Niyamsar-Hindi (Oriya transliteration). Gatha: 25-36.

Page 54 of 388
PDF/HTML Page 81 of 415
single page version

ରାଗାଦିପୁଦ୍ଗଲଵିକାରଵିରୁଦ୍ଧଶୁଦ୍ଧ-
ଚୈତନ୍ଯଧାତୁମଯମୂର୍ତିରଯଂ ଚ ଜୀଵଃ ..’’

ତଥା ହି —

(ମାଲିନୀ)

ଇତି ଵିଵିଧଵିକଲ୍ପେ ପୁଦ୍ଗଲେ ଦ୍ରଶ୍ଯମାନେ

ନ ଚ କୁରୁ ରତିଭାଵଂ ଭଵ୍ଯଶାର୍ଦୂଲ ତସ୍ମିନ୍ .

କୁରୁ ରତିମତୁଲାଂ ତ୍ଵଂ ଚିଚ୍ଚମତ୍କାରମାତ୍ରେ
ଭଵସି ହି ପରମଶ୍ରୀକାମିନୀକାମରୂପଃ ..୩୮..

ଧାଉଚଉକ୍କସ୍ସ ପୁଣୋ ଜଂ ହେଊ କାରଣଂ ତି ତଂ ଣେଯୋ .

ଖଂଧାଣଂ ଅଵସାଣଂ ଣାଦଵ୍ଵୋ କଜ୍ଜପରମାଣୂ ..୨୫..

ଧାତୁଚତୁଷ୍କସ୍ଯ ପୁନଃ ଯୋ ହେତୁଃ କାରଣମିତି ସ ଜ୍ଞେଯଃ .

ସ୍କନ୍ଧାନାମଵସାନୋ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯଃ କାର୍ଯପରମାଣୁଃ ..୨୫..

ପ୍ରକାରକା ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ, ଜୀଵ ତୋ ଅନେକ ପ୍ରକାରକା ହୈ ନହୀଂ;) ଔର ଯହ ଜୀଵ ତୋ ରାଗାଦିକ
ପୁଦ୍ଗଲଵିକାରୋଂସେ ଵିଲକ୍ଷଣ, ଶୁଦ୍ଧ ଚୈତନ୍ଯଧାତୁମଯ ମୂର୍ତି ହୈ .’’

ଔର (ଇନ ଗାଥାଓଂକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଟୀକାକାର ମୁନିରାଜ ଶ୍ରୀ

ପଦ୍ମପ୍ରଭମଲଧାରିଦେଵ ଵିଵିଧ ପ୍ରକାରକେ ପୁଦ୍ଗଲୋଂମେଂ ରତି ନ କରକେ ଚୈତନ୍ଯଚମତ୍କାରମାତ୍ର ଆତ୍ମାମେଂ ରତି
କରନା ଐସା ଶ୍ଲୋକ ଦ୍ଵାରା କହତେ ହୈଂ ) : —

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ଇସପ୍ରକାର ଵିଵିଧ ଭେଦୋଂଵାଲା ପୁଦ୍ଗଲ ଦିଖାଈ ଦେନେ ପର, ହେ ଭଵ୍ଯଶାର୍ଦୂଲ !

(ଭଵ୍ଯୋତ୍ତମ !) ତୂ ଉସମେଂ ରତିଭାଵ ନ କର . ଚୈତନ୍ଯଚମତ୍କାରମାତ୍ରମେଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ଚୈତନ୍ଯଚମତ୍କାରମାତ୍ର

ଆତ୍ମାମେଂ) ତୂ ଅତୁଲ ରତି କର କି ଜିସସେ ତୂ ପରମଶ୍ରୀରୂପୀ କାମିନୀକା ଵଲ୍ଲଭ ହୋଗା .୩୮.

ଗାଥା : ୨୫ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ପୁନଃ ] ଫି ର [ଯଃ ] ଜୋ [ଧାତୁଚତୁଷ୍କସ୍ଯ ] (ପୃଥ୍ଵୀ,

ଜଲ, ତେଜ ଔର ଵାଯୁ — ଇନ) ଚାର ଧାତୁଓଂକା [ହେତୁଃ ] ହେତୁ ହୈ, [ସଃ ] ଵହ [କାରଣମ୍ ଇତି

ଜ୍ଞେଯଃ ] କାରଣପରମାଣୁ ଜାନନା; [ସ୍କନ୍ଧାନାମ୍ ] ସ୍କନ୍ଧୋଂକେ [ଅଵସାନଃ ] ଅଵସାନକୋ ( – ପୃଥକ୍

ଜୋ ହେତୁ ଧାତୁ ଚତୁଷ୍କକା କାରଣ - ଅଣୁ ଵିଖ୍ଯାତ ହୈ .

ଅରୁ ସ୍କନ୍ଧକେ ଅଵସାନମେଂ କାର୍ଯାଣୁ ହୋତା ପ୍ରାପ୍ତ ହୈ ..୨୫..

Page 55 of 388
PDF/HTML Page 82 of 415
single page version

କାରଣକାର୍ଯପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵରୂପାଖ୍ଯାନମେତତ୍ .

ପୃଥିଵ୍ଯପ୍ତେଜୋଵାଯଵୋ ଧାତଵଶ୍ଚତ୍ଵାରଃ; ତେଷାଂ ଯୋ ହେତୁଃ ସ କାରଣପରମାଣୁଃ . ସ ଏଵ ଜଘନ୍ଯ-

ପରମାଣୁଃ ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷଗୁଣାନାମାନନ୍ତ୍ଯାଭାଵାତ୍ ସମଵିଷମବଂଧଯୋରଯୋଗ୍ଯ ଇତ୍ଯର୍ଥଃ . ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷଗୁଣା-

ନାମନନ୍ତତ୍ଵସ୍ଯୋପରି ଦ୍ଵାଭ୍ଯାମ୍ ଚତୁର୍ଭିଃ ସମବନ୍ଧଃ ତ୍ରିଭିଃ ପଞ୍ଚଭିର୍ଵିଷମବନ୍ଧଃ . ଅଯମୁତ୍କୃଷ୍ଟ-

ପରମାଣୁଃ . ଗଲତାଂ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମ୍ ଅନ୍ତୋଽଵସାନସ୍ତସ୍ମିନ୍ ସ୍ଥିତୋ ଯଃ ସ କାର୍ଯପରମାଣୁଃ .

ଅଣଵଶ୍ଚତୁର୍ଭେଦାଃ କାର୍ଯକାରଣଜଘନ୍ଯୋତ୍କୃଷ୍ଟଭେଦୈଃ . ତସ୍ଯ ପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସ୍ଵରୂପସ୍ଥିତତ୍ଵାତ୍

ଵିଭାଵାଭାଵାତ୍ ପରମସ୍ଵଭାଵ ଇତି .

ତଥା ଚୋକ୍ତଂ ପ୍ରଵଚନସାରେ —

ହୁଏ ଅଵିଭାଗୀ ଅନ୍ତିମ ଅଂଶକୋ) [କାର୍ଯପରମାଣୁଃ ] କାର୍ଯପରମାଣୁ [ଜ୍ଞାତଵ୍ଯ: ] ଜାନନା .

ଟୀକା : — ଯହ, କାରଣପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର କାର୍ଯପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ .

ପୃଥ୍ଵୀ, ଜଲ, ତେଜ ଔର ଵାଯୁ ଯହ ଚାର ଧାତୁଏଁ ହୈଂ; ଉନକା ଜୋ ହେତୁ ହୈ ଵହ କାରଣପରମାଣୁ

ହୈ . ଵହୀ (ପରମାଣୁ), ଏକ ଗୁଣ ସ୍ନିଗ୍ଧତା ଯା ରୂକ୍ଷତା ହୋନେସେ, ସମ ଯା ଵିଷମ ବନ୍ଧକେ ଅଯୋଗ୍ଯ

ଐସା ଜଘନ୍ଯ ପରମାଣୁ ହୈ — ଐସା ଅର୍ଥ ହୈ . ଏକ ଗୁଣ ସ୍ନିଗ୍ଧତା ଯା ରୂକ୍ଷତାକେ ଊ ପର, ଦୋ

ଗୁଣଵାଲେକା ଔର ଚାର ଗୁଣଵାଲେକା ❃ସମବନ୍ଧ ହୋତା ହୈ ତଥା ତୀନ ଗୁଣଵାଲେକା ଔର ପାଁଚ

ଗୁଣଵାଲେକା ❃ଵିଷମବନ୍ଧ ହୋତା ହୈ, — ଯହ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ପରମାଣୁ ହୈ . ଗଲତେ ଅର୍ଥାତ୍ ପୃଥକ୍ ହୋତେ

ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ଅନ୍ତମେଂ — ଅଵସାନମେଂ (ଅନ୍ତିମ ଦଶାମେଂ) ସ୍ଥିତ ଵହ କାର୍ଯପରମାଣୁ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍

ସ୍କନ୍ଧ ଖଣ୍ଡିତ ହୋତେ - ହୋତେ ଜୋ ଛୋଟେସେ ଛୋଟା ଅଵିଭାଗ ଭାଗ ରହତା ହୈ ଵହ କାର୍ଯପରମାଣୁ ହୈ ) .

(ଇସପ୍ରକାର) ଅଣୁଓଂକେ ( – ପରମାଣୁଓଂକେ) ଚାର ଭେଦ ହୈଂ : କାର୍ଯ, କାରଣ, ଜଘନ୍ଯ ଔର ଉତ୍କୃଷ୍ଟ .

ଵହ ପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵରୂପମେଂ ସ୍ଥିତ ହୋନେସେ ଉସେ ଵିଭାଵକା ଅଭାଵ ହୈ, ଇସଲିଯେ (ଉସେ) ପରମ
ସ୍ଵଭାଵ ହୈ .

ଇସୀପ୍ରକାର (ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵପ୍ରଣୀତ) ଶ୍ରୀ ପ୍ରଵଚନସାରମେଂ (୧୬୫ଵୀଂ ତଥା

୧୬୬ଵୀଂ ଗାଥା ଦ୍ଵାରା) କହା ହୈ କି : —

❃ସମବନ୍ଧ ଅର୍ଥାତ୍ ସମ ସଂଖ୍ଯାକେ ଗୁଣଵାଲେ ପରମାଣୁଓଂକା ବନ୍ଧ ଔର ଵିଷମବନ୍ଧ ଅର୍ଥାତ୍ ଵିଷମ ସଂଖ୍ଯାକେ ଗୁଣଵାଲେ
ପରମାଣୁଓଂକା ବନ୍ଧ . ଯହାଁ (ଟୀକାମେଂ) ସମବନ୍ଧ ଔର ଵିଷମବନ୍ଧକା ଏକ – ଏକ ଉଦାହରଣ ଦିଯା ହୈ ତଦନୁସାର

ସମସ୍ତ ସମବନ୍ଧ ଔର ଵିଷମବନ୍ଧ ସମଝ ଲେନା .

Page 56 of 388
PDF/HTML Page 83 of 415
single page version

‘‘ଣିଦ୍ଧା ଵା ଲୁକ୍ଖା ଵା ଅଣୁପରିଣାମା ସମା ଵ ଵିସମା ଵା .

ସମଦୋ ଦୁରାଧିଗା ଜଦି ବଜ୍ଝଂତି ହି ଆଦିପରିହୀଣା ..

ଣିଦ୍ଧତ୍ତଣେଣ ଦୁଗୁଣୋ ଚଦୁଗୁଣଣିଦ୍ଧେଣ ବଂଧମଣୁଭଵଦି .

ଲୁକ୍ଖେଣ ଵା ତିଗୁଣିଦୋ ଅଣୁ ବଜ୍ଝଦି ପଂଚଗୁଣଜୁତ୍ତୋ ..’’

ତଥା ହି —

(ଅନୁଷ୍ଟୁଭ୍)

ସ୍କନ୍ଧୈସ୍ତୈଃ ଷଟ୍ପ୍ରକାରୈଃ କିଂ ଚତୁର୍ଭିରଣୁଭିର୍ମମ .

ଆତ୍ମାନମକ୍ଷଯଂ ଶୁଦ୍ଧଂ ଭାଵଯାମି ମୁହୁର୍ମୁହୁଃ ..୩9..

ଅତ୍ତାଦି ଅତ୍ତମଜ୍ଝଂ ଅତ୍ତଂତଂ ଣେଵ ଇଂଦିଯଗ୍ଗେଜ୍ଝଂ .

ଅଵିଭାଗୀ ଜଂ ଦଵ୍ଵଂ ପରମାଣୂ ତଂ ଵିଯାଣାହି ..୨୬..

ଆତ୍ମାଦ୍ଯାତ୍ମମଧ୍ଯମାତ୍ମାନ୍ତଂ ନୈଵେନ୍ଦ୍ରିଯୈର୍ଗ୍ରାହ୍ଯମ୍ .

ଅଵିଭାଗି ଯଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ପରମାଣୁଂ ତଦ୍ ଵିଜାନୀହି ..୨୬..

‘‘[ଗାଥାର୍ଥଃ — ] ପରମାଣୁ – ପରିଣାମ, ସ୍ନିଗ୍ଧ ହୋଂ ଯା ରୂକ୍ଷ ହୋଂ, ସମ ଅଂଶଵାଲେ ହୋଂ ଯା

ଵିଷମ ଅଂଶଵାଲେ ହୋଂ, ଯଦି ସମାନସେ ଦୋ ଅଧିକ ଅଂଶଵାଲେ ହୋଂ ତୋ ବଁଧତେ ହୈଂ; ଜଘନ୍ଯ ଅଂଶଵାଲା
ନହୀଂ ବଁଧତା .

ସ୍ନିଗ୍ଧରୂପସେ ଦୋ ଅଂଶଵାଲା ପରମାଣୁ ଚାର ଅଂଶଵାଲେ ସ୍ନିଗ୍ଧ (ଅଥଵା ରୂକ୍ଷ) ପରମାଣୁକେ

ସାଥ ବନ୍ଧକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ; ଅଥଵା ରୂକ୍ଷତାସେ ତୀନ ଅଂଶଵାଲା ପରମାଣୁ ପାଁଚ ଅଂଶଵାଲେକେ
ସାଥ ଜୁଡ଼ା ହୁଆ ବଁଧତା ହୈ .’’

ଔର (୨୫ଵୀଂ ଗାଥାକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଟୀକାକାର ମୁନିରାଜ ଶ୍ଲୋକ ଦ୍ଵାରା

ପୁଦ୍ଗଲକୀ ଉପେକ୍ଷା କରକେ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକୀ ଭାଵନା କରତେ ହୈଂ ) : —

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ଉନ ଛହ ପ୍ରକାରକେ ସ୍କଂଧୋଂ ଯା ଚାର ପ୍ରକାରକେ ଅଣୁଓଂକେ ସାଥ ମୁଝେ

କ୍ଯା ହୈ ? ମୈଂ ତୋ ଅକ୍ଷଯ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକୋ ପୁନଃ ପୁନଃ ଭାତା ହୂଁ . ୩୯ .

ଗାଥା : ୨୬ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଆତ୍ମାଦି ] ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଜିସକା ଆଦି ହୈ,

ଜୋ ଆଦିମେଂ ଭୀ ଆପ ହୈ ମଧ୍ଯାନ୍ତମେଂ ଭୀ ଆପ ହୀ .

ଅଵିଭାଗ, ଇନ୍ଦ୍ରିଯ ଗ୍ରାହ୍ଯ ନହିଂ, ପରମାଣୁ ସତ୍ ଜାନୋ ଵହୀ ..୨୬..

Page 57 of 388
PDF/HTML Page 84 of 415
single page version

ପରମାଣୁଵିଶେଷୋକ୍ତି ରିଯମ୍ .

ଯଥା ଜୀଵାନାଂ ନିତ୍ଯାନିତ୍ଯନିଗୋଦାଦିସିଦ୍ଧକ୍ଷେତ୍ରପର୍ଯନ୍ତସ୍ଥିତାନାଂ ସହଜପରମପାରିଣାମିକ-

ଭାଵଵିଵକ୍ଷାସମାଶ୍ରଯେଣ ସହଜନିଶ୍ଚଯନଯେନ ସ୍ଵସ୍ଵରୂପାଦପ୍ରଚ୍ଯଵନତ୍ଵମୁକ୍ତ ମ୍, ତଥା ପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ
ପଂଚମଭାଵେନ ପରମସ୍ଵଭାଵତ୍ଵାଦାତ୍ମପରିଣତେରାତ୍ମୈଵାଦିଃ, ମଧ୍ଯୋ ହି ଆତ୍ମପରିଣତେରାତ୍ମୈଵ, ଅଂତୋପି
ସ୍ଵସ୍ଯାତ୍ମୈଵ ପରମାଣୁଃ . ଅତଃ ନ ଚେନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନଗୋଚରତ୍ଵାଦ୍ ଅନିଲାନଲାଦିଭିରଵିନଶ୍ଵରତ୍ଵାଦଵିଭାଗୀ

ହେ ଶିଷ୍ଯ ସ ପରମାଣୁରିତି ତ୍ଵଂ ତଂ ଜାନୀହି .

(ଅନୁଷ୍ଟୁଭ୍)

ଅପ୍ଯାତ୍ମନି ସ୍ଥିତିଂ ବୁଦ୍ଧ୍ଵା ପୁଦ୍ଗଲସ୍ଯ ଜଡାତ୍ମନଃ .

ସିଦ୍ଧାସ୍ତେ କିଂ ନ ତିଷ୍ଠଂତି ସ୍ଵସ୍ଵରୂପେ ଚିଦାତ୍ମନି ..୪୦..

૮

[ଆତ୍ମମଧ୍ଯମ୍ ] ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଜିସକା ମଧ୍ଯ ହୈ ଔର [ଆତ୍ମାନ୍ତମ୍ ] ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଜିସକା ଅନ୍ତ ହୈ
(ଅର୍ଥାତ୍ ଜିସକେ ଆଦିମେଂ, ମଧ୍ଯମେଂ ଔର ଅନ୍ତମେଂ ପରମାଣୁକା ନିଜ ସ୍ଵରୂପ ହୀ ହୈ ), [ନ ଏଵ
ଇନ୍ଦ୍ରିଯୈଃ ଗ୍ରାହ୍ଯମ୍ ] ଜୋ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂସେ ଗ୍ରାହ୍ଯ ( – ଜାନନେମେଂ ଆନେ ଯୋଗ୍ଯ) ନହୀଂ ହୈ ଔର [ଯଦ୍ ଅଵିଭାଗି]

ଜୋ ଅଵିଭାଗୀ ହୈ, [ତତ୍ ] ଵହ [ପରମାଣୁଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯ [ଵିଜାନୀହି ] ଜାନ .

ଟୀକା : — ଯହ, ପରମାଣୁକା ଵିଶେଷ କଥନ ହୈ .

ଜିସପ୍ରକାର ସହଜ ପରମ ପାରିଣାମିକଭାଵକୀ ଵିଵକ୍ଷାକା ଆଶ୍ରଯ କରନେଵାଲେ ସହଜ

ନିଶ୍ଚଯନଯକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ନିତ୍ଯ ଔର ଅନିତ୍ଯ ନିଗୋଦସେ ଲେକର ସିଦ୍ଧକ୍ଷେତ୍ର ପର୍ଯନ୍ତ ଵିଦ୍ଯମାନ ଜୀଵୋଂକା
ନିଜ ସ୍ଵରୂପସେ ଅଚ୍ଯୁତପନା କହା ଗଯା ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ପଂଚମଭାଵକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯକା
ପରମସ୍ଵଭାଵ ହୋନେସେ ପରମାଣୁ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଅପନୀ ପରିଣତିକା ଆଦି ହୈ, ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଅପନୀ ପରିଣତିକା
ମଧ୍ଯ ହୈ ଔର ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଅପନା ଅନ୍ତ ଭୀ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଆଦିମେଂ ଭୀ ସ୍ଵଯଂ ହୀ, ମଧ୍ଯମେଂ ଭୀ ସ୍ଵଯଂ
ହୀ ଔର ଅନ୍ତମେଂ ଭୀ ପରମାଣୁ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ହୈ, କଭୀ ନିଜ ସ୍ଵରୂପସେ ଚ୍ଯୁତ ନହୀଂ ହୈ) . ଜୋ ଐସା

ହୋନେସେ, ଇନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନଗୋଚର ନ ହୋନେସେ ଔର ପଵନ, ଅଗ୍ନି ଇତ୍ଯାଦି ଦ୍ଵାରା ନାଶକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ନ ହୋନେସେ,
ଅଵିଭାଗୀ ହୈ ଉସେ, ହେ ଶିଷ୍ଯ ! ତୂ ପରମାଣୁ ଜାନ .

[ଅବ ୨୬ଵୀଂ ଗାଥାକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଟୀକାକାର ମୁନିରାଜ ଶ୍ଲୋକ

କହତେ ହୈଂ : ]

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ଜଡ଼ାତ୍ମକ ପୁଦ୍ଗଲକୀ ସ୍ଥିତି ସ୍ଵଯଂମେଂ ( – ପୁଦ୍ଗଲମେଂ ହୀ) ଜାନକର

(ଅର୍ଥାତ୍ ଜଡ଼ସ୍ଵରୂପ ପୁଦ୍ଗଲ ପୁଦ୍ଗଲକେ ନିଜ ସ୍ଵରୂପମେଂ ହୀ ରହତେ ହୈଂ ଐସା ଜାନକର), ଵେ
ସିଦ୍ଧଭଗଵନ୍ତ ଅପନେ ଚୈତନ୍ଯାତ୍ମକ ସ୍ଵରୂପମେଂ କ୍ଯୋଂ ନହୀଂ ରହେଂଗେ ? (ଅଵଶ୍ଯ ରହେଂଗେ .) ୪୦.

Page 58 of 388
PDF/HTML Page 85 of 415
single page version

ଏଯରସରୂଵଗଂଧଂ ଦୋଫାସଂ ତଂ ହଵେ ସହାଵଗୁଣଂ .

ଵିହାଵଗୁଣମିଦି ଭଣିଦଂ ଜିଣସମଯେ ସଵ୍ଵପଯଡତ୍ତଂ ..୨୭..

ଏକରସରୂପଗନ୍ଧଃ ଦ୍ଵିସ୍ପର୍ଶଃ ସ ଭଵେତ୍ସ୍ଵଭାଵଗୁଣଃ .

ଵିଭାଵଗୁଣ ଇତି ଭଣିତୋ ଜିନସମଯେ ସର୍ଵପ୍ରକଟତ୍ଵମ୍ ..୨୭..

ସ୍ଵଭାଵପୁଦ୍ଗଲସ୍ଵରୂପାଖ୍ଯାନମେତତ୍ .

ତିକ୍ତ କଟୁକକଷାଯାମ୍ଲମଧୁରାଭିଧାନେଷୁ ପଂଚସୁ ରସେଷ୍ଵେକରସଃ, ଶ୍ଵେତପୀତହରିତାରୁଣ-

କୃଷ୍ଣଵର୍ଣେଷ୍ଵେକଵର୍ଣଃ, ସୁଗନ୍ଧଦୁର୍ଗନ୍ଧଯୋରେକଗଂଧଃ, କର୍କଶମୃଦୁଗୁରୁଲଘୁଶୀତୋଷ୍ଣସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷାଭିଧାନା-
ମଷ୍ଟାନାମନ୍ତ୍ଯଚତୁଃସ୍ପର୍ଶାଵିରୋଧସ୍ପର୍ଶନଦ୍ଵଯମ୍; ଏତେ ପରମାଣୋଃ ସ୍ଵଭାଵଗୁଣାଃ ଜିନାନାଂ ମତେ .

ଵିଭାଵଗୁଣାତ୍ମକୋ ଵିଭାଵପୁଦ୍ଗଲଃ . ଅସ୍ଯ ଦ୍ଵଯଣୁକାଦିସ୍କଂଧରୂପସ୍ଯ ଵିଭାଵଗୁଣାଃ ସକଲ-

କରଣଗ୍ରାମଗ୍ରାହ୍ଯା ଇତ୍ଯର୍ଥଃ .

ଗାଥା : ୨୭ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଏକରସରୂପଗନ୍ଧଃ ] ଜୋ ଏକ ରସଵାଲା, ଏକ

ଵର୍ଣଵାଲା, ଏକ ଗଂଧଵାଲା ଔର [ଦ୍ଵିସ୍ପର୍ଶଃ ] ଦୋ ସ୍ପର୍ଶଵାଲା ହୋ, [ସଃ ] ଵହ [ସ୍ଵଭାଵଗୁଣଃ ]
ସ୍ଵଭାଵଗୁଣଵାଲା [ଭଵେତ୍ ] ହୈ; [ଵିଭାଵଗୁଣଃ ] ଵିଭାଵଗୁଣଵାଲେକୋ [ଜିନସମଯେ ]

୧ଜିନସମଯମେଂ [ସର୍ଵପ୍ରକଟତ୍ଵମ୍ ] ସର୍ଵ ପ୍ରଗଟ (ସର୍ଵ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂସେ ଗ୍ରାହ୍ଯ) [ଇତି ଭଣିତଃ ] କହା ହୈ .

ଟୀକା : — ଯହ, ସ୍ଵଭାଵପୁଦ୍ଗଲକେ ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ .

ଚରପରା, କଡ଼ଵା, କଷାଯଲା, ଖଟ୍ଟା ଔର ମୀଠା ଇନ ପାଁଚ ରସୋଂମେଂସେ ଏକ ରସ; ସଫେ ଦ,

ପୀଲା, ହରା, ଲାଲ ଔର କାଲା ଇନ (ପାଁଚ) ଵର୍ଣୋଂମେଂସେ ଏକ ଵର୍ଣ; ସୁଗନ୍ଧ ଔର ଦୁର୍ଗଂଧମେଂକୀ ଏକ
ଗଂଧ; କଠୋର, କୋମଲ, ଭାରୀ, ହଲକା, ଶୀତ, ଉଷ୍ଣ, ସ୍ନିଗ୍ଧ (ଚିକନା) ଔର ରୂକ୍ଷ (ରୂଖା)
ଇନ ଆଠ ସ୍ପର୍ଶୋଂମେଂସେ ଅନ୍ତିମ ଚାର ସ୍ପର୍ଶୋଂମେଂକେ ଅଵିରୁଦ୍ଧ ଦୋ ସ୍ପର୍ଶ; ଯହ, ଜିନୋଂକେ ମତମେଂ ପରମାଣୁକେ
ସ୍ଵଭାଵଗୁଣ ହୈଂ . ଵିଭାଵପୁଦ୍ଗଲ ଵିଭାଵଗୁଣାତ୍ମକ ହୋତା ହୈ . ଯହ ୨ଦ୍ଵି-ଅଣୁକାଦିସ୍କନ୍ଧରୂପ

ଵିଭାଵପୁଦ୍ଗଲକେ ଵିଭାଵଗୁଣ ସକଲ ଇନ୍ଦ୍ରିଯସମୂହ ଦ୍ଵାରା ଗ୍ରାହ୍ଯ (ଜାନନେମେଂ ଆନେ ଯୋଗ୍ଯ) ହୈଂ .

— ଐସା (ଇସ ଗାଥାକା) ଅର୍ଥ ହୈ .

୧ – ସମଯ = ସିଦ୍ଧାନ୍ତ; ଶାସ୍ତ୍ର; ଶାସନ; ଦର୍ଶନ; ମତ .

୨ – ଦୋ ପରମାଣୁଓଂସେ ଲେକର ଅନନ୍ତ ପରମାଣୁଓଂକା ବନା ହୁଆ ସ୍କନ୍ଧ ଵହ ଵିଭାଵପୁଦ୍ଗଲ ହୈ .

ଦୋ ସ୍ପର୍ଶ ଇକ ରସ-ଗଂଧ-ଵର୍ଣ ସ୍ଵଭାଵଗୁଣମଯ ହୈ ଵହୀ .

ସର୍ଵାକ୍ଷଗମ୍ଯ ଵିଭାଵଗୁଣମଯକୋ ପ୍ରଗଟ ଜିନଵର କହୀ ..୨୭..

Page 59 of 388
PDF/HTML Page 86 of 415
single page version

ତଥା ଚୋକ୍ତଂ ପଂଚାସ୍ତିକାଯସମଯେ —

‘‘ଏଯରସଵଣ୍ଣଗଂଧଂ ଦୋଫାସଂ ସଦ୍ଦକାରଣମସଦ୍ଦଂ .

ଖଂଧଂତରିଦଂ ଦଵ୍ଵଂ ପରମାଣୁଂ ତଂ ଵିଯାଣାହି ..’’

ଉକ୍ତଂ ଚ ମାର୍ଗପ୍ରକାଶେ —

(ଅନୁଷ୍ଟୁଭ୍)

‘‘ଵସୁଧାନ୍ତ୍ଯଚତୁଃସ୍ପର୍ଶେଷୁ ଚିନ୍ତ୍ଯଂ ସ୍ପର୍ଶନଦ୍ଵଯମ୍ .

ଵର୍ଣୋ ଗନ୍ଧୋ ରସଶ୍ଚୈକଃ ପରମାଣୋଃ ନ ଚେତରେ ..’’

ତଥା ହି —

(ମାଲିନୀ)

ଅଥ ସତି ପରମାଣୋରେକଵର୍ଣାଦିଭାସ୍ଵ-
ନ୍ନିଜଗୁଣନିଚଯେଽସ୍ମିନ୍ ନାସ୍ତି ମେ କାର୍ଯସିଦ୍ଧିଃ .

ଇତି ନିଜହୃଦି ମତ୍ତ୍ଵା ଶୁଦ୍ଧମାତ୍ମାନମେକମ୍
ପରମସୁଖପଦାର୍ଥୀ ଭାଵଯେଦ୍ଭଵ୍ଯଲୋକଃ ..୪୧..

ଇସପ୍ରକାର (ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵପ୍ରଣୀତ) ଶ୍ରୀ ପଂଚାସ୍ତିକାଯସମଯମେଂ (୮୧ଵୀଂ

ଗାଥା ଦ୍ଵାରା) କହା ହୈ କି : —

‘‘[ଗାଥାର୍ଥଃ — ] ଏକ ରସଵାଲା, ଏକ ଵର୍ଣଵାଲା, ଏକ ଗଂଧଵାଲା ଔର ଦୋ ସ୍ପର୍ଶଵାଲା

ଵହ ପରମାଣୁ ଶବ୍ଦକା କାରଣ ହୈ, ଅଶବ୍ଦ ହୈ ଔର ସ୍କନ୍ଧକେ ଭୀତର ହୋ ତଥାପି ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍
ସଦୈଵ ସର୍ଵସେ ଭିନ୍ନ, ଶୁଦ୍ଧ ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ ) .’’

ଔର ମାର୍ଗପ୍ରକାଶମେଂ (ଶ୍ଲୋକ ଦ୍ଵାରା) କହା ହୈ କି : —

‘‘[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ପରମାଣୁକୋ ଆଠ ପ୍ରକାରକେ ସ୍ପର୍ଶୋଂମେଂ ଅନ୍ତିମ ଚାର ସ୍ପର୍ଶୋଂମେଂସେ ଦୋ

ସ୍ପର୍ଶ, ଏକ ଵର୍ଣ, ଏକ ଗଂଧ ତଥା ଏକ ରସ ସମଝନା, ଅନ୍ଯ ନହୀଂ .’’

ଔର (୨୭ଵୀଂ ଗାଥାକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଟୀକାକାର ମୁନିରାଜ ଶ୍ଲୋକ ଦ୍ଵାରା ଭଵ୍ଯ

ଜନୋଂକୋ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକୀ ଭାଵନାକା ଉପଦେଶ କରତେ ହୈଂ ) : —

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ଯଦି ପରମାଣୁ ଏକଵର୍ଣାଦିରୂପ ପ୍ରକାଶତେ (ଜ୍ଞାତ ହୋତେ) ନିଜ ଗୁଣସମୂହମେଂ

ହୈଂ, ତୋ ଉସମେଂ ମେରୀ (କୋଈ) କାର୍ଯସିଦ୍ଧି ନହୀଂ ହୈ, (ଅର୍ଥାତ୍ ପରମାଣୁ ତୋ ଏକ ଵର୍ଣ, ଏକ ଗଂଧ ଆଦି
ଅପନେ ଗୁଣୋଂମେଂ ହୀ ହୈ, ତୋ ଫି ର ଉସମେଂ ମେରା କୋଈ କାର୍ଯ ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ ହୋତା); — ଇସପ୍ରକାର ନିଜ ହୃଦଯମେଂ

ମାନକର ପରମ ସୁଖପଦକା ଅର୍ଥୀ ଭଵ୍ଯସମୂହ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକୋ ଏକକୋ ଭାଯେ .୪୧.

Page 60 of 388
PDF/HTML Page 87 of 415
single page version

ଅଣ୍ଣଣିରାଵେକ୍ଖୋ ଜୋ ପରିଣାମୋ ସୋ ସହାଵପଜ୍ଜାଓ .

ଖଂଧସରୂଵେଣ ପୁଣୋ ପରିଣାମୋ ସୋ ଵିହାଵପଜ୍ଜାଓ ..୨୮..

ଅନ୍ଯନିରପେକ୍ଷୋ ଯଃ ପରିଣାମଃ ସ ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯଃ .

ସ୍କନ୍ଧସ୍ଵରୂପେଣ ପୁନଃ ପରିଣାମଃ ସ ଵିଭାଵପର୍ଯାଯଃ ..୨୮..

ପୁଦ୍ଗଲପର୍ଯାଯସ୍ଵରୂପାଖ୍ଯାନମେତତ୍ .

ପରମାଣୁପର୍ଯାଯଃ ପୁଦ୍ଗଲସ୍ଯ ଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯଃ ପରମପାରିଣାମିକଭାଵଲକ୍ଷଣଃ ଵସ୍ତୁଗତଷଟ୍ପ୍ରକାର-

ହାନିଵୃଦ୍ଧିରୂପଃ ଅତିସୂକ୍ଷ୍ମଃ ଅର୍ଥପର୍ଯାଯାତ୍ମକଃ ସାଦିସନିଧନୋଽପି ପରଦ୍ରଵ୍ଯନିରପେକ୍ଷତ୍ଵାଚ୍ଛୁଦ୍ଧସଦ୍ଭୂତ-
ଵ୍ଯଵହାରନଯାତ୍ମକଃ . ଅଥଵା ହି ଏକସ୍ମିନ୍ ସମଯେଽପ୍ଯୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାତ୍ମକତ୍ଵାତ୍ସୂକ୍ଷ୍ମଋଜୁସୂତ୍ର-

ନଯାତ୍ମକଃ . ସ୍କନ୍ଧପର୍ଯାଯଃ ସ୍ଵଜାତୀଯବନ୍ଧଲକ୍ଷଣଲକ୍ଷିତତ୍ଵାଦଶୁଦ୍ଧ ଇତି .

ଗାଥା : ୨୮ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଅନ୍ଯନିରପେକ୍ଷଃ ] ଅନ୍ଯନିରପେକ୍ଷ (ଅନ୍ଯକୀ ଅପେକ୍ଷା

ରହିତ) [ଯଃ ପରିଣାମଃ ] ଜୋ ପରିଣାମ [ସଃ ] ଵହ [ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯଃ ] ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯ ହୈ
[ପୁନଃ ] ଔର [ସ୍କନ୍ଧସ୍ଵରୂପେଣ ପରିଣାମଃ] ସ୍କନ୍ଧରୂପ ପରିଣାମ [ସଃ ] ଵହ
[ଵିଭାଵପର୍ଯାଯଃ ] ଵିଭାଵପର୍ଯାଯ ହୈ .

ଟୀକା : — ଯହ, ପୁଦ୍ଗଲପର୍ଯାଯକେ ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ .

ପରମାଣୁପର୍ଯାଯ ପୁଦ୍ଗଲକୀ ଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯ ହୈ — ଜୋ କି ପରମପାରିଣାମିକଭାଵସ୍ଵରୂପ ହୈ,

ଵସ୍ତୁମେଂ ହୋନେଵାଲୀ ଛହ ପ୍ରକାରକୀ ହାନିଵୃଦ୍ଧିରୂପ ହୈ, ଅତିସୂକ୍ଷ୍ମ ହୈ, ଅର୍ଥପର୍ଯାଯାତ୍ମକ ହୈ ଔର
ସାଦି-ସାନ୍ତ ହୋନେ ପର ଭୀ ପରଦ୍ରଵ୍ଯସେ ନିରପେକ୍ଷ ହୋନେକେ କାରଣ ଶୁଦ୍ଧସଦ୍ଭୂତଵ୍ଯଵହାରନଯାତ୍ମକ ହୈ
ଅଥଵା ଏକ ସମଯମେଂ ଭୀ ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାତ୍ମକ ହୋନେସେ ସୂକ୍ଷ୍ମଋୃଜୁସୂତ୍ରନଯାତ୍ମକ ହୈ .

ସ୍କନ୍ଧପର୍ଯାଯ ସ୍ଵଜାତୀଯ ବନ୍ଧରୂପ ଲକ୍ଷଣସେ ଲକ୍ଷିତ ହୋନେକେ କାରଣ ଅଶୁଦ୍ଧ ହୈ .

[ଅବ ଟୀକାକାର ମୁନିରାଜ ୨୮ଵୀଂ ଗାଥାକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଶ୍ଲୋକ

କହତେ ହୈଂ :]

ପର୍ଯାଯ ପରନିରପେକ୍ଷ ଜୋ ଉସକୋ ସ୍ଵଭାଵିକ ଜାନିଯେ .

ଜୋ ସ୍କନ୍ଧପରିଣତି ହୈ ଉସେ ଵୈଭାଵିକୀ ପହିଚାନିଯେ ..୨୮..

Page 61 of 388
PDF/HTML Page 88 of 415
single page version

(ମାଲିନୀ)

ପରପରିଣତିଦୂରେ ଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯରୂପେ
ସତି ନ ଚ ପରମାଣୋଃ ସ୍କନ୍ଧପର୍ଯାଯଶବ୍ଦଃ .

ଭଗଵତି ଜିନନାଥେ ପଂଚବାଣସ୍ଯ ଵାର୍ତା
ନ ଚ ଭଵତି ଯଥେଯଂ ସୋଽପି ନିତ୍ଯଂ ତଥୈଵ ..୪୨..

ପୋଗ୍ଗଲଦଵ୍ଵଂ ଉଚ୍ଚଇ ପରମାଣୂ ଣିଚ୍ଛଏଣ ଇଦରେଣ .

ପୋଗ୍ଗଲଦଵ୍ଵୋ ତ୍ତି ପୁଣୋ ଵଵଦେସୋ ହୋଦି ଖଂଧସ୍ସ ..୨9..

ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯମୁଚ୍ଯତେ ପରମାଣୁର୍ନିଶ୍ଚଯେନ ଇତରେଣ .

ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯମିତି ପୁନଃ ଵ୍ଯପଦେଶୋ ଭଵତି ସ୍କନ୍ଧସ୍ଯ ..୨9..

ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନୋପସଂହାରୋଽଯମ୍ .

ସ୍ଵଭାଵଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯାତ୍ମକସ୍ଯ ପରମାଣୋରେଵ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଵ୍ଯପଦେଶଃ ଶୁଦ୍ଧନିଶ୍ଚଯେନ . ଇତରେଣ

ଵ୍ଯଵହାରନଯେନ ଵିଭାଵପର୍ଯାଯାତ୍ମନାଂ ସ୍କନ୍ଧପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ପୁଦ୍ଗଲତ୍ଵମୁପଚାରତଃ ସିଦ୍ଧଂ ଭଵତି .

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] (ପରମାଣୁ) ପରପରିଣତିସେ ଦୂର ଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯରୂପ ହୋନେସେ ପରମାଣୁକୋ

ସ୍କନ୍ଧପର୍ଯାଯରୂପ ଶବ୍ଦ ନହୀଂ ହୋତା; ଜିସପ୍ରକାର ଭଗଵାନ ଜିନନାଥମେଂ କାମଦେଵକୀ ଵାର୍ତା ନହୀଂ ହୋତୀ,
ଉସୀପ୍ରକାର ପରମାଣୁ ଭୀ ସଦା ଅଶବ୍ଦ ହୀ ହୋତା ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ପରମାଣୁକୋ ଭୀ କଭୀ ଶବ୍ଦ ନହୀଂ
ହୋତା) .୪୨.

ଗାଥା : ୨୯ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ନିଶ୍ଚଯେନ ] ନିଶ୍ଚଯସେ [ପରମାଣୁଃ ] ପରମାଣୁକୋ [ପୁଦ୍ଗଲ-

ଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ ] ‘ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯ’ [ଉଚ୍ଯତେ ] କହା ଜାତା ହୈ [ପୁନଃ ] ଔର [ଇତରେଣ ] ଵ୍ଯଵହାରସେ
[ସ୍କନ୍ଧସ୍ଯ ] ସ୍କନ୍ଧକୋ [ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ ଇତି ଵ୍ଯପଦେଶଃ ] ‘ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯ’ ଐସା ନାମ [ଭଵତି ]
ହୋତା ହୈ .

ଟୀକା : — ଯହ, ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯକେ କଥନକା ଉପସଂହାର ହୈ .

ଶୁଦ୍ଧନିଶ୍ଚଯନଯସେ ସ୍ଵଭାଵଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯାତ୍ମକ ପରମାଣୁକୋ ହୀ ‘ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯ’ ଐସା ନାମ ହୋତା

ହୈ . ଅନ୍ଯ ଐସେ ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ ଵିଭାଵପର୍ଯାଯାତ୍ମକ ସ୍କନ୍ଧପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ ପୁଦ୍ଗଲପନା ଉପଚାର ଦ୍ଵାରା

ପରମାଣୁ ‘ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯ’ ହୈ ଯହ କଥନ ନିଶ୍ଚଯନଯ କରେ .

ଵ୍ଯଵହାରନଯକୀ ରୀତି ହୈ, ଵହ ସ୍କନ୍ଧକୋ ‘ପୁଦ୍ଗଲ’ କହେ ..୨୯..

Page 62 of 388
PDF/HTML Page 89 of 415
single page version

(ମାଲିନୀ)

ଇତି ଜିନପତିମାର୍ଗାଦ୍ ବୁଦ୍ଧତତ୍ତ୍ଵାର୍ଥଜାତଃ
ତ୍ଯଜତୁ ପରମଶେଷଂ ଚେତନାଚେତନଂ ଚ .

ଭଜତୁ ପରମତତ୍ତ୍ଵଂ ଚିଚ୍ଚମତ୍କାରମାତ୍ରଂ
ପରଵିରହିତମନ୍ତର୍ନିର୍ଵିକଲ୍ପେ ସମାଧୌ ..୪୩..

(ଅନୁଷ୍ଟୁଭ୍)

ପୁଦ୍ଗଲୋଽଚେତନୋ ଜୀଵଶ୍ଚେତନଶ୍ଚେତି କଲ୍ପନା .

ସାଽପି ପ୍ରାଥମିକାନାଂ ସ୍ଯାନ୍ନ ସ୍ଯାନ୍ନିଷ୍ପନ୍ନଯୋଗିନାମ୍ ..୪୪..

(ଉପେନ୍ଦ୍ରଵଜ୍ରା)

ଅଚେତନେ ପୁଦ୍ଗଲକାଯକେଽସ୍ମିନ୍
ସଚେତନେ ଵା ପରମାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵେ .

ନ ରୋଷଭାଵୋ ନ ଚ ରାଗଭାଵୋ
ଭଵେଦିଯଂ ଶୁଦ୍ଧଦଶା ଯତୀନାମ୍ ..୪୫..

ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ .

[ଅବ ୨୯ଵୀଂ ଗାଥାକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଟୀକାକାର ମୁନିରାଜ ତୀନ ଶ୍ଲୋକ

କହତେ ହୈଂ :]

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ଇସପ୍ରକାର ଜିନପତିକେ ମାର୍ଗ ଦ୍ଵାରା ତତ୍ତ୍ଵାର୍ଥସମୂହକୋ ଜାନକର ପର ଐସେ

ସମସ୍ତ ଚେତନ ଔର ଅଚେତନକୋ ତ୍ଯାଗୋ; ଅନ୍ତରଂଗମେଂ ନିର୍ଵିକଲ୍ପ ସମାଧିମେଂ ପରଵିରହିତ (ପରସେ
ରହିତ) ଚିତ୍ଚମତ୍କାରମାତ୍ର ପରମତତ୍ତ୍ଵକୋ ଭଜୋ .୪୩.

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ପୁଦ୍ଗଲ ଅଚେତନ ହୈ ଔର ଜୀଵ ଚେତନ ହୈ ଐସୀ ଜୋ କଲ୍ପନା ଵହ ଭୀ

ପ୍ରାଥମିକୋଂକୋ (ପ୍ରଥମ ଭୂମିକାଵାଲୋଂକୋ) ହୋତୀ ହୈ, ନିଷ୍ପନ୍ନ ଯୋଗିଯୋଂକୋ ନହୀଂ ହୋତୀ (ଅର୍ଥାତ୍
ଜିନକା ଯୋଗ ପରିପକ୍ଵ ହୁଆ ହୈ ଉନକୋ ନହୀଂ ହୋତୀ) .୪୪.

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] (ଶୁଦ୍ଧ ଦଶାଵାଲେ ଯତିଯୋଂକୋ) ଇସ ଅଚେତନ ପୁଦ୍ଗଲକାଯମେଂ ଦ୍ଵେଷଭାଵ

ନହୀଂ ହୋତା ଯା ସଚେତନ ପରମାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵମେଂ ରାଗଭାଵ ନହୀଂ ହୋତା; — ଐସୀ ଶୁଦ୍ଧ ଦଶା ଯତିଯୋଂକୀ ହୋତୀ

ହୈ .୪୫.

Page 63 of 388
PDF/HTML Page 90 of 415
single page version

ଗମଣଣିମିତ୍ତଂ ଧମ୍ମମଧମ୍ମଂ ଠିଦି ଜୀଵପୋଗ୍ଗଲାଣଂ ଚ .

ଅଵଗହଣଂ ଆଯାସଂ ଜୀଵାଦୀସଵ୍ଵଦଵ୍ଵାଣଂ ..୩୦..

ଗମନନିମିତ୍ତୋ ଧର୍ମୋଽଧର୍ମଃ ସ୍ଥିତେଃ ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ଚ .

ଅଵଗାହନସ୍ଯାକାଶଂ ଜୀଵାଦିସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମ୍ ..୩୦..

ଧର୍ମାଧର୍ମାକାଶାନାଂ ସଂକ୍ଷେପୋକ୍ତି ରିଯମ୍ .

ଅଯଂ ଧର୍ମାସ୍ତିକାଯଃ ସ୍ଵଯଂ ଗତିକ୍ରିଯାରହିତଃ ଦୀର୍ଘିକୋଦକଵତ୍ . ସ୍ଵଭାଵଗତିକ୍ରିଯା-

ପରିଣତସ୍ଯାଯୋଗିନଃ ପଂଚହ୍ରସ୍ଵାକ୍ଷରୋଚ୍ଚାରଣମାତ୍ରସ୍ଥିତସ୍ଯ ଭଗଵତଃ ସିଦ୍ଧନାମଧେଯଯୋଗ୍ଯସ୍ଯ ଷଟ୍କାପକ୍ରମ-
ଵିମୁକ୍ତ ସ୍ଯ ମୁକ୍ତି ଵାମଲୋଚନାଲୋଚନଗୋଚରସ୍ଯ ତ୍ରିଲୋକଶିଖରିଶେଖରସ୍ଯ ଅପହସ୍ତିତସମସ୍ତକ୍ଲେଶା-
ଵାସପଂଚଵିଧସଂସାରସ୍ଯ ପଂଚମଗତିପ୍ରାନ୍ତସ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵଗତିକ୍ରିଯାହେତୁଃ ଧର୍ମଃ, ଅପି ଚ ଷଟ୍କାପକ୍ରମ-

ଗାଥା : ୩୦ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଧର୍ମଃ ] ଧର୍ମ [ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ] ଜୀଵ-ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ

[ଗମନନିମିତ୍ତଃ ] ଗମନକା ନିମିତ୍ତ ହୈ [ଚ ] ଔର [ଅଧର୍ମଃ ] ଅଧର୍ମ [ସ୍ଥିତେଃ ] (ଉନ୍ହେଂ)
ସ୍ଥିତିକା ନିମିତ୍ତ ହୈ; [ଆକାଶଂ ] ଆକାଶ [ଜୀଵାଦିସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମ୍ ] ଜୀଵାଦି ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ
[ଅଵଗାହନସ୍ଯ ] ଅଵଗାହନକା ନିମିତ୍ତ ହୈ .

ଟୀକା : — ଯହ, ଧର୍ମ - ଅଧର୍ମ - ଆକାଶକା ସଂକ୍ଷିପ୍ତ କଥନ ହୈ .

ଯହ ଧର୍ମାସ୍ତିକାଯ, ବାଵଡ଼ୀକେ ପାନୀକୀ ଭାଁତି, ସ୍ଵଯଂ ଗତିକ୍ରିଯାରହିତ ହୈ . ମାତ୍ର (ଅ, ଇ,

ଉ, ଋ, ଲୃ — ଐସେ) ପାଁଚ ହ୍ରସ୍ଵ ଅକ୍ଷରୋଂକେ ଉଚ୍ଚାରଣ ଜିତନୀ ଜିନକୀ ସ୍ଥିତି ହୈ, ଜୋ ‘ସିଦ୍ଧ’

ନାମକେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈଂ, ଜୋ ଛହ ୧ଅପକ୍ରମସେ ଵିମୁକ୍ତ ହୈଂ, ଜୋ ମୁକ୍ତିରୂପୀ ସୁଲୋଚନାକେ ଲୋଚନକା ଵିଷଯ

ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜିନ୍ହେଂ ମୁକ୍ତିରୂପୀ ସୁନ୍ଦରୀ ପ୍ରେମସେ ନିହାରତୀ ହୈ ), ଜୋ ତ୍ରିଲୋକରୂପୀ ୨ଶିଖରୀକେ ଶିଖର

ହୈଂ, ଜିନ୍ହୋଂନେ ସମସ୍ତ କ୍ଲେଶକେ ଘରରୂପ ପଂଚଵିଧ ସଂସାରକୋ ( – ଦ୍ରଵ୍ଯ, କ୍ଷେତ୍ର, କାଲ, ଭଵ ଔର

ଭାଵକେ ପରାଵର୍ତନରୂପ ପାଁଚ ପ୍ରକାରକେ ସଂସାରକୋ) ଦୂର କିଯା ହୈ ଔର ଜୋ ପଂଚମଗତିକୀ ସୀମା ପର

୧ – ସଂସାରୀ ଜୀଵୋଂକୋ ଅନ୍ଯ ଭଵମେଂ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେକେ ସମଯ ‘ଛହ ଦିଶାଓଂମେଂ ଗମନ’ ହୋତା ହୈ ଉସେ ‘ଛହ ଅପକ୍ରମ’
କହନେମେଂ ଆତା ହୈ .

୨ – ଶିଖରୀ = ଶିଖରଵନ୍ତ; ପର୍ଵତ .

ଜୋ ଜୀଵ-ପୁଦ୍ଗଲ, ଗମନ - ସ୍ଥିତିମେଂ ହେତୁ ଧର୍ମ ଅଧର୍ମ ହୈ .

ଆକାଶ ଜୋ ସବ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅଵକାଶ ହେତୁକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ ..୩୦..

Page 64 of 388
PDF/HTML Page 91 of 415
single page version

ଯୁକ୍ତାନାଂ ସଂସାରିଣାଂ ଵିଭାଵଗତିକ୍ରିଯାହେତୁଶ୍ଚ . ଯଥୋଦକଂ ପାଠୀନାନାଂ ଗମନକାରଣଂ ତଥା ତେଷାଂ

ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ଗମନକାରଣଂ ସ ଧର୍ମଃ . ସୋଽଯମମୂର୍ତଃ ଅଷ୍ଟସ୍ପର୍ଶନଵିନିର୍ମୁକ୍ତ : ଵର୍ଣରସପଂଚକଗଂଧ-

ଦ୍ଵିତଯଵିନିର୍ମୁକ୍ତ ଶ୍ଚ ଅଗୁରୁକଲଘୁତ୍ଵାଦିଗୁଣାଧାରଃ ଲୋକମାତ୍ରାକାରଃ ଅଖଣ୍ଡୈକପଦାର୍ଥଃ . ସହଭୁଵୋଃ

ଗୁଣାଃ, କ୍ରମଵର୍ତିନଃ ପର୍ଯାଯାଶ୍ଚେତି ଵଚନାଦସ୍ଯ ଗତିହେତୋର୍ଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଶୁଦ୍ଧଗୁଣାଃ ଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯା ଭଵନ୍ତି .

ଅଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସ୍ଥିତିହେତୁର୍ଵିଶେଷଗୁଣଃ . ଅସ୍ଯୈଵ ତସ୍ଯ ଧର୍ମାସ୍ତିକାଯସ୍ଯ ଗୁଣପର୍ଯାଯାଃ ସର୍ଵେ ଭଵନ୍ତି .

ଆକାଶସ୍ଯାଵକାଶଦାନଲକ୍ଷଣମେଵ ଵିଶେଷଗୁଣଃ . ଇତରେ ଧର୍ମାଧର୍ମଯୋର୍ଗୁଣାଃ ସ୍ଵସ୍ଯାପି ସଦ୍ରଶା ଇତ୍ଯର୍ଥଃ .

ଲୋକାକାଶଧର୍ମାଧର୍ମାଣାଂ ସମାନପ୍ରମାଣତ୍ଵେ ସତି ନ ହ୍ଯଲୋକାକାଶସ୍ଯ ହ୍ରସ୍ଵତ୍ଵମିତି .

ହୈଂ — ଐସେ ଅଯୋଗୀ ଭଗଵାନକୋ ସ୍ଵଭାଵଗତିକ୍ରିଯାରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋନେ ପର

❃

ସ୍ଵଭାଵଗତିକ୍ରିଯାକା ହେତୁ ଧର୍ମ ହୈ . ଔର ଛହ ୧ଅପକ୍ରମସେ ଯୁକ୍ତ ଐସେ ସଂସାରିଯୋଂକୋ ଵହ (ଧର୍ମ)

❃

ଵିଭାଵଗତିକ୍ରିଯାକା ହେତୁ ହୈ . ଜିସପ୍ରକାର ପାନୀ ମଛଲିଯୋଂକୋ ଗମନକା କାରଣ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର

ଵହ ଧର୍ମ ଉନ ଜୀଵ - ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ ଗମନକା କାରଣ (ନିମିତ୍ତ) ହୈ . ଵହ ଧର୍ମ ଅମୂର୍ତ, ଆଠ ସ୍ପର୍ଶ

ରହିତ, ତଥା ପାଁଚ ଵର୍ଣ, ପାଁଚ ରସ ଔର ଦୋ ଗଂଧ ରହିତ, ଅଗୁରୁଲଘୁତ୍ଵାଦି ଗୁଣୋଂକେ ଆଧାରଭୂତ,
ଲୋକମାତ୍ର ଆକାରଵାଲା ( – ଲୋକପ୍ରମାଣ ଆକାରଵାଲା), ଅଖଣ୍ଡ ଏକ ପଦାର୍ଥ ହୈ . ‘‘ସହଭାଵୀ

ଗୁଣ ହୈଂ ଔର କ୍ରମଵର୍ତୀ ପର୍ଯାଯେଂ ହୈଂ’’ ଐସା (ଶାସ୍ତ୍ରକା) ଵଚନ ହୋନେସେ ଗତିକେ ହେତୁଭୂତ ଇସ
ଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଶୁଦ୍ଧ ଗୁଣ ଔର ଶୁଦ୍ଧ ପର୍ଯାଯେଂ ହୋତୀ ହୈଂ .

ଅଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯକା ଵିଶେଷଗୁଣ ସ୍ଥିତିହେତୁତ୍ଵ ହୈ . ଇସ ଅଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯକେ (ଶେଷ) ଗୁଣ-ପର୍ଯାଯୋଂ

ଜୈସେ ଉସ ଧର୍ମାସ୍ତିକାଯକେ (ଶେଷ) ସର୍ଵ ଗୁଣ - ପର୍ଯାଯ ହୋତେ ହୈଂ .

ଆକାଶକା, ଅଵକାଶଦାନରୂପ ଲକ୍ଷଣ ହୀ ଵିଶେଷଗୁଣ ହୈ . ଧର୍ମ ଔର ଅଧର୍ମକେ ଶେଷ ଗୁଣ

ଆକାଶକେ ଶେଷ ଗୁଣୋଂ ଜୈସେ ଭୀ ହୈଂ .

— ଇସପ୍ରକାର (ଇସ ଗାଥାକା) ଅର୍ଥ ହୈ .

(ଯହାଁ ଐସା ଧ୍ଯାନମେଂ ରଖନା କି) ଲୋକାକାଶ, ଧର୍ମ ଔର ଅଧର୍ମ ସମାନ ପ୍ରମାଣଵାଲେ

ହୋନେସେ କହୀଂ ଅଲୋକାକାଶକୋ ନ୍ଯୂନତା — ଛୋଟାପନ ନହୀଂ ହୈ ( – ଅଲୋକାକାଶ ତୋ ଅନନ୍ତ ହୈ) .

[ଅବ ୩୦ଵୀଂ ଗାଥାକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଟୀକାକାର ମୁନିରାଜ ଶ୍ଲୋକ

କହତେ ହୈଂ : ]

❃ – ସ୍ଵଭାଵଗତିକ୍ରିଯା ତଥା ଵିଭାଵଗତିକ୍ରିଯାକା ଅର୍ଥ ପୃଷ୍ଠ – ୨୩ ପର ଦେଖେଂ .

୧ – ଅପକ୍ରମକା ଅର୍ଥ ଦେଖୋ ପୃଷ୍ଠ ୬୩ମେଂ ଫୁ ଟନୋଟ .

Page 65 of 388
PDF/HTML Page 92 of 415
single page version

(ମାଲିନୀ)

ଇହ ଗମନନିମିତ୍ତଂ ଯତ୍ସ୍ଥିତେଃ କାରଣଂ ଵା
ଯଦପରମଖିଲାନାଂ ସ୍ଥାନଦାନପ୍ରଵୀଣମ୍ .

ତଦଖିଲମଵଲୋକ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପେଣ ସମ୍ଯକ୍
ପ୍ରଵିଶତୁ ନିଜତତ୍ତ୍ଵଂ ସର୍ଵଦା ଭଵ୍ଯଲୋକଃ ..୪୬..

ସମଯାଵଲିଭେଦେଣ ଦୁ ଦୁଵିଯପ୍ପଂ ଅହଵ ହୋଇ ତିଵିଯପ୍ପଂ .

ତୀଦୋ ସଂଖେଜ୍ଜାଵଲିହଦସଂଠାଣପ୍ପମାଣଂ ତୁ ..୩୧..

ସମଯାଵଲିଭେଦେନ ତୁ ଦ୍ଵିଵିକଲ୍ପୋଽଥଵା ଭଵତି ତ୍ରିଵିକଲ୍ପଃ .

ଅତୀତଃ ସଂଖ୍ଯାତାଵଲିହତସଂସ୍ଥାନପ୍ରମାଣସ୍ତୁ ..୩୧..

ଵ୍ଯଵହାରକାଲସ୍ଵରୂପଵିଵିଧଵିକଲ୍ପକଥନମିଦମ୍ .

ଏକସ୍ମିନ୍ନଭଃପ୍ରଦେଶେ ଯଃ ପରମାଣୁସ୍ତିଷ୍ଠତି ତମନ୍ଯଃ ପରମାଣୁର୍ମନ୍ଦଚଲନାଲ୍ଲଂଘଯତି ସ ସମଯୋ

ଵ୍ଯଵହାରକାଲଃ . ତାଦ୍ରଶୈରସଂଖ୍ଯାତସମଯୈଃ ନିମିଷଃ, ଅଥଵା ନଯନପୁଟଘଟନାଯତ୍ତୋ ନିମେଷଃ .

૯

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ଯହାଁ ଐସା ଆଶଯ ହୈ କି — ଜୋ (ଦ୍ରଵ୍ଯ) ଗମନକା ନିମିତ୍ତ ହୈ, ଜୋ

(ଦ୍ରଵ୍ଯ) ସ୍ଥିତିକା କାରଣ ହୈ, ଔର ଦୂସରା ଜୋ (ଦ୍ରଵ୍ଯ) ସର୍ଵକୋ ସ୍ଥାନ ଦେନେମେଂ ପ୍ରଵୀଣ ହୈ, ଉନ
ସବକୋ ସମ୍ଯକ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପସେ ଅଵଲୋକକର ( – ଯଥାର୍ଥତଃ ସ୍ଵତଂତ୍ର ଦ୍ରଵ୍ଯ ରୂପସେ ସମଝକର)

ଭଵ୍ଯସମୂହ ସର୍ଵଦା ନିଜ ତତ୍ତ୍ଵମେଂ ପ୍ରଵେଶ କରୋ . ୪୬ .

ଗାଥା : ୩୧ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ସମଯାଵଲିଭେଦେନ ତୁ ] ସମଯ ଔର ଆଵଲିକେ ଭେଦସେ

[ଦ୍ଵିଵିକଲ୍ପଃ ] ଵ୍ଯଵହାରକାଲକେ ଦୋ ଭେଦ ହୈଂ [ଅଥଵା ] ଅଥଵା [ତ୍ରିଵିକଲ୍ପଃ ଭଵତି ] (ଭୂତ,
ଵର୍ତମାନ ଔର ଭଵିଷ୍ଯକେ ଭେଦସେ) ତୀନ ଭେଦ ହୈଂ . [ଅତୀତଃ ] ଅତୀତ କାଲ [ସଂଖ୍ଯାତାଵଲିହତ-

ସଂସ୍ଥାନପ୍ରମାଣଃ ତୁ ] (ଅତୀତ) ସଂସ୍ଥାନୋଂକେ ଔର ସଂଖ୍ଯାତ ଆଵଲିକେ ଗୁଣାକାର ଜିତନା ହୈ .

ଟୀକା : — ଯହ, ଵ୍ଯଵହାରକାଲକେ ସ୍ଵରୂପକା ଔର ଉସକେ ଵିଵିଧ ଭେଦୋଂକା କଥନ ହୈ .

ଏକ ଆକାଶପ୍ରଦେଶମେଂ ଜୋ ପରମାଣୁ ସ୍ଥିତ ହୋ ଉସେ ଦୂସରା ପରମାଣୁ ମନ୍ଦଗତିସେ ଲାଁଘେ ଉତନା

ଆଵଲି – ସମଯ ଦୋ ଭେଦ ଯା ଭୂତାଦି ତ୍ରଯଵିଧ ଜାନିଯେ .

ସଂସ୍ଥାନସେ ସଂଖ୍ଯାତଗୁଣ ଆଵଲି ଅତୀତ ପ୍ରମାନିଯେ ..୩୧..

Page 66 of 388
PDF/HTML Page 93 of 415
single page version

ନିମେଷାଷ୍ଟକୈଃ କାଷ୍ଠା . ଷୋଡଶଭିଃ କାଷ୍ଠାଭିଃ କଲା . ଦ୍ଵାତ୍ରିଂଶତ୍କଲାଭିର୍ଘଟିକା .

ଷଷ୍ଟିନାଲିକମହୋରାତ୍ରମ୍ . ତ୍ରିଂଶଦହୋରାତ୍ରୈର୍ମାସଃ . ଦ୍ଵାଭ୍ଯାମ୍ ମାସାଭ୍ଯାମ୍ ଋତୁଃ . ଋତୁ-

ଭିସ୍ତ୍ରିଭିରଯନମ୍ . ଅଯନଦ୍ଵଯେନ ସଂଵତ୍ସରଃ . ଇତ୍ଯାଵଲ୍ଯାଦିଵ୍ଯଵହାରକାଲକ୍ରମଃ . ଇତ୍ଥଂ

ସମଯାଵଲିଭେଦେନ ଦ୍ଵିଧା ଭଵତି, ଅତୀତାନାଗତଵର୍ତମାନଭେଦାତ୍ ତ୍ରିଧା ଵା . ଅତୀତକାଲପ୍ରପଂଚୋ-

ଽଯମୁଚ୍ଯତେ — ଅତୀତସିଦ୍ଧାନାଂ ସିଦ୍ଧପର୍ଯାଯପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵସମଯାତ୍ ପୁରାଗତୋ ହ୍ଯାଵଲ୍ଯାଦିଵ୍ଯଵହାରକାଲଃ ସ

କାଲସ୍ଯୈଷାଂ ସଂସାରାଵସ୍ଥାଯାଂ ଯାନି ସଂସ୍ଥାନାନି ଗତାନି ତୈଃ ସଦ୍ରଶତ୍ଵାଦନନ୍ତଃ . ଅନାଗତକାଲୋ-

ଽପ୍ଯନାଗତସିଦ୍ଧାନାମନାଗତଶରୀରାଣି ଯାନି ତୈଃ ସଦ୍ରଶ ଇତ୍ଯାମୁକ୍ତେ : ମୁକ୍ତେ : ସକାଶାଦିତ୍ଯର୍ଥଃ .

ତଥା ଚୋକ୍ତଂ ପଂଚାସ୍ତିକାଯସମଯେ —

କାଲ ଵହ ସମଯରୂପ ଵ୍ଯଵହାରକାଲ ହୈ . ଐସେ ଅସଂଖ୍ଯ ସମଯୋଂକା ନିମିଷ ହୋତା ହୈ, ଅଥଵା ଆଁଖ

ମିଂଚେ ଉତନା କାଲ ଵହ ନିମେଷ ହୈ . ଆଠ ନିମେଷକୀ କାଷ୍ଠା ହୋତୀ ହୈ . ସୋଲହ କାଷ୍ଠାକୀ କଲା,

ବତ୍ତୀସ କଲାକୀ ଘଡ଼ୀ, ସାଁଠ ଘଡ଼ୀକା ଅହୋରାତ୍ର, ତୀସ ଅହୋରାତ୍ରକା ମାସ, ଦୋ ମାସକୀ ଋତୁ, ତୀନ
ଋତୁକା ଅଯନ ଔର ଦୋ ଅଯନକା ଵର୍ଷ ହୋତା ହୈ . ଐସେ ଆଵଲି ଆଦି ଵ୍ଯଵହାରକାଲକା କ୍ରମ

ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଵ୍ଯଵହାରକାଲ ସମଯ ଔର ଆଵଲିକେ ଭେଦସେ ଦୋ ପ୍ରକାରକା ହୈ ଅଥଵା ଅତୀତ,

ଅନାଗତ ଔର ଵର୍ତମାନକେ ଭେଦସେ ତୀନ ପ୍ରକାରକା ହୈ .

ଯହ (ନିମ୍ନୋକ୍ତାନୁସାର), ଅତୀତ କାଲକା ଵିସ୍ତାର କହା ଜାତା ହୈ : ଅତୀତ ସିଦ୍ଧୋଂକୋ

ସିଦ୍ଧପର୍ଯାଯକେ ୧ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵସମଯସେ ପୂର୍ଵ ବୀତା ହୁଆ ଜୋ ଆଵଲି ଆଦି ଵ୍ଯଵହାରକାଲ ଵହ, ଉନ୍ହେଂ

ସଂସାର - ଦଶାମେଂ ଜିତନେ ସଂସ୍ଥାନ ବୀତ ଗଯେ ଉନକେ ୨ଜିତନା ହୋନେସେ ଅନନ୍ତ ହୈ . (ଅନାଗତ ସିଦ୍ଧୋଂକୋ

ମୁକ୍ତି ହୋନେ ତକକା) ଅନାଗତ କାଲ ଭୀ ଅନାଗତ ସିଦ୍ଧୋଂକେ ଜୋ ମୁକ୍ତିପର୍ଯନ୍ତ ଅନାଗତ ଶରୀର ଉନକେ
ବରାବର ହୈ .

ଐସା (ଇସ ଗାଥାକା) ଅର୍ଥ ହୈ .

ଇସୀପ୍ରକାର (ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵପ୍ରଣୀତ) ଶ୍ରୀ ପଞ୍ଚାସ୍ତିକାଯସମଯମେଂ (୨୫ଵୀଂ

ଗାଥା ଦ୍ଵାରା) କହା ହୈ କି : —

୧ – ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵ = ପ୍ରଗଟ ହୋନା ଵହ; ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନା ଵହ .

୨ – ସିଦ୍ଧଭଗଵାନକୋ ଅନନ୍ତ ଶରୀର ବୀତ ଗଯେ ହୈଂ; ଉନ ଶରୀରୋଂକୀ ଅପେକ୍ଷା ସଂଖ୍ଯାତଗୁନୀ ଆଵଲିଯାଁ ବୀତ ଗଈ ହୈଂ .

ଇସଲିଯେ ଅତୀତ ଶରୀର ଭୀ ଅନନ୍ତ ହୈଂ ଔର ଅତୀତ କାଲ ଭୀ ଅନନ୍ତ ହୈ . ଅତୀତ ଶରୀରୋଂକୀ ଅପେକ୍ଷା ଅତୀତ

ଆଵଲିଯାଁ ସଂଖ୍ଯାତଗୁନୀ ହୋନେ ପର ଭୀ ଦୋନୋଂ ଅନନ୍ତ ହୋନେସେ ଦୋନୋଂକୋ ଅନନ୍ତପନେକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ସମାନ
କହା ହୈ .

Page 67 of 388
PDF/HTML Page 94 of 415
single page version

‘‘ସମଓ ଣିମିସୋ କଟ୍ଠା କଲା ଯ ଣାଲୀ ତଦୋ ଦିଵାରତ୍ତୀ .

ମାସୋଦୁଅଯଣସଂଵଚ୍ଛରୋ ତ୍ତି କାଲୋ ପରାଯତ୍ତୋ ..’’

ତଥା ହି —

(ମାଲିନୀ)

ସମଯନିମିଷକାଷ୍ଠା ସତ୍କଲାନାଡିକାଦ୍ଯାଦ୍
ଦିଵସରଜନିଭେଦାଜ୍ଜାଯତେ କାଲ ଏଷଃ .

ନ ଚ ଭଵତି ଫଲଂ ମେ ତେନ କାଲେନ କିଂଚିଦ୍
ନିଜନିରୁପମତତ୍ତ୍ଵଂ ଶୁଦ୍ଧମେକଂ ଵିହାଯ ..୪୭..

ଜୀଵାଦୁ ପୋଗ୍ଗଲାଦୋ ଣଂତଗୁଣା ଚାଵି ସଂପଦା ସମଯା .

ଲୋଯାଯାସେ ସଂତି ଯ ପରମଟ୍ଠୋ ସୋ ହଵେ କାଲୋ ..୩୨..

ଜୀଵାତ୍ ପୁଦ୍ଗଲତୋଽନଂତଗୁଣାଶ୍ଚାପି ସଂପ୍ରତି ସମଯାଃ .

ଲୋକାକାଶେ ସଂତି ଚ ପରମାର୍ଥଃ ସ ଭଵେତ୍କାଲଃ ..୩୨..

‘‘[ଗାଥାର୍ଥଃ — ] ସମଯ, ନିମିଷ, କାଷ୍ଠା, କଲା, ଘଡ଼ୀ, ଦିନରାତ, ମାସ, ଋତୁ, ଅଯନ

ଔର ଵର୍ଷ — ଇସପ୍ରକାର ପରାଶ୍ରିତ କାଲ ( – ଜିସମେଂ ପରକୀ ଅପେକ୍ଷା ଆତୀ ହୈ ଐସା ଵ୍ଯଵହାରକାଲ)

ହୈ .’’

ଔର (୩୧ଵୀଂ ଗାଥାକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଟୀକାକାର ମୁନିରାଜ ଶ୍ଲୋକ କହତେ ହୈଂ ): –

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ସମଯ, ନିମିଷ, କାଷ୍ଠା, କଲା, ଘଡ଼ୀ, ଦିନରାତ ଆଦି ଭେଦୋଂସେ ଯହ

କାଲ (ଵ୍ଯଵହାରକାଲ) ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ; ପରନ୍ତୁ ଶୁଦ୍ଧ ଏକ ନିଜ ନିରୁପମ ତତ୍ତ୍ଵକୋ ଛୋଡ଼କର, ଉସ
କାଲସେ ମୁଝେ କୁଛ ଫଲ ନହୀଂ ହୈ .୪୭.

ଗାଥା : ୩୨ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ସଂପ୍ରତି ] ଅବ, [ଜୀଵାତ୍ ] ଜୀଵସେ [ପୁଦ୍ଗଲତଃ ଚ

ଅପି ] ତଥା ପୁଦ୍ଗଲସେ ଭୀ [ଅନନ୍ତଗୁଣାଃ ] ଅନନ୍ତଗୁନେ [ସମଯାଃ ] ସମଯ ହୈଂ; [ଚ ] ଔର
[ଲୋକାକାଶେ ସଂତି ] ଜୋ (କାଲାଣୁ) ଲୋକାକାଶମେଂ ହୈଂ, [ସଃ ] ଵହ [ପରମାର୍ଥଃ କାଲଃ ଭଵେତ୍ ]
ପରମାର୍ଥ କାଲ ହୈ .

ରେ ଜୀଵ-ପୁଦ୍ଗଲସେ ସମଯ ସଂଖ୍ଯା ଅନନ୍ତଗୁଣା କହୀ .

କାଲାଣୁ ଲୋକାକାଶ ସ୍ଥିତ ଜୋ, କାଲ ନିଶ୍ଚଯ ହୈ ଵହୀ ..୩୨..

Page 68 of 388
PDF/HTML Page 95 of 415
single page version

ମୁଖ୍ଯକାଲସ୍ଵରୂପାଖ୍ଯାନମେତତ୍ .

ଜୀଵରାଶେଃ ପୁଦ୍ଗଲରାଶେଃ ସକାଶାଦନନ୍ତଗୁଣାଃ . କେ ତେ ? ସମଯାଃ . କାଲାଣଵଃ ଲୋକା-

କାଶପ୍ରଦେଶେଷୁ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ତିଷ୍ଠନ୍ତି, ସ କାଲଃ ପରମାର୍ଥ ଇତି .

ତଥା ଚୋକ୍ତଂ ପ୍ରଵଚନସାରେ —

‘‘ସମଓ ଦୁ ଅପ୍ପଦେସୋ ପଦେସମେତ୍ତସ୍ସ ଦଵ୍ଵଜାଦସ୍ସ .

ଵଦିଵଦଦୋ ସୋ ଵଟ୍ଟଦି ପଦେସମାଗାସଦଵ୍ଵସ୍ସ ..’’

ଅସ୍ଯାପି ସମଯଶବ୍ଦେନ ମୁଖ୍ଯକାଲାଣୁସ୍ଵରୂପମୁକ୍ତ ମ୍ .

ଅନ୍ଯଚ୍ଚ —

‘‘ଲୋଯାଯାସପଦେସେ ଏକ୍କେକ୍କେ ଜେ ଟ୍ଠିଯା ହୁ ଏକ୍କେକ୍କା .

ରଯଣାଣଂ ରାସୀ ଇଵ ତେ କାଲାଣୂ ଅସଂଖଦଵ୍ଵାଣି ..’’

ଉକ୍ତଂ ଚ ମାର୍ଗପ୍ରକାଶେ —

ଟୀକା : — ଯହ, ମୁଖ୍ଯ କାଲକେ ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ .

ଜୀଵରାଶିସେ ଔର ପୁଦ୍ଗଲରାଶିସେ ଅନନ୍ତଗୁନେ ହୈଂ . କୌନ ? ସମଯ . କାଲାଣୁ

ଲୋକାକାଶକେ ପ୍ରଦେଶୋଂମେଂ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ସ୍ଥିତ ହୈଂ, ଵହ କାଲ ପରମାର୍ଥ ହୈ .

ଉସୀପ୍ରକାର (ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵପ୍ରଣୀତ) ଶ୍ରୀ ପ୍ରଵଚନସାରମେଂ (୧୩୮ଵୀଂ ଗାଥା

ଦ୍ଵାରା) କହା ହୈ କି : —

‘‘[ଗାଥାର୍ଥଃ — ] କାଲ ତୋ ଅପ୍ରଦେଶୀ ହୈ . ପ୍ରଦେଶମାତ୍ର ପୁଦ୍ଗଲ - ପରମାଣୁ ଆକାଶଦ୍ରଵ୍ଯକେ

ପ୍ରଦେଶକୋ ମନ୍ଦ ଗତିସେ ଲାଁଘତା ହୋ ତବ ଵହ ଵର୍ତତା ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ନିମିତ୍ତଭୂତରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତା
ହୈ .’’

ଇସମେଂ (ଇସ ପ୍ରଵଚନସାରକୀ ଗାଥାମେଂ) ଭୀ ‘ସମଯ’ ଶବ୍ଦସେ ମୁଖ୍ଯକାଲାଣୁକା ସ୍ଵରୂପ

କହା ହୈ .

ଔର ଅନ୍ଯତ୍ର (ଆଚାର୍ଯଵର ଶ୍ରୀନେମିଚନ୍ଦ୍ରସିଦ୍ଧାନ୍ତିଦେଵଵିରଚିତ ବୃହଦ୍ଦ୍ରଦ୍ରଵ୍ଯସଙ୍ଗ୍ରହ ମେଂ ୨୨ଵୀଂ

ଗାଥା ଦ୍ଵାରା) କହା ହୈ କି : —

[ଗାଥାର୍ଥଃ — ] ଲୋକାକାଶକେ ଏକ - ଏକ ପ୍ରଦେଶମେଂ ଜୋ ଏକ – ଏକ କାଲାଣୁ ରତ୍ନୋଂକୀ

ରାଶିକୀ ଭାଁତି ଵାସ୍ତଵମେଂ ସ୍ଥିତ ହୈଂ, ଵେ କାଲାଣୁ ଅସଂଖ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈଂ .

ଔର ମାର୍ଗପ୍ରକାଶମେଂ ଭୀ (ଶ୍ଲୋକ ଦ୍ଵାରା) କହା ହୈ କି : —

Page 69 of 388
PDF/HTML Page 96 of 415
single page version

(ଅନୁଷ୍ଟୁଭ୍)

‘‘କାଲାଭାଵେ ନ ଭାଵାନାଂ ପରିଣାମସ୍ତଦଂତରାତ୍ .

ନ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ନାପି ପର୍ଯାଯଃ ସର୍ଵାଭାଵଃ ପ୍ରସଜ୍ଯତେ ..’’

ତଥା ହି —

(ଅନୁଷ୍ଟୁଭ୍)

ଵର୍ତନାହେତୁରେଷଃ ସ୍ଯାତ୍ କୁମ୍ଭକୃଚ୍ଚକ୍ରମେଵ ତତ୍ .

ପଂଚାନାମସ୍ତିକାଯାନାଂ ନାନ୍ଯଥା ଵର୍ତନା ଭଵେତ୍ ..୪୮..

(ଅନୁଷ୍ଟୁଭ୍)

ପ୍ରତୀତିଗୋଚରାଃ ସର୍ଵେ ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲରାଶଯଃ .

ଧର୍ମାଧର୍ମନଭଃ କାଲାଃ ସିଦ୍ଧାଃ ସିଦ୍ଧାନ୍ତପଦ୍ଧତେଃ ..୪9..

ଜୀଵାଦୀଦଵ୍ଵାଣଂ ପରିଵଟ୍ଟଣକାରଣଂ ହଵେ କାଲୋ .

ଧମ୍ମାଦିଚଉଣ୍ହଂ ଣଂ ସହାଵଗୁଣପଜ୍ଜଯା ହୋଂତି ..୩୩..

‘‘[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] କାଲକେ ଅଭାଵମେଂ, ପଦାର୍ଥୋଂକା ପରିଣମନ ନହୀଂ ହୋଗା; ଔର

ପରିଣମନ ନ ହୋ ତୋ, ଦ୍ରଵ୍ଯ ଭୀ ନ ହୋଗା ତଥା ପର୍ଯାଯ ଭୀ ନ ହୋଗୀ; ଇସପ୍ରକାର ସର୍ଵକେ ଅଭାଵକା
(ଶୂନ୍ଯକା) ପ୍ରସଂଗ ଆଯେଗା .’’

ଔର (୩୨ଵୀଂ ଗାଥାକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଟୀକାକାର ମୁନିରାଜ ଦୋ ଶ୍ଲୋକ

କହତେ ହୈଂ ) : —

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] କୁମ୍ହାରକେ ଚକ୍ରକୀ ଭାଁତି (ଅର୍ଥାତ୍ ଜିସପ୍ରକାର ଘଡ଼ା ବନନେମେଂ

କୁମ୍ହାରକା ଚାକ ନିମିତ୍ତ ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର), ଯହ ପରମାର୍ଥକାଲ (ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯୋଂକୀ) ଵର୍ତନାକା
ନିମିତ୍ତ ହୈ . ଉସକେ ବିନା, ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯୋଂକୋ ଵର୍ତନା ( – ପରିଣମନ) ନହୀଂ ହୋ ସକତୀ .୪୮.

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ସିଦ୍ଧାନ୍ତପଦ୍ଧତିସେ (ଶାସ୍ତ୍ରପରମ୍ପରାସେ) ସିଦ୍ଧ ଐସେ ଜୀଵରାଶି,

ପୁଦ୍ଗଲରାଶି, ଧର୍ମ, ଅଧର୍ମ, ଆକାଶ ଔର କାଲ ସଭୀ ପ୍ରତୀତିଗୋଚର ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ଛହୋଂ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୀ
ପ୍ରତୀତି ହୋ ସକତୀ ହୈ ) .୪୯.

ରେ ଜୀଵ-ପୁଦ୍ଗଲ ଆଦିକା ପରିଣମନକାରଣ କାଲ ହୈ .

ଧର୍ମାଦି ଚାର ସ୍ଵଭାଵଗୁଣ-ପର୍ଯାଯଵନ୍ତ ତ୍ରିକାଲ ହୈଂ ..୩୩..

Page 70 of 388
PDF/HTML Page 97 of 415
single page version

ଜୀଵାଦିଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ପରିଵର୍ତନକାରଣଂ ଭଵେତ୍କାଲଃ .

ଧର୍ମାଦିଚତୁର୍ଣାଂ ସ୍ଵଭାଵଗୁଣପର୍ଯାଯା ଭଵନ୍ତି ..୩୩..

କାଲାଦିଶୁଦ୍ଧାମୂର୍ତାଚେତନଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ସ୍ଵଭାଵଗୁଣପର୍ଯାଯାଖ୍ଯାନମେତତ୍ .

ଇହ ହି ମୁଖ୍ଯକାଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲଧର୍ମାଧର୍ମାକାଶାନାଂ ପର୍ଯାଯପରିଣତିହେତୁତ୍ଵାତ୍ ପରି-

ଵର୍ତନଲିଙ୍ଗମିତ୍ଯୁକ୍ତ ମ୍ . ଅଥ ଧର୍ମାଧର୍ମାକାଶକାଲାନାଂ ସ୍ଵଜାତୀଯଵିଜାତୀଯବଂଧସମ୍ବନ୍ଧାଭାଵାତ୍

ଵିଭାଵଗୁଣପର୍ଯାଯାଃ ନ ଭଵଂତି, ଅପି ତୁ ସ୍ଵଭାଵଗୁଣପର୍ଯାଯା ଭଵଂତୀତ୍ଯର୍ଥଃ . ତେ ଗୁଣପର୍ଯାଯାଃ ପୂର୍ଵଂ

ପ୍ରତିପାଦିତାଃ, ଅତ ଏଵାତ୍ର ସଂକ୍ଷେପତଃ ସୂଚିତା ଇତି .

(ମାଲିନୀ)

ଇତି ଵିରଚିତମୁଚ୍ଚୈର୍ଦ୍ରଵ୍ଯଷଟ୍କସ୍ଯ ଭାସ୍ଵଦ୍
ଵିଵରଣମତିରମ୍ଯଂ ଭଵ୍ଯକର୍ଣାମୃତଂ ଯତ୍ .

ତଦିହ ଜିନମୁନୀନାଂ ଦତ୍ତଚିତ୍ତପ୍ରମୋଦଂ
ଭଵତୁ ଭଵଵିମୁକ୍ତ୍ଯୈ ସର୍ଵଦା ଭଵ୍ଯଜନ୍ତୋଃ ..୫୦..

ଗାଥା : ୩୩ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଜୀଵାଦିଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମ୍ ] ଜୀଵାଦି ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ [ପରିଵର୍ତନ-

କାରଣମ୍ ] ପରିଵର୍ତନକା କାରଣ ( – ଵର୍ତନାକା ନିମିତ୍ତ) [କାଲଃ ଭଵେତ୍ ] କାଲ ହୈ . [ଧର୍ମାଦି-

ଚତୁର୍ଣାଂ ] ଧର୍ମାଦି ଚାର ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ [ସ୍ଵଭାଵଗୁଣପର୍ଯାଯାଃ ] ସ୍ଵଭାଵଗୁଣପର୍ଯାଯେଂ [ଭଵନ୍ତି ] ହୋତେ ହୈଂ .

ଟୀକା : — ଯହ, କାଲାଦି ଶୁଦ୍ଧ ଅମୂର୍ତ ଅଚେତନ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ସ୍ଵଭାଵଗୁଣପର୍ଯାଯୋଂକା କଥନ

ହୈ .

ମୁଖ୍ଯକାଲଦ୍ରଵ୍ଯ, ଜୀଵ, ପୁଦ୍ଗଲ, ଧର୍ମ, ଅଧର୍ମ ଔର ଆକାଶକୀ ( – ପାଁଚ

ଅସ୍ତିକାଯୋଂକୀ) ପର୍ଯାଯପରିଣତିକା ହେତୁ ହୋନେସେ ଉସକା ଲିଂଗ ପରିଵର୍ତନ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ କାଲଦ୍ରଵ୍ଯକା
ଲକ୍ଷଣ ଵର୍ତନାହେତୁତ୍ଵ ହୈ) ଐସା ଯହାଁ କହା ହୈ .

ଅବ (ଦୂସରୀ ବାତ ଯହ କି), ଧର୍ମ, ଅଧର୍ମ, ଆକାଶ ଔର କାଲକୋ ସ୍ଵଜାତୀଯ ଯା

ଵିଜାତୀଯ ବନ୍ଧକା ସମ୍ବନ୍ଧ ନ ହୋନେସେ ଉନ୍ହେଂ ଵିଭାଵଗୁଣପର୍ଯାଯେଂ ନହୀଂ ହୋତୀଂ, ପରନ୍ତୁ ସ୍ଵଭାଵଗୁଣପର୍ଯାଯେଂ
ହୋତୀଂ ହୈଂ — ଐସା ଅର୍ଥ ହୈ . ଉନ ସ୍ଵଭାଵଗୁଣପର୍ଯାଯୋଂକା ପହଲେ ପ୍ରତିପାଦନ କିଯା ଗଯା ହୈ ଇସୀଲିଯେ

ଯହାଁ ସଂକ୍ଷେପସେ ସୂଚନ କିଯା ଗଯା ହୈ .

[ଅବ ୩୩ ଵୀଂ ଗାଥାକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଟୀକାକାର ମୁନିରାଜ ଶ୍ଲୋକ କହତେ ହୈଂ :]

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ଇସପ୍ରକାର ଭଵ୍ଯୋଂକେ କର୍ଣୋଂକୋ ଅମୃତ ଐସା ଜୋ ଛହ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ଅତି

Page 71 of 388
PDF/HTML Page 98 of 415
single page version

ଏଦେ ଛଦ୍ଦଵ୍ଵାଣି ଯ କାଲଂ ମୋତ୍ତୂଣ ଅତ୍ଥିକାଯ ତ୍ତି .

ଣିଦ୍ଦିଟ୍ଠା ଜିଣସମଯେ କାଯା ହୁ ବହୁପ୍ପଦେସତ୍ତଂ ..୩୪..

ଏତାନି ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ଚ କାଲଂ ମୁକ୍ତ୍ଵାସ୍ତିକାଯା ଇତି .

ନିର୍ଦିଷ୍ଟା ଜିନସମଯେ କାଯାଃ ଖଲୁ ବହୁପ୍ରଦେଶତ୍ଵମ୍ ..୩୪..

ଅତ୍ର କାଲଦ୍ରଵ୍ଯମନ୍ତରେଣ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯାଣ୍ଯେଵ ପଂଚାସ୍ତିକାଯା ଭଵଂତୀତ୍ଯୁକ୍ତ ମ୍ .

ଇହ ହି ଦ୍ଵିତୀଯାଦିପ୍ରଦେଶରହିତଃ କାଲଃ, ‘ସମଓ ଅପ୍ପଦେସୋ’ ଇତି ଵଚନାତ୍ .ଅସ୍ଯ ହି

ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵମେଵ, ଇତରେଷାଂ ପଂଚାନାଂ କାଯତ୍ଵମସ୍ତ୍ଯେଵ . ବହୁପ୍ରଦେଶପ୍ରଚଯତ୍ଵାତ୍ କାଯଃ . କାଯା ଇଵ କାଯାଃ .

ପଂଚାସ୍ତିକାଯାଃ . ଅସ୍ତିତ୍ଵଂ ନାମ ସତ୍ତା . ସା କିଂଵିଶିଷ୍ଟା ? ସପ୍ରତିପକ୍ଷା, ଅଵାନ୍ତରସତ୍ତା

ରମ୍ଯ ଦୈଦୀପ୍ଯମାନ ( – ସ୍ପଷ୍ଟ) ଵିଵରଣ ଵିସ୍ତାରସେ କିଯା ଗଯା, ଵହ ଜିନମୁନିଯୋଂକେ ଚିତ୍ତକୋ ପ୍ରମୋଦ

ଦେନେଵାଲା ଷଟ୍ଦ୍ରଵ୍ଯଵିଵରଣ ଭଵ୍ଯ ଜୀଵକୋ ସର୍ଵଦା ଭଵଵିମୁକ୍ତିକା କାରଣ ହୋ .୫୦.

ଗାଥା : ୩୪ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [କାଲଂ ମୁକ୍ତ୍ଵା ] କାଲ ଛୋଡ଼କର [ଏତାନି

ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ଚ ] ଇନ ଛହ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ (ଅର୍ଥାତ୍ ଶେଷ ପାଁଚ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ) [ଜିନସମଯେ ] ଜିନସମଯମେଂ
(ଜିନଦର୍ଶନମେଂ) [ଅସ୍ତିକାଯାଃ ଇତି ] ‘ଅସ୍ତିକାଯ’ [ନିର୍ଦିଷ୍ଟାଃ ] କହେ ଗଯେ ହୈଂ . [ବହୁପ୍ରଦେଶତ୍ଵମ୍ ]

ବହୁପ୍ରଦେଶୀପନା [ଖଲୁ କାଯାଃ ] ଵହ କାଯତ୍ଵ ହୈ .

ଟୀକା : — ଇସ ଗାଥାମେଂ କାଲଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅତିରିକ୍ତ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ପଂଚାସ୍ତିକାଯ ହୈଂ ଐସା

କହା ହୈ .

ଯହାଁ (ଇସ ଵିଶ୍ଵମେଂ) କାଲ ଦ୍ଵିତୀଯାଦି ପ୍ରଦେଶ ରହିତ (ଅର୍ଥାତ୍ ଏକସେ ଅଧିକ ପ୍ରଦେଶ

ରହିତ) ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ‘ସମଓ ଅପ୍ପଦେସାେ (କାଲ ଅପ୍ରଦେଶୀ ହୈ )’ ଐସା (ଶାସ୍ତ୍ରକା) ଵଚନ ହୈ .

ଇସେ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵ ହୀ ହୈ, ଶେଷ ପାଁଚକୋ କାଯତ୍ଵ (ଭୀ) ହୈ ହୀ .

ବହୁପ୍ରଦେଶୋଂକେ ସମୂହଵାଲା ହୋ ଵହ ‘କାଯ’ ହୈ . ‘କାଯ’ କାଯ ଜୈସେ ( – ଶରୀର ଜୈସେ

ଵିନ କାଲ ଯେ ଜିନଧର୍ମ ଵର୍ଣିତ ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯ ହୈଂ .

ଅରୁ ଵସ୍ତୁକା ଵହ ବହୁ ପ୍ରଦେଶୀପନ ନିଯମସେ କାଯ ହୈ ..୩୪..

Page 72 of 388
PDF/HTML Page 99 of 415
single page version

ମହାସତ୍ତେତି . ତତ୍ର ସମସ୍ତଵସ୍ତୁଵିସ୍ତରଵ୍ଯାପିନୀ ମହାସତ୍ତା, ପ୍ରତିନିଯତଵସ୍ତୁଵ୍ଯାପିନୀ ହ୍ଯଵାନ୍ତରସତ୍ତା .

ସମସ୍ତଵ୍ଯାପକରୂପଵ୍ଯାପିନୀ ମହାସତ୍ତା, ପ୍ରତିନିଯତୈକରୂପଵ୍ଯାପିନୀ ହ୍ଯଵାନ୍ତରସତ୍ତା .

ଅନନ୍ତପର୍ଯାଯଵ୍ଯାପିନୀ ମହାସତ୍ତା, ପ୍ରତିନିଯତୈକପର୍ଯାଯଵ୍ଯାପିନୀ ହ୍ଯଵାନ୍ତରସତ୍ତା . ଅସ୍ତୀତ୍ଯସ୍ଯ ଭାଵଃ

ଅସ୍ତିତ୍ଵମ୍ . ଅନେନ ଅସ୍ତିତ୍ଵେନ କାଯତ୍ଵେନ ସନାଥାଃ ପଂଚାସ୍ତିକାଯାଃ . କାଲଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵମେଵ, ନ

କାଯତ୍ଵଂ, କାଯା ଇଵ ବହୁପ୍ରଦେଶାଭାଵାଦିତି .

(ଆର୍ଯା)

ଇତି ଜିନମାର୍ଗାମ୍ଭୋଧେରୁଦ୍ଧୃତା ପୂର୍ଵସୂରିଭିଃ ପ୍ରୀତ୍ଯା .

ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯରତ୍ନମାଲା କଂଠାଭରଣାଯ ଭଵ୍ଯାନାମ୍ ..୫୧..

ଅର୍ଥାତ୍ ବହୁପ୍ରଦେଶୋଂଵାଲେ) ହୋତେ ହୈଂ . ଅସ୍ତିକାଯ ପାଁଚ ହୈଂ .

ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଅର୍ଥାତ୍ ସତ୍ତା . ଵହ କୈସୀ ହୈ ? ମହାସତ୍ତା ଔର ଅଵାନ୍ତରସତ୍ତା — ଐସୀ

୧ସପ୍ରତିପକ୍ଷ ହୈ . ଵହାଁ, ସମସ୍ତ ଵସ୍ତୁଵିସ୍ତାରମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋନେଵାଲୀ ଵହ ମହାସତ୍ତା ହୈ, ୨ପ୍ରତିନିଯତ

ଵସ୍ତୁମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋନେଵାଲୀ ଵହ ଅଵାନ୍ତରସତ୍ତା ହୈ; ସମସ୍ତ ଵ୍ଯାପକ ରୂପମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋନେଵାଲୀ ଵହ
ମହାସତ୍ତା ହୈ, ପ୍ରତିନିଯତ ଏକ ରୂପମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋନେଵାଲୀ ଵହ ଅଵାନ୍ତରସତ୍ତା ହୈ; ଅନନ୍ତ ପର୍ଯାଯୋଂମେଂ
ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋନେଵାଲୀ ଵହ ମହାସତ୍ତା ହୈ, ପ୍ରତିନିଯତ ଏକ ପର୍ଯାଯମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋନେଵାଲୀ ଵହ ଅଵାନ୍ତରସତ୍ତା
ହୈ . ପଦାର୍ଥକା ‘୩ଅସ୍ତି’ ଐସା ଭାଵ ଵହ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ .

ଇସ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ଔର କାଯତ୍ଵସେ ସହିତ ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯ ହୈଂ . କାଲଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଅସ୍ତିତ୍ଵ

ହୀ ହୈ, କାଯତ୍ଵ ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି କାଯକୀ ଭାଁତି ଉସେ ବହୁପ୍ରଦେଶୋଂକା ଅଭାଵ ହୈ .

[ଅବ ୩୪ଵୀଂ ଗାଥାକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଟୀକାକାର ମୁନିରାଜ ଶ୍ଲୋକ

କହତେ ହୈଂ :]

[ଶ୍ଲୋେକାର୍ଥ : — ] ଇସପ୍ରକାର ଜିନମାର୍ଗରୂପୀ ରତ୍ନାକରମେଂସେ ପୂର୍ଵାଚାର୍ଯୋଂନେ ପ୍ରୀତିପୂର୍ଵକ

ଷଟ୍ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପୀ ରତ୍ନୋଂକୀ ମାଲା ଭଵ୍ଯୋଂକେ କଣ୍ଠାଭରଣକେ ହେତୁ ବାହର ନିକାଲୀ ହୈ .୫୧.

୧ – ସପ୍ରତିପକ୍ଷ = ପ୍ରତିପକ୍ଷ ସହିତ; ଵିରୋଧୀ ସହିତ . (ମହାସତ୍ତା ଔର ଅଵାନ୍ତରସତ୍ତା ପରସ୍ପର ଵିରୋଧୀ ହୈଂ .)

୨ – ପ୍ରତିନିଯତ = ନିଯତ; ନିଶ୍ଚିତ; ଅମୁକ ହୀ .

୩ – ଅସ୍ତି = ହୈ . (ଅସ୍ତିତ୍ଵ = ହୋନା)

Page 73 of 388
PDF/HTML Page 100 of 415
single page version

ସଂଖେଜ୍ଜାସଂଖେଜ୍ଜାଣଂତପଦେସା ହଵଂତି ମୁତ୍ତସ୍ସ .

ଧମ୍ମାଧମ୍ମସ୍ସ ପୁଣୋ ଜୀଵସ୍ସ ଅସଂଖଦେସା ହୁ ..୩୫..

ଲୋଯାଯାସେ ତାଵଂ ଇଦରସ୍ସ ଅଣଂତଯଂ ହଵେ ଦେସା .

କାଲସ୍ସ ଣ କାଯତ୍ତଂ ଏଯପଦେସୋ ହଵେ ଜମ୍ହା ..୩୬..

ସଂଖ୍ଯାତାସଂଖ୍ଯାତାନଂତପ୍ରଦେଶା ଭଵନ୍ତି ମୂର୍ତସ୍ଯ .

ଧର୍ମାଧର୍ମଯୋଃ ପୁନର୍ଜୀଵସ୍ଯାସଂଖ୍ଯାତପ୍ରଦେଶାଃ ଖଲୁ ..୩୫..

ଲୋକାକାଶେ ତଦ୍ଵଦିତରସ୍ଯାନଂତା ଭଵନ୍ତି ଦେଶାଃ .

କାଲସ୍ଯ ନ କାଯତ୍ଵଂ ଏକପ୍ରଦେଶୋ ଭଵେଦ୍ଯସ୍ମାତ୍ ..୩୬..

ଷଣ୍ଣାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ପ୍ରଦେଶଲକ୍ଷଣସଂଭଵପ୍ରକାରକଥନମିଦମ୍ .

ଶୁଦ୍ଧପୁଦ୍ଗଲପରମାଣୁନା ଗୃହୀତଂ ନଭଃସ୍ଥଲମେଵ ପ୍ରଦେଶଃ . ଏଵଂଵିଧାଃ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ପ୍ରଦେଶାଃ

૧૦

ଗାଥା : ୩୫-୩୬ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ମୂର୍ତସ୍ଯ ] ମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ [ସଂଖ୍ଯାତାସଂଖ୍ଯାତାନଂତ-

ପ୍ରଦେଶାଃ ] ସଂଖ୍ଯାତ, ଅସଂଖ୍ଯାତ ଔର ଅନନ୍ତ ପ୍ରଦେଶ [ଭଵନ୍ତି ] ହୋତେ ହୈଂ; [ଧର୍ମାଧର୍ମଯୋଃ ] ଧର୍ମ, ଅଧର୍ମ
[ପୁନଃ ଜୀଵସ୍ଯ ] ତଥା ଜୀଵକୋ [ଖଲୁ ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [ଅସଂଖ୍ଯାତପ୍ରଦେଶାଃ ] ଅସଂଖ୍ଯାତ ପ୍ରଦେଶ ହୈଂ .

[ଲୋକାକାଶେ ] ଲୋକାକାଶମେଂ [ତଦ୍ଵତ୍ ] ଧର୍ମ, ଅଧର୍ମ ତଥା ଜୀଵକୀ ଭାଁତି (ଅସଂଖ୍ଯାତ

ପ୍ରଦେଶ) ହୈଂ; [ଇତରସ୍ଯ ] ଶେଷ ଜୋ ଅଲୋକାକାଶ ଉସେ [ଅନନ୍ତାଃ ଦେଶାଃ ] ଅନନ୍ତ ପ୍ରଦେଶ [ଭଵନ୍ତି ]
ହୈଂ . [କାଲସ୍ଯ ] କାଲକୋ [କାଯତ୍ଵଂ ନ ] କାଯପନା ନହୀଂ ହୈ, [ଯସ୍ମାତ୍ ] କ୍ଯୋଂକି [ଏକପ୍ରଦେଶଃ ]
ଵହ ଏକପ୍ରଦେଶୀ [ଭଵେତ୍ ] ହୈ .

ଟୀକା : — ଇସମେଂ ଛହ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ପ୍ରଦେଶକା ଲକ୍ଷଣ ଔର ଉସକେ ସଂଭଵକା ପ୍ରକାର କହା

ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଇସ ଗାଥାମେଂ ପ୍ରଦେଶକା ଲକ୍ଷଣ ତଥା ଛହ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ କିତନେ - କିତନେ ପ୍ରଦେଶ ହୋତେ ହୈଂ ଵହ

କହା ହୈ ) .

ଶୁଦ୍ଧପୁଦ୍ଗଲପରମାଣୁ ଦ୍ଵାରା ରୁକା ହୁଆ ଆକାଶସ୍ଥଲ ହୀ ପ୍ରଦେଶ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଶୁଦ୍ଧ

ହୋତେ ଅନନ୍ତ, ଅସଂଖ୍ଯ, ସଂଖ୍ଯ ପ୍ରଦେଶ ମୂର୍ତିକ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ .

ଅରୁ ହୈଂ ଅସଂଖ୍ଯ ପ୍ରଦେଶ ଆତ୍ମା ଔର ଧର୍ମ ଅଧର୍ମକେ ..୩୫..

ଅନସଂଖ୍ଯ ଲୋକାକାଶକେ ହୈଂ, ଅରୁ ଅନନ୍ତ ଅଲୋକକେ .

ନହିଂ କାଲକୋ କାଯତ୍ଵ ହୈ ଵହ ଇକ ପ୍ରଦେଶୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ ..୩୬..

< Previous Page Next Page >