍ଞାନମେଂ ପୁଦ୍ଗଲ ହୀ ଅନେକ

❃

ଦେଖୋ, ଶ୍ରୀ ପରମଶ୍ରୁତପ୍ରଭାଵକମଣ୍ଡଲ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରକାଶିତ ପଂଚାସ୍ତିକାଯ, ଦ୍ଵିତୀଯ ସଂସ୍କରଣ, ପୃଷ୍ଠ – ୧୩୦ .

< Previous Page Next Page >